Төртінші бөлім. Мектептегі қызықтар

Тө ртінші бө лім

Мектептегі қ ызық тар

Сіздерге келіп, біреудің ү стінен арыз айтқ аным есімде жоқ. Менің мектептегі ө мірімде сіздерге беймә лім сияқ ты. Мектеп алды даярлық сыныпта мен ү здік болдым. Алғ ашқ ы ұ зтазым Шә мші ә пки еді. Ө зімді ү здік кө рсетуім ұ зтазымның арқ асы. Ол мені жақ сы кө ретін секілді. Кейбір оқ ушыларды ұ рсып жататын, мағ ан жылы шыраймен қ араушы еді. Сол кісі мені бірінші сыныпқ а ө терде мақ тағ ан еді. Директорғ а да менің сауатты оқ ып, жазатынымды айтатын. Сіздерге ү немі айтқ ым келетін. Бірақ жұ мыстан қ олдарың ыз тимейтін. Ү йде ә ркімнің ө з тірлігі болды. Бірінші сынып менің қ ызық ты жылдарым болды. Сабақ та ү здік едім. Тә ртібім де жақ сы. Екінші сыныпқ а ө ттім. Жаң а таныстар, жаң а достар, жаң а ұ стаз пайда болды. Мененде ү здік оқ ушылар шық ты. Ү немі бірінші болуғ а тырысатын қ ыздарың ызды, ұ зын бойы ү шін артқ а отырғ ызып қ ойды. Ө мірім басқ а арнағ а бұ рылып кетті. Тү р келбетім, ұ лдардың шаш ү лгісіндей шаш ү лгісі, ұ зын бойым мағ ан еркін ө мір сү руге кедергі жасағ андай болды. Ұ стаздың кө ң іліде менен ауа бастады. Мен қ аламағ ан арна. Ү йден де, ұ стаздан да қ айыр болмады. Достарымда менен алшақ тады. Мен соң ғ ы партада, ө зіммен-ө зім, жабылдым да қ алдым. Алдың ғ ы ү здік оқ ушылардың тізімінен шық тым. Артта қ алып келе жатқ андардың да кө шіне ермедім. Ө зім жасап алғ ан ә лемде ө мір сү рдім. Басқ а балалар секілді шулап ойнамадым. Тып тыныш, ешкімнің менде ісі жоқ.

Сынып – ол кішігірім қ оғ ам. Тең тең імен тезек қ абымен. Ә ркімнің ө зің е ұ қ сас досы болды. Тап секілді, араласатын адамдарда бө лінді. Сыныптың ү здік оқ ушыларымен дос болғ ысы келетіндер кө п еді. Тіпті бә рі. Ал, олардың кө лең кесінде қ алып қ оятындар жеке бір топ. Бала болсақ та бә ленің бә рі бізде. Жақ тырмай қ арау, кемсіту, бір бірін мазақ қ ылу. Енді, бала болғ ан соң болады ғ ой. Шү кір, сіздер мағ ан мұ ндай ө нердң ү йретпесіздер. Мен ү здік болуғ а талпындым. Алайда, жоғ арыда атап ө ткен себептермен, мен ортада жү рдім. Не ары емес, не бері емес. Менің ә леміме ешкім кірмеді. Сіздерге менің досымның жоғ ын айтқ ым келді. «Анау менімен ойнамайды. Мынау мынандай. Мен ол баламен ойнамаймын. Менің досым жоқ » – деп жылауық балалар секілді мұ ң мұ қ тажымды айтып, жылап алайын ба деп жү рдім. Жоқ, мен жылауық емес едім. Мен тың шылар секілді бә рін ү н тү нсіз бақ ылап отыратын едім.

Менің біреудің кө ң іліне мұ қ таж болғ аным сонша, мағ ан кішігірім жақ сылық жасағ ан адам мен ү шін дү ниедегі ең жақ сы адам болып саналатын. Ол адамдардың есімі мен жақ сылығ ы есімнен бү гінгі кү нге дейін кеткен емес. Біреудің кө ң іліне мұ қ таж болғ аным соншалық, ұ стазымыз кө ң іл аудармайтын, жаң ағ ы кө лең кеде қ алып қ ойғ андармен дос бола бастадым. Олардың мү дделерін қ орғ аумен айналыстым. Мазақ тың ортасында кө п қ алып қ оятындарды бауырыма бастым. Олардың сө зін сө йлеп шығ а бастадым. Былай айтқ анда, нашарлардың ү здігі болдым. Жоқ тан осы жақ сы еді. Ешкімнің кө ң іліне ілінбейтін, былай айтқ анда қ оғ амнан шеттетіліп қ алғ ан адамдарғ а кө ң іл аударғ ым келді. Оларғ а қ амқ орлық жасағ ым келді. Себебі, ө зімде біреудің қ амқ орлығ ына зә ру едім.

Біреумен достығ ым, қ андай да бір оқ иғ аның соң ынан бастау алатын. Осы кү нге дейін, арамыз ү зілмей достасып келе жатқ ан, менің жақ ын достарымның бірі Дидар. Олда тұ йық қ ыздардың бірі. Алайда қ арапайым, адамгершілігі бар қ ыз. Ә р жердің ө з сұ мырайы болады деуші еді. Бізде де ондайлар болғ ан. Кө з кө гертіп, шаш жұ лысатын бұ зық тар болды. Сабақ бітіп, барлығ ымыз қ айтып бара жатырғ ан едік. Бір кезде арт жағ ымнан қ атты дауыс шық ты. Бір қ ыздың шың ғ ырғ ан дауысын естідім. Бұ рылып қ арасам жаң ағ ы сыныптың бұ зық қ ызы, Дидарды ұ стап, жерге қ ұ латып жатыр. Желкесінен ұ стап алғ ан. Ө зімен бірге итеріп, шың ғ ыртып жатыр. Жол бойында арық бар еді. Ондағ ы су ластау болатын. Егін суғ аруғ а арналғ ан су еді. Сол арық қ а сү йреп жатыр. Мен қ астарына барғ анша, бұ зақ ы неме байғ ұ стың басын арық қ а батырып жатыр. Дидар айқ айлап, жылайын деп тұ р. Кеше осығ ан ұ қ сас кино кө рді ме, бұ зақ ының, бұ л бә лені қ айдан ойлап тапқ аным білмеймін. Екеуін екі бө лек ажыратып, Дидарды жұ баттым. Бойымның ұ зындығ ынан қ орық ты ма, ә йтеуір, мағ ан жоламады. Дидардың ү сті басын қ ағ ып, жылауын басқ ан соң, бірге қ айттық. Сендерге жү гіріп келіп: «Ә ке, ана. Мен бү гін бір қ ызғ а кө мектестім» - деп мақ танғ ым келді. Бірақ, мен мақ таншақ емеспін. Сол кү ннен бастап, біз доспыз. Мен оның адвокаты болдым. Мазақ таушы тараппен сө зге келіп, оны қ орғ адым.

Кү н ө те келе, қ асымызғ а тағ ы біреуі қ осылды. Ол қ ыз сырттан келген еді. Біз, қ азақ тар, ө з-ө зімізге қ олымызды шошайтып, ө зімізді-ө зіміз мазақ қ ылатын санасы тө мен халық пыз деген ой болды менде. «Оралмандар» - деген мектептің ауру тақ ырыбы еді. Ө зге елден кө шіп келген қ андастарымызды жақ тырмай, жоғ арыдан қ арайтынымыз тағ ы бар. «Сен оралмансың! » - деген сө з, намысқ а тиетін сө здердің бірі еді. Бала болдық. Мұ ны тү сінбеген едік. Ү шінші досымыз оралман, сырттан кө шіп келген қ азақ тың қ ара қ ызы. Сыныптағ ылардың мазағ ына ілігу ү шін, оралман болғ аннын ө зі жетіп жатыр. Сендердің біреуді жақ тырмай, мең сінбей қ арағ андарынды кө рген емеспін. Біреуді кемсітіп жатқ андарың ды да естіген емеспін. Ана, сен: «Ә р кім ө з кү нің ә р қ алай кө реді. Қ андай жұ мыс болмасың, ө з нанын ө зі табады» - дейтінін бар. Осы сө здерінмен, сендердің тә рбиелерің нің арқ асында мен адамдарды бө ліп, кеудемді керген емеспін. Кімнің кім немесе қ айдан екені маң ызды емес. Сондық тан, мен ол қ ызбен дос болдым. Ү йден тә тті кә мпиттерді алып, соларғ а апарып бергенімде есімде. Қ ыздарың ыз біреу айтпақ шы «Мать Тереза» болды. Қ оғ амның ө ң кей жақ сыларын қ асыма алып жү рдім. Достығ ымыз ұ зақ болды. Дидармен осы кү нге дейін жақ ын араласамын, оны білесіздер.

Менің бір тү сінгенім, мағ ан жетіспеген қ амқ орлық ты мен оларғ а беруге тырыстым. Есесіне, мен адал достар таптым. Жә й ғ ана достар емес! Мағ ан осы кү нге дейін ризашылығ ы мен рахметін айтып келе жатқ ан, кез келген уақ ытта сене алатын, мағ ан қ олдау кө рсете білетін, сенімді достар таптым. Мағ ан кішігім жақ сылық жасағ ан адам секілді, менде олардың осы кү нге дейін ұ мытпағ ан, ә лемдегі ең жақ сы адамдарына айналдым. Осыдан кейін ө зің е деген сыйластық, махаббат оянады. Біреуге жақ сылық жасау олда эгоизм. Сіздерге рахмет, кішкентай кезімде ерекше қ ыз болғ аным сіздерін қ ұ лағ ыма қ ұ йып отырғ ан сө здерің ізбен тә рбиелерің іздің арқ асы деп білемін. Сіздердің арқ аларың ызда мен біреуге пана болдым. Ең бастысы қ ыздарың ыз ө зің е адал дос тапты. Ә ке, ана, осы менің адвокат болғ ым келіп еді ғ ой. Осы оқ иғ алармен оның да бір байланысы бар ма, қ алай ө зі?

Алтындарым, мен тө ртінші сыныпта сабақ жақ сы оқ и бастадым. Қ айттан ө мірім бұ рынғ ы арнама бұ рыла бастады. Себебі, шашым ө сті, бойым ұ зын болды - деп ә зіл айтып қ ойғ ан дұ рыс шығ ар, ә ң гіменің арасында. Турасына келгенде, оның екі себебі болды. Ә ке, мен деген сізден оң бай таяқ жедім. Ә деттегі, бір кү н. Менің секендеп «ризинка» ойнап жү рген шақ тарым. Ұ стаз ү йге «бала Тұ рар» деген мә тің ді оқ ып, тү сінікке дайың далып келің дер деген болатын. Сабағ ымның қ ұ лазып бара жатқ ан, қ ұ рдымғ а кетейін деп жатқ ан кезі ау сол. Сабақ та дұ рыс оқ ымай жү рдім.

Сіз ашулы болып бө лмеге кіріп келдің із. Сабағ ымның нашар екенін айттың ыз. Қ олың ызғ а оқ тау ұ стататындай, ұ стазымның не дегенін білмеймін. Кү нделігімде екі болды ма. Ә лде, сә ті болмай ашуың ызғ а тү сіп қ алдым ба? Мү мкін «мать Тереза» болып, сабақ ты ұ мытып кеткен шығ армын, ә йтеу, сізден оң бай таяқ емес, оқ тау жедім. Ұ стазды ішімнен біраз боқ тап алдым. Кө з жасым кө л болып, ің кілдеп «бала Тұ рарды» оқ ып, тіпті, жаттам алдым. Шыны керек, бала Тұ рармен болғ ан оқ иғ а ә лі есте. Қ орық қ аным сонша, шексіз оқ и берген екенмін. «Бала ә кеден қ орқ у керек» - деген сө зге толық тай келісемін ә ке. Тә рбиемізге қ атты қ арағ аның ыз ү шін ризамын. Сенің арқ анда бес деген бағ ағ а ауру болдым. Бес алу ү шін ғ ана тырмысып оқ ыдым. Тө рттің бар екенін ұ мытып кеттім. Екі мен ү ш деген бағ алар мен ү шін болғ ан жоқ. Тек бес. Осылай алдың ғ ы қ атарлы оқ ушылардың санатына қ осылдым. Ә ке, сенесің бе? Бір рет тө рт алғ аным ү шін, мектепте жылағ ан едім.

Екінші себеп, ұ стаздың сү йікті оқ ушысы қ аладағ ы мектепке ауысып кетті. Ауқ атты отбасыдан шық қ ан, мектептің ү здігі еді. Сү йкімді, ө зің е тә н мінезі бар қ ыз болатын. Тө ртінші сыныпта мені сынып тө райы қ ылып тағ айындады. Бұ л менің кішігірім қ оғ амдағ ы статусымды арттырды. Бойымның ұ зындығ ына қ арамастан, алдың ғ ы қ атарда отырдым. Ұ стазымның кө ң ілі мағ ан ауды. Мен мә з болдым. Сіздерге жең іске кенелгенімді, бә рі ө згергенін айтқ ым келді. Достарымды естен шығ армадым. Ү н тү нсіз бә рін бақ ылап отыратын Айдана жоқ. Шіркін, менің қ уынышты, бақ ытты кү ндерім болды.

Бірақ, ол ұ зақ қ а созылмады. Қ уынышқ а орай, сыныпқ а жаң а оқ ушы келді. Қ уынышқ а орай дегенім жә й емес. Мен адамдармен жақ сы араласа алмайтын едім. Сондық тан, ол қ ызды қ ұ шақ жайып қ арсы алмадым. Ол қ ыз қ араның сү йкімдісі, бұ зық, мінезі тік қ ыз еді. Мінезіміз жараспайтын. Менің табиғ атым одан бө лек болатын. Ұ лдарды тұ рғ ызып қ ойып, қ алағ аның жасатқ ызушы еді. Бә рін ө зің е қ арата алатын. Оның бойында кө шбасшығ а тә н қ асиет болды. Ол қ ыз мені алаң датпаушы еді, егер менің басты қ арсыласыма айналмағ анда...

Бір кү ні сабақ тан соң ү йге келіп, тө сегіме жата қ алып жыладым. Ана, сенің есің де шығ ар. Сен бө лмеге кіріп, менің жылап жатқ анымды кө ргенде:

- Қ ызым, сағ ан не болды? – сұ радың. Бетімді жастық қ а жабыстырып, жылап жатырмын. Сенің қ ызым деген сө зің, одан сайын жү регімді езіп жіберді. Баяғ ыдай:

- Ештең е болғ ан жоқ – деп жауап қ аттым.

