8. Пайдаланған әдебиеттер

Тә жірибенің кө рсеткеніндей қ орғ аныс-кө пшілік жә не ә скери-патриоттық тә рбие жұ мысындағ ы жетістік бә рінен бұ рын оның жоғ ары идеялық -саяси ойына жә не ө ткізілген іс-шаралардың қ оғ амдық пайдалы бағ ыттылығ ына байланысты. Сонымен қ атар   қ орғ аныс-кө пшілік жұ мысының барынша тиімді формалары мен ә дістерін
дұ рыс таң дап алудың маң ызы ө те зор. Кө пшілік-қ орғ аныс айлары мен апталары, азамат соғ ысы жә не Ұ лы Отан соғ ысы ардагерлерімен, ә скер мен флоттың сарбаздарымен кездесу, тақ ырыптық кештер, оқ ырмандар конференциясы, болашақ сарбаздардың        кинофестивалдері мен кинолекторийлерін ө ткізу ө мірде сыналғ ан жә не практикалық қ олданыста ө зін ақ тағ ан іс-шараларғ а жатады.

Мектеп жә не кә сіптік-техникалық училищелердің оқ ушылары жастардың Республикалық бағ дарламасы бойынша Қ азақ стан халқ ының революциялық, ең бек жә не даң қ орындарына жорық жасайды. Олар ә скери-спорттық " Алау" жә не " Ұ лан" ойындарын ұ йымдастырып ө ткізуге ө з ү лестерін қ осады. Оқ у орынның педагогикалық ұ жымдарының белсене қ атысуы арқ асында жорық жә не ә скери-спорттық ойындар тек қ ана кө пшілік-қ орғ аныс жә не ә скери-патриоттық тә рбиенің ық палды формасы ғ ана емес, сонымен қ атар ә скери жә не ә скери-техникалық білім жә не жастардың дене жағ ынан шынығ у, бозбалаларды ә скери міндетін ө теуге дайындық мектебі.

Мұ ғ алімдер, жастар ұ йымы, оқ у орнының ДОСААФ комитеті оқ ушы-жастардың атыс тирлерін салуғ а жә не жабдық тауғ а, кедергілі жолды жә не басқ а да қ арапайым спорт қ ұ рылыстарына тартады, жасұ ландарғ а ә скери-техникалық мамандық тарды мең геруте жағ дай жасайды. Қ орғ аныс-кө пшілік жұ мыстарының негізгі міндеттерінің біріне оқ ушылардың алғ ашқ ы ә скери дайындық пә ні сабағ ынан алғ ан білімдері мен дағ дыларын кең ейту жә не терең дету жатады.

І. Алғ ашқ ы ә скери дайындық жә не ә скери-патриоттық тә рбие бойынша сабақ тан тыс жұ мыстардың мазмұ ны мен міндеттері.

Қ оғ амдық ұ йымдар педагогикалық ұ йымның жә не ә скери жетекшінің ұ йымдастыруымен алғ ашқ ы ә скери дайындық тың арнайы оқ у бағ дарламасынан тыс ө ткізілген ә ртү рлі оқ у-тә рбие жұ мыстары мен іс-шараларын сабақ тан тыс тә рбие жұ мысы дейміз.

Сабақ тан тыс тә рбиелік жұ мыс барысында жастар ә скери біліммен дағ дыларды алғ ашқ ы ә скери дайындық саяхат, жорық, окушылар конференциялары — бұ қ аралық жиындар тү ріне жатады. Кез келген бұ қ аралық іс-шаралардың оқ у-тә рбиелік міндеттері мен мақ саттары айқ ын анық болу керек. Сабақ тан тыс ү йірмелер ә скери, ә скери-тарихи, ә скери-техникалық, ә скери-спорттық секцияларына қ атысып жү рген 10-20 адамнан тұ рады. Ү йірмелер мен секциялардың жұ мыс бағ дарламасы жастардың Отан қ орғ аудағ ы міндеттері мен мақ саттарына, оларды қ ызық тыру ескеріліп жасалынады. Сабақ тан тыс дара жұ мыстар ә р-бір окушының ерекшілігі мен қ абілеттілігіне, қ андай іске бейімділігі ескеріліп жү ргізіледі. Алғ ашқ ы ә скери дайындық жә не ә скери-патриоттық тә рбие саласындағ ы сабақ тан тыс жұ мыстарының соншалық кө п тү рінің ішінде оқ у-тә рбие жә не ә скери жетекшінің ұ йымдастыру жұ мыстарына бағ ытталғ ан тү рлері ө те кө п таралуғ а ие болды. Олар:

