1. Сақтардың мәдениеті, дінинанымдары мен әдет ғұрыптары туралы түсінік

16-билет.

1. Сақ тардың мә дениеті, діни нанымдары мен ә дет-ғ ұ рыптары туралы тү сінік берің із.

2. Тың жә не тың айғ ан жерлерді игерудің кезең дері, нә тижелері мен салдарын анық таң ыз.

3. 1891 жылғ ы ереже бойынша қ азақ жерінде қ ұ рылғ ан генерал - губернаторлық жә не оның қ ұ рамына кірген облыстарды карта бойынша белгілең із.

Жауаптары:

1. Сақ тардың мә дениеті, дінинанымдары мен ә дет ғ ұ рыптары туралы тү сінік

Сақ мә дениеті — ерте темір дә уірінде Қ азақ стан мен оғ ан жапсарлас ө лкелерді мекендеген тайпалар қ алдырғ ан археологиялық ескерткіштер жиынтығ ы. Бұ л тайпалардың тарихы бізге сақ атауы негізінде кө не парсы жә не грек жазба деректерінен жеткен. Археологиялық зерттеулер Қ азақ стандағ ы Сақ мә дениеті жө нінде (б. з. б. 7 — 3 ғ -лар) неғ ұ рлым толығ ырақ деректер береді. 1930 жылдардың соң ында басталғ ан зерттеу жұ мыстары іс жү зінде 1946 жылдан кейін ғ ана кең інен ө рістеді. Жетісу, Тө менгі Сырдария, Орталық, Солтү стік, Шығ ыс Қ азақ станда Сақ мә дениеті ескерткіштері ашылды, кө птеген қ орымдар, ғ ұ рыптық орындар, т. б. жә дігерлер қ азылып, зерттелді. Жетісудағ ы Есік (Алтын адам) Бесшатыр обалары мен кө птеген кө мбелер, Сырдың тө менгі ағ ысындағ ы Ү йғ арақ қ орымы, Орталық жә не Солтү стік Қ азақ стандағ ы Тасмола мә дениетінің обалары, Шығ ыс Қ азақ стандағ ы Берел, Шілікті қ орымдары, т. б. кө птеген нысандар кө не сақ тардың тамаша ескерткіштері ретінде танымал. Кең байтақ аумақ тарғ а тарағ андық тан, ә р ө лкенің мә дениетін зерттеудің ө зіндік жү йелері қ алыптасқ ан. Олардың жерлеу ғ ұ рпы, мү ліктік мә дениеттегі жергілікті ерекшеліктері мен ө зара жақ ындығ ы да анық тала бастады. Беріге дейін сақ тар тек қ ана бақ ташы, кө шпелі тайпалар болғ ан деген ескі кө зқ арастың ә серімен кө п уақ ыт бойы бұ лардың отырық шы орындары, яғ ни қ оныстық мекендері зерттеулер аясынан тыс қ алғ ан. Ондағ ан жылдар бойы зерттелген жерлеу ескерткіштерімен (обалар) қ атар, қ азір жер-жерлерде сақ дә уірінің кө птеген қ оныстары да ашылды. Талғ ар ө ң ірінде ашылғ ан 50-ге жуық қ оныстың деректері мұ нда сақ тайпалары егіншілікті де кең інен ө рістеткенін кө рсетті. Қ арқ аралы ө ң іріндегі Қ арақ уыс, Едірей тауларымаң ынан табылғ ан 20-дан астам сақ қ оныстары осы пікірді дә лелдей тү седі. Мұ ндағ ы беткейлерде тау ық тасындарында орналасқ ан қ оныстар кейінгі қ азақ қ ыстауларына топографиялық тұ рғ ыдан ө те жақ ын орналасқ ан. Қ азбалар барысында кө птеп табылғ ан тас кетпендер мен дә нү ккіштер Орталық Қ азақ стан сақ тары егіншіліктің қ ыстақ маң ында орналасқ ан тү рін ұ станғ ан деген пікірді негіздеді. Сақ ескерткіштерін зерттеуде ә лемдік ғ ылымның бү гінгі қ ол жеткен ә діс-тә сілдерін қ олданудың маң ызы зор. Қ азақ Алтайынан ашылып отырғ ан Берел обаларындағ ы жасанды тоң қ абатында сақ талғ ан жылқ ы денелері, шірімей жеткен ағ аш бұ йымдар, сондай-ақ бальзамдалғ ан адам мә йітін зерттеу маң ызды мә ліметтер береді. Сақ мә дениеті ескерткіштерін тек зерттеу ғ ана емес, оларды сақ тап қ алу, қ алпына келтіру мен консервациялау, музейлендіру шаралары қ олғ а алынды. Б. з. б. 7 — 6 ғ -ларда қ алыптасқ ан сақ ө нерінің хайуанаттық нақ ышы дү ниежү зілік адамзат ө ркениетінің тамаша жетістіктеріне жатады. Осындай атаумен белгілі болып отырғ ан сақ қ олданбалы ө нерінің бұ йымдары Қ азақ станда, Сібір, Орталық Азия ө лкелерінде, Еуропаның оң тү стігінде кең інен тарағ ан. Нақ ыштың негізгі қ ұ рамын жыртқ ыш аң дар мен басқ адай жануарлар, сондай-ақ мифол. зооморфтық қ ұ быжық тар тү рінде жасалғ ан бейнелер тү зеді. Бұ лар жекелеген бұ йымдар немесе бұ йымдар мен беттердегі бейнелер, аралас тұ рғ ан кү рделі композициялар арқ ылы беріледі. Мазмұ ны бойынша мифологиялық, пішімі бойынша реалистік деп атауғ а болатын хайуанаттық нақ ышты қ олдану бағ ыты бойынша декоративтік ө нер болып табылады. Хайуанаттық нақ ыш дә стү рімен берілген қ олдану тә сілдері кө біне металл қ азандар мен қ ұ рбандық ыдыстарды, қ анжарлар мен семсерлерді, қ орамсақ тар мен айбалталарды, ат ә бзелдері мен айналарды, сондай-ақ тулар мен тү рлі киімдерді ә шекейлеуде пайдаланылғ ан. Табиғ ат аясын ерекше қ ұ рметтеп, оны астарлы мағ ынада қ абылдай білген сақ тар арқ ар, таутеке, жолбарыс, қ абан, бұ ғ ы, марал, тү йе, жылқ ы, бұ лан, бү ркіт, сайғ ақ, қ асқ ыр, қ оян сияқ ты жануарлардың ө здеріне етене таныс тұ лғ аларын тамаша шеберлікпен бейнелеген. Бізге жеткен бұ йымдар, ең алдымен, қ ола, алтын сияқ ты металдардан, ішінара сү йек, мү йіз, темірден жасалғ ан. Ағ аш, тері, киізден жасалғ ан аң бейнелері де бар. Сақ мә дениеті дә уірінен жеткен сә нді бұ йымдардағ ы асқ ақ дү ниетанымдық рухта берілген бейнелер мен ә шекейлер Қ азақ станның мемлекеттік рә міздерінде, бү гінгі ө нерде, ел ө мірінің басқ а да салаларында қ олданылады. Ғ ылымда С. м-нің мемл. қ алыптасу дең гейінде тұ рғ андығ ы жайлы мә селе айқ ындалып келеді. Есік обасынан табылғ ан тостағ андағ ы жазу сақ тардың ә ліпби қ олданғ андығ ынан хабардар етеді. Сақ мә дениетіне байланысты “Далалық ө ркениет” деген ғ ылыми ұ ғ ым тарих, археология салаларында кең інен қ алыптасты

⇐ Предыдущая 8 9 10 11 121314 15 16 17 Следующая ⇒