- Бір жерін ауырып жатыр ма?

- Жоқ

- Енді не болды?

- Ештең е

- Онда неге жылап жатырсың? – деп уайымдап кеттің, анашым.

- Ішің ауырып жатыр ма? Айтшы, енді.

- Сыныпқ а жаң адан бір қ ыз келді. Ұ стаз сол қ ызды екінші қ атардың тө райымы қ ылып қ ойды – деп сағ ан ағ ымнан жарылдым.

Сен менің ү стімнен ә бден кү лген боларсың. Себебі, қ азір осы кү ндерді ойласам кү лкім келеді.

- Соғ ан бола жылайсың ба? – деп мені жұ батумен болдың, ана. – Сен ше?

- Мен бірінші қ атардың тө райымымын.

- Бопты ғ ой, онда.

- Жоқ, мен сыныптың тө райымы болғ анмын – деп, бой бермеймін.

Жылап-жылап кө з жас бітті. Ана, сіздің сол сә тте қ асымнан табылғ аның ызғ а рахмет. Мү мкін, сол уақ ытта мен ү шін ол ө те ү лкен мә селе болғ ан шығ ар. Сіздің қ олдауың ыз, ә лі ештең енің жоғ алмағ анын тү сінуіме ә сер етті.

Ол қ ызғ а суық қ арадым. Мү мкін іштей жеп кө ргенде шығ армын. Себебі, ол менің қ олымдағ ы билігімнің жартысын тартып алды. Қ ұ дай ау, не деген билік еді! Қ ұ дды бір ә лемнің бір шетін ұ стап тұ рғ андай. Сонымен қ атар, ол ұ стазымның мағ ан аударып жү рген кө ң ілің нің де жартысын ө зің е қ аратты. Оғ ан неге салқ ындық танытпасқ а! Жақ сы адамның ө кпесі, шә й орамал кепкенше дейді. Ренішім басылып, аяусыз тағ дырдың жазғ анына кө нген соң қ айда барасың.

Бір кү ні дене шынық тыру сабағ ында, ұ стаз бізді қ атарғ а тұ рғ ызды. Ә ртү рлі жаттығ улар жасатып жатыр. Алдымда жаң адан келген қ ыз тұ рды.

- Қ олдарың ды белдеріне қ ойып, бастарың ды оң ғ а екі рет, солғ аекі рет айналдырың дар – деді ағ ай.

- Бір, екі, ү ш, тө рт. Бір, екі, ү ш, тө рт.

Ә ркімнің тұ рысы ә р қ алай. Бастары қ исайып, ә рқ айсысы білгенің ше жасап жатыр.

Алдымда тұ рғ ан қ ызғ а кө зім тү сті. Басқ аларғ а қ арасам бастарын дұ рыс айналдырып жатқ ан сияқ ты. Ол болса жан-жағ ына қ арап, жасай алмай жатыр. Ө мірің де бұ л жаттығ уды бірінші рет жасап тұ рғ аны кө рініп тұ р. Оның дұ рыс жасауғ а талпынып жатқ анын кө ріп, кө мектесейін дедім. Қ асың а жақ ындап барып:

- Сен дұ рыс жасап жатқ ан жоқ сың. Міне, былай жасау керек.

– деп басымды айналдырып кө рсеттім. Ол менің артымнан қ айталап жасай бастады. Менің ойымша, ол қ ызғ а деген бойымдағ ы сү йіспеншілік сезімі сол уақ ыттан пайда болды. Мен ол қ ызғ а кө мектестімдеп ойладым. Ө зің кө мек қ олын созғ ан адамды қ алай ғ ана жек кө руге болады. Менің қ ызғ аныш сезімім суып кетті. Ол қ ыз сыныптағ ы қ ыздардың біреуіне айналды. Ол Елнұ р болатын. Болашақ та Елнұ рдың менің сырласыма айналатынын, мен ү шін қ ымбат жандардың бірі болатынын білмеген едім. Бірақ, Елнұ рдың бойында мені ө зің е тартқ ан бір қ асиеті болды. Ара қ атынасымыз бірқ алыпты еді. Бірден жақ ын достар болып кетпедік. Ө зің ұ натпағ ан адамғ а жақ сылық жасасаң, оғ ан деген ойың мен сезіімінде ө згереді екен. Ө мір бір қ алыпты ө те берді. Тө ртінші сыныпты беспен аяқ тауғ а мү мкіндігім болғ ан. Алайда, тү сініспеушіліктің салдарынан тө ртпен шығ у бұ йырыпты. Бастауышпен қ оштасқ ан сә ттерімнен ештең е есте қ алмапты.

Бесінші сынып. Бұ л менің кейбір достарымнан алыстап, жаң а достарды тапқ ан уақ ытым. Бақ ытжан ұ стазды білесіздер ғ ой. Ол кісі тө ртінші сыныпта орыс тілі пә нінен сабақ берген болатын. Жү регі жұ мсақ, жаны нә зік кісі. Балаларғ а қ алай кө ң іл аударуды біледі. Мен ол ұ стазымды жақ сы кө ретін едім. Жаң адан келген оқ ушыларғ а байланысты, сыныпты екіге бө лді. Сіздерге, Бақ ытжан ұ стаздың менің сынып жетекшім болғ анын қ алайтынымды айтқ ым келді. Ол кісі «А» сыныбына жетекші болып тағ айындалыпты. «Б» сыныбының жетекшісі Қ ұ рманай ұ стаз. Ә кемнің қ ұ рдасының жұ байы. Менің туысым. Ә ке, сіз ол кісіні жең ге деп ата деуші едің із. Мен ө зім ү шін шешім қ абылдап, Бақ ытжан ұ стазғ а баратын болып шештім. Егер, сіздер арағ а тү скенде, мен сол кісінің сыныбында оқ итын едім. Бірақ, тағ дырдың жазуымен ол кісіге бара алмадым.

Мектеп алдың да тұ рғ ан едім. Бір кезде есіктен Қ ұ рманай қ стаз шық ты. Қ асына бір қ ызды ілестіріп алғ ан. Мені кө рді де:

- Айдана, жү р, сен менің сыныбымдасың – деп, қ олымнан ұ стап алды.

Мен қ олымды артқ а тартып, қ арсылық білдірдім. Ұ стаз аң -таң болып:

- Мағ ан келгің келмейді ме?

– деп сұ рады. Ол кісіні танитын едім. Алайда, Бақ ытжан ұ стазымды қ имадым. «Біздің туысымыз секілді адамдар ғ ой, қ арсы болсам, ұ ят болар» - деп, Қ ұ рманай ұ стазбен еріп кеттім. Сыныбымда жаң а оқ ушылар кө п. Мен қ орғ ан болғ ан достарым арғ ы сыныпта қ алып қ ойыпты. Елнұ р менің сыныбымда. Қ ұ рманай ұ стаз жетектеп алғ ан қ ыз Ақ маржан еді. Ол да менің сыныбымда. Екі қ ызбен басым бірігеді деп ойламаппын. Дидарлар басқ а сынып болып оқ ығ анымен, достығ ымыз ү зілмейді деп ойладым.

