1. Оғыз мемлекеті (территориясы, этникалық құрамы, саяси тарихы)

17- билет

1. Оғ ыз мемлекеті (территориясы, этникалық қ ұ рамы, саяси тарихы)

2. Астананың Ақ мола қ аласына кө шірілуінің себептері мен тарихи маң ызы.

3. Қ азақ стан аумағ ындағ ы сақ -сармат дә уірінің археологиялық ескерткіштері жә не олардан табылғ ан алтын киімді адамдардың обаларын картағ а белгілең із.

Жауабы:

1. Оғ ыз мемлекеті (территориясы, этникалық қ ұ рамы, саяси тарихы)

Оғ ыз мемлекеті (9 ғ асырдың соң ы-11 ғ асырдың ортасы). 9 ғ асырдың ортасында Сырдарияның орта жә не тө менгі ағ ысында, сонымен қ атар Батыс Қ азақ станды да қ осып алатын территориясында оғ ыз тайпаларының саяси бірлестігі қ ұ рылды. «Оғ ыз» деген терминнің этимологиясы ә лі де анық талмағ ан. Алайда " оғ ыз" сө зінің пайда болуы туралы ә р тү рлі пікірлер жоқ емес. Кейбір ғ алымдар " уыз" сө зінен шық ты десе, екінші біреулері " садақ тың оғ ы" деген сө зден пайда болғ ан дейді. Ал ү шінші бір ғ алымдар " ө гіз" деген тотемдік сө зден пайда болды деп дә лелдеуге тырысады. Махмуд Қ ашқ ари, ә л-Марвази ең бектерінде, оғ ыздарғ а жататын руларды атап кеткен: қ ынық, баят, язғ ыр, имур, қ арабулақ, тутырка, т. б. Оғ ыздар 2 экзогамды фрактриядан қ ұ рылғ ан. Бұ лар — боз оқ жә не ү ш оқ (учук). 8 ғ асыр ортасында тү ргештер мұ расы ү шін қ арлұ қ тармен болғ ан кү ресте оғ ыздардың едә уір бө лігі Жетісуды тастап, Шу алқ абына кетеді. Осы жерде олардың «Кө не Гузия> > деп аталатын ордасы болды. 9 ғ асырдың бас кезінде оғ ыздардың кө семі қ арлұ қ тармен, қ имақ тармен одақ тасып, кангар-печенег бірлестігін кү йретеді, сө йтіп Сырдың тө менгі жағ ы мен Арал ө ң ірі мен даласын басып алады. 9 ғ асыр соң ында олар хазарлармен одақ қ ұ рып, печенегтерді жең еді де, Орал мен Еділ арасын қ ол астына қ аратады.

Печенегтермен соғ ыс олардың саяси бірлігін кү шейтіп, тайпалардың оғ ыздық одағ ын қ ұ руғ а мү мкіндік берді. Оғ ыздар қ ұ рамына Сырдария алқ абы мен Арал-Каспий далаларының ү нді-европа, финн-угор тектес ежелгі компоненттері жә не Жетісу мен Сібірдің халаджылар, жағ арлар, чаруктер, қ арлұ қ тар, имурлер, байандұ рлар тайпалар кірді. Оғ ыздардың этникалық қ ауымдастығ ының қ ұ рылуы ұ зақ процесс болды.

9 ғ асырдың соң ы мен 11 ғ асырдың басында оғ ыз тайпалары Сырдың тө менгі ағ ысынан Еділдің тө менгі бойына дейінгі орасан зор территорияны мекендейді. Оғ ыздар туралы алғ ашқ ы деректер 9-10 ғ асырлардың басанда араб деректерінде (мысалы, ә л-Якубидің (9 ғ асыр) ең бегінде) айтылады.

Оғ ыздар мемлекеті Еуразияның саяси жә не ә скери тарихында маң ызды рө л атқ арды. 965 жылы Хазария жең ілгенге дейін оғ ыздар хазар қ ағ андарымен ұ зақ уақ ыт кү рес жү ргізді. Хазар қ ағ анатының талқ андалуы оғ ыз державасының саяси қ уатынын ө суіне себепші болды. X ғ асырдың аяғ ында оғ ыз жабғ улары орыс князьдерімен біріге отырып, Еділ Бұ лғ ариясын да кү йрете жең ді. X — XI ғ асырлар шегінде оғ ыз мемлекеті қ ұ лдырай бастайды. Алым-салық тардың жыртқ ыштық пен жиналуына наразы болғ ан оғ ыз тайпаларының кө терілістері жиілей тү седі. Оғ ыздардың тарихи аң ыздарына қ арағ анда, бұ л кө терілістер ө кімет басына X ғ асырдың орта кезінде немесе оның екінші жартысының бас кезінде келген Ә ли ханның басқ аруына қ арсы жү ргізіледі. X ғ асырдың соң ы - XI ғ асырдың басында оғ ыз мемлекеті қ ұ лдырай бастады. Бұ л, бір жағ ынан, Ә ли хан тұ сындағ ы алым-салық тың ө суіне халық наразылығ ының кү шеюімен, екінші жағ ынан, Шығ ыстан тө нген салжұ қ тайпаларының толассыз шабуылдарымен тү сіндіріледі. Ә ли ханның мұ рагері Шах Мә лік тұ сында Оғ ыз мемлекеті қ айта кү шейді. Тіпті 1041 жылы Хорезмді басып алды. Ішкі талас-тартыс, салжұ қ тарғ а қ арсы сыртқ ы шабуылдар оғ ыз мемлекетін ә лсіретті. Осы тұ ста солтү стік-шығ ыста қ ыпшақ тайпаларының шабуылдары кү шейді. Бұ л оғ ыз мемлекетінің ө мір сү руін тоқ татуына алып келді. Араб деректерінде «Мафазат ә л –Ғ ұ з» деп аталғ ан Оғ ыздар даласы Дешті Қ ыпшақ қ ұ рамына енгендігі айтылады.

⇐ Предыдущая 31 32 33 34 353637 38 39 40 Следующая ⇒