8. Пайдаланған әдебиеттер

Ә скери жетекші АӘ Д бө лімдері бойынша осы жұ мыстарды жү ргізу жә не ұ йымдастыру

Ү шін тікелей жауапкершілікті атқ арады. Ол балалар педагогикалық ұ жымда беделіне, оқ ушылардың жетекшісі, нағ ыз тә рбиеші болуы қ ажет. Тек сонда ғ ана ол оқ ушылармен тығ ыз байланыста бола алады.

Ә скери – патриоттық тә рбиенің нә тижесы алдын ала қ ойылғ ан мақ сат пен тапсырмаларды сә йкс айқ ын қ ортындығ а жетуімен бекітіледі.

Ә скери – патриоттық тә рбие беру нақ ты – тарихи пікірмен ү йлесін тауып, сондай ақ уақ ытпен ө згерген жә не дамығ ан барлық болғ ан жайттарды қ арастыру ерекше маң ызды екні анық. Бұ л қ ағ ида барлығ ынан бұ рын, тарихи нақ ты жағ дайдағ ы ә скери- патриоттық ә дістемелер мен оның тү рлері, мазмұ нына сай жорамалданады.

Нақ ты – тарихи қ ағ ида, ә скери патриоттық жұ мыс жастарды тә рбиелеуде ерлік тарихымен, Қ азақ стан Республикасы Қ арулы кү штерінің тамаша дә стү рімен тығ ыз байланыста ү йлесін тауып жатады. Тарихты тұ рмаламай нақ ты тарихи мә ліметтермен оқ ыту ерекше маң ызды саналады. Отан сү йгіштік сезім мен жасө спірімдердің мынандай шамада дамиды, ерлік жасауғ а ұ мтылыс, жең уге ө зін аямауғ а қ ажеттілік, ө зі қ атарлы ұ жымда ө з орнын табу, олардың сенімін жең іп алу, ұ жымның талабына бағ ыт жасау жә не ө зіне жоғ ары талап қ ойғ ыштық, сонымен қ атар кө птеген жасө спірімдер мектеп бітіргенен соң ә скери форма киетінін ескерсек. Осы кезең де оларды ө з халқ ына деген сү йінспеншілікке соғ ыс ардагерлеріне ауыр ең бектің шынайы сұ лулығ ын аша отырып қ ұ рметтеуге тә рбиелеу ө те маң ызды.

Ү лкен орта жә не кіші жастағ ы оқ ушыларды ә скери отан сү йгіштікке тә рбиелеу. Отанын қ орғ ау жаң а ұ рпақ адамдарын дайындау адам ө мірінің соң ына шейін жү зеге асырылатын ұ зақ ү рдіс. Ә р тү рлі жастағ ы оқ ушыларғ аӘ скери патриоттық тә рбие беруде арнайы айқ ындалғ ан ә сіресе кә сіби- техникалық мектептер мен мұ ғ алымдер кейде мектеп басшылары ә детте қ иындық кө реді. Осы мақ сатта ә р жастағ ыларды айырып, яғ ни олардың отан қ орғ ауғ а дайындығ ын қ алыптастырудағ ы ә кери патриоттың тә рбиенің мақ саты мен тапсырмаларын айқ ындауғ а ә рекет жасадық.

Ә скер жә не ә скери – тең із флоты туралы білім негізінде, Қ азақ стан Республикасы Қ арулы Кү штерінің кү нделікті ең бектері мен жауынгерлердің ерлігімен байланыстырылып қ алыптастырылады. Кіші жастағ ы оқ ушылар ө мірге деген қ ұ штарлығ ын отан ү шін жасалғ ан ерліктерімен оятады. Оларғ а азаматтың ұ лы отан соғ ысы кезінде, Ауғ ан республикасында интернационалдық борышын орындағ ан кең ес жауынгерлерінің , кең ес жастарының кө рсеткен ерліктері туралы тарихтан алынғ ан мысалдар айтылады.

Отанды қ орғ ау туралы тарихи деректер жә не мә ліметтер, барлық оқ улық тарды Отан тақ ырыбына біріккен бағ дарламаларда қ аралғ ан. Кіші оқ ушылар ә р тү рлі ә скери флот кү штеріне, ә скери техникағ а ә ртү рлі қ ару жарақ қ а қ ызуғ ышылық танытады. Тә рбиешілер оқ ушыларғ а бірінші кезекте отан қ орғ ауда ұ жымдық сипаттың маң ызын жең іске жету ү шін қ азіргі ұ рыс ә ректтерін, флот кү штері мен ұ рыстың ө з аралық байланысын кө рсете отырып жеткізу қ ажет. Бұ ғ ан оқ ушылардың ұ шақ жә не тікұ шақ, корабль, су асты қ айығ ы, пушкалармен мен жаяу ә скердің шабылуы бейнеленген суреттерінен ә сер ететін байқ ауғ а болады. Бү ндай сабақ тар ө ткізгенде балаларды ұ рыс кезіндегі Қ арулы Кү штердің жекеленген тү рлерімен таныстыру мақ сатты болуғ а тиіс.

