23.Махамбет жырлары – асқақ рухтың үні. Ойыңызды нақты дәлелдермен талдап жазыңыз.

20. С. Елубаевтың «Ақ боз ү й» шығ армасындағ ы қ азақ халқ ының басынан ө ткерген ашаршылық шындық тарын дә лелдер келтіре талдаң ыз.

21. Тахауи Ахтановтың «Кү й аң ызы» шығ армасындағ ы кү йдің қ ұ діреті мен кү йшінің шеберлігін байланыстыра талдап жазың ыз.

Тахауи Ахтанов – дарынды жазушы. Жазушының баспасө з бетінде алғ аш жарық кө рген ә ң гімесі – «Кү й аң ызы». Осы шығ армадағ ы кү йдің қ ұ діреті мен кү йшінің шеберлігі қ алай суреттелген?

«Кү й аң ызы» - ө нер қ ұ діреті жайлы терең дә ріптеліп жазылғ ан деп есептеймін. Кү й аң ызында ө мірін ө нер жолына арнап, елуге келгенше отбасын қ ұ рмағ ан Естемес кү йші мен жас жігіт Оразымбет атты екі кейіпкер жайлы бейнеленген. Ә сіресе, Естемес деген кү йшінің ауыр қ иыншылық қ а толы ө мірі туралы дә ріптелген. Кү й жә не кү йші жайлы тебірене жырлайды. Осы ә ң гімедегі екі кейіпкер ел аралап жү ріп, жалғ ыз ғ ана ү йлі ауылғ а кез болады. Жапан даладағ ы ү йдің иесі жарлы жан. Жалғ ыз нарынның ботасы ө ліп, желіні тондырдай кепкен. Келіп кеткен жолаушыларғ а тек қ ана су ұ сына алатын еді. Ү й иесі ө те қ арт, жасы келіп қ алғ ан, дене бітіміне қ арасан аяп кетесің. Себебі, жү деу келген ү стіндегі киімі жамау келген. Бұ л шаң ырақ тың тө ріне мойын бұ рғ ан Естемес кү йші еді. Ол сол ө ң ірге аты шық қ ан даң қ ты кү йші ретінде елге кең жайылғ ан. Ол ө зімен бірге Оразымбет деген адамды серік қ ылады. Жолсеріктің қ асында ұ зақ уақ ыт бойы жү ргендігінен ө те сақ, жұ мысқ а икемді адам деп санайды. Сол себептен атағ ы шық қ ан мық ты кү йші шығ арына сенім білдірген. Жә не де, «естіп келе жатқ ан кү йлерінді ү лгі етіп келе жатқ аның дұ рыс, ал менің ө мірімді ү лгі етпеуге тырыс» деп ө зінің ақ ыл-кең есін айтады. Бұ лай айтуынын себебі Естемес кү йшінің ауыр тағ дыры, ө з кө кірегіндегі зары, алдамшы бір ү міт сә улесіне сенуі баяндалғ аны деп санаймын. Осы кү йшінің жапан даладағ ы ү йге бас бұ рғ анын айта кетсем, ол уйде тұ рмыс жағ дайы тө мен қ ария жә не бойжеткен қ ызы тұ ратын еді. Бойжеткен арудың есімі Жаныл болатын. Ол бойжеткенде қ ариямыз секілді жү деу тартқ ан, жұ пыны киінген. Сондық тан жастық салтанаты мен ә демілігі кө рінбей қ алғ ан. Ү й иесі Естемес кү йшіге қ олқ а салады. Кү й қ ұ діретімен нарды идіріп кө рмек ойларын білдірту ү шін «Екі кү йші, ө нерлерің ді бірдей салындар»-деген сө збен білдіртуге тырысады. Сө йтіп Естемес кү йшінің кү йі нарды идіргенімен, жас Оразымбет кү йші кү йді жалғ астырғ анда ғ ана нардың сү ті шелекке саулай жө нелді. Осы арқ ылы Тахауи Ахтанов кү й қ ұ діреті мен кү йшінің шеберлігін жеткізеді.

Қ орыта келе, осы шығ армадағ ы кү йдің қ ұ діреттілігі соң шалық ты нардың ө зін идірген. Осығ ан қ арап отырып кү йшінің ә рбір кү йді жеткізе білетіндігін кө ре аламыз.

22. Тұ рмыс-салт жырларындағ ы ә дет-ғ ұ рыпқ а байланысты жазылғ ан жырлар қ азіргі таң да кө рініс таба ма? Ө з ойың ызды дә лелдеп жазың ыз.

Қ азақ фольклорында тұ рмыс-салт жырлары ауыз толтырып айтарлық тай кө п. Олардың арасында ә дет-ғ ұ рыпқ а байланысты жазылғ ан жырлар жетіп жатыр. Сол жырда айтылғ ан ә дет-ғ ұ рыптар қ азіргі таң да кездеседі ме?

Тұ рмыс-салт жырлары – қ азақ халқ ының ә дет-ғ ұ рып салт-жораларына байланысты туындағ ан ө лең жырлар. Нә рестенің дү ниеге келуі, ү йлену, дү ниеден қ айту, жаң а жыл салтанаты, ең бек мерекесі, тағ ы да басқ а дә стү рлі салттар тү ркі халық тарында ө лең -жырсыз ө тпейді. Ә дет-ғ ұ рып – белгілі бір қ оғ амдық -ә леуметтік ортада пайда болып, оның мү шелерінің мінез-қ ұ лқ ының, тұ рмыс-тіршілігінің бұ лжымас қ ағ идаларына айналғ ан жө н-жосық, жол-жоралғ ы, қ азақ ы ә дет-ғ ұ рыптар кө шпелі тұ рмыстың дә стү рлі дү ниетанымынан бастау алады. Табиғ аттың еншісіне бө ленбеген сахара жұ рты ө зін қ оршағ ан ортаның ажырамас бір бө лшегі ретінде сезініп, жарық дү ниенің жалғ ыз жаратылысы – Тә ң ірге табынғ ан, кө к аспан – қ ара жердің киесін қ астер тұ тып, ата-баба аруағ ына сиынғ ан. Осы тү сінік дә стү рлі қ азақ қ оғ амындағ ы қ ұ қ ық тық мә дениеттің алғ ышарты ә дет-ғ ұ рыпты адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынастардың негізгі реттеушісі ретінде қ алыптастырады. Ол, негізінен жеке тұ лғ аларды белгілі бір ә леуметтік жә не мә дени танымдарғ а ү йретіп, оны ұ рпақ тан ұ рпақ қ а таратуғ а жә рдемдесті, жеке адамдардың, ә леуметтік топтардың мінез-қ ұ лқ ын тә ртіпке келтіріп қ ана қ оймай, қ ауымішілік тұ тастық пен ұ лттық мү дделікті нығ айтуғ а септігін тигізді.

Уақ ыт ө ткен сайын салтқ а ө згеріс еніп, ө згеріп, қ оғ амғ а байланысты бейімделіп келеді. Жаң а қ оғ амдық қ атынасқ а сай келмейтін дә стү рлер ығ ысып, ө мірге қ ажетті жаң алары дамып отырады. Дә стү р мә дениетпен тығ ыз байланысты, сондық тан мә дениеті дамығ ан ел дә стү рге де бай. Қ азіргі кезде де біраз ә дет-ғ ұ рыптар қ олданылады. Қ азіргі кезде жаң а ү йге кірген кезде ү йді аластау ә детке айналғ ан. Сонымен қ атар қ азіргі уақ ытта аузына тү кіру, бие байлау, шашу шашу, тұ сау кесу, аяғ ына жығ ылу, айдар қ ою, сә лемдеме, енші, сү йінші, сыралғ ы, тоқ ым қ ағ ар, сыбағ а секілді ә дет-ғ ұ рыптар қ олданылады.

Қ орыта келе, тұ рмыс-салт жырларындағ ы ә дет-ғ ұ рыпқ а байланысты жазылғ ан жырлар қ азіргі таң да кө рініс табады. Уақ ыт қ анша қ ұ йылсада қ азақ ы ә дет-ғ ұ рыптарымыздан айрылмасақ, нұ р ү стіне нұ р болар еді.

23. Махамбет жырлары – асқ ақ рухтың ү ні. Ойың ызды нақ ты дә лелдермен талдап жазың ыз.

Махамбет-халық арасында келең сіз қ ұ былыстарды, келелі істерді ө лең іне арқ ау еткен ө р рухты, асқ ан ақ ындығ ына қ алың жұ ртшылық бас иген ақ ын. Ақ ын ө лең дері –саяси бағ ыт. Менің ойымша, Махамбет ақ ын ө згеде жоқ, ө зінде ғ ана бар қ ұ діретті қ асиетімен батырлар тарихында да, ақ ындар тарихында да жарық жұ лдыздай жарқ ырап жеке тұ ратын тең десі жоқ дара да, дана тұ лғ ада екі арман кетті, біріншісі-елдікғ екіншісі-ерлік.

Елдік –қ ай дә уірдің болмасын асыл ү ні. Махамбет жырларында егілу, сарнау, зарлау сарыны жоқ. Отаршылдық тә ртібі бұ ғ ау болып басқ акиілгенімен, одан қ ұ тылып шығ удың реті жоғ ын кө рсе де Махамбет, егілмейді. Бұ ғ ауғ а кө нгісі келмей бұ лқ ынады. Жалаулы найза алып, жау тоқ татар кү нді аң сайды. Елдік аманы сол-тар қ апасқ а тап болғ ан халқ ын еркіндікке жеткізе алмады. Халқ ын тә уелсіздікке жеткізу жолында ақ ынның асқ ақ рухын:

“Еділдің бойы ен тоғ ай,

Ел қ ондырсам деп едім”-деген жолдардан айқ ын кө руге болады. Ақ ынның барлық дерлік ө лең дері бостандық пен ә ділдікті жақ тайды, халқ ына рух береді. Дауылпаз ақ ынның ерлік арманы сол-ата жаумен қ ан майданда айқ асып, қ аруын қ апысыз сілтеп, қ ан кешіп жү ріп мерт болмады, бұ ғ ып келген қ арақ шының қ олынан қ апыда кетті. Осы орайда ақ ын Сағ ат Ә бдуғ алиевтің мына бір ө лең жолдары есіме тү седі:

“Бө рілермен бө рілерше белдескен,

Сен менен бақ ыттысың, Махамбет! ”. Демек, елі ү шін айқ асқ ан ақ ынның еш арманы жоқ.

Қ орытындылай келе, ғ асырлар, жылдар алмаса келе талай оқ иғ а кө мескі тартары заң дылық. Ал Махамбеттің ісі мен жырларына ондай қ ауіп тө нбек емес. Оның ө лең ағ ыны-ө мірдің ө зіндей тоқ таусыз. Ақ ынның жыр-толғ ауы бір кезең нің баяны ғ ана емес, кү ллі адамзатқ а тә н азаттық пен тең діктің ө шпейтін ұ раны. Махамбет сонысымен мә ң гілік.

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8910 11 12 13 Следующая ⇒