• жоғ ары сынып окушыларының ә скери, ә скери-тарихи
жә не ә скери-техникалық ү йірлерімен ұ йымдастыру мен басқ аруы; ә скери іс негіздерінен факультатив ө ткізу;

• алғ ашқ ы ә скери дайындық жә не ә скери-патриоттық
тә рбие тақ ырыбына окулық жә не хроникалық фильм кө рсету;

• ә скери жетекшінің взвод жә не бө лімше командирлерімен сабақ ө ткізу;     алғ ашқ ы ә скери дайындық бойынша дара жә не топпен қ осымша сабақ
ө ткізу, жастарғ а мамандық тандау, сол сияқ ты жоғ ары ә скери орындарына оқ уғ а тү суге бағ ыт-бағ дар беру;

• ә скери жә не ә скери-патриоттық тә рбие тақ ырыптарына
кештер, оқ ушылар конференциясын, тү рлі ойындар мен викториналар ұ йымдастырып ө ткізу;

• ә скери бө лімдерге ә скер ө мірімен, ә скери техника, қ арулармен танысу мақ сатында окушыларғ а саяхат ұ йымдастырып ө ткізу;

• бастапқ ы ә скери дайындық бойынша олимпиада
ұ йымдастырып дайындау; оқ ушыларғ а соғ ыс, ең бек даң қ ы бар орындарғ а жорық ұ йымдастыру.

Мен туғ ан елімді сү йемін!

Дайындық кезең і: Іс-шараны ө ткізбес бұ рын тө менгі сынып оқ ушылары ү шін кітапханада хабарландыру ілінеді. Оқ ырмандар арасында туғ ан ел, жер, Отан, туралы оқ ығ ан кітаптары бойынша сурет салу сайысы жарияланады. Шара ө ткізілетін кү ні осы сайыстың қ орытындысы шығ арылады.

         Безендірілуі: Қ азақ станның жалауы, елтаң басы, қ азақ халқ ының ұ лттық оюымен ө рнектелген Отан, туғ ан ел жайлы мақ ал- мә телдер, даналық сө здер жазылып ілінеді.

Осы тақ ырыпта кітап кө рмесі ұ йымдастырылады.

Ү лкен плакатқ а 6 дө ң гелектен қ ұ ралғ ан ү лкен шең бер сызылады, ә р дө ң гелектің ішінде ә р бекет (станция) аты жазылады: Тарих, Салт-дә стү р, Тау мен дала, Табиғ ат, Ә н мен кү й, Ә дебиет

       Қ абырғ ағ а ілінетін даналық сө здер: «Туғ ан жерің -тү п қ азығ ың... », «Жаң а астана-жаң а мемлекет», «Сү й елің ді ү йің дей, сү й ү йің ді елің дей» (Қ. Аманжолов), «Екі Отан жоқ, жалғ ыз Отан-мекенің! » (М. Мақ атаев) т. б.

         Керекті қ ұ ралдар: Ү лкен сандық жә не 1ден 6 санына дейін нө мірленген кішкене сандық шалар, бекеттің аттары, командаларғ а арналғ ан сұ рақ тар салынғ ан конверт, тақ тайша, кө рермендерге арналғ ан тапсырмалар, қ алам, қ ағ аз.

Ойынғ а 2 топ қ атысады, ә р топта 4-6 адамнан болуы керек.

Жү ргізуші:         

Туғ ан жердің қ андай жақ сы кү зі де,

Туғ ан жердің қ андай жақ сы қ ысы да!

Туғ ан жердің қ андай жақ сы кө ктемі!

Туғ ан жердің қ андай жақ сы жазы да!