Қ азіргі, тарихи дамудың ө згеше жағ дайында ұ лттық дә стү рлер негізінде патриоттық тә рбие жү йесінде жұ мысы маң ызы арта тү сті. Мұ ның мә нісі- тотаритарлық жү йе дә уірінде ұ лттық деген жү йенің аяқ асты болып, жалпы кең естік тә рбие қ олдан жасалғ андық тан, жемісі бермегендікте деп санаймыз. Яғ ни таптық идеяны ту етіп ұ стағ ан жалаң ұ ран ұ лт мү десіне сай келмегендіктен ешқ андай жақ сылық қ а жеткізбеді.

Қ азақ стан Республикасының тә уелсіздік алғ ан жағ дайында патриоттық тә рбие мә селелері негізінен ұ лттық дә стү рлерге сү йене отырып адамдарғ а ық пал ету арқ ылы ғ ана шешілуі мү мкін. Мұ ның бірнеше дә йектемелері бар.          

Біріншіден, ұ лттық дә стү рлер адамдарды халық тың материалдық жә не мә дениетімен туыстырады.

Екіншіден, ұ лттық дә стү рлер халық зердесінде тарихи қ ұ ндылық тарды жаң ғ ыртады, ұ лттық психология сипаттарын нығ айтады.

Ү шіншіден, халық зердесіне тарихи қ ұ ндылық тарды жаң ғ ырта, ұ лттық психологияны жетілдіре отырып, ұ лтық дә стү рлер адамдарды ө з халқ ына, ө з Отанына қ ұ рметпен қ арауғ а тә рбиелейді.

Тө ртіншіден, қ азақ стан Республикасы халқ ының жартысынан астамы жиырма бес жасқ а дейінгі жастар, олардың ө мірлік тә жірбиесі аз. Тә рбие дегеніміз – ақ ыл-ой дамуының, дене тә рбиесі мен кә сіпке ү йретудің шоғ ырланғ ан тү сінігі. Тә рбие ісі тә рбиеленушіге белгілі бір бағ ытта, мақ сатты жә не жү йелі ә сер ртіп, белгілі бір кө зқ арас, мінез- қ ұ лық, адамдық тә ртіп, дағ ды мен машық тү рінде берілсе ғ ана жемісті болмақ. Бұ ғ ан, ә рине жеке адамның табиғ и жетіліп, ө суін де қ осу қ ажет.

Адам тә рбиесінде салт- дә стү рлердің алатын орны маң ызды болуының басты шарты- бұ л салт дә стү рлердің рухани- парасат қ ұ ндылық тары тұ рғ ысынан ұ рпақ тан – ұ рпақ қ а ү зілмей жалғ асып, дамып келе жатқ андығ ында. Айта кету керек, салттар мен дә стү рлер бірімен – бірі тығ ыз байланыста. Тіпті, оларды ажыратып алудың ө зі қ иын.

Салттар дегеніміз- тарихи кезкң дерде қ алыптасқ ан, адамдардың қ оғ амдық қ атынастарының, тіршілігі мен тұ рмысының белгілі бір дә режеде сипаты бар нормалары. Олар бір ұ рпақ тан екінші ұ рпақ қ а ауысып, жалғ асып отырады.

Анық тама тү рінде пайымдайтын болсақ: Дә стү рлер дегеніміз тұ рақ ты қ айталанып, ұ рпақ тан- ұ рпақ қ а беріліп отыратын, кө пке тә н нормалар, идеялар, принциптер, іс- ә рекеттер, сезімдер тү рінде қ алыптасқ ан, қ оғ амдық қ атынастардың ө зіндік ерекше кө рінісі. Ол ар материалдық жә не рухани қ ызметтің негізгі тү рлеріне адамдардың қ ұ ндылық тар ретінде қ арауын анық тайды.

Басқ а қ оғ амдық қ ұ былыстарғ а қ арағ анда, дә стү рлер мына ерекшеліктермен оқ шауланады: Іс- ә рекеттер, идеялар мен сезімдер жалпығ а ортақ, бұ лжымайтын, қ асиетті тү сінікке ие болса ғ ана дә стү р болып танылады. Дә стү рлік нормалар, іс- ә рекеттер, идеялар, кө зқ арастар, сезімдер белгілі дә режеде халық тың ә леументтік, идеялық, рухани тә жірбиесін бейнелейді. Олар нақ ты бір материалдық жә не рухани мә дениетке байланысты тү рде кө рінеді.

  Қ оғ амдық қ атынастардың тү рлері бола тұ ра дә стү рлер халық тіршілігінің материалдық, мінез- қ ұ лық тық, идеологиялық жә не рухани ө мірінің кө рінісі болып табылады. Дә стү рлер, ә детте заттық - салттық іс- ә рекеттен кө рінеді. Ғ ылыми ә дебиеттерде дә стү рлер тек қ ана ә леументтік- психологиялық қ ұ былыс ретінде танылып келеді. Патриотизмді қ алыптастырудың жә не дамытудың жолдарының бірі жеке адамның санасында ұ лттық сезімді бірікткру болып табылады. Ә лбетте, адам қ оғ амнан тыс адам болмайды ғ ой. Ә рбір адам белгілі бір ұ лттың немесе белгілі бір ұ лттың ө кілі ретінде кө рінеді. Ұ лттық сезім дегеніміз – жеке адамның туғ ан халқ ының мү ддесіне, тағ дырына, оның рухани қ ұ ндылық тарына қ атынасын білдіретін ұ лттық санасы. Ұ лттық сезім ұ лттың қ алыптасуына байланысты ұ зақ уақ ыт бойы дамып, кемелденеді. Негізі ұ лттық сезім- рухани қ ұ былыс.

Ұ лттық патриотизмді қ алыптастыруда дә стү рлер шешуші роль атқ арады. Бұ дан бұ рын жазғ анымыздай, қ азақ патриотизмі дегеніміз, - ең алдымен қ азақ халқ ына сү йінспеншілікпен қ арау, оның ұ рпақ тан ұ рпақ қ а ү зілмей жалғ асып келе жатқ ан қ ұ ндылық тырын бойына сің іру болып табылады. Терең дірек пайымдасақ, мұ ның ө з ұ лттардың ұ ласуына бағ ытталып, ілгеріде жү ргізілген кереғ ар ұ лт саясатының кесірінен ұ мтылып қ алғ ан дә стү рлердің жаң ғ ыруы қ азақ патриотизмін кү шейте тү седі. Халық зердесінде ө ткен замандардың ө шіп қ алғ ан материалдық, рухани мә дениетін, озық дә стү рлерін жаң ғ ырту, оның ішінде ұ лттық спорттың бү кіл байлығ ы мен қ азынасын қ алпына келтіру арқ ылы патриоттық сезім жаң а сипат алады.

Заты, патриоттық сезім қ анмен берілмейді, нақ ты тарихи жағ дайларда ұ зақ уақ ыт бойы қ алыптасыды.

Ұ лтшыл- жікшілердің кө п алдындағ ы кө пірме ұ рандарын қ олдап, ө зінің бақ ай есебін кү йттейтіндер, ә сте, патриот емес.

Туғ ан елінің кү ш қ уатын, беделін артыруғ а бір мысқ алда пайда қ оспастан, елдестерінің игілігіне немқ ұ райлы қ арап, Отанғ а берілгендігін жә не оны сү йетіндігін дабыра етіп, ант- су ішетіндер патриот емес.

Кү ні кеше ғ ана біз Отан ү шін отқ а тү сіп, туғ ан жердің ә р сү йемі ү шін жанын пида еткендерді патриот деп, қ оғ ам ү шін, мемлекетү шін аянбай жұ мыс істегендерді патриот деп санағ амыз. Олардың ә рқ айсысын: кә сібіне, ұ лтына, ақ - қ арасына, кө зінің қ иығ ына қ арамастан бә рін патрит дедік, оларды мақ тан тұ тық, мақ тадық. Ал, қ азір не болып жатыр, ә ркім ө зінің ата бабасына батыр тауып тегін дә ріптеп жатыр. Ең бастысы ө з ұ лтына даң қ ты адам іздеп, солардың атақ тарын аспандатып, есімін жаң ғ ырту болуда. Міне, қ андай патриот бас кө теріп келеді. Адамдар ө міріндегі мінез- қ ұ лық, ө зін-ө зі ұ стау тә ртібі, рә сімдер мен салттар, кө пке ортақ қ ағ идалар кө п жағ дайда психологиялық дең гейде ғ ана кө рінеді. Ә леументтік топтың ортасында жеке адам дә стү рлер мен қ ағ идалардың қ ұ лы бола тындығ ы жалғ ан емес. Бұ л арада қ оғ амдық пікір деп аталатын тылсым адамды басымырақ билейді. Қ оғ амдық пікір адамдардың қ имыл-ә рекеттерінің ә детін қ алыптастырады. Осылайша ұ лттық дағ дылы, дә стү рлі мінез ретінде, ал, ұ лттық тү сініктен тыс жатқ андары тосын тіпті жат болып кө рінеді.