Екі сыныпты жарыстыратын. Алайда, арғ ы сыныптағ ы достарыммен менің арама ешқ андай сызат тү спеді. Сабақ тан соң, мен Дидарлармен бірге қ айтатың едім. Жол бойы болғ ан қ ызық тарды айтатыебыз. Сыныпқ а жаң адан келген оқ ушылар жайлы айтатын едік. Мен ө з сыныбыммен қ арағ анда, арғ ы сыныптың қ ыздарымен дос едім. Оларғ а жиі барып тұ ратын едім.

Сыныптың ү здік оқ ушыларының бірі болдым. Жарыстарғ а белсене қ атысып жү рдім. Менің бойымда жең уге қ ұ штар сезімім қ алып қ ойғ ан екен. Арғ ы сыныпта достарымның барына қ арамастан, жең іске ұ мтылатын едім. Олар ү шін жарыстар маң ызды емес еді. Сондық тан, арамызда ешқ андай бә секелестік болмағ ан.

Ауылда екі мектеп бар. Ауылымыз шағ ын болсада, темір жолдың арқ асында екіге бө лініп тұ ратын еді: арғ ы бет жә не бергі бет. Бала болғ ан соң бө лініп, дауласатын едік. Ә ркім ө з жағ ын мақ таумен болатын. Бұ л бө ліну ә лі кү нге дейін бар болса, таң ғ алмаймын. Ақ маржан, Елнұ р, Дидарда арғ ы беттің тұ рғ ындары еді. Менімен, сырттан келген қ азақ қ ызы кө рші болатынбыз, бергі беттен. Сыныбыпта тұ йық болғ аным есімде. Барлығ ы «су-ли-фа» ойнап жатқ анда, мен ө з ісіммен айналысып отыратын едім. Жең ген адам бұ йрық беріп, сыныпты басымызғ а кө теретін едік. Мен оларғ а мә н бермеген адам ұ қ сап отыратын едім. Алайда, менің де ойын ойнап, біраз тентек болғ ым келді. Сабағ ымды оқ ып отырғ ан адамның тү рін танытатын едім. Сабақ біткен соң бірден арғ ы сыныптарымдағ ы достарыма асық тым. Бұ л сыныпта ә ркіммен ә рқ алай дос болдым. Ақ маржан мен Елнұ рдың қ айтар жолдары бір. Олар ү немі бірге жү ретін.

Ә деттегі сабақ тан қ айтып бара жатқ ан кү ндердің бірі. Қ асымда Дидар мен кө рші қ ыз бар. Маржан мен Елнұ рғ а менімен олармен достығ ым ұ най қ оймаса керек. Екеуі біздің соң ымыздан ере берді. Мен оларғ а кө ң іл аудармағ ан адам секілді достарыммен жү ре бердім. Артта қ алып қ ойды ма, ә йтеуір, екеуі де кө рінбей кетті. Ү йге жақ ындағ ан жолда бұ рылыс бар еді. Сол бұ рылыстан бұ рыла бергенде, екеуі алдымнан шығ а қ алды. Бізді қ орқ ытпақ шы болды ма, білмеймін. Менің неге арғ ы сыныптың қ ыздарымен дос болатынымды сұ райтын. Соғ ан қ арағ анда оларда қ ызғ аныш болғ ан сияқ ты. Қ арсылас сыныптың қ ыздарыммен достасқ анымды қ аламайтынын білдім. Олардың қ ызғ анғ андары мағ ан ұ найтын еді. Кө ң ілімде жылы сезім пайда болатын.

Кү ндер ө те келе, арамыздағ ы достығ ымыз кү шейе берді. Ә рине, арғ ы сыныптың қ ыздарын ұ мытпағ аныммен, арамыз баяғ ыдай болғ ан жоқ. Салқ ындағ аны сезілді. Мен, Елнұ р, Маржан – «три мушкетера», патриоттар, басымыз ажырамас достар болдық! Екеуінің арасына қ осылғ ан соң, мен сыныптың ө міріне де қ ызығ а бастадым. Олармен бірге ойын ойнап, тентек болғ ан уақ ыттарымда болды.

- Осы ү шеуіннің кіндіктерін қ осылып қ алғ анба, біріннің артыннан бірін жү ресіндер, қ ашан кө рсек

–деп, айтушы еді кө ргендер. Ия, біз керемет ү штік болдық. Сабақ та озат. Мектептің жұ мыстарына белсене қ атысатын едік.

Ү шеуіміз талай бұ зақ ылық тар жасадық, ә ке, ана. Ол кезде білсең дер ұ рысушы едің дер, қ азір кү летіндеріне сенімдімін. Мектептен шық қ ан соң, футбол алаң ына баратынбыз. Ол жақ та бізді арғ ы сыныптың ұ лдары кү тіп жү ретін. Ә ке, ана! Біз олармен сө зге келіп жарысатын едік, Тіпті, арты тө белеске дейін барып жататын еді. Сондай тып-тыныш қ ыздарың ыз бұ зақ ы болғ ан. Бұ л ғ ана емес. Алайда, бұ л ұ рыстан ешкім зардап шеккен емес. Ойынымыз жарасатын. Сабақ тан шығ уғ а асығ ыс боламыз. Қ айтар жолда да бә ріміз топырлап, шулап қ айтатын едік. Ү йге дейін бір-бірімізді қ уалап, жү гіретін едік. Менің толық қ анды бақ ытқ а кенелгенімді, мектептегі ө мірімнің қ алыпқ а келгенін сіздермен бө лісуге асық қ ан едім. Бә рі ө з уақ ытымен екен.

Біз сыныптың атамандары ұ қ сап, сынып атынан сө йлейтін едік. Екі сыныптың арасындағ ы бә секелестікті арттыратын біздер едік. «А сыныбы аң қ ау, сабағ ына жалқ ау» - деген арнайы сө з шумақ тары болатын. Бір-біріміздің жең ілісімізді бетке басып, мазақ қ ылудан шебер едік. Арамызда біраз дау, жанжал болды. Олардың арқ асында, мектеп кү ндерімізді қ ызық ты, естен кетпес болатын.

Біз тату достар едік. Алайда, ұ стаздардың оқ ушыларды салыстыруынан арамызда бә секелестікте болып жататын. Ө зара кімнің кө п бес алғ анын есептеп, бағ ағ а жарысатын едік. Ө згелерден де, бір-бірімізден де озуғ а тырыстық. Мен ү здік болдым деп айта алмаймын. Менің ең ү здік деген постым уақ ытша ғ ана болатын. Ә йтеуір, орнымды тартып алуғ а дайын адамдар шығ ып тұ ратын. Ең жылдам жү гіретіні мен едім. Бірақ, мененде ү здіктері табылды. Мен ө зімді қ айда болмасың, екінші болып сезіндім. Бірінші болуғ а деген талпынысым, бірінші болуымды қ иындатып жіберді. Алайда, ұ зын бойымның арқ асында дене шынық тыру сабағ ында сапта бірінші болып тұ рдым. Бұ рын намыстанғ ан бойым менің артық шылығ ыма айналды.

Арамыздағ ы достығ ымыз сырттай тату болып кө рінгенімен, ә ркімнің ө зінің ролі болды. Маржан ү здік болуғ а тырысты. Жә не ү здік болды. Елнұ р кө рікті болғ ан соң, жігіттердің арманына айналды. Ә ркімнің ө з артық шылығ ы мен кемшіліктері болды. Ә не-міне дегенше, сегізінші сыныпқ а келдік. Ү штік одақ ө мір сү руін тоқ татқ ан жоқ. Бұ л жыл ө згерістерге толы жыл болды. Ана, сен мағ ан қ атты керек болғ ан жылдарым еді бұ л. Басқ а қ ыздар секілді сенімен сырлас болғ ым келді. Сенен ақ ыл-кең ес сұ рап, қ ұ пияларыммен бө ліскім келген жыл еді. Сендерде мектеп қ абырғ асында оқ ып, білім алдың дар. Ә ке, сен ө зің нің алғ ашқ ы махаббатын жайлы айтушы едің. Міне, сегізінші сыныпта мен ө зімнің алғ ашқ ы махаббатымды жолық тырдым. Кө зімнің жайнап, қ ызғ ылт ә лемде қ алық тап, қ ұ лпырып жү ргенімді байқ амағ андарың а таным бар. Ана, мен ғ ашық болдым. Менің де алғ ашқ ы махаббатым болғ ан еді. Сабақ тан бас алмайтын болғ андық тан, жігіт баласына кө ң іл аудармайды деп ойлағ ан шығ арсыздар. Менің сырларымды достарым білетін. Олар менің ақ ылшыларым, сырластарым болды. Бұ л тек менің емес, достарымның да басынан ө тіп жатқ ан кезең еді. Арамызда қ ұ пиялар мен сырлар кө бейген сайын, достығ ымыз арта тү сті. Ә сіресе, Елнұ р екеуміздің. Ортақ ә ң гімеміз, ойымыз кө бейді. Маржаннан жасырғ ан қ ұ пияларымыз пайда болды. Себебі, Елнұ р екеуміздің мінген кемеміз бір еді. Мама, сізден кө п нә рсе сұ рағ ым келді. Сіздерде мектеп қ абырғ асында ғ ашық болып кө рген шығ арсыздар? Бұ л кез-келген адамның басында болатын тә тті сезім болу керек. Менің алғ ашқ ы махаббатым ұ зақ қ а созылмады. Жауапсыз болды. Бірақ, махаббаттың дә мін таттым.

Ү шеуміз, арғ ы бетпен бергі бетті бө ліп тұ рғ ан темір жолдың бойында ұ зақ ә ң гіме айтушы едік. Ә зер бір-бірімізбен қ оштасатын едік. Менің басты қ арсыласым, жақ ын досым болғ ан Маржанғ а айтар алғ ысым кө п. Ол кезде шынайы ө мірдің не екенін тү сінбеген ем. Оданда маң ызды дү ниелердің бар екенін білмеппін. Неге бірінші болуғ а ұ мтылғ анымды да білмеген екенмін.

Біз тоғ ызыншы сыныпты екеуіміз қ ызыл аттестатпен бітірдік. Мама, сен сол уақ ытта сабақ қ а қ атысқ анын есің де ме? Артта отырғ ан болатынсың. Қ ұ рманай ұ стаздың сабағ ы. Маржан апайдың сұ рақ тарына жауап беріп отырды. Сабақ тан шық қ ан соң, сен менен ол қ ыздың кім екенін сұ радың. Оның сабақ ты жақ сы оқ итынын айтқ анда, менің ішім от болып жанып кетті. Қ ызғ аныштан ішім кү йіп, Маржанғ а деген ыза пайда болды. Ия, іштей оның жетістіктерін, менен кү штірек болғ анын қ ызғ анғ ан сә ттерім болды. Ә сіресе, сенің сө зіннен кейін... Мен қ азір ол қ ызды жолық тырғ аныма алғ ыс айтамын. Оның орны мен ү шін бір бө лек. Ол менің шың далуыма, кү штірек болуыма септігін тигізді. Егер, Маржан болмағ анда мен ү здік болуғ а талпынбас па едім?! Менің бә секеге қ абілеттілігімді арттырғ андардың бірі. Жалғ ан атақ қ а қ ұ мар болуымда, сендердің кө ң ілдеріннің аздығ ынан шығ ар. Сендердің кө здерің е ү немі ү здік болып кө рінгім келді.

Тоғ ызды бітірген соң, Маржан ө з жолымен кетті. Оқ уғ а тү сті. Қ анша қ аламағ аның мен, адам алысқ а кетсе, аралары суып кетеді екен. Тек кү ннен естеліктер ғ ана бар.

Елнұ р екеуіміз бірге қ алдық. Сегізінші сыныпта ортақ ә ң гімелеріміз кө п болды. Сол уақ ыттан бастап, мен оны ө зімнің жан досым деп есептедім. Мен бақ ытты адаммын, ә ке, ана. Алла мағ ан сендердей ата-ананы берді. Тә рбиелі, мейірімді бауырларым бар. Ғ ашық болудың да не екенін тү сіндім. Сонымен қ атар, ол мағ ан ө мірлік дос сыйлады. Қ ұ дайдың мағ ан таршылық жасамағ анына ризамын. Қ ыздарың ның шынайы, адал, сырлас, жанашыр досы бар. Уақ ыт ө те келе, ол мағ ан қ ымбат адам болды. Сендерге айта алмағ ан сырларымды Елнұ р білуші еді.

Махаббатсыз дү ние бос. Сіздермен, қ азір махаббат жайлы еркін ә ң гіме айта алатын шығ армын. Жасым 21 де. Азабы мен ғ ажабы мол махаббатта қ уаныш пен реніш қ атар жү реді екен. Бір кү ні бақ ыттан басым айналып жү рсе, енді бір кү н жү зімді мұ ң билеп алатын еді. Қ ыз баланың жаны жұ мсақ, сезімін жасыра алмайды. Қ ыз басыммен сезімімді алғ аш білдіргенімде ү лкен қ ұ пия еді. Сіздерде ғ ашық болып кө рдің іздер. Іште жасырып жү ру оң ай шаруа болғ ан жоқ. Мен ғ ашық болғ ан бақ ытты жан кім екен деп ойлап жатқ ан шығ арсыздар? Ол да енді ө ткен кү ннің еншісінде. Кө ң ілге жылулық сыйлайтын естеліктер ғ ана қ алыпты. Ә ке, Ана! Менің ө лең жасатын шабытым осы жылдары қ атты байқ алғ ан еді. Ө лең дерімнің басым кө пшілігі махаббат жайлы болатын. Ия, махаббат адамғ а не істетпейді? Сол уақ ыттарда мені тү сінген жалғ ыз адам Елнұ р еді. Мен оны Досым деп жиі айтамын. Ана, Ә ке, қ ыз баласы ретінде жігіт баласын бір рет жақ сы кө ріппін. Одан кейін жү регімді ешкім ұ зақ мазаламапты. Мұ з болып қ атқ ан жү регімді, ә лі ешкім еріте қ ойғ ан жоқ. Ана, сен бұ л жайлы ә ң гімеде қ озғ амапсың. Алайда, қ ыз баласы оқ у керек екенін, жігіт деген ө з уақ ытымен болатынын тікелей емес, біреуді мысал қ ылып айтушы едің. Сө зіннің астарың да не жатқ анын бірден ұ ғ ып алатынмын. Жә не сө здерің мағ ан қ атысты айтылғ анында сезетінмін. Менің жеке ө мірім жайлы сұ рамайтындарың бір жағ ынан мені қ уантатын. Ал ә пкелерім кездескен сайын сұ райтын еді. Жеке ө міріме қ атысты сұ рақ тармені кейде тығ ырық қ а тірейтін. Қ ыздарың ыз, ө нерге жақ ын болғ ан соң жиі ғ ашық болады. Тіпті, бірден екі адамды ұ натып жатсамда таң ғ алмаймын. Мені ғ ашық қ ылдыратын тек адамдар емес. Қ иялғ а аздап берілгенім бар. Олар қ оршағ ан ортам, кө к аспан, тыныш су, самал жел... Жаныма тыныштық пен қ уаныш сыйлайтын дү ниедегі жаратылыстың барлығ ына ғ ашық пын. Олар менің шабытымды ашады. Ө мірге деген қ ұ лшынысымды арттырады. Менің алғ ашқ ы махаббатым, ә рине, анам. Мен алғ аш рет ғ ашық болғ ан жандар – сендер. Сендердің бойларынан алғ ан сезімнің арқ асында ү немі кү ліп жү ремін. Ү немі ғ ашық пын.

