1.М. Дулатов пен А. БайтұрсыновтыңАлашазаттығыжолындағыерендостығы мен шығармаларындағыүндестіктідәлелдепжазыңыз.

Алаш идеологиясын қ алыптастырушылардың бірі М. Дулатовтың қ оғ амдық саяси қ ызметі қ азақ зиялылары Ә. Бө кейханов, А. Байтұ рсынов, Ж. Аймауытовтармен тығ ыз байланысты. Қ азақ тың зиялы қ ауым ө кілдері сол қ оғ амның ең ө зекті мә селесі отaрлық езгіге қ арсы ұ лттың санасын оятып, оны қ алыптастыру жолында ө здерінің шығ армашылық қ ызметтерімен де алғ а шығ ып, қ алың қ азақ халқ ын соң дарынан ілестіре білді. Қ азақ халқ ының бойындағ ы ұ лттық рухты, сана-сезімді ояту мақ сатында, халық тың кө зін ашу жолында аянбай кү ресті. М. Дулатовтың алғ ашқ ы ү кімет саясатын сынай жазғ ан мақ аласы “Біздің мақ сатымыз” деген атпен 1907 жылы “Серке” газетінде басылып шығ арылды. 1909 жылы Петербургте қ азақ халқ ының кө зін ашуғ а аттанып “Оян, қ азақ! ” деген кітабын жариялайды. Бірінші басылым 1909 жылы Уфада шығ ып, 1911 жылы Орынборда екінші рет басылып шығ ады. Бұ л қ азақ ә дебиетінің тарихындағ ы ең кө п қ удаланғ ан шығ арманың бірі еді.

“Оян, қ азақ! ” кітабына енген ө лең дердің атына назар аударсақ: “Қ азақ жерлері”, “Қ азақ халқ ының бұ рынғ ы һ ә м бү гінгі халі”, “Қ азақ халқ ының бұ рынғ ы мә ғ ишаты”, “Ө нерменен хасыл болғ ан нә рселер”, “Сайлаулар хақ ында”, “Мешіт”, “Медресе хақ ында”, “Қ азақ халқ ына діни бір уағ ыз”, “Жастарғ а”, “Терме”, “Таршылық халіміз хақ ында аз мұ нажат”, “Жігіттер”, “Сө з ақ ыры”, т. б. Негізінен, “қ азақ ”, “жер”, “ө нер”, “дін”, “насихат” деген сө здерге ерекше салмақ берілгені анық кө рінеді. Кітаптың алғ ашқ ы жолдарын оқ ып қ арасақ:

Міржақ ып, неге отырсың қ алам тартпай,

Бә йге алмас болғ анменен жү йрік шаппай.

Шаманды кә дә ри хал кө рсетсең ші,

Байғ ұ с-ау, оянсаң шы қ арап жатпай.

Автордың биік идеялық мақ саты, басты рухани нысанасы ө лең жолдарындағ ы “оян” сө зі болатын. Қ азақ -қ алмақ, қ азақ -орыс қ арым-қ атынастарының тарихына шолу жасап, Ресейге бодан болғ анының, кіріптарлық, қ орлық тіршіліктің аянышты суреттерін осы ө лең жолдарымен бейнелейді:

Аяқ асты болып қ азақ қ алды ғ ой,

Қ ұ р ә ншейін рухы қ алып, жан кетіп.

Шаһ базлар басшы болғ ан міллә тқ а,

Аяғ ына қ ан тү сті ғ ой, мә н кетіп...

Алаш деп ұ ран салып, “оян” деп шырылдайды ақ ын атамыз, философиялық -публицистикалық ойлар айтады. Міржақ ыптың терең жан кү йзелісін, рухани бұ лқ ынысын, ақ ындық қ уатын кө рсететін бір топ философиялық -лирикалық ө лең дері бар. Осы туындылардан елім, халқ ым, қ азағ ым, алашым деп, азаттық деп аһ ұ рғ ан азаматтық жү рек лү пілін сеземіз.

Қ орытындылай келгенде, ә дебиеттің барлық жанрында бірдей қ алам тартқ ан қ аламгер қ айраткер М. Дулатовтың ө мірлік мақ сатының биік нысанасы – туғ ан халқ ының бостандығ ы, ө зін-ө зі билеуі, отарлық езгіден қ ұ тылуы. Ол қ уғ ын-сү ргін кө ріп, тү рме азабын тартып жү рген азапты кү ндердің ө зінде де, ақ тық демі біткенше бұ л жолдан тайғ ан жоқ. Қ азақ жұ ртының бү гінгі, болашақ буындарын “Алаш” деп ұ ран салып, келешек ү шін арыстанша алысқ ан М. Дулатовпен бауырындай етіп табыстыратын, айналып келгенде, осы мә ң гілік жасайтын асыл қ асиеттер.

А. Байтұ рсынов сияқ ты алаш ардагерінің асыл ең бектерін кө здің қ арашығ ындай етіп сақ тап келе жатыр. А. Байтұ рсынов Алаш партиясы бағ дарламасын даярлағ ан шағ ын топтың қ ұ рамында болды. Алаш қ айреткерлері жасағ ан ұ лы ұ лтшылдық дә уірде ө зге ұ лттан кек алу еді. А. Байтұ рсынов ұ йқ тап жатқ ан елді оятар ма деп “Масасын” ұ шырғ ан болатын.

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