10.Шернияз бен Махамбеттің өлеңдеріндегі ұқсастықты салыстыра талдап жазыңыз.

5. М. Ә уезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясының ә лемдік даң қ қ а ие болудағ ы автор ү лесіне сыни кө зқ арас тұ рғ ысынан талдау жасаң ыз.

Мұ хтар Ә уезов «Абай жолы» роман эпопеясының жиырма жылдан артық уақ ыт жазып екен. Сонда жиырма жыл бойы не жазғ ан. Бұ ны кейінгі ұ рпақ қ а мұ ра қ ылу ү шін жасады ма? Ә лде, бұ ның барлығ ы атақ ү шін бе? Менің қ азір осы сұ рақ тарғ а жауап іздеп кө ремін.

«Абай жолы» арқ ылы қ азіргі қ азақ прозасы кү ллі дү ниежү зі ә деби классиканың шырқ ау шың ына шық ты. Сө йтіп 20 ғ асырдың 40-50 жылдарын Мұ хтар Омарханұ лы Ә уезов туғ ан ә дебиетісіздің даму тарихында бұ рын соң ды болып кө рмеген ренессансқ а айналдырды. Мұ ның ө зі заң ды да, ө йткені « Абайдай» шығ арма бұ л тұ сқ а дейін қ азақ ә дебитінде болғ ан емес. Ал енді эпопеяның ө зіне тоқ талайық. «Абай жолының » бас кейіпкері Абай. Біз ақ ынның 50 жылғ ы ө міріне куә боламыз. Абайдың адам, адамзат, ақ ын ретінде қ алыптасуы сол жарты ғ асыр ішіндегі қ азақ қ оғ амының барлық саласындағ ы ө мірдің барлық ойы-қ ыры, қ ия қ алтарысы мен ө ріле суреттеледі. Абай арқ ылы ө ткен ғ асырдың екінші жартысындағ ы жә не осы ғ асырдың басындағ ы бү кіл халық тіршілігін оның кө п бұ ралаң тағ дырын, ой-арманын, мақ сат-мү ддесін, кү рес- тартысын... бә рін тү гел шарлап ө теміз

Мұ хтар Ә уезов бұ л роман-эпопеяны жазғ аннан соң бірнеше сыйлық тарғ а ұ сынылды. Эпопеяны «Абай» аталғ ан алғ ашқ ы екі кітабына КСРО мемлекеттік сыйлығ ы берілді. Мұ ндай сыйлық тарғ а ие болу оң ай нә рсе емес жә не Мұ хтар Омарханұ лы Ә уезов «Абай жолын» осы сыйлық тар ү шін немесе ақ ша жазды деп ойламаймын. Мен тіпті Ә уезов туралы сыни-пікір айтудан аулақ пы жә не «жиырма жыл бойы сыйлық ү шін тер тө кті»- деу ақ ымыақ тық болар, сірә! Мұ хтар Ә уезов «Абай жолын» жан рақ аты ү шін жазды. Ә рі кейінгі ұ рпақ қ а ү лгі еткісі келді.

Міне, біз қ азір Мұ хтар Ә уезов жазғ ан «Абай жолының » арқ асында, ә деби тұ рғ ыда ә лемге танылып отырмыз. Егер біз ө ткенімізді ұ мытпай, қ алдырғ ан мұ раларын жарық қ а шығ арсақ Елбасымыз айтқ андай рухани жаң ғ ырамыз.

6. З. Қ абдоловтың «Менің Ә уезовім» роман-эссесіндегі ө мірдің шындық қ ұ былыстарының образдар арқ ылы бейнеленуі ғ ылымғ а тә н ерекшелік пе, ө нерге тә н ерекшелік пе?

7. З. Қ абдоловтың «Менің Ә уезовім» роман-эссесі ө нер саласында жазылды ма, ғ ылым саласында жазылды ма, ө нер мен ғ ылымның тоғ ысында жазылды ма?

8. З. Қ абдоловтың «Менің Ә уезовім» роман-эссесінің ө н бойында М. Ә уезовтің ө мірі мен қ ызметінің айрық ша дараланатын жә не ө зара сабақ тас екі ұ ғ ым қ андай?

Роман эсседегі басты кейіпкер- М. Ә уезов. Қ аламгер М. Ә уезовтің ұ стаздық қ ызметі, ұ стаздық қ абілетін нақ ты шындық оқ иғ алар арқ ылы кө рсетіп алғ ан соң, ұ стаздық туралы монолог тү рінде берілетін ойлары мен толғ аныстарынан сыр ашады. Сө йтіп этикалық баяндау лирикалық толғ ауғ а ұ ласады. Роман-эссенің ө н бойында М. Ә уезовтың ө мірі мен қ ызметінің аясында айрық ша дараланатын жә не ө зара сабақ тас екі ұ ғ ымның орны ерекше: a) ұ стаз туралы ұ ғ ым; ә )ұ стаздық туралы ұ ғ ым. Ұ стаз бен шә кірт арасында орнық қ ан, ерекше екі қ асиет жарқ ырап кө зге тү седі: ұ стаздың шә кіртке деген ілтипаты жә не шә кірттің ұ стазғ а деген қ ұ рметі. Осы екі қ асиет ұ стаздың шә кіртке деген шексіз ілтипаты мен шә кірттің ұ стазына қ ұ рметі, роман-эссенің бір бү тін кө ркемдік баламасына негіз болғ ан. Қ аламгер М. Ә уезовтың ө мірі мен қ ызметінің шындық тарын жаза отырып, бү гінгі кү нмен тікелей байланыстыра отырып, жас ұ рпақ қ а ө ткен заманның қ атерінен сақ тандырып, ө сер елдің ө ркеніне рухани- адамгершілік іргелі ой ұ сынады. Ол ойы- ұ стазбен шә кірт арасындағ ы адамгершілік, ұ лттық қ ұ ндылық тарымызды сақ тау келер ұ рпақ қ а аманат, парызды жеткізу туралы ой.

Роман-эссенің баяндау жү йесінде орын алғ ан авторлық тұ рғ ының ә р алуан позицияларына байланысты кейіпкер обрзы ә р тү рлі ың ғ айда жобаланып, суреттелген. Кө ркем бейненің барша ө мірлік, дү ни танымдық, психологиялық, мінез-қ ұ лық тық аяларын қ амтитын жанды кө ркемдегіш қ ұ ралдар, суреттеулер негізінде жү зеге асқ ан. М. Ә уезовтың шынайы ө мірлік келбет-мү сінінен кө шірімесімен кескіндемелік ү зінділер жиынтығ ы тұ тас тү рде суреткерпдің қ айталанбас қ аламгерлік, ұ стаздық жә не биік парасатты адамдық келбетінен айқ ын елес береді. Жоғ арыдағ ы талдаулардан байқ ағ анымыздай қ аһ арманның шығ армашылық қ абілет дарынын сө з еткенде, тұ рақ ты кү йдегі суреттеме аса тиімді емес. Тек мұ ндай кескінділік кө з қ арастың жазушы стильіне сө з қ олданысына қ арай белсенділік танытып отырады. Ө нер адамын тікелей шығ армашылық ең бек ү дерісі барысын да бейнелегенде ғ ана шынайы, кө ркем, беделді тұ лғ а саналады. Олай болса, кейіпкер жан дү ниесіндегі ой тебіренесін, сезім тасқ ынын тысқ ары ә лемде, эмоциялық -психологиялық кө ң іл ә серін ө рнектейтін басты портреттік тә сіл, сө з жоқ -ең ә демі кескіндеме.

Қ орытындылай келе, жазушы М. Ә уезовтың ө мірімен қ ызметі туралы жазғ аны арқ ылы елдің болашағ ына алаң даушылық білдіреді. Роман арқ ылы қ ажымдық сананың тазалығ ын сақ тау, қ орғ ау келер ұ рпақ қ а ұ лттық қ ұ ндылық тарымызды кінә ратсыз тапсыруды кө здеді.

9. З. Қ абдоловтың «Менің Ә уезовім» роман-эссесінде ұ стаз бен шә кірт арақ атынасында ерекше жарқ ырап кө зге тү сетін екі қ асиетті талдап жазың ыз.

Академик, жазушы Зейнолла Қ абдоловтың " Менің Ə уезовім" романы 1997 жылы жарық қ а шық қ ан. Кө лемі екі жү з жиырма бес беттен тұ ратын романның тақ ырыбы мен баств сюжеті қ азақ ə дебиетінің классигі, заң ғ ар жазушы, академик Мұ хтар Ə уезовтің ө мірбаянына, тағ дырына, қ аламгерлігіне, ұ стаздық қ ызметіне негізделіп жазылғ ан кө лемді прозалық туынды. Ұ лы Мұ хтар Ə уезовтің кө зін кө ріп, дə рісін тың дағ ан, сү йікті шə кіртіне, жылдар ө те келе дос-інісіне айналғ ан Зейнолла Қ абдоловтың дарыны ұ лы суреткердің назарын бірден ө зіне аударады.

Роман-эссе кейіпкерлерінің бірі-ұ стаз, екіншісі-шə кірт. Ұ стаз - Мұ хтар Ə уезов, шə кірт - Зейнолла Қ абдолов. Мұ хтар Ə уезов туралы роман-эссе автрнының берік қ алыптасқ ан мынадай ұ ғ ым-тү сінігі бар еді. Біріншіден, М. Ə уезов-қ азақ халқ ының біртуар, дарабоз, сегіз қ ырлы, бір чырлы азаматы. Екіншіден, М Ə уезов - саң лақ суреткер, кө ркемсө здің қ ас шебері, заң ғ ар жазушы. Ү шіншіден, М. Ə уезов - ғ ұ лама ғ алым, ақ ыл-ойдың кені. Тө ртіншіден, М. Ə уезов - кемең гер ұ стаз, дана, ұ лы тə рбиеші.

Зейнолла Қ абдоловтың " Менің Ə уезовім" роман-эссесі елдің ө сер ө ркеніне халық тың ұ лттық асыл қ ұ ндылық тарын, қ оғ амдық сананың тазалығ ын сақ тау, қ орғ ау, келер ұ рпақ қ а кінə рə тсіз тапсыруды ұ сынғ ан интеллектуалды роман ү лгісі.

Қ орыта келе, роман-эсседе ұ стаз бен шə кірт арақ атынасында орнық қ ан ерекше екі қ асиет жарқ ырап кө зге тү сдеі. Бірі-ұ стаздың шə кіртке деген шексіз ілтипаты, екіншісі - шə кірттің ұ стазғ а деген шексіз қ ұ рметі. Осы екі қ асиет роман-эссенің бү тін кө ркемдік болмысына негіз болғ ан.

10. Шернияз бен Махамбеттің ө лең деріндегі ұ қ састық ты салыстыра талдап жазың ыз.

Махамбет халық кө ң ілінің тұ нығ ындағ ы ең асыл – еркіндікті, тең дікті, жақ сы тұ рмысты аң сағ ан арманын, ата жауына деген қ аны қ атқ ан ө ші мен кегін, азаматтық антқ а берік адалдығ ы мен арыстандай ерлігін кө кке кө тере мадақ тады. Ақ ынның қ ызыл оттай қ ызулы, қ ылыштай ө ткір, селдей серпінді сө здері қ араң ғ ыда алдан жарық кү нді қ армағ ан қ алың қ азақ тың ат жү регіне толқ у салды, ер кө ң іліне жел берді. Ақ ынның қ ұ діретті сө зінің кү ні бү гінге дейін сыры кеткен жоқ, сыны тү скен жоқ.

Махамбетше айтсақ, «қ ара қ азан қ амын ойлап», «ел-жұ ртын бодандық тан бостандық қ а жеткізем» деп, «ереуіл атқ а ер салып, егеулі найза қ олғ а алып, ең ку-ең ку жер шалып, тү н қ атып жү ріп тү с қ ашқ ан», талай-талай батырлар мен сол бір жайды жырына арқ ау еткен небір дү лділ ақ ындардың бағ ы жанбай, халқ ы ү шін сің ірген ең бегі мен істеген ісі, шығ армашылығ ы терең зерттелу былай тұ рсын ауызғ а алынбай қ алғ аны қ аншама. Солардың қ атарында ХІХ ғ асырдың ә дебиетіне аты мә лім, Махамбет рухында жыр толғ ап, халық тың қ айнағ ан шерін, бұ қ ара мү ддесін ө зінше айтсақ, «ү йшінің ү скісіндей» ө ткір тілмен жырлап ө ткен сыншыл да, турашыл ақ ын – Шернияз Жарылғ асұ лы да бар. С. Мұ қ анов айтқ андай: «Шортандай жырларынан біз «зар заман» кезінде ә леумет басына тү скен трагедияны кө рсек, Шернияз жырларынан жеке адамның, ә сіресе халық ақ ынының басындағ ы трагедиялық жайды ұ ғ амыз» Шернияз ө лең дерінің тағ ы бір ерекшелігі – бү кіл қ азақ жеріне кең інен таралуы дер едік. Кең таралуының себебі оның ө лең дерінің халық кө кейінде жү рген сауалдарғ а, армандарғ а дө п келуінен деп білген жө н болар.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