Ә ке, Ана! Сіздер мені тә рбиелі қ ыз деп білесіздер. Тіпті, менің тә рбиесіздік танытқ анымды естімеген шығ арсыздар. Жұ ртта солай ойласа керек. Тіпті, біреуді ұ рып-соқ тым десем, мағ ан ешкім сенбейтін шығ ар. Ия, кейде шыбыннын жанын қ имаймын. Баласының тіршілігін бағ ып жү рген ана-шыбын шығ ар деп, жайына қ оя саламын.

Қ азір, бұ зақ ылық жасайтын жастан астым. Ө ткеніме ү нілсем, екі тү рлі адамның ролін ойнаппын. Біріншісі бұ зық, шулы, дө рекі, тік мінезді тура Қ ожа секілді. Болмаса тұ йық, сыпайы, мә дениетті, барлығ ын іште сақ тайтын адам. Қ айсы менің шынайы болмысым екенін кейде ұ мытып кетемін. Ә рине, екеуіне ортақ дү ниелерде аз болмады. Жұ рт мені екінші Айдана ретінде таниды. Олардың жә не сендердің алдарында екінші Айдананың маскасын тағ ып алуғ а тура келетін. Кейде, момын болудан шаршап кетемін. Ішімдегі жиналып қ алғ ан дү ниелерді айта алмай қ иналамын. Ә лемге жар салғ ым келеді. Бірақ, сол баяғ ы ү нсіздік. Біреудің ә ділетсіздігін кө ріп, ү ндемей қ алғ ан уақ ыттарым кө п болды. Сол біреулердің ісін бетіне басып, айтып тастағ ым келетін уақ ыттарда жиі болатын. Мұ ны тек ойыммен ғ ана жасай алатын едім. Бастауыш сыныпта мағ ан екінші мінез тә н еді. Жоғ ары сыныптарда қ ыздар сызылып, ө з-ө зің е қ арап жү руші еді. Ал, қ ыздарың ыздың тілі шығ а бастады. Қ ожа секілді қ ұ тырайын деді. Бұ зақ ылығ ы ү шін талай адамнан сө з естіді. Сыныптағ ы ұ лдар сабақ қ а келмесе, оларды міндетті тү рде жұ дырық астына алатын едім. Енді, бір-екі рет кеуде тұ старынан бір қ оятын едім. Мұ ны ойын ретінде қ абылдайтын едік. Шү кір, ешкімді жарақ аттағ ан емеспін. Олардың сабақ қ қ а келмеуі, сыныптың белсенділігін тө мен тү сіретін еді. Сыныптың рейтингісі жоғ ары болу ү шін Досым екеуміз талай кү йіп-пістік. Сынып ү шін біраз сө з естідік. Сондық тан, бұ л олар ү шін кішігірім ғ ана жаза. Қ ыз басыммен ер адамғ а жұ дырық ала жү гіруді сендерден ү йренбеген едім. Сендердің тә рбиелерің де мұ ндай сұ мдық болмағ ан. Мен ол уақ ытты ө тпелі кезең ге жатқ ыза салдым. Мінезім қ иындап, директорменде сө зге келген уақ ытым болғ ан.

Мектеп оқ ушылары арасында олимпиада ө тіп жатты. Менің Ұ БТ-ғ а қ ызу дайындалып жатқ ан уақ ытым. Бұ л жолы Досым екеуміз ешқ андай пә ннен олимпиадағ а жарысқ а бармайтын болып шештік. Бә рібір жең е алмайтын едік деп ойладық. Елдің беретіні бар, танысы бардың тынысы бар дегендей. Ондан гө рі болмайтын дү ниеге уақ ыт кетірмей, Ұ БТ-ғ а дайындалайық деп шештік. Сондық тан барлық мұ ғ алімге бір пә нге жазылдық, бос емеспіз деп ө тірік айттық. Мектепте математикадан ү здік болдым. Сондық тан, осы пә ннен алғ ан бесімді ақ тау ү шін директор ағ ай менің барғ анымды қ алады. Математика сабағ ынан Талғ ат ағ ай беретін. Ол кісі ө те ең бекқ ор еді. Еш уақ ытта шағ ымданбайтын. Оқ ушылармен ә зілдеп, қ ұ рдас секілді сө йлесетін. Математиканы дұ рыс білмейтін оқ ушылардың ө зі де тү сінетіндей қ ылып, сабақ ты жең іл ө ткізетін. Менің олимпиадағ а бармайтыныма ағ ай ештең е демеді. Ол кісіде жалпы қ алай ө тетінін білген шығ ар.

Баспалдақ тан тө мен тү сіп келе жатырмын. Алдымнан директор ағ ай шығ а келді. Ол кісінің менен ү міт кү тетіні айдан анық еді.

- Сә леметсіз бе! – деп, тезірек кету ү шін, жылдамдығ ымды арттырдым.

- Сә леметсің бе! – деді де, ештең е ойында болмады ма, жоғ ары кө теріліп кете берді. Ағ айдың есіне олимпиада сарп ете тү се қ алды ма, ә йтеуір тоқ тады да:

- Тө ребекова! – деді.

Сә л жылдамырақ жү ргенде кетіп ү лгеретін едім. Қ ап, баспалдақ тан тү сіп, бұ рылайын деп жатқ ан едім, болмай қ алды.

- Ия, ағ ай? – дедім, дым болмағ андай тү р танытып.

- Неге олимпиадағ а бармадың? – деді де, мені сарсаң ғ а салып қ ойды.

Менің тарапымнан ешқ андай жауап болмады. Айтарғ а сө з таппай қ алдым. «Ағ ай, бә рібір жең бейміз ғ ой» - деп айтқ ым ақ келді. Бірақ, ү нсіздік. Ағ айдың ызасына тиіп кеттім

- Тө ребекова сенен сұ рап тұ рмын.

Ол менің тегімді бірнеше рет қ айталады. Ақ ыры қ ақ иып ү нсіз тұ рсам, осылай тұ ра беретінімізді ойладым. Ә ң гімені соң ына жеткізбестен басқ а амалым қ алмады.

- Барғ ым келген жоқ, ағ ай– деп қ атты дауыспен жауап бердім.

Ол кісі ашуланып, ө з жолымен кетті. Жә й кетпеді, бірдең елерді айтып, бұ рқ ылдап кетіп бара жатқ ан. Менің кесірімнен Талғ ат ағ айдың да ұ рыс астында қ алып жатқ анын естіп қ алдым. Ұ стаздар бө лмесінен ағ ай ашуланып шығ ып келе жатыр. Артында Талғ ат ағ ай қ обалжып кеткен. Ұ стаздарғ а мағ ан бес қ оймауын айтқ анында естігем. Сол ү шінде ағ айғ а ренжіген едім. Ол кезде бес деген ғ ажап бағ аның мен ү шін маң ызы болғ ан. Бір олимпиадағ а бола, мені бестен айырғ ысы келгені қ алай? Бес ү шін біраз тер ө ктім, ал ол жоқ нә рсе.

Ағ айдың алдында ұ ятқ а қ алдым. Осыдан кейін менен қ андай ү міт кү тсін. Бірақ, жақ сы адамның ө кпесі шай орамал кепкенше дейді ғ ой. Ол кісінің ашуы тез тарқ айды. Менің де ренішім ұ мытылып кетті. Ә рине, Қ ұ дай сақ тасын, мені ешкім бестен айырғ ан жоқ. У-шудың бә рі басылады ғ ой.

Бір кү ні мектепке жаң а мұ ғ алім келді. Жалпы таныстық барысында, мен адамның жақ сы қ асиеттерін іздеуге тырысатын едім. Бірақ, химия пә нінен келген жаң а ұ стаз мағ ан ұ намады. Ол кісіні есімі Гү лнұ р болу керек. Сыныпқ а кіріп, ө зің таныстырды. Бізді еркінсініп кетпесін деді ме, бізбен қ атты сө йлесті. Бірден ө зің ережелері мен ескертулерін айтып кетті.

- Мен ө зі сыныбымдағ ыжеті оқ ушынғ а екі қ ойып, қ ұ латқ анмын

– деді, біздің ү рейімізді тудырғ ысы келгендей. Бұ л сө зі менің бойымнан қ арсылық сезімін тудырды. Ұ стазбен ерегіскім келді.

- Біз Ұ БТ тапсырғ алы отырмыз, сен бізге келіп алып не деп тұ рсын?

– деп айтқ ым ақ келді. Бірақ ұ стазды бө лген ұ ят болар деп отыра бердім.

- Сол ү шін химия Ұ БТ-ның пә ніне кірмейді деп, оқ ымасаң дар, екі қ оямын – деді. Енді мұ ны тым артық болып кө рінді.

- Біз дайындалуымыз керек. Мен физиканы таң дадым

– деп, бірдең е айттым. Шық қ ан дауысымның сенімсіз екені мағ анда сезілді. Арты жақ сылық қ а ә келген жоқ. Жаң адан келген ұ стаз екеуміздің арамызда шиеленіс пайда болды. Ол менің осы сө здерімді директорғ а айтса керек. Жаң адан келген мұ ғ алімге, сынып тө райымы «оқ ымаймын» - деп тұ рса, қ алғ андары не болмақ. Дос екеуміз мектепте тең тіреп, ары-бері жү рген едік. Алдымыздан Қ ұ рманай ұ стаз жү гіріп шық ты. Қ азір ғ ана директордың алдынан шық қ анын айтты.

- Менің тұ зым жең іл осы. Директорғ а жолығ айын деп кіріп қ алсам жаң адан келген Гү лнұ р апайларын отыр. Айдана сен бірдең е дедің бе?

Дос екеуміз бір-бірімізге қ арап, ө зімізді жақ тап жатырмыз.

- Ұ стаз, ол кісі ө зі ғ ой, келе салып, бізді қ орқ ытып жатыр.

- Жаң адан келген мұ ғ алім ғ ой. Келе салып, сө зге келгендерің не? «Айдана мағ ан: «Мен физика таң дадым. Сондық тан мағ ан химия керек емес» - деп айты» - дейді. Ү немі осылай ұ сталып қ аламын.

Біз ө зіміздің жасағ ан ісіміз дұ рыс екеніне кү мә н келтірмедік. Ерегістің кө кесін енді кө рсетемін деп ойлағ ан едім. Сендер мағ ан ү лкенді сыйлау керекдеп ү йреттің дер. Мен тә рбиемнен асып кете алмадым. Амал жоқ, сабағ ын оқ ыдым. Менің бес ү шін бә рін жасайтын, ә лсіз тұ сымды біліп алғ ан ғ ой. Ол ұ стазбен арадағ ы мә селенің шешілуінің ө зі бір оқ иғ а.

Он бірінші сыныпта даяршы болып анда-санда шығ ып тү рушы едім. Ұ БТ тапсыратыныма қ арамастан, ақ шаның соң ында жү рдім. Бір кү ні бізде бір той болатын болды. Қ ыздарың тойда даяршы болғ анды ұ натпайтын едім. Мағ ан келіп-кететін қ онақ тарғ а қ ызмет жасағ ан ұ найтын. Неше тү рлі адамдарды кө ріп, сө йлесе аласың. Бірақ мені бұ л жолы тойғ а даяршы болуғ а жіберді. Алдын-ала дастарханды жайып, келетін қ онақ тардың қ арасын аң дып жү рдім. Тойдың егесі келді. Ер адам. Қ ызмет жасайтын даяршыларымен алдын-ала танысты. Туылғ ан кү н екен. Ә йелінің туылғ ан кү ні. Қ онақ тар ақ ырың жиналып жатыр. Кө п кү ттірмей ә йеліде келіп қ алды. Оны кө ріп, кірерге жер таппадым. Менің химиядан беретін ұ стазым. Ол кісіде мені кө ріп:

- Ұ БТ-ғ а дайың далмай, не істеп жү рсің? – деді.

- Жұ мыс жасап жү рмін – дедім, ол кісіні жолық тырамын деп ойламадым.

Менің қ осымша жұ мыс жасап жү ргенімді кө ріп, Ұ БТ-ғ а жең іл қ арап жү р екен деп ойлайды ма деп те қ орық тым.

- Анам осында жұ мыс жасайды. Сол кісіге кө мектесіп жү рмін – дедім.

- Сабақ ше?

- Тек демалыс кү ндері ғ ана шығ амын – дедім де ө з тірлігімді жасап жү ре бердім.

Дайын болғ ан заттарды тасып ә лекпін. Адам залды лық толы. Қ онақ тардың басы жиналғ ан сияқ ты. Бә рі жө н сұ расып жатыр. Есікті ашып, залғ а кіргенім сол еді.

- Мынау қ ыз – деп, мағ ан қ арады. - Мектебі ү міт артып отырғ ан қ ыз. Мен мұ ғ алім болып барғ анда, мағ ан химиянды оқ ымаймын деп айтқ ан

–деді де, жұ рттың назарын мағ ан аудартты. Той басталды да кетті. Менің мақ сатым тойды жақ сы ө ткізу, бә ріне ү лгеру. Ұ стаздың да мақ саты сол еді. Мақ сатымыз бір болғ ан соң, арамызда жылы сезім пайда болды.

- Айдана, ертең менің мас болғ анымды мектепке айтып барсаң, екі қ оямын

- Жақ сы – деп, басымды изедім.

Тойда ұ стазды басқ а қ ырынан таныдым. Оның да ана екенін ойламаппын. Достарың а сыйлы адам екен. Ерегісіп, жақ тырмай жү рген ұ стазым, жақ ын адамдардың бірі болды. Ол жайлы ойым ө згерді. Ешкімге айтпаймын деп ұ стазғ а жалғ ан айттым. Ішімнен Досқ а айтатынымды біліп тұ рдым. Сабақ та бұ рынғ ыдай тырысып отыруды доғ ардым. Оны силағ андық тан, сабағ ына дайындалып бардым.

Таң ертең мектепке барып, кешке жауып келуші едік. тү стен кейін дайындық қ а қ алатынбыз. Сондық тан, сстанадан тү скі ас ішіп алатынбыз. Ә деттегі бір кү н. Тү стеніп алуғ а асханағ а кірдік. Бірдең елер алдық. Ә сіресе, кампот алғ анымыз есімде. Енді, біз бір жү рген сыншы едік. Бә рін сынап, ө з ойымыздың дұ рыс екенін дә лелдемей қ ойматынбыз. Осы жолы асханадағ ы кампотты сынай бастадық. Дә мі су татып тұ рды. Неге сол кампотқ а қ адала қ алғ анымды білмеймін.

- Мынау су ма, кампот па? – деп сұ радым қ асымдағ ылардан.

- Суы кө п сияқ ты –деп жатты біреулер. Кампот бізге ұ намады.

- Қ алай қ алай жасайды ө здері? Дұ рыстап жасамайды ма – деп бірдең елерді қ опсытып отырдық.

- Ө здерің е айтсай – деді біреу.

- Кел, бә стесейік. Орнымнан тұ рып, оларғ а айтамын

– дедім. Қ олыма кампотты алып, аспазшыларғ а қ арай жө нелдім. Топырлағ ан адам. Тарс етіп кампотты қ ойдым да:

- Неге кампоттарың ыз бір тү рлі? – дедім.

- Несі біртү рлі? –деді, аспазшы ә йел. Ол менің кө ршім еді. Жанадаң кө шіп келген. Соғ ан қ арамастан мен бедірейіп тұ ра бердім.

- Неге суы кө п? Тү бінде майда қ оқ ымдар жү р. Бұ л кампот емес, су! – дедім де бұ рылып кете бердім.

Артымнан аспазшының мағ ан айқ айлағ анын естідім. Дү йім жұ ртың кө зіне ұ рыс астында қ алғ анымды кө рсеткім келмеді. Артыма бұ рылдым. Ашу ү стіндемін.

- Мағ ан айқ аламаң ыз! Сіз кімсіз? – деген сө здер шық ты аузымнан.

Мен ө зімнің ісімді дұ рыс деп санадым. Жұ рт алдың да анамдай кісіге айқ айлағ аным жайлы ойланбаппын. Тек олардың қ атесін ғ ана кө ріп, ойымның дұ рыс екенін дә лелдегім келді. Бұ л жоғ арыдағ ылардың қ ұ лағ ына жетті. Мені тә рбиеші шақ ырып алды.

- Айдана, не болды, бә рін дұ рыстап айтшы

- деді. Не айтамын, менікі дұ рыс болғ анын айттым.

- Мен жә й ғ ана кампоттың нашар екенін айттым. Ол кісі ө зі бірінші айқ айлады. Менде қ арап тұ ра алмадым – деп ө зімді ақ таумен болдым.

- Сен ү лгі тұ татын оқ ушысың. Сағ ан мұ ндай қ ылық жараспайды – деді байыппен. – Ә р нә рсенің ө лшемі бар. Оларда кез-келген затты жасағ анда сол кө лемнен асып кетпей жасайды. Менде дә мін татып кө рдім. Бә рі дұ рыс.

Шынымды айтсам, мағ ан бә рібір болды. Тә рбиешінің айтқ ан сө зін қ ұ лағ ыма ілмедім. Тіпті, ол кісіде қ ара тізімдегілердің қ атарына қ осылды. Осылай мені ұ натпайтын адамдардың тізімі кө бейе берді. Мағ ан біреу ақ ыл айтса болды, ол кім ө зі деп шығ атын едім. Осы бұ зақ ылық тарғ а барғ аныма еш ө кінбеймін. Ә ке, ана! Талай адамды ренжіттім. Реніштің арты кө п жағ дайда жақ ындық қ а алып келетін. Мен уақ ыт ө те келе ө з қ ателігімді тү сіндім. Кешкі бір уақ ытта киініп алдым да, мектегі аспазшының ү йіне бардым. Ү йіне кіріп, сол ағ аттығ ым ү шін кешірім сұ радым. Ол кісінің бойында мағ ан деген сыйластық пен жылулық тың пайда болғ анын сездім. Менде де дә л солай болды. Ол кісіні кө рген сайын амандасып тұ рамын.

Карта ойнауды кім ойлап тапты екен? Мектепте картағ а ауру болғ ан уақ ыттарымызда аз болғ ан жоқ. Оныншы, тіпті он бірінші сыныптарда да ойнайтынбыз. Ә сіресе, оныншы сыныпта «Картожник» - деген атымыз болды. Дос екеуміз қ асымызғ а сыныптағ ы екі баланы ертіп алатынбыз. Тө ртеуміз сабақ ү стінде карта ойнайтын едік. Кейде бү кіл сынып карта ойнап отыратын. Ағ ылшын сабағ ының ұ стазын осы ісімізбен ашуландырып алдық. Тіпті тө ртеумізге бағ а қ оймай қ ойғ аны бар. Сыныпта отырғ анда тө ртеумізді жерден алып, жерге салды. Қ ыз басымызбен ү лкен кісіні тың дамай, ойынның жетегіне еріп кеткеніміз дұ рыс болмапты. Азарт деп осыны айтса керек. Картаны кім алып келетіні есімде жоқ. Кім карта ойнайды десе болды, доллор таратып жатқ андай жү гіріп барушы едік. Ойынның қ ызығ ына кіріп кетіп, ұ стазды тың дамайтын едік. Солай ұ стаздың ашуына тиіп кетсе керек.

- Ү ндемеген сайын басыма шығ ып бара жатсындар ғ ой

– деп бастады ұ стаз. Аяғ ы да қ атты болды. Кірерге тесік таппай, басымызды тө мен салбыратып отырдық. Ұ стаздың қ ысымын кө теріп жібердік. Енді ол кісіге қ арауғ а бет жоқ. Артынан қ ателік жасағ анымызды айтып, кешірім сұ радық. Бізді ешкім тү сінбейтін секілді.

Есікті іштен қ ұ лттап қ ойыпойнаушы едік. Мұ ғ алім бар ма, жоқ па, бә рібір. Ойын ойнап, шулап отырушы едік. Он бірінші сыныпта, ү лкен жауапкершілікті мойнымызғ а артқ ан соң карта ойнауды тастадық. Бірден тастау мү мкін емес, сол ү шін анда-санда ойнадық.

Мектеп қ ыздарының жү рген қ адамын аң дып жү руші едік. Дос екеуміз сабақ ү стінде кез-келген сыныпқ а кіріп, тексеріс жасайтынбыз. Бантигі жоқ қ ыздар, форма кимегендер, жалпы тә ртіп бұ зғ андарды жазып алатынбыз. Оларды мектеп жиналыстарында атап шығ аратын едік. Осылай бізді қ ыздар жек кө ретін. Біздің жасағ андарымызда тым ө рескел еді. Кү лкілі. Талай қ ыздың ө сегіне айналдық. Бізді патриот деп атаушы еді. Тым тү зу адамболдық.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