Жақ сы екен туғ ан жердің кү ні де,

Жақ сы екен туғ ан жердің тү ні де!

Жақ сы екен туғ ан жердің суы да,

Еш жаманын таба алмайсың осында!

  Сә леметсің дерме, балалар! Қ азақ стан біздің сү йікті – Отанымыз. Кө рсең кө з тоймас асқ ар шың ды таулары, айдын шалқ ар кө лдері, жайыла ақ қ ан ө зендері, ормандары бар.

Осының бә рі Алтай менен Атырау, Ақ жайық пен Алатаудың аясында қ ұ лаш жайып, жайнай тү рленіп жасанып-жасарып жатыр.

«Отан отбасынан басталады» - деп халқ ымыз айтқ андай, Отан кең мағ ыналы, қ асиетті ұ ғ ым. Ә рбір адамның отбасы, тұ рғ ан мекені, ө скен ортасы, аймағ ы, мемлекеті – оның жарық дү ниедегі жансаясы, ө мір ө рісі, оттай жандырғ ан Отаны.

   Отанымызды сү йіп, аялау ү шін еліміз, туғ ан жеріміз оның тарихын, ө ткені мен бү гіні жайлы жақ сы білуіміз қ ажет.

Бү гін «Мен туғ ан елімді сү йемін! » атты саяхат-ойынын ө ткіземіз.

Мына кө рсетілген бекеттердің кө мегімен біз елімізге сапар шегіп, Отанымыздың тарихы, ө нері, салт-дә стү рі, табиғ аты жайлы қ осымша мағ лұ маттар аламыз. Ол ү шін бізге 2 топ кө мекке келеді.

(Бекеттердің аты жазылғ ан дө ң гелектердің оң жә не сол жағ ындағ ы екі команда мү шелерін таныстырады. )

Енді екі топ кезекпен бекеттердің рет саны кө рсетілген сандық шаларды алып, тапсырмаларды орындайсың дар.

Бекеттің нө мірін бір топ алады. Сол нө мір бойынша бекеттің сұ рақ тарын жү ргізуші қ ояды. Кө п ұ пай жинағ ан команда жең еді. Сұ рақ тар қ ойылып болғ аннан кейін команда мү шелері тапсырмаларды орындайды. Тапсырмалардың мә тінін ә рбір топ конвертпен алады. Осы тапсырма кө рермандер ү шін кө рнекті жерге тақ тайшағ а жазылып қ ойылады. Екі топ шамамен 3 бекеттің сұ рағ ына жауап береді. Топтар жауап бере алмағ ан жағ дайда, кө рермендер кө мекке келеді.

       Бірінші «Тарих» бекеті

1. Қ азақ тың ә йгілі ү ш биі? (Тө ле би, Ә йтеке би, Қ азыбек би)

2. Қ азақ халқ ының атақ ты ү ш батыры (Бө генбай, Қ абанбай, Наурызбай. )

3. Қ азақ станның елордасы? (Астана)

4. Алтын адам табылғ ан жер? (Есік қ орғ аны)

5. Қ азақ станның ең алғ ашқ ы астанасы? (Орынбор)

(Кө рермендер ү шін бұ л сұ рақ тар тақ тайшағ а жазылып қ ойылады )

     Тапсырма

Қ азақ батырлары туралы кө ркем ә деби шығ армаларды атау. Олардан ү зінді, ө лең айтып беру. («Райымбек батыр» (Райымбек батыр туралы, «Дарабоз» (Қ абанбай батыр туралы) т. б., (Эпикалық жырлар: «Алпамыс батыр», «Қ обыланды батыр», «Қ амбар батыр» т. б.  

  Жү ргізуші: Екі топ тапсырмағ а дайындала берсін. Мен сендерге ертеде ө з жерін қ орғ ап қ алғ ан хан туралы аң ыз айтып берейін. Ерте, ерте ертеде біздің елді бір ақ кө ң іл, ақ ылды хан басқ арыпты. Кө рші қ ытай елімен тату тұ рыпты. Сол себепті ол кедергі кө рмей, еліне сыйлы болыпты. Кү ндердің кү нінде кө рші елден атой салып елші келіпті. «Уа, алдияр, мынау елдің хабары. Мұ ны естіп денем мұ здап барады. Кө ршің із «Егер тату болам десе менімен, ең жү йрігін берсін! » - деп талап қ ойып отыр дейді. Ө з елінің тыныштығ ын, тірлігін, екі елдің бірлігін қ алағ ан хан, кө п жү йріктің ішінен ойланбастан дү лдү лін таң дап береді. Бірақ, ханның бұ л шешіміне билер ренжиді. «Жоқ, жоқ ештең еге ренжімең дер. Ел бірлігі жолында, бір жү йрікті қ идым. Байлық тан опа таппаймыз. Еліміз тыныш болса, бір жү йріктің орнына, жү з жү йрік келеді»- деген екен ақ ылды хан. Арада біраз уақ ыт ө ткен соң кө рші елден елші тағ ы келеді. «Уа, алдияр кө ршің із менімен тату болам десе, сү йген жарын берсін»- дейді. Бұ л хабарғ а хан ө те қ иналады. Ө зінің туғ ан ә йелін қ имай хан кө п ойланады. Ө з елінің тыныштығ ын ойлағ ан хан ақ ыры адал жарын кө рші ханғ а сыйлапты... Ханның бұ л шешіміне ел ішіндегі билер тағ ы наразы болады. Бірақ хан «айтқ ан сө здерің е ә рине, таласым жоқ. Егер тыныш болса елмен елдің арасы, адал, сұ лу жар табылар шамасы» деген екен. Уақ ыт зымырап ө тіп жатады. Бір кү ні кө рші елден суық хабар тағ ы келіп жетеді. «Уа, алдияр, кө рші хан, егер тыныштығ ын қ аласа, қ асиетті туып-ө скен жерінің бір бө лігін кесіп берсін» дейді. Мұ ндай сұ мдық ты естімеген хан ашуғ а мінеді. Бұ л қ орлық қ а шыдағ ан хан ойланбастан шешім айтады. «Халқ ым менің! Қ асиетті туғ ан жердің топырағ ын, алтын кенін қ орғ ау ү шін кө рші елге соғ ыс ашамын. Жиналың дар бә рің де! » деп жарлық береді. Бұ л жарлық ты естіген билер «Ұ лы ә міршім, кө рші хан жү йрігің мен жарың ды сұ рағ анда, ойланбастан беріп едің. Асылың ды ү н-тү нсіз бергенде, шағ ын жерің ді қ орғ ағ аның қ алай» дейді. «Менің жү йрігім мен жарымды кө ршіге ү н-тү нсіз бергенім, олар менің ө з меншіктерім. Ал қ асиетті жер- сонау ерте заманнан ата-бабаларымыздың кіндік қ амы тамғ ан, олардың найзаның ұ шымен, білектің кү шімен қ орғ ағ ан халық тың жері. Туғ ан жеріміз менің меншігім емес, ол келешек ұ рпақ тікі, елімдікі. Қ асиетті даламның бір бө лігін басқ а елге бергенше, жерімді қ орғ ап ө лгенім артық » деген екен. Қ асиетті ханның осы салмақ ты сө зі сол сә тте ел ү шін аралап кетіпті. Міне содан бері біздің жеріміз атадан балағ а мұ ра болып бізге жеткен екен. Міне, аң ыз осылай аяқ талады. Балалар, елін, жерін сү йген біздің ата-бабаларымыз жерімізді ұ рпағ ы ү шін елін-жерін осылай қ орғ ағ ан. Сенде, кө к тең білді байрағ ымызды жоғ ары ұ ста! Елің ді, жерің ді ә рқ ашан сыйла, қ орғ а демекпін.  

       Екінші «Тау мен дала» бекеті

1. Зайсан кө лі Қ азақ станның қ ай облысында орналасқ ан?

  (Шығ ыс Қ азақ стан облысы)

2. Қ азақ тар қ андай дала ө сімдігін отанның символы деп есептейді? (Жусан)

3. Біздің еліміздің жерінде кездеспейтін аң дар мен жануарларды атаң дар (Піл, арыстан, мү йізтұ мсық, қ олтырауын, керік т. б. )

4. Жетісудың жеті ө зенін атаң дар (Іле, Қ аратал, Биен, Ақ су, Лепсі,

Басқ ан, Сарқ ант)

5. Қ азақ станның ең биік нү ктесі ата? (Хантә ң ірі шың ы)

(Кө рермендер ү шін бұ л сұ рақ тар тақ тайшағ а жазылып қ ойылады)

       Тапсырма: Қ азақ станның кө ркем табиғ атына, ә сем жерлеріне байланысты ә н немесе ө лең орындап беру.

Ү шінші « Ә дебиет» бекеті

1. Қ азақ халқ ының ұ лы ақ ындарын ата (Абай Қ ұ нанбаев, Жамбыл, М. Жұ мабаев, М. Мақ атаев т. б. )

2. Қ азақ халқ ының ертегілерін атаң дар (Ер- Тө стік, Алтын сақ а, Асанқ айғ ы, Тазша бала, Керқ ұ ла атты Кендебай, Жыл басы т. б. )

3. Отан, туғ ан жерге байланысты мақ ал-мә телдерді жалғ астырып айтың дар:

       Отансыз... адам – ормансыз бұ лбұ л

       Отан... оттан да ыстық

       Ел іші –.... алтын бесік

      Отан –.... елдің анасы, ел –ердің анасы

      Туғ ан жерге... туың тік

       Туғ ан жердей... жер болмас, туғ ан елдей ел болмас.

4. Жұ мбақ тарды шешу:

Аузы тө бесінде,

Тұ тқ асы денесінде

            (Қ ұ ман)

Иінінде қ ұ лағ ы,

Ішінде бұ лағ ы,

Кө мейіне от салсаң,

Ызың дап тұ рады.

               (Самауыр)

Мал тө лдеп,

Ә рауыл

Пісіреді ақ бауыр

            (Уыз)

Басы қ ұ дық,

Сабы сырық.

              (Ожау)

Ыдыс –аяқ бө лмесі,

Тазалық тың кө рмесі.

               (Ә бдіра)

(Кө рермендер ү шін бұ л сұ рақ тар тақ тайшағ а жазылып қ ойылады )

Тапсырма

Сендердің алдарың да қ азақ ертегілерінің аттары жә не сол ертегілерде кездесетін заттардың аттары берілген. Осы заттар қ ай ертегіде кездеседі?

· қ азы (Алдар кө се мен Шығ айбай)

· домбыра (Ақ сақ қ ұ лан)

· сақ а (алтын сақ а)

Тө ртінші «Ә н-кү й» бекеті

1.     Қ азақ тың атақ ты композиторларын атаң дар? (Н. Тілендиев,  

    Ш. Қ алдаяқ ов, Ә. Бейсеуов... )

2.     Қ азақ халқ ының атақ ты кү йшілері (Қ ұ рманғ азы, Тә ттімбет,  

    Ық ылас, Дина).

3.     Қ андай қ азақ халық ә ндерін білесің дер? (Елім-ай, Ә й-ә й, бө пем,  

    Бір бала, Бесік жыры.... )

4.       Қ азіргі кезде халық ә ндерін қ ай ә ртістер орындайды?

   (Б. Тө легенова, .... )

5. Қ азақ халқ ының халық ә ніне, кү йлеріне байланысты қ андай аң ыздарды білесің дер?

Тапсырма

Сендердің алдарың да қ азақ халық ә ндерінің сө здері берілген. Сө здерден ә н шумақ тарын қ ұ раң дар.

· Қ аратаудың басынан кө ш келеді,

Кө шкен сайын бір тайлақ бос келеді,

Елім-ай, Елім-ай

· Ә й-ә й, бө пем,

Кейін қ алғ ан елімді

Кө рер ме екем!

· Угай-ай,

Ә н салшы-ай,

бір бала-ай.

Қ ос етек, бұ раң бел,

Қ уалай соғ ар қ оң ыр жел.

    Бесінші «Салт –дә стү р» бекеті

 1. Қ азақ елінде ертеден келе жатқ ан қ андай мейрамдар бар? (Ораза 

  айт, Рамазан айт, Наурыз )

2. Қ азақ халқ ының қ андай ұ лттық тағ амдарын білесің дер (бесбармақ, қ азы-қ арта, жал-жая, қ ымыз.... )

3. Қ азақ қ ыздары ертеде қ андай аяқ -киім киген? (саптама, кебіс, киіз етік)

4. Қ азақ халқ ының ұ лттық киімдерін атаң дар (Айыр қ алпақ, сә укеле, шапан, тымақ, ішік, кимешек, камзол, мә сі, бө рік т. б. )

5. Қ азақ халқ ының ұ лттық сувенирі саналатын зат? (тү йе, киіз ү й.... )

(Кө рермендер ү шін бұ л сұ рақ тар тақ тайшағ а жазылып қ ойылады )

   Тапсырма:

Сендердің алдарың да Қ азақ станда аталып ө тетін қ адірлі де сыйлы мейрамдардың аты мен оларғ а байланысты мағ ыналы сө здер (бө лек карточкада) берілген. Ә рбір мейрамның жанына ө зіне қ атысты мағ ыналы сө здерді қ ойың дар.

· Ораза тұ ту (Рамазан айы)

· Намаз оқ у( Ислам дінінің бес тірегінің бірі)

· Ораза айт(жеті шелпек пісіріп, дастархан жайылу)    

      Алтыншы «География» бекеті

             Қ азақ станның кө ршілерін атаң дар? (Ресей, Қ ытай, Қ ырғ ызстан... )

1. Қ азақ стандағ ы ө зендердің аттарын атаң дар (Ертіс, Есіл, Іле..... )

3. Қ азақ елінің ХХ ғ асырдағ ы ең бірінші астанасы? (Орынбор (1920-1925)

4. Қ азақ станда неше облыс бар? (14)

5. Қ азақ станад қ андай тең і-кө лдер бар? (Каспий, Зайсан, .... )

Тапсырма

Ә ріптердің орнын ауыстыру арқ ылы Қ азақ стан қ алаларының атын табың дар

 1. МАТЫАЛ (Алматы)

 2. АНАТСА (Астана)

  3. ЫДНАҒ АРАҚ (Қ арағ анды)

 4. ЕКТНМЫШ (Шымкент)

 5. НЕСӨ МЕК (Ө скемен)

Қ азақ станның тауларына байланысты қ андай аң ыздарды білесің дер?

(Кө рермендер ү шін бұ л сұ рақ тар тақ тайшағ а жазылып қ ойылады )

Жү ргізуші:

Тілдесіп кө кпен тауларың,

Жайқ алды жасыл орманың.

Алатау, Қ аратауларым,

Елдікті бізге мұ ра етіп,

Ерліктің кү йін толғ адың.

Салтанат пенен сә н қ ұ рғ ан,

Елім бар бү гін жаң ғ ырғ ан.

Бақ ытым-атамекенім,

Тұ лпарлар тұ яқ шалдырып,

Сұ ң қ арлар қ анат талдырғ ан.

Қ азақ ты ә лем таныды

Сә лемін жолдап сан қ ырдан.

Берекелі елмін, қ ұ тты елмін,

Атты азат таң ым-кү ткен кү н.

Қ азақ станым мекені-

Ынтымақ пенен достық тың,

Кең дік пен кемелдіктердің.

Даламды бабам мұ ра еткен,

Жайқ алтар соны тү лек мен.

Қ алалар жайып қ анатын,

Ауылымды арай, нұ р ө пкен.

Қ азақ станымды қ асиетті

Сү йемін алау жү рекпен!

         (Б. Ү сенбаев. «Республикам менің »)

Ал енді осымен біздің саяхат – ойынымыз аяқ талады. (жең ген команданың мү шелерін ортағ а шығ арып марапаттайды).

4 Оқ ытудың техникалық жә не инструментальдық қ ұ ралдары: интерактиті тақ та, видео проектор т. б.

5 Сабақ ты ө ткізу тә ртібі: семинар, сұ рақ жауап, дө ң гелек ү стел.

6. Ә р тү рлі кү рделілік дең гейдегі тапсырмалар: