3.Қытай саяхатшысы Чжан Цянь мен Шоқан Уәлихановтың сапарын салыстыра сипаттап, мақсатын, ерекшеліктерін атаңдар.

Қ ытайда б. з. б. ІІІ ғ асырдың соң ында қ ұ лағ ан Цинь патшалығ ының орнына келген Хань ә улетінің императоры У-ди жаң а жерлер басып алу мен сауда жолына ие болу ү шін Батыс аймақ тарды бағ ындыруғ а ұ мтылды. Сол мақ сатта алдымен батыс ө ң ірдегі халық тар жө нінде материалдар жинақ тады. Қ азақ стан тұ рғ ындары туралы алғ ашқ ы анық мә лімет император У-ди (б. з. д. 140-87жж. ) Батыс ө ң ірге жіберген тұ ң ғ ыш Қ ытай елшісі Чжан Цяньнан алынды. Қ ытай жазбаларындағ ы «Батыс ө ң ір» деген жерлер қ азіргі Шың жың (Шығ ыс Тү ркістан) жә не Қ азақ стан мен Орталық Азияның біраз бө лігіне қ атысты қ олданылды. Чжан Цянь екі рет Батыс ө ң ірде болып қ айтты.

Чжан Цянь бастағ ан елшіліктің мақ саты:

Чжан Цянь бастағ ан елшілікке ғ ұ ндарғ а қ арсы Жетісудағ ы ү йсіндермен одақ жасау міндеті жү ктелді. Ол елшілік барысында жергілікті халық тың шаруашылығ ына, ә скери кү штеріне, қ ару тү рлеріне, ә дет-ғ ұ рып, салт-дә стү ріне дейін назар аударып, жазып алып отырды. Оның жазбаларын б. з. б. 145-86 жж. ө мір сү рген тарихшы Сыма Цян жү йеге келтіріп, ө зінің «Тарихи жазбалар» атты ең бегіне енгізді.

Ерекшелігі: Чжан Цян бастағ ан елшілік Ү йсін мемлекетімен ресми тү рде дипломатиялық, қ ұ дандалық қ атынас орнатты.

Б. з. б. 138 жылы Чжан Цянь «Батыс ө ң ірге» алғ аш келді. Ол: «Қ азір ү йсіндер кү шті елге айналыпты. Мол сыйлық -тартулар ұ сыну арқ ылы ү йсіндерді шығ ыстағ ы атамекеніне кө шіріп ә келуге, оларғ а ханшамызды ұ затып, кү нбимен қ ұ дандалық байланыс орнатып, ғ ұ ндарғ а қ арсы қ олдануғ а болады», - деп жазды. Қ ытай императоры б. з. б. 119 жылы Чжан Цяньды тағ ы да ү йсіндерге атандырды. Нә тижесінде, елшіліктер алмасып, туысқ андық некелік қ арым-қ атынас орнатылады. Б. з. б. 107 (106-105жж. ) жылы Қ ытай ханшасы асқ ан салтанатпен ү йсін кү нбиіне ұ затылды. Ө з тарапынан ү йсіндер қ алың мал ретінде 1 мың жылқ ы берген.

1858-1859 жылдары Шоқ ан Уә лиханов атақ ты Қ ашғ ария сапарына барып қ айтты. Шоқ анғ а дейін ол ө лкеде бірде-бір зерттеушінің барып қ айтуының сә ті тү спеген еді. Тек, орта ғ асырда М. Поло, ХVІІғ. иезуит Гоес, ал Шоқ анның алдында неміс ғ алымы Р. Шлагинтвейттің еуропалық тар ү шін мү лде жабық ө лкеге сапары қ айғ ылы аяқ талып, ө лім жазасына кесілген болатын.

Шоқ анның Қ ашғ ар саяхатының мақ саты:

Жартылай отарлық жағ дайғ а тү скен Қ ытайды экономикалық жағ ынан ө з мү ддесіне пайдалануғ а Ресей барынша тырысты. Еуропалық отаршылдарғ а қ арсы Қ ытай «жабық саясат» ұ стады. Шығ ыс Тү ркістандағ ы Қ ашғ ария да еуропалық тарды ө з еліне кіргізбеді. Шоқ ан бұ л сапарғ а Ресей империясы тарапынан жіберіліп, Қ ашғ арияны жан-жақ ты зерттеп қ айтуы тиіс болды.

Шоқ ан бұ л сапарғ а ғ алым ретінде асқ ан зор қ ызығ ушылық танытты, ол Қ ашғ ария ө лкесінің тарихы, этнографиясы, мә дениеті, географиялық жағ дайы жайлы бұ ғ ан дейін мү лде белгісіз аса қ ұ нды деректер жинап қ айтты. Соның негізінде «Алтышардың немесе Қ ытайдың Нан-Лу провинциясының (Кіші Бұ хара) шығ ыстағ ы алты қ аласының жағ дайы туралы» деген атақ ты ең бегін жазды. Шоқ анның бұ л ең бегі кө п кешікпей Германияда жә не Англияда неміс жә не ағ ылшын тілдерінде жарық кө рді.

Ең бекті Ресейде де, одан тыс жерлерде де шығ ысты зерттеуші ғ алымдар жоғ ары бағ алады.

Шоқ анның Қ ашғ ар сапарының ерекшелігі:

Шоқ ан Қ ашғ ария сапарына Ә лімбай саудагердің атын жамылып, ө з зерттеулерін қ ұ пия жағ дайда жү ргізуге мә жбү р болды. Аса қ иын жағ дайда ө з ө мірін қ атерге тіге жү ріп зерттеп қ айтты.

⇐ Предыдущая 22 23 24 25 262728 29 30 31 Следующая ⇒