1. Алғашқы орта ғасырдағы Түрік қағанатын құрылуы мен саяси жағдайы.

3. 1920 жылдардан бастап Қ азақ станның астаналары болғ ан қ алаларды карта бойынша кө рсетің із жә не болғ ан жылдарын анық таң ыз.

1920-25 жылдары Орынбор қ аласы Қ азақ стан астанасы болды. 1925 -1927 жылы Қ ызылорда қ аласы. 1927-1997 жылы Алматы қ аласы. 1998 жылы Астана қ аласы.

3-билет

1. Алғ ашқ ы орта ғ асырдағ ы Тү рік қ ағ анатын қ ұ рылуы мен саяси жағ дайы.

2. 1822 ж. «Сібір қ ырғ ыздары туралы ережесінің » қ абылдануы, оның мә ні мен мақ сатын анық таң ыз.

3. Ақ Орда мемлекетінің аумағ ын карта бойынша кө рсетің із.

Жауаптары:

1. Алғ ашқ ы орта ғ асырдағ ы Тү рік қ ағ анатын қ ұ рылуы мен саяси жағ дайы.

Тү рік қ ағ анатының алып жатқ ан жер аумағ ы. Алғ ашқ ы орта ғ асырда Еуразияда қ ұ рылғ ан Тү рік қ ағ анатының жер аумағ ы шығ ыста Алтайдан бастап, батыста Каспий тең ізіне дейінгі аралық ты алып жатты. Қ ағ анат оң тү стік-шығ ысында Қ ытаймен оң тү стік-батысында парсы елімен шектесіп, ұ лан-байтақ аумақ қ а билік жү ргізді. Тү рік қ ағ анаты жеріміздегі ірге тепкен алғ ашқ ы феодалдық мемлекеттің бірі.

Халқ ының этникалық қ ұ рамы. Тү рік қ ағ анатының негізгі қ ұ рамы тү рік тілдес халық тардан тү рды. Олардың ішінде басым кө пшілігін теле (тирек) тайпалары қ ұ рады. Теле - тү рік тілдес тайпалардың ортақ атауы. Қ ытай шежіресі бойынша «теле» сө зінен «тү - рік» атауы қ алыптасқ ан. Тү рік қ ағ анатының қ ұ рамына отыздан аса теле тайпасы енген. Олардың қ атарында қ ырғ ыз, оғ ыз, ұ йғ ыр, дулу, ү йсін т. б. тү рік тілдес тайпалар болды.

Тү ріктердің тә уелсіздік жолындағ ы кү ресі. Саяси жағ дайы. 545 жылы тү рік қ олбасшысына қ ытай елшісі келіп, кө п ұ замай екі ел арасында бейбіт қ арым-қ атынас орнайды. Алайда ұ зақ уақ ыт жужандардың (авар) тепкісін кө рген тү ріктер оларғ а қ арсы бас кө тере бастайды. Тү рік қ олбасшысы Бумын Жужан қ ағ аны Анағ ұ й қ ағ анғ а қ алай тиісудің жолын іздейді. Ол ү шін Бумын қ ағ ан Анағ ү й қ ағ анғ а «мағ ан қ ызын ә йелдікке берсін» деп елші жібереді. Мұ ны естіген Анағ ү й қ ағ ан ашуланып, «менің есігімде темір балқ ытушы болып жү рген қ ұ лдың қ ызымды сұ рауғ а қ алай ғ ана дә ті барды екен» деп Бумын қ ағ анды кемсітеді. Тү рік қ олбасшысының да кү ткен жауабы осындай болса керек. Ол жә бірленуші ретінде, енді Жужан қ ағ анымен ешбір келісімге келуге болмайды деп шешіп, онымен шайқ асудың сә тін кү теді.

Бумын қ ағ ан қ ытай елімен саяси байланысты бұ рынғ ыдан да нығ айта тү седі. Оның белгісі ретінде ол қ ытай ә мірінің қ ызына ү йленеді. Бұ л жағ дай тү ріктердің беделін басқ а елдердід алдында бұ рынғ ыдан да кө тере тү седі. Сө йтіп Тү рік кағ анаты біртіндеп кү шейе бастайды.

Сонымен ө зін жә бірлеуші Жужан кағ андығ ының қ ол астынан біржола босанып, азаттық алу мақ сатында қ арсы соғ ысады. 552 жылы Жужан кағ андығ ы тас-талқ аны шығ ып, жең іліске ұ шырайды. Ө зінің кол астындағ ы кұ лдарынан мұ ндай масқ ара жең іліске ұ шырағ ан Анағ ү й қ ағ ан намыска шыдамай, ө зін-ө зі ө лтіреді. Осы жең істен кейін Бумын қ ағ ан «елхан» деген атақ алады. Бумынның орнына баласы Қ ара-Еске кағ ан болады. Оның бастауымен тү ріктер Орхонның жоғ ары жағ ындағ ы Букрат тауларында аварларды екінші рет жең еді. Алайда ол ұ рыста қ аза тауып, билік оның інісі Мұ қ ан қ ағ анғ а кө шеді. Бұ л оқ иғ алар 552—554 жылдар аралығ ында ө ткен

Осы кезден бастап тү ріктер Ұ лы Даланың шығ ыстағ ы қ ожасына айналды. Солтү стігінде Саян тауына дейінгі аралық та жаткан тайпаларды ө зіне каратса, ал шығ ысында Сары ө зенге дейінгі аралыктағ ы кай (татабтар), кидан, оғ ыз-татар т. б. тайпаларын бағ ындырады.

Тү ріктер ө з биліктерін тек шығ ыста ғ ана емес, батыс бағ ытта да жү ргізе бастағ ан. Бұ л кезде билік еткен Бумын кағ анң ың басқ а бір інісі Иштеми 10 тү мен қ ол бастағ ан, оның кол астында Батыс тү рік тайпаларының он колбасшысы болғ ан. Қ ағ ан осы кү шпен ху елін кө рші елдерді жаулап алуғ а аттанды. Алтайдың теріскейіндегі тай- паларды бағ ындырды.

Тү ріктер 555 жылдың ө зінде Арал тең ізіне дейін жеткен жә не жол бойы ешбір тегеурінді қ арсылық кө рмеген. Аз уақ ыттың ішінде олар Орта Азияның ішкі аумактарына дейінгі жерлерді жаулап алады.

VI ғ асырдың 70-жылдарында Тү рік қ ағ анаты Солтү стік Кавказ бен Қ ара тең іздін солтү стік жағ алауына дейін ү стемдік етті. VI ғ асырдың екінші жартысындағ ы Тү рік кағ анатының билігі Азиянын біраз аймағ ын камтыды. Қ ытай, Иран, Византия сияқ ты атақ ты ірі мемлекеттер мен терезесі тең тү сіп, оларғ а ө здерінің саяси жағ ынан ық палын жү ргізген кү шті мемлекеттін біріне айналады.

Тү рік қ ағ анатының ыдырауы. Кең -байтақ жерді алып жатқ ан Тү рік кағ анаты саяси жағ ынан бір орталық қ а бағ ынғ ан, кү шті ел бола алғ ан жоқ. Қ ағ ан ә улетінің арасында билік ү шін талас-тартыс басталды. Басқ а халыктар ө з тә уелсіздіктері ү шін бас кө теріп, Қ ағ анатқ а қ арсы кү рес жү ргізді. Сонымен қ атар ұ лан-ғ айыр жерді мекендеген халық тар не саяси, не экономикалык жағ ынан бірлікте болмады. Осындай себептердің салдарынан 581 жылы кағ анаттың ө з ішінде соғ ыстар басталады. Бұ л жағ дайды ө з пайдасына шешуге тырысқ ан Қ ытай жә не басқ а мемлекеттер оньң жеріне шабуылдарын кү шейтеді. Ал Тү рік кағ анаты оларғ а бірігіп қ арсы тұ рудың орнына жеке-жеке ұ лыстарғ а бө ліне бастайды. Ақ ыр аяғ ында 603 жылы Тү рік кағ анаты екіге бө лініп, ыдырап кетті.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