1.Үйсін мемлекеті (шаруашылығы мен тұрмысы, мәдениеті)

3. Дамығ ан орта ғ асырлардағ ы (Х-ХІІІғ. басы) Қ азақ стан аумағ ындағ ы мемлекеттер жә не олардың орналасқ ан аймақ тарын картағ а белгілең із.

Найман тайпалар одағ ы VIII ғ асырдың орта шенінде Жоғ арғ ы Ертіс пен Орхон аралығ ында сегіз-оғ ыз деген атаумен пайда болғ ан. Сегіз-оғ ыздар Хангайдың батысынан Тарбағ атайғ а дейінгі жерлерді алып жатқ ан. Кейінірек наймандар да сол араны жайлағ ан. Наймандардың батыс жағ ында Ертіс бойын мекендеген қ аң лылар мен қ ыпшақ тар, солтү стігінде Енисей қ ырғ ыздары, шығ ысында Шығ ыс Моң ғ олияда кө шіп-қ онып жү рген керейлер, ал оң тү стік жағ ында Орталық Азияның басқ а да кө птеген тайпалары мекендеген. Осы тайпалармен жә не ұ йғ ырлармен кө рші ретінде қ арым-қ атынас жасап тұ рғ ан.

Керей тайпаларының екі ордасы болғ ан, солтү стік ордасы Орхон ө зені бойындағ ы Қ атынбалық қ аласында, ал оң тү стік ордасы Хуанхе ө зені бұ рылысының теріскейінде тұ рғ ан.

VIII ғ. аяғ ынан – ХІ ғ. басына дейін. Бұ л кезде қ ыпшақ тар Алтай жә не Ертістен Орал таулары жә не Еділ бойына дейін қ оныс тепті. Қ ыпшақ тайпалық одағ ының қ ұ рамына Мұ ғ алжар жеріндегі кумандар жә не қ имақ тайпалары кіреді.

ХІ-ХII ғ ғ. Қ азақ стан аумағ ында тұ рғ ан қ ыпшақ тар екі қ анатқ а бө лінді.

Бірінші қ анаты - оң қ анат Торғ ай даласын, Жем, Жайық, Еділ ө зендерінің бойын, сондай-ақ Маң ғ ыстау тү бегін мекендеді, оны елбө рі руынан шық қ ан хандар басқ арды. Ал, ордасы - Сарайшық қ аласы болды. Торғ ай ө ң ірінде жоғ арғ ы ханның ордасы болса керек.

Екінші қ анат - сол қ анат Орталық жә не Шығ ыс Қ азақ станды, Сырдариядан Ертіс пен Есілге дейінгі аралық тағ ы жерлерді қ амтиды. Орталығ ы Сығ анақ қ аласы болды, оның ханы ұ ран тайпасынан шық қ ан. Оң қ анат екіншісінен кү штірек болғ ан. Ә скери ұ йымдар мен ә скери ә кімшілік басқ ару жү йесіне айрық ша маң ыз берілген, ө йткені ол кө шпелі ө мірге мейлінше сай, мейлінше қ олайлы болғ ан.

15- билет

1. Ү йсін мемлекеті (шаруашылығ ы мен тұ рмысы, мә дениеті)

2. І жә не ІІ дү ниежү зілік соғ ыс кезің індегі Қ азақ халқ ының жағ дайын салыстыра отырып, талдау жасаң ыз.

3. Ерте орта ғ асырлардағ ы (VІ-ІХғ ғ. ) Қ азақ стан аумағ ындағ ы мемлекеттер жә не олардың орналасқ ан аймақ тарын картағ а белгілең із.

Жауабы:

1. Ү йсін мемлекеті (шаруашылығ ы мен тұ рмысы, мә дениеті)

Ерте темір дә уірі заманында сақ тардан соң Жетісу жерін ү йсін тайпалары мекендеген. Олар - Орталық Азия аумағ ындағ ы ертедегі алғ ашқ ы этникалық бірлестіктердің бірі. Ү йсіндер Жетісу мен Тянь-Шаньда, Қ ытайдың солтү стік-батыс ө лкесінде, Шығ ыс Қ азақ стандағ ы Тарбағ атай таулы бө ктеріндегі далалы ө ң ірлерде ө з ізін қ алдырғ ан. Қ азақ халқ ының калыптасуына негіз болғ ан тайпалар қ атарына жатады. Ү йсін атауы қ ытай жазбаларында б. з. б. 2 ғ асырдан бастап кездеседі. Олар «ат жакты, ақ қ ұ баша, сары шашты» болып бейнеленеді. Ү йсіндердің шығ ыс шегі бір кездерде Қ ытайдың солтү стік-батысындағ ы Бесбалық ауданы арқ ылы, батысында Шу Талас ө зендерінің бойымен ө ткен. Қ аратаудың шығ ыс беткейлеріне дейін созылып жатса керек. Олардың ордасы Қ ызыл Аң ғ ар (Чигучен не Чигу) қ аласы Ыстық кө л мен Іле ө зенінің оң тү стік жағ алауы аралығ ында орналасты. Мал шаруашылығ ында -қ ой, жылқ ы, сиыр ө сірген. Қ ытай жазбаларында: Ү йсіндер егіншілікпен де, бау-бақ шамен де айналыспайды. Оты, суы мол жерде ө мір сү рді делінген. Ақ тас қ ыстауынан 60шаршы метр-150метрге дейінгі егіс орны табылғ ан. Дә нү ккіштер табылғ ан. Ү йсіндердің ү йлері тақ татастан, балшық тан тұ рғ ызылғ ан. Ү йлері тау бө терінде орналасқ ан. Қ ысқ ы ү йлері шикі кірпіштен тұ рғ ызылғ ан, тұ рақ ты ү йлерде тұ рғ ан. Ү йлерінің бө лмелері ө те кө п болғ ан, ү йдің дә л ортасында жер ошақ салғ ан, едені балшық тан сыланғ ан екен.

Ү йсіндердің кә сібінде ә сіресе, ыдыс жасау, бешпент тігу, теріден шалбар тігу, аяқ киім жасау ісі ө те жақ сы дамығ ан. Ү йсіндердің қ олө нершілері сү йектен, тастан, ағ аштан, қ айыннан, былғ арыдан тү рлі ыдыс-аяқ тар жасағ ан. Сү йектен- жебе ұ штары, тү ймелер, моншақ тар жасағ ан. Тастан-қ айрақ, кетпен, келі, диірмен ал, былғ арыдан -сұ йық тағ амғ а арналғ ан ыдыстар жасағ ан. Қ айыннан- шелек, астау, табақ тар жасағ ан екен.

⇐ Предыдущая 25 26 27 28 293031 32 33 34 Следующая ⇒