Патриоттық тә рбиедегі ұ лттық спортттың алатын орыны:

Біріншіден, оғ ан қ айталатындық, берілетіндік, тиянақ тылық жә не бұ қ аралық сияқ ты дә стү р белгілері тә н. Яғ ни патриоттық тә рбиеде ұ лттық спорт басқ а да ө негелі ұ лттық дә стү р сияқ ты қ ызмет атқ арады;

Екіншіден, ұ лттық спорт ерекше дә стү рлер мен салттардың (рә сімдердің ) ә леуметтік-психологиялық ерекшеліктерін бойына сің ірген.

Ұ лттық спортпен айналысу жеке адамның, ұ жымның санасында ұ лттық психологияны қ алыптастыру, демек, олардың белгілі бір халық тың бө лшегі екендігін, тү п-тамыры сол халық та, сол Отанда жатқ андығ ын сезіну деген сө з.

Басқ а ұ лттар сияқ ты қ азақ тың ұ лттық спортының негізгі белгілерінің бірі – ұ

рпақ тан-ұ рпақ қ а ауысып қ айталанып отыратындығ ында. Тегі, қ айталанушылық барлық материалдық жә не рухани қ ұ былыстарғ а тә н Даму ү стінде, бір сападан екінші сапағ а, ескіден жаң ағ а ауысып отыру жағ дйында шең бер бойынша айналу немесе ө ткенді шексіз қ айталау емес, алдың ғ ы кезең нің кейбір сә ттерін қ айталау қ ұ былысы жү ріп жатады.

Осылайша қ айталанып келе жатқ ан қ азақ тың ұ лттық спорты қ азақ халқ ының ә леуметтік жә не парасат тә жірибесін сақ тай, жеке адам бойында ұ лттық психологияны нығ айта отырып, қ айталанып, мың дағ ан жылдар бойы сақ талып келеді. Ұ лттық спорт халық тың ө ткен тижірибесін жаң ғ ырта қ айталайды. Яғ ни, ә рбір дә уір, ә рбір жаң а ұ рпақ дә стү рге ө зінің жаң алығ ын қ осады. кейінгі кезге дейін ұ лттың ө ткенін сақ тауғ а қ ұ штарлық керітартпа ү рдіс ретінде теріс бағ аланып, ұ лттық саясатқ а елеулі залал келтірді.

Ұ лттық спорт дә стү р тұ рғ ысында қ айталана, қ орытылып отырады. Жә не де негізгі арнамен қ осалқ ы белгілер де ілесіп келе беруі мү мкін. Бірақ қ осалқ ы белгілер уақ ыт ө ткен сайыцн шетке шығ ып, негізгі арна байып, қ ұ нарланып, ө сіп отырады.

Патриоттық тә рбиедегі ұ лттық спорттың екінші бір маң ызды белгісі – оның берілетіндігінде, яғ ни бір адамнан екіші адамғ а, бір ұ жымнан екінші ұ жымғ а, ұ рпақ тан-ұ рпақ қ а берілу қ ажеттігі мен қ абілетінде. Осылайша ұ лттық спорт ө з бойындағ ы бү кіл қ адір-қ асиетін, оның ішінде ә рине, ұ лттық белгілер жиынтығ ын алмасып отырады.

Дә стү р ретіндегі даму барысында ұ лттық спорт мұ рагерлік диалектикасына, терістеуді терістеу заң ына бағ ынады. Бұ л арада халық тың ө ткендегісінің бә рін керітартпа ретінде теріске шығ ару емес, ө ткеннің қ ұ ндылық тарын кө здің қ арашығ ындай сақ тау ретінде терістеу туралы айтып отырмыз.

Патриоттық тә рбиедегі ұ лттық спорттың маң ызын оның ұ зақ уақ ыт сақ талып келе жатқ ан ұ лттық дағ дыларды, ережелерді, рә сімдерді, идеялар мен сезімдерді бере алатындығ ымен дә йектейміз. Ұ лттық спорттың ескі мен жаң аны, ө ткендегі мен бү гінгіні ұ штастырып отыратын қ асиеті бар. Міне, сондық тан да ол халық мұ расын ө шірмей сақ тайдың бағ а жетпес жолдарының бірі. Ал. Енді мұ расыз қ оғ амдық сананың бірде-бір тү рі, бірде-бір мә дениет немесе тұ рмыс салты болмайтындығ ы да мә лім.

Қ оғ амдық сана, ұ лттық мә дениет пене тұ рмыс объективті болмыс жағ дайында дамыйды жә нге дә стү р ретінде сақ талып қ алғ ан халық тың тіршілік тә жірибесімен тікелей байланысты.

4 Оқ ытудың техникалық жә не инструментальдық қ ұ ралдары: интерактиті тақ та, видео проектор т. б.

5 Сабақ ты ө ткізу тә ртібі: семинар, сұ рақ жауап, дө ң гелек ү стел.

    6. Ә р тү рлі кү рделілік дең гейдегі тапсырмалар: