2. Қасым мен Тәуке хандардың билігін салыстыра отырып, ішкі, сыртқы саясатындағы ұқсастықтарды талдаңыз.

Тақ қ а отырмастан екеуі де қ азақ елі арасында танылғ ан даң қ ты жауынгерлер болды. Ішкі жағ дайы екеуі де заң арқ ылы реттеуге тырысты. Екеуі де «Жарғ ы» заң ын кү шейткен. Қ асым ханның «Қ асым ханның қ асқ а жолы»заң дар жинағ ында: мү лік заң ы, қ ылмыс заң ы, егіншілік жоралары, жұ ртшылық заң ы қ арастылғ ан. Тә уке ханның «Жеті жарғ ысында»: жер дауы, ү й іші мен бала тә рбиелеу, ұ рлық қ арлық, бір халық пен басқ а ру арасындағ ы дау, ұ лтын жаудан қ орғ ау, қ ұ н дауы, жер дауы қ арастырылғ ан. Екеуінің де сыртқ ы саясатындағ ы ортақ белгі Ресеймен сауда саттық дипломатиялық қ арым қ атынастың жасалуы. Территориялар ү шін кү рес жү ргізілді; Екеуі де қ айтыс болғ ан соң, қ азақ жері алауыздық тан, тұ рақ сыздық тан ә лсірей бастайды.
Қ асым ханның сыртқ ы саясаты. Шың ғ ыс-хан ұ рпақ тары ү стемдік еткен Алтын Орда, Ақ Орда, Шағ атай хандық тарының ыдырауына байланысты Шығ ыс Дешті –Қ ыпшақ даласы мен Орта Азия ө ң ірінде жарық қ а шық қ ан ұ тқ ымалы ұ сақ хандық тардың жә не осы хандық тардың тә ж-тағ ына таласқ ан хандар мен султандар басқ арғ ан тү рліше феодалдық топтардың тынымысыз қ ырқ ыстарынан, соғ ыстарынан қ алжырағ ан халық бұ қ арасы бұ л тартыстарды тиятын, аласапыранды аяқ тататын біртұ тас мемлекетті арман етті. Бұ л ө з алдына бейбіт ө мір ө ткізуді аң сағ ан қ азақ халқ ының кө кейтесті мү десі еді.

Қ азақ хандығ ының қ ұ рылуы мен нығ аюы ішкі феодалдық қ ырқ ыстар мен аласапыранқ ылық ты аяқ татты, ү немі ер ө ліп, ө ріс бұ зылып отыратын тайпалық талас-тартыстарғ а тыйым салды. Ел ішінде бейбіт береке орнады. Мұ ның ө зі кө шпелі шаруалардың бұ рыннан қ алыптасқ ан дағ дылы дә стү рге бай мал жайылыстарынан мерзім бойынша тиімді пайдалануын, кезінде ө ріс-қ оныс, жайлау-қ ыстауларына кө шіп-қ онуын, бейбіт ө мір ө ткізіп, ө ндіріспен шұ ғ ылдануын қ амтамасыз етті. Сө йтіп, ә леуметтік ө ндіргіш кү штерді ө сірді.

Қ азақ хандығ ының ішкі жә не сыртқ ы саяси жағ дайы, ә сіресе Жә нібектің баласы Қ асым ханның (1511-1523 жж. ) тұ сында нығ айды. Оның сыртқ ы саясатындағ ы негізгі бағ ыт бұ рынғ ысынша Сырдария бойындағ ы қ алаларды ө зіне қ аратып алу жолындағ ы кү рес болды. Осы арқ ылы ө зіне қ арасты қ азақ жерін кең ейте тү сті. «Тарихи-Рашиди», «Шайбани», т. б. деректемелердегі мә ліметтерге қ арағ анда, Қ азақ тардың этникалық территориясының негізгі аудандары қ азақ хандығ ына Қ асым хан тұ сында біріктірілген». XVІ ғ асырдың екінші он жылдығ ында Қ асым хан ұ лан-байтақ қ азақ территориясын ө з қ ол астына қ аратты. Бұ л кезде хандық тың шекарасы Оң тү стікте Сырдария алабын қ амтып, Тү ркістан аймағ ындағ ы қ алаларды басып алды. Шығ ыс оң тү стікте оғ ан Жетісу жерінің дені (Шу, Қ аратал, Іле ө зендерінің алабы) қ арады. Солтү стік жә не Шығ ыс солтү стікте Ұ лытау ө ң ірі мен Балқ аш кө лінен асып, Қ арқ аралы тау тарамдарына дейін жетті, Батыс солтү стікте Жайық ө зенінің алабын қ амтыды. Қ асым ханның батыстағ ы территориялық иеліктері де ұ лғ а тү сті. Ноғ ай Ордасы бұ л кезде ауыр дағ дарысты басынан ө ткізіп жатқ ан еді. Ру басшылары, мырзалар, билер билік ү шін ө зара қ арқ ысумен болды. Ә бден қ алжырағ ан Ноғ ай Ордасы рулары мен тайпаларының бір бө лігі қ азақ хандары мен султандарының билігіне бағ ынып, елінен қ азақ хандағ ына кө шіп кетті. Осы кезде Қ асым ханның қ ол астына қ арағ ан халық тың саны 1 миллион адамғ а жеткен.

Қ азақ хандығ ының нығ аюы жә не оның кү шеюі мемлекеттің беделін арттырып, сыртқ ы саясат пен дипломатиялық қ арым- қ атынас саласында белгілі табыстарғ а қ ол жеткізді. Қ асым ханның тұ сында Орта Азия, Еділ бойы, Сібір хандығ ымен жә не орыс мемлекетімен сауда-саттық жә не елшілік қ арым-қ атынас орнатты. Қ азақ хандары ә р дә уірде елдің ішкі-сыртқ ы жағ дайында туылғ ан ө згерістерге ү йлесіп, икемді сыртқ ы саясат қ олданылып отырды.

Қ азақ хандығ ымен дипломатиялық байланыс орнатқ ан алғ ашқ ы мемлекеттердің бірі ұ лы Князь III Василий (1505-1533 жж. ) билік жү ргізген кездегі Москва мемлекеті болды. Қ асым хан тұ сында қ азақ тар ө з алдына дербес халық ретінде Европағ а мә лім болды.

Қ асым ханның ішкі саясаты: Қ асым хан сыртқ ы саясат пен бірге ішкі саясатты да дұ рыс жолғ а коя білді. Ол феодал ақ сү йектердің қ арсылығ ын ә лсіретіп, мемлекеттің саяси, экономикалық, ә скери қ уатын арттырды. Қ асым хан мемлекеттің саяси қ ұ рылымын нығ айту жолында біраз шараларды жү зеге асырды.

Оның тұ сында мемлекеттің ең жоғ арғ ы заң шығ арушы органы Маслихат-султандар мен ру басшыларының съезі болды. Маслихат жылына бір рет шақ ырылып, мемлекеттің ең маң ызды - соғ ыс жариялау, бітім жасау, жайылым жерлерді бө лісу, кө шіп-қ ону жолдарын айқ ындау сияқ ты мә селерді қ арады. Маслихаттың Шың ғ ыс хан ә улетінен хан сайлау қ ұ қ ысы болды. Маслихат жұ мысына тек ерлер ғ ана қ атыса алды. Мемлекеттегі бү кіл билік хан қ олында болды, сонымен бірге заң қ абылдау, жарлық беріп отыруғ а қ ұ қ ысы болды.

Ханның жанында неғ ұ рлым беделді билер мен қ ауым ассоциация ө кілдерінен тұ ратын Кең есші ұ йым- Билер Кең есі болды. Ханның іс-қ ағ аздарын жү ргізіп отыратын, хатшылары мен кең сесі болды. Бір ескеретін жә й, мемлекеттің орталық аппаратының тұ рақ ты бір жерде жұ мыс істейтін орны болғ ан жоқ, сондық тан ханмен бірге кө шіп-қ онып жү рді.

Қ ұ қ ық (право). Қ асым хан ө зі билік жү ргізген жылдары қ азақ қ оғ амындағ ы қ ұ қ ық -нормаларды реттеу мақ сатымен алғ ашқ ы қ азақ заң ы- «Қ асқ а жолды» жарық қ а шығ арды. Бұ л заң қ азақ арасында бұ рыннан қ алыптасқ ан ә деп-ғ ұ рып ережелері негізінде жасалды. Бұ л заң сол кезде мұ сылман елдерінде жаппай қ олданылып жү рген ислам дінінің (шариғ ат) заң ынан ө згеше, кө шпелі қ азақ ө міріне ү йлесімді байырғ ы заң болды. Билердің кең есінде кө ппен ақ ылдасып, «Жарғ ы ережелеріне («ақ сақ алдар ережесі», «ата-баба жолы», «жө н-жосық тар») мә нді ө згерістер енгізеді. Халық бұ қ арасы Қ асым ханның ежелден қ алыптасқ ан билер заң ы- жарғ ыны жаң адан кө тергенін ұ натып, оны «Қ асым ханның қ асқ а жолы» деп атап кеткен.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