2. 1822 ж. «Сібір қырғыздары туралы ережесінің» қабылдануы, оның мәні мен мақсатын анықтаңыз.

Сібір қ азақ тары туралы жарғ ы. Мал шаруашылығ ымен шұ ғ ылданғ ан қ азақ елінің XIX ғ асырдың бірінші жартысындағ ы дамуында 1822 жылы қ абылданғ ан Сібір қ азақ тарының жарғ ысы елеулі рө л атқ арды. “Сібір қ ырғ ыз-дары туралы жарғ ы” деп аталатын бұ л заң ның басты мақ саты — онсыз да бытыраң ң ылың қ а ұ шырағ ан қ азақ даласында хандық басқ аруды біржолата жою болатын. Мұ ны жү зеге асыруғ а 1817 жылы Орта жү здегі Бө кей ханның қ айтыс болуы жә не 1819 жылы Уә ли ханның ң айтыс болуы қ олайлы ә леуметтік саяси жағ дай қ алыптастырды. Патша ү кіметі енд Орта жү зде хан сайлауғ а тыйым салды. Жоғ арыда аталғ ан жарғ ы оны жасағ ан Н. Н. Сперанскийдің басшылығ ымен жү зеге асырыла бастады. Енді Орта жү зде хандық билік таратылды жә не оның орнына “Ағ а сұ лтандар институты” деп аталатын басқ ару жү йесі енгізілді. Орта жү з ә кімшілік ' жағ ынан ауыл, болыс, округ болып бө лінді. Ауыл 50—70 шаң ырақ тан, болыс 10—12 ауылдан, округ 15—20 болыстан қ ұ ралды.

Батыс Сібір генерал-губернаторлығ ына Тобыл, Том жә не Омбы облыстарымен бірге Сібір қ азақ тарының облысы да кірді. Орталығ ы Тобыл, ал 1839 жылы Омбы болды. Жарғ ы бойынша батыс шекарасы Орынбор даласына, оң тү стігі Шу ө зеніне дейін созылғ ан Сібір қ азақ тарының округі сыртқ ы жә не ішкі округтерге жіктелді. Бұ лар — Қ арқ аралы, Кө кшетау (1824 ж. ), Баянауыл (1826 ж. ), Аякө з (1831 ж. ), Ақ мола (1832 ж. ), Ү шбұ лақ (1833 ж. ), Аманқ арағ ай (1834 ж. ), кейінгі 40—50-жылдарда қ ұ рылғ ан Кө кпекті, Қ ұ смұ рын, Алатау округтері еді. Бұ лардың халық саны жыл сайын ө згеріп отырды. XIX ғ асырдың 40-жылдарында Қ арқ аралы округінде 60 мың ғ а жуық, Аякө з (кейіннен Сергиополі, ) округінде 40 мың нан астам кө шпелі қ азақ тар тіркелді.

Округтер Омбы облыстық басқ армасына бағ ынды, оларды басқ ару округтік приказдарғ а жү ктелді. Сө з жү зінде округті билеу ағ а сұ лтанның қ олына берілсе де, патша ө кіметінің, іс шешуде кө пшілік пікір алысу жү йесін енгізуі, сол ағ а сұ лтандардың рө лін ә лсіретіп, оларды сырттай бақ ылап отыруғ а мү мкіндік жасады. Ағ а сұ лтанды тек сұ лтандар ғ ана сайлады, оларғ а майор ә скери шені, ал он жылдан кейін дворяндық атақ берілді. Ағ а сұ лтанды хан сияқ ты ақ киізбен кө теретін. Біртіндеп ағ а сұ лтан бар болғ аны Омбы облыстың басқ армасының сойылын соғ ушы отаршылдық биліктің тірегіне айналды. Ө з ө кілдерін — Шың ғ ыс ә улеті тұ қ ымдарын ағ а сұ лтандық қ а ө ткізуге тырысқ ан ақ сү йектер арасындағ ы ө зара қ ақ тығ ыс, алдау, парағ а сатып алу ү йреншікті қ ұ былысқ а айналып кетті.

3. Ақ Орда мемлекетінің жер аумағ ын картағ а бейнеле Ақ Орданың шекарасы батыста Жайық ө зенінен шығ ыста Ертіске, солтү стікте Батыс-Сібір ойпатынан Сырдың орта шеніне дейін созылып жатты. Ақ Орданың негізгі халқ ы ерте заманнан осында мекендеген тү ркі қ ыпшақ тайпалары, сондай-ақ Алтайдан қ оныс аударғ ан наймандар, қ оң ыраттар, керейттер, ү йсіндер, қ арлұ қ тар болды.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