1. « Протекторат», «Геосаясат», «экспансия», еуроцентризм» терминдерінің мағынасын түсіндіріп беріңіз.

14-билет

1. Беғ азы-Дә ндібай мә дениеті мен Андрон мә дениетінің ерекшеліктерін салыстырың ыз.

2. 1920-1930 жж. Кең ес ө кіметінің мә дениет пен ғ ылым саласындағ ы жетістіктері мен қ айшылық тарына талдау жасаң ыз.

3. Тү ркеш қ ағ анатының аумағ ын карта бойынша белгілең із.

Жауаптары:

1. Беғ азы Дә ндібай мә дениеті мен Андрон ә дениетінің ерекшеліктерін сипаттапжаз. Қ ола дә уірінде Қ азақ стан жерінде бірінен соң бірі жалғ асып келетін екі мә дениет болғ ан. Оның кө несі –Андронов мә дениеті (б. з. б. ХVІІІ-ХІІғ ғ. ). Ал б. з. б. ХІІ-VІІІғ ғ. яғ ни соң ғ ы қ ола дә уірінде Беғ азы-Дә ндібай мә дениеті қ алыптасты. Қ азақ станның қ ола дә уірі ескерткіштерінің ең кө п таралғ ан жә не жақ сы зерттелген аймағ ы – Орталық Қ азақ стан. Ә. Х. Марғ ұ ланның кезең деуі бойынша Орталық Қ азақ станның қ ола дә уірі ескерткіштері екі мә дениетке - Андронов жә не Беғ азы-Дә ндібай мә дениеттеріне жатады. Андронов мә дениеті екі кезең ге бө лінеді: а) алдың ғ ысы –Нұ ра кезең і; ә )кейінгісі –Атасу кезең і. Нұ ра, Атасу ө зендері атымен аталады. Андронов мә дениеті алғ ашқ ы ескерткіші Оң тү стік Сібірдегі Ачинск қ аласының маң ындағ ы Андроново селосынан табылғ ан, сондық тан осы селоның атымен аталады. Беғ азы-Дә ндібай мә дениеті: Орталық Қ азақ стандағ ы Беғ азы жә не Дә ндібай мекеніндегі обаларғ а байланысты қ ойылғ ан. Андронов мә дениетіндегі жерлеу орындары: а) Нұ ра кезең інің жерлеу орындары кішігірім қ азандай жалпақ тастарды жерге жартылай батырып орнатқ ан қ оршау тү рінде болып келеді. Қ оршау пішімі ә ртү рлі-дө ң гелек, тік тө ртбұ рышты, шаршы тү рінде кездеседі. Қ абір қ абырғ алары кішігірім жалпақ тастардан қ аланғ ан тас сандық сияқ ты, тас сандық ты –циста деп атайды. ә )Атасу кезең інің жерлеу орындары да Нұ ранікіндей дө ң гелек, тө рт бұ рышты қ оршаулар болып келеді. Қ абірлері, негізінен, ү лкен қ ақ патастардан салынғ ан, тас сандық тар-циста жоқ. Кейде жер қ абір, кейде ағ аш рама тү рінде де кездеседі. Бұ л кезең де қ ос қ абір(бір қ оршау ішіне) немесе кө п адамды бір зиратқ а жерлеу кездеседі. Беғ азы-Дә ндібай мә дениетінің жерлеу орындары: ү йлердің, жерлеу орындарының қ ұ рылыстары ө те ірілігімен, тас қ ашау, тас қ алау ө нерінің жетілгендігімен ерекшеленеді. Қ абырғ аларына екі қ атар болып қ аланғ ан тастар бір-бірімен иленген балшық арқ ылы байланыстырылып, ішкі, сыртқ ы жақ тарына тастың тегіс бетін қ аратып қ алағ ан. Андронов мә дениетіндегі адамды жерлеу ғ ұ рпы: а) Нұ ра кезең інде кө бінесе адамның сү йегін жартылай ө ртеп қ ойғ ан, кейбір зираттарда адамды ө ртемей қ ою ғ ұ рпы да кездеседі. ә ) Атасу кезең інде адамды сол кү йінде жерлеген, ө ртеу ғ ұ рпы сирек кездеседі. Беғ азы-Дә ндібай мә дениетінің адамды жерлеу ғ ұ рпы: ү лкен патриархалды отбасыларғ а арналғ ан, кө п адам жерленген зираттардың орнына бір-ақ адам жерленген ү лкен жерлеу қ ұ рылыстары кездеседі. Бұ л- осы кезең дегі ру, тайпа кө семдерінің, беделді бай адамдардың зираты. Ыдыс жасау ерекшеліктері: Андронов мә дениетінің Нұ ра кезең і қ ыш ыдыстарының иіні дө ң геленіп келсе, Атасу кезең і ыдыстарының мойнынан бү йіріне ауысар тұ сы тіктеу болып келеді. Нұ ра кезең і ыдыстарындағ ы ө рнек мойнынан бү йіріне дейін біртұ тас, Атасу кезең і ыдыстарында ө рнек мойнында, ортан белінде, кейде тү п жағ ына да бедерленген. Беғ азы-Дә ндібай мә дениетінің ыдыс жасау ерекшеліктері: ернеуі тік, бү йірі шар тә різдес болып томпайып келген, тү бі тегіс. Қ ұ мыра ө рнектері –тарақ жү зді, ү зік сызық ты ү ш бұ рышты, ұ штағ ан таяқ шамен салынғ ан жә не батырып салынғ ан тағ а сияқ ты, моншақ, тү йін ө рнектер кездеседі.

2. 1920-1930 ж Кең ес ө кіметінің мә дениет пен ғ ылым саласындағ ы жетістіктері мен қ айшылық тарына талдау жаса. Мә дени революцияның жү зеге асырылуы — социалистік қ оғ ам қ ұ ру туралы лениндік жоспардың бip тармағ ы болатын. Мә дени революция қ оғ амдық ө мірдің барлық саласын қ амтып, жаң а мә дениет тү рін жасау жә не жаң а адамды тә рбиелеу міндетін шешуге тиісті болды. Мә дени революция коммунистік партия белгілеген міндеттерге сә йкес білім беру, ғ ылым мен мә дениет мекемелерінің қ ызметін тү бірімен ө згерту дегенді білдіреді. Бұ л кезең де Қ азақ стан мә дениеті кең ес елінің орталық аудандарынан айтарлық тай артта қ алғ ан-ды. Халық тың басым кө пшілігінің бастауыш білімі де жоқ, яғ ни сауатсыз еді. Соғ ан байланысты Қ азақ стандағ ы мә дени революция басты екі міндетті шешуге тиісті болды: біріншіден, мә дени артта қ алушылық ты жою, екіншіден, білім беру, ғ ылыми жә не мә дени мекемелердің жаң а кең естік жү йесін қ алыптастыру. Мә дениет саласындағ ы жұ мысқ а басшылық жасау жә не бақ ылау жү ргізуді партияның ОК хатшылығ ы жү зеге асырып отырды, ал жергілікті жерлерде бұ л істі партия комитеттері мен ұ ялары, олардың насихат жә не ү гіт жү ргізу коллегиялары атқ арды. 1920 жылы тамызда партияның ОК-де ү гіт-насихат бө лімі қ ұ рылды. Осы жылы 6 қ арашада РКФСР Ағ арту халкомы жанынан Бас саяси-ағ арту комитеті іске қ осылды. Бұ л екі партиялық жә не мемлекеттік орган мә дени революцияғ а кү нделікті практикалық басшылық ты жү зеге асыра бастады. Кең ес ө кіметінің алғ ашқ ы онжылдығ ында партияның ОК-де мә дениетке байланысты ә р тү рлі мә селелер туралы мә жілістер ө ткізілді

3. Тү ркеш қ ағ анатының орналасқ ан жері. Жетісуда.

15-билет.

