Балалардың қауіпсіз және жайлы өмір сүру жағдайларын жақсарту

Қ алалық жә не ауылдық мектептердің, ө ң ірлердің, оқ у орындарының, білім алушылардың арасындағ ы білім сапасындағ ы алшақ тық ты қ ысқ арту

Халық аралық зерттеулерде мектепке дейінгі ұ йымғ а бару жә не мектептегі білім жетістіктерінің нә тижелері арасындағ ы оң байланыс анық талды. PISA зерттеуі ЭЫДҰ елдерінде кемінде бір жыл балабақ шағ а барғ ан бала мектепте ө з қ ұ рдастарынан 1, 5 жылғ а (PISA-2015: +50 балл) алда болатынын кө рсетеді. Қ азақ станда бұ л кө рсеткіш екі жарым есе тө мен (+20 балл), бұ л мектепке дейінгі білім беру сапасының тө мендігін куә ландырады. Мектепке дейінгі білім беру қ ызметтерінің сапасы да ата-аналар тарапынан кө птеген шағ ымдар тудырады (ЭЫДҰ, 2018). ЭЫДҰ сарапшыларының ұ сынымдарына сә йкес Қ азақ стан сә би жасындағ ы балаларғ а ерекше назар аударуы жә не 3 жасқ а толмағ ан балаларғ а арналғ ан мектепке дейінгі білім беруді белсенді тү рде ілгерілетуі қ ажет. Сондық тан 1 жастан бастап бірінші сыныпқ а қ абылданғ анғ а дейін мектепке дейінгі тә рбие мен оқ ытуғ а мемлекеттік білім беру тапсырысын қ амтамасыз ету талап етіледі.

Халық аралық салыстырмалы зерттеулердің нә тижелері мектепте білім беру сапасында ү лкен алшақ тық сақ талып отырғ анын куә ландырады. Мысалы, Қ азақ стан ЭЫДҰ -ның 15 жастағ ы білім алушыларды бағ алау жө ніндегі PISA (2009, 2012, 2015, 2018) халық аралық бағ дарламасына жә не білім беру сапасын бағ алау жө ніндегі IEA халық аралық қ ауымдастығ ының оқ у, жаратылыстану жә не математикалық сауаттылық бойынша TIMSS (2007, 2011, 2015, 2019) зерттеуіне тө рт рет қ атысты. Зерттеу қ орытындысы ө ң ірлер, аумақ тар (қ ала-ауыл), оқ ыту тілі мен отбасының ә леуметтік-экономикалық мә ртебесі бойынша ү лгерімдерде айтарлық тай алшақ тық бар екенін анық тады. Мысалы, ө ң ірлер бө лінісінде PISA-ның ең тө мен жә не жоғ ары кө рсеткіштері арасындағ ы айырмашылық 3 оқ у жылына сә йкес келеді. Унитарлық мемлекет ү шін мұ ндай жағ дайдың қ алыптасуына жол берілмейді.

Білім берудегі тең сіздік қ азіргі ә лемде рө лі артып келе жатқ ан қ осымша жә не формальды емес білімге қ ол жеткізудегі тең сіздікпен кү шейе тү седі. Бү гінгі таң да жас адамның ө мірінде оқ ытудың 70 %-ғ а жуығ ы формальды емес білім беру жағ дайында: отбасында, қ ұ рдастар тобында, жастар ұ йымдарында, ү йірмелерде ө туде. ЭЫДҰ -ның 22 елінде жә не ЭЫДҰ -ғ а ә ріптес 14 елде сыныптан тыс ғ ылыми іс-шаралар кө п ө ткізілетін мектеп оқ ушыларының осындай іс-шара аз ө ткізілетін мектептің оқ ушыларына қ арағ анда PISA-дағ ы жаратылыстану ғ ылыми сауаттылық дең гейі анағ ұ рлым жоғ ары екенін кө рсетті. ЭЫДҰ елдерінде орташа есеппен оқ ушылардың 56 %-ы ғ ылыми жарыстарғ а қ атысады, оқ ушылардың 48 %-ы сыныптан тыс ғ ылыми жобаларғ а барады.

Қ азақ станда 2018 жылы 993 779 бала (2016 жылы – 651 409 адам, 2017 жылы – 947 327 адам) мектептен тыс қ осымша білім беретін ұ йымдарда білім алды жә не 1 645 295 бала (2016 жылы – 977 125, 2017 жылы – 1 417 639) мектеп ү йірмелеріне барды. Сонымен қ атар ауылдық жерлердегі балаларды (35, 5 %), аз қ амтылғ ан отбасылардағ ы балаларды (68, 0 %), сондай-ақ ерекше білім берілуіне қ ажеттіліктері бар балаларды (54, 7 %) қ осымша біліммен қ амту тө мен дең гейде сақ талуда. Ақ ылы қ осымша қ ызметтердің басым болуы қ осымша білімнің қ олжетімділігін шектейтін фактор болып табылады. Мектептен тыс ұ йымдарда балалардың тек 22, 5 %-ы ғ ана ақ ысыз негізде қ осымша білім алады. Осығ ан байланысты қ осымша білім беруде жан басына шақ қ андағ ы қ аржыландыруды енгізу қ ажет.

ТжКБ бағ дарламаларына барынша кең қ ол жеткізуді қ амтамасыз ету ү шін 2017 жылдан бастап " Баршағ а арналғ ан тегін кә сіптік-техникалық білім беру" жобасы іске асырылуда. Сонымен қ атар колледж студенттерінің жатақ ханаларғ а мұ қ таждығ ы сақ талуда. 2018 жылы жатақ хананы қ ажет ететін студенттердің 26 %-ы қ амтамасыз етілмеген.

Жоғ ары білім алуғ а қ ол жеткізу соң ғ ы жылдары айтарлық тай кең ейе тү сті. Мемлекеттік білім беру гранттарының саны артуда. Алайда оларды бө лу кезінде талапкердің отбасының ә леуметтік-экономикалық мә ртебесі ескерілмейді, ал талапкердің ү лгерімі іс жү зінде жалғ ыз анық таушы ө лшемшарт болып табылады, ол ә ртү рлі ә леуметтік топтардан шық қ ан жастардың жоғ ары білім алуына қ ол жеткізуде тең сіздікті кү шейтеді.

Осығ ан байланысты барлық дең гейлерде білім беру сапасындағ ы алшақ тық ты қ ысқ арту жә не оғ ан қ ол жеткізу бойынша кешенді шаралар қ абылдау қ ажет.

Балалардың қ ауіпсіз жә не жайлы ө мір сү ру жағ дайларын жақ сарту

Балалардың, оның ішінде ө мірде қ иын жағ дайғ а тап болғ ан балалардың қ ұ қ ық тарