30.Жұбан Молдағалиевтің «Мен – қазақпын» поэмасында «Мәңгілік қазақ» бейнесі сомдала ма? Дәлелдеп жазыңыз.

24. Қ абдеш Жұ маділовтің «Қ аздар қ айтып барады» шығ армасында бас кейіпкердің алыс жолдың азабына қ арамастан шекара асып келуі. Ойың ызды талдап жазың ыз.

Ө ткен ғ асырлар қ азақ халқ ы ү шін оң ай тимеген кезең дердің бірі болғ ан. Патша ө кіметінің қ азақ халқ ына азап кө рсетіп, бір тү йір азығ ына дейін тартып алып кетіп, тыныштығ ын бұ зғ ан. Ол қ орлық қ а тө збей шекара асып кеткен қ андастарымыз сансыз, тіпті кү ні бү гінге дейін тұ ғ ан жеріне сағ янышы жол салып оралып жатқ андары қ аншама. Сол ғ асырлардағ ы ауыр кезең ді Қ абдреш Жұ маділов Қ аздар қ айтып барады шығ армасында тамаша сү йреттей білген. Менің ойымша ақ ын ө з шығ армасында адамның тұ ғ ан жеріне деген махаббатты, сағ ынышы оны қ андай болсын сынақ тан қ ұ ламай ө туіне арқ ау болады. Дә л осы сезім Қ абдреш Жұ маділовтың #Қ аздар қ айтып барады» шығ армасында, кезінде бір атын ө кіметке қ имай тұ ғ ан ө лкесін тастап отбасымен шекара асып кеткен шалдың қ ырық жылдан кейін ө з еліне оралуына дә м болады.

Тұ ғ ан жердей жер болмас, тұ ғ ан елдей ел болмас#деп бабаларымыз бекер айтпағ ан. Барлығ ынан, отбасынан, жалғ ыз жапырақ немересінен айырылып, ө зге елде сыймай кеткен шалдың қ ырық жыл бойы кеудесін тесір бара жатқ ан арманы оны алыс жолдың азабына, сынағ ына тө зіп, тұ ғ аа жеріне қ айта оралуына жол салады. Шіркін, адам баласы қ иналғ анда тә ніне де, жанына да сая болатын тұ ғ ан жерінің топырағ ы, жусанының иісін иіскеп, ауасымен тыныс алу ғ ой. Жолындағ ы Етікшінің асуы да, аш қ асқ ырдың қ ызыл кө здеріде, сыздатып ауыртып жатқ ан тә ні де, шалдың #Тұ ғ ан жерімді бір кө рсем екен#деген ү мітін тұ ншық тыра алмайды, бұ л дегеніміз атамекенге деген сү йіспеншіліктен, махаббаттан, сағ ыныштан тұ ғ ан кү ш қ айрат. Ауылына келгенде шал бар ө мірін кө з алдына келтіреді, жеті жасынан мінген аты, бірге ойнағ ан қ ұ рбы~қ ұ рдастары, ә кесі келеді. Сол кезде шал нағ ыз бақ ытын табады, не жыларын, не кү лерін білмей кеудесін керемет кү й билейді.

Қ орытындылай келе.

Апырай! Тұ ғ ан жер-ай!

Тең десер кім

Бұ л жерге сен болмасаң келмес едім.

Кіндігімді байлағ ан қ азағ ым-ай

Сен болмасаң бұ л маң ды кө рмес едім-деп ақ иық ақ ындар жырлағ андай кіндік қ аның тамып, туып ө скен мекенің ді табаның тиіп тұ рғ ан топырақ ты бә рінен артық кө рү ге хақ ылымыз. Тұ ғ ан жердің бір тү йір тасы жаттың ат басындай алтынынан қ ымбат емес пе? Тұ ғ ан жер бә рімізге ыстық. Тұ ғ ан жердің шұ қ ыры, ағ ашы, қ ұ мы бә рі де сен ү шін асыл дү ние. Сондық тан да, оғ ан ә лем де ешбір жер тең гергің келмесі белгілі.

25. Ш. Мұ ртазаның «Тұ тқ ын бала» шығ армасындағ ы бала Тұ рардың бойындағ ы қ айсарлық мінез қ азіргі балалардан кө ріне ме? Нақ ты дә лелдермен салыстырып жазың ыз.

Бала-болашақ тың кілті. Қ азақ халқ ы бала тә рбиесіне ерекше мә н берген. Баланы жастайынан неге баулысаң, ө скенде соны дамытуғ а ат салысады. асты Тіпті, ақ ын-жазушыларымыз да бала тақ ырыбын ө з шығ армаларына арқ ау етті. Қ азақ ә дебиетінде балаларғ а арналғ ан тың туындылар кө птеп кездеспейді. Соғ ан қ арамастан аз да болса сапалы туындылар ақ ын-жазушылардың шығ армаларынан табылады.

Соның бірі-Шерхан Мұ ртазаның «Тұ тқ ын баласы”. “Қ ызыл жебе” романынан ү зінді ретінде баршағ а таныс. Басты кейіпкер-Тұ рар. ”Тұ тқ ын бала” шығ армасы арқ ылы ақ ынның ойы қ андай? Ә кеге, тегіне деген ізеттілікті осы шығ арма арқ ылы қ адыр-қ асиетіне жетеміз бе?

Ә кесін қ ұ тқ ару мақ сатында барлығ ына кө нуі екінің қ олынан келе бермесі анық. Қ анша қ орлық кө рсе де, ә кесінезиян тигізгісі келмейді. ”Ана тезекті бір бү йіріні қ алдырмай қ олың мен салып, тілің мен жалап, тез ауланы тазарт! У-у, бандит! ”, -осындай секілді қ аншама сө з естісе де берілмеді. Ө Зге бала болса не істер еді? Тү рме маң ына келмей кетуші еді. Міне, Тұ рардың басқ а балалардың айырмашылығ ы осында.

Ә кесі бандит болғ андық тан, кө п ешкім жақ тыра қ оймады. Бірақ та, бала білімге қ атты қ ұ штар еді. ”Ә ттең, Аркашаның орнында мен оқ ыр ма едім, кітаптан бас алмас едім”, -деп, бала қ иялғ а беріледі.

Оқ у мақ станыда ол ол ө з тегін жасыруғ а да мә жбү р болды. Амал не? Оқ у керек болғ асында. Баланың қ ұ штарлығ ы оны ә п-сә тте оқ уды ү йретті. Қ атарының алды болды. Бірде, Мерке учаскесінің тергеушісі келгенде, кө зге ерекше тү сті. Семашко мырзаның тілмашы қ ызметін атқ арды.

Оқ у бітті. Диплом алар сә т. ”Мына ө з куә лігімді былай толтырдым. Менің шын аты-жө нім. Каторгағ а кеткен ә кемнің алдында мә ң гі қ ара бет болмас ү шін осы ә рекетке бардым”-деген сө зі ерекше ә сер етеді. Біршама жыл уақ ыт ө тсе де, тегін ұ мытпады. Мен бұ л сө зді ата бабағ а деген қ ұ рметі ретінде танимын.

26. Мұ қ ағ али Мақ атаевтың «Қ айырлы тү н», «Мен таулық пын»ө лең деріндегі ұ лттық бояу мен дала сипатын талдап жазың ыз.

Мұ қ ағ али Мақ атаевтың ө лең дері сыршыл да ө ршіл болып келеді. Бұ ндай ауыр жү кті беліне алатындай бұ л ө лең де қ андай қ ұ дірет бар? «Қ айырлы тү н», «Мен таулық пын» ө лең дері бұ л қ атарғ а кіре ме? Бұ л талқ ылауды қ ажет ететін мә селе.

Ө лең нен бар ғ аламғ а, жер анағ а, ақ аспанғ а, қ ойлы ауылғ а, ғ алымдарғ а, бар тіршілікке тыныштық тілеп, тү ннің қ айырлы болуын қ алағ ан тіршілікке ің кә р ақ ынның ө лең і естіледі. Алғ ашқ ы шумақ тарында ақ ын табиғ атқ а жан бітіре суреттеп онымен ашық сырласып, нә зік лирикағ а жол берсе, ө лең нің орта тұ сында ақ ынның позициясы кө рініп азаматтық пафос жоғ арылай тү седі. Осылайша ө лең нің басты идеясы айқ ындалады. Ол – бейбітшілік, тыныштық идеясы. «Қ айырлы тү н» ө лең і осылай суреттелген. Автор «Мен таулық пын» ө лең інде тау деген алып жү рек екенін, киіктің сү тін ішіп ержеткенін, таудан жаратылғ анын, табиғ аттан нә р алғ анын, ө зінің тау ұ лы екенің нақ ты ұ йқ аспен ө рнектеп жазғ ан. Ең соң ында «қ ыранның қ анатынан ұ стап алып ұ шып кетсем ғ ой» деген ой тастап кетеді.

Бұ л ө лең дерден мен екі тү рлі ә сер алдым. «Қ айырлы тү н» ө лең інде ақ ын бү кіл қ азақ жұ ртына қ айырлы тү н тілейді. Ал «Мен таулық пын» ө лең інде ұ лттық сананы кө теретін, намысты шың дайтын қ анатты сө здер айтылады. Бұ л екі ө лең деде дала сипаты терең бояумен қ алыптасқ ан. Ө лең дердің негізгі ұ йытқ ысы ретінде табиғ ат пен дала бейнесі негізге алынғ ан. Содан соң автор соларды суреттеу арқ ылы, ө з патриотизмімен қ атар ұ лттық бояуды негіздейді. Табиғ атпен қ атар табиғ аттағ ы ауа-райы қ ұ былыстарын, жануарларды, бә рін-бә рін суреттейді. Идеологиялық тұ рғ ыдан қ арағ анда ө лең нің мақ саты айқ ын, бағ ыты бө лек. Мұ қ ағ али Мақ атаев бар сұ лулық ты суреттеген.

Қ орыта келе, Мұ қ ағ али Мақ атаев ө зінің «Қ айырлы тү н» жә не «Мен таулық пын» ө лең дерінде ұ лттық бояумен дала бейнесін нақ ышына келтіріп сипаттағ ан. Қ азақ тың барлық ақ ын-жазушылары осындай қ арқ ынмен, осындай идеологиямен ө лең жазса, қ азақ ә дебиеті біршама дең гейге кө теріледі.

27. М. Шахановтың «Танакө з» поэмасындағ ы ұ лы достық ты дә лелдермен талдай отырып, қ азіргі замандағ ы достық ү лгісімен салыстырың ыз.

Мұ хтар Шахановтың ө лең дері мне поэмалары ө те кө п. Солардың бірі де бірегейі – Танакө з поэмасы. «Танакө з» поэмасының басқ а поэмалардан даралап тұ ратын қ андай ерекшеліктері бар? Бұ л талдауғ а тиіс мә селе.

Мұ хтар Шаханов ө лең дерінің ә рбір

жолы жігерің ді жандырып, рухынды асқ ақ татады. Ақ ынның ө лең дерінде кү рескерлік сарынмен бірге, адамзат ө мірінің ағ ысын білдіретін, табиғ аттың даму заң дылық тарын бейнелейтін, ойшыл ө лең дері бар. Шындық ты, ақ иқ атты тануғ а шақ ыратын ақ ынның «Танакө з» поэмасы шынайы достық, адал махаббат, қ айырымдылық ты дә ріптейді. Ақ ын қ азақ халқ ының болашағ ы ү шін жаны ауырып, қ анатымен су сепкен қ арлығ аш секілді игілікті іс тындыруғ а, еліне жақ сылық жасауғ а ұ мтылғ ан. Ақ ынның адамгершілік пен адал достық нысанасы болғ ан осы идеяны жү зеге асыру бағ ытындағ ы шығ армасы – «Танакө з» поэмасы. Бұ л поэма қ азақ жастарына, сол арқ ылы бү кіл қ азақ ұ лтына тү зу бағ ыт сілтеді. Шынайылық ты, адалдық ты, ұ лы достық ты дә ріптеген бұ л шығ армасында ақ ын жалаң насихаттың жетегінде кетпейді. Мұ хтар ақ ын ү шін байлық тың ү лкені, оның ұ ғ ымындағ ы ұ лы достық оп оң ай қ ол жеткізетін нә рсе емес. Адамгершілігі мол кемел адам болу ү шін ең алдымен адамғ а тә н бірқ атар ұ лы достық ты бойына жинақ тай білуің шарт. «Танакө з» поэмасы осы ретте кө пшілікке ғ ибратты бағ ыт сілтейді. Жә не де осы қ асиеттердің ә рқ айсысының адам ө міріндегі мә н-маң ызың тү сіндіреді.

Поэма достық қ а деген адалдық тың биік ү лгісін кө рсетеді. Ақ ын замандас ө мірін ә р қ ырынан суреттеп кейіпкерлерінің болмысынан ұ рпақ қ а ө неге болар ой тү зейді. Поэма адамдардың тағ дыры, мінезі, кейіпкердің ой-толғ анысы арқ ылы ашылады. Ақ ын лирикалық қ аһ армандарының рухани биіктігіне сү йсіну арқ ылы оқ ырманнын да достық пен махаббаттың ұ лы қ асиетіне ү нілуге шақ ырады. Басты кейіпкерлердің ө мір сү рген ортасымен соғ ыстан кейінгі шындығ ы, ә кеге деген сағ ынышы мен анағ а деген қ ұ рметі, бір-бірінен жан аямас ү ш достың қ арым-қ атынасы аясында шығ армада сә тті кө рініс табады.

Қ орыта келе, Мұ хтар Шахановтың «Танакө з» поэмасы қ азақ поэзиясының озық ү лгісі ретінде ә дебиетіміздің алтын қ орына енді.

28. Мағ жан Жұ мабаевтың «Сағ ындым» ө лең індегі сезім сырларын талдай отырып, ө зің іздің анағ а, туғ ан жерге деген сағ ыныш сезімің ізді жеткізің із.

Қ азақ ә дебиетінің тарихынан жазық сыз сызылып тасталғ ан, болмысы бө лек, рухы асқ ақ ақ ындардың бірі － Мағ жан Жұ мабаев. Тарихтан уақ ытша аты жойылсада халқ ының жү регінен мә ң гілік орын алғ ан. Ол－ лирик, ол－ ақ ын, ол－ эпик... Жинақ тап айтар болсақ, сегіз қ ырлы бір сырлы аса ірі тұ лғ а. Екі дү ние аласапыран болып тұ ста ө мір сү рген ол халқ ына тә уелсіздіктің жақ ындағ анын сезеді. Дегенмен оғ ан жету оң ай емес. Сенімінен гө рі ү міті басымырақ ақ ынның осындай кө ң іл кү йде жазылғ ан ө лең дерінің бірі Сағ ындым. Ө лең абақ тыда отырғ ан ақ ынның жан дү ниесінен хабар береді.

Қ абырғ асы қ ара тас абақ ты іші қ ара кө лең ке. Кіп кішкене терезеден келіп жететін жарық та таза ауада шамалы. Осындай тар қ апаста отырғ ан ақ ын сары даласын, алыстағ ы апасын, туғ ан елін, қ ұ рдастарын сағ ынады. Соң ғ ы сағ ынары бостандық. Бостандық та ө ткен кү нді сағ ындым, желдей зулап ө ткен кү нді сағ ындым деп адам баласының еркін ө мір сү руін аң сайды. Мұ ң нан гө рі жеке адамның кө ң іл кү йіндегі кейбір толғ анысты сә ттердің суреті басымырақ. Мағ жанның ұ лтына деген махаббаты сезіледі. Алаш ү шін не кө рседе, ұ лты ү шін ө лгені ө зіне атақ екенін жеткізеді. Ертең гі болашақ тан зор, қ иындық тың артында азат кү ндердің келеріне сенімі мол. Ө лең нен мейірімділік, қ айсарлық, қ айтаттылық ты сезінуге болады.

Ана, туғ ан жер, халқ ың ә ркімге болсын қ ымбат шығ ар сірә! Менің пікірімше қ имас жандар сонда болғ андық тан. Ойнап кү ліп ө скен жер болғ аны ү шін. Туғ ан жердің қ адірін жырақ та жү рсең тү сінерсің демекші оғ ан деген сағ ынышың ды сө збен жеткізу қ иын. Ө мірдегі аяулы жан ол－ ана. Бізге мейірім мен махаббат, жарық дү ние сыйлады. Ол сезімдерді ө мір бойы бағ алап, аяулап ө туіміз керек.

Жалпы алғ анда Мағ жан Жұ мабаевтың Сағ ындым ө лең і адам жү регінің мың сан жү регін шеберлікпен бейнелеген жауһ ар дү ние.

29. Бейімбет Майлиннің «Шұ ғ аның белгісі» хикаятындағ ы Шұ ғ аның трагедиялық халіне кім кінә лі? Ө з ойың ызды нақ ты дә лелдермен жазың ыз.

30. Жұ бан Молдағ алиевтің «Мен – қ азақ пын» поэмасында «Мә ң гілік қ азақ » бейнесі сомдала ма? Дә лелдеп жазың ыз.

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8 91011 12 13 Следующая ⇒