1. «Протекторат», «геосаясат», «экспансия», «еуроцентризм» терминдерінің мағ ынасына тү сінік берің із.

2. 1867 ж. «Жетісу жә не Сырдария облыстарын басқ ару туралы Уақ ытша Ереженің » мақ саты мен міндеттерін анық таң ыз.

3. 1929-1931 жж. Қ азақ станда ұ жымдастыру саясатына қ арсы қ арулы қ ақ тығ ыс орын алғ ан аудандарды карта бойынша белгілең із.

Жауаптары:

1. « Протекторат», «Геосаясат», «экспансия», еуроцентризм» терминдерінің мағ ынасын тү сіндіріп берің із.

Протекторат - [лат. protector - қ орғ аушы, қ амқ оршы] - кү шті мемлекеттің ә лсіз елге ресми қ амқ орлық жасауы Геосаясат адамдардың белгілі бір мақ сатқ а жету ү шін билікті қ алайша тудырып оны сақ тауын бейнелеу ү шін қ олданылатын ә діс болып табылады

Экспансия (лат. expansіo – таралу, тарату) – монополистік бірлестіктердің, мемлекеттердің, ә леуметтік топтардың экономикалық ә дістермен де, басқ а ә дістермен де (аумақ тарды қ арулы кү шпен басып алу, дипломатиялық қ ысым жасау, т. б. ) ық пал ету аясын кең ейтуі. Евроцентризм – европалық тардың ө з тарихы мен мә дениеті туралы қ алыптастырғ ан кө зқ арастар жү йесі

2. «Жетісу жә не Сырдария облыстарын басқ ару туралы Уақ ытша ереженің » мақ саты ен міндеттерін анық таң ыз.

Бү кіл қ азақ жері ү ш генерал-губернаторлық қ а бө лінді: Тү ркістан, Орынбор жә не Батыс Сібір. Генерал-губернаторлық тар жеке облыстарғ а жіктелді. Орал жә не Торғ ай облыстары — Орынбор генерал-губернаторлығ ына; Жетісу, Сырдария облыстары — Тцркістан генерал-губернаторлығ ына; Ақ мола жә не Семей облыстары — Батыс Сібір генерал-губернаторлығ ына біріктірілділі 1872 жылдан бұ рынғ ы Бө кей хандығ ының жері — Астрахан губерниясына, ал Маң ғ ыстау приставтығ ы — 1870 жылдан Кавказ ә скери округінің басқ аруына, кейіннен Закаспий облысына енгізілді. Ә скери жә не азаматтың биліктің генерал-губернатор қ олында шоғ ырлануы 1867— 1868 жылдардағ ы реформаның бір тү йінді жері болды. Ал Тү ркістан генерал-губернаторлығ ына, сонымен қ атар Қ ытай жә не Иран сияқ ты елдермен дипломатиялың келіссө з жү ргізуге де рұ қ сат етілді.

Облыс басында тұ рғ ан ә скери губернатор, сонымен қ атар сол аймақ тағ ы казак ә скерінің ү кімет тағ айындағ ан (на- казной) атаманы болып есептелді. Ә скери губернатор жа- нында іс жү ргізумен айналысатын облыстық басқ армалар ү йымдастырылды. Ол ү ш бө лімнен тұ рды: шаруашылық, сот істері жә не жарлық ты жү зеге асыру. Облыстық басқ арма істерін қ адағ алау вице-губернаторларғ а тапсырылды. Облыстық басқ арма тө рағ асының жанында арнайы кең есшілер тағ айындалатын болды.

Облыстар уездерге бө лінді. Генерал-губернаторлар та- ғ айындап отырғ ан уезд бастық тарына кө мекші екі кісінің біреуі жергілікті халық ө кілдерінен алынды. Уезд бастық тарына полиция да, ә скери бө лімдері де, уездегі мекемелер де, бекіністер де бағ ындырылды. Уездер аумақ тық принципке негізделген болыстарга, ал болыстар 100 — 200 шаң ырақ тан тұ ратын ауылдарғ а бө лінді. Ірі аң сү йектерден іріктеп алынатын болыс жә не ауылнайлар патша ү кіметінің Қ азаң стандағ ы отаршылдық саясатына тірек болды. Шың ғ ыс тұ қ ымдары — сұ лтандар ү кіметтен ө мірлік зейнетақ ымен қ амтамасыз етіліп, ауыртпалық тар мен салық тардан босатылды. Реформаның таптық мазмұ нын, отаршылдық бағ ытын осыдан да кө руге болады.

Сырдарияның отырық шы елді мекендерінің басқ ару билігі ақ сақ алдар қ олына берілді. Облыстық ә скери-губернаторлар бекіткен ақ сақ алдар арнайы ө кілдер жиындарында ү ш жылғ а сайланатын. Ауылдық жә не болыстық старшындар сияқ ты ақ сақ алдарғ а да, олардың билік кө рінісі ретінде қ оладан қ ү йылғ ан арнайы белгі жә не мө р тапсырылатын. Ақ сақ алдарды сайлау болыс сайлауы сияқ ты кү респен, руа- ралық жанжал, шиеленіскен тартыспен ө тетін.

1867 — 1868 жылдардағ ы реформалар арқ ылы ә скери-сот комиссиялары мен уездік соттар қ ү рылды. Ашық таптық сипаты бар сот мекемелері патша ү кіметінің отаршылдық саясатын жү ргізу қ ү ралына айналды. Сырдария облысында қ азылар соты сақ талса да, ә скери уездік соттардың дау-жан- жалдарды шешудегі ә сері басым еді. Алайда сот істерінде ескі шариғ аттық, феодалдық салттардың кү нделікті ө мірге ә серіне шек қ ойылды. Ә рбір болыста тө рттен сегізге дейін (шаң ырақ санына қ арай) билер сайланатын еді.

Шын мә нінде, ә скери губернаторлар бекіткен билер мен қ азылар соты патша ү кіметінің Қ азақ стандағ ы отарлық сот жү йесінің тө менгі буыны болды. Уездік жә не ә скери соттар бү қ араны қ анауды ү детті. 1861 жылғ ы басыбай- лылық қ ү қ ығ ын жою жө ніндегі заң сияқ ты 1867 —1868 жылдардағ ы реформалар да қ оғ амның тү бірлі қ айшы- лық тарын шеше алмады. Реформа арқ ылы отарлық бас- қ ару, билік нығ айтылды. Халық ты бағ ынышты жағ дайда ү стайтын, ү стем таптың саясатын бү лжытпай орындайтын ә скери ә міршілер Қ азақ станда да ө з кү шіне енді.

“Ереже-реформа” Қ азақ станның ә леуметтік-экономика- лық дамуында белді орын алды. Ө лкенің табиғ и байлық тарын игеруге қ олайлы жағ дайлар қ алыптасты. Ә леуметтік, шаруашылық ө мірге капиталистік қ ү былыстар ене бастады. Кө шпелі мал шаруашылығ ымен айналысқ ан қ азақ тардың да кү нделікті ө мірі ө згеріске тү сті. Ауыл тү рғ ындарының арасында таптық жіктелудің салдарынан жатақ тардың қ алыптаса бастағ аны, яғ ни кедейленген қ азақ тардың қ алаларғ а, алғ ашқ ы ө ндіріс орындарына шоқ ырлануы ү йреншікті жайғ а айналды. Осы реформаның куә сі болғ ан Абай Қ ұ нанбайұ лы, Ыбырай Алтынсарыұ лы сияқ ты алдың ғ ы қ атарлы ойшылдар, оның отаршыл, теріс жақ тарын ө з шығ армаларында талай рет сынап, мысқ ылдағ ан еді.

3. 1929-1931 жж. Қ азақ станда ұ жымдастыру саясатына қ арсы қ арулы қ ақ тығ ыс болғ ан аудандарды карта бойынша белгіле.

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 111213 14 15 16 Следующая ⇒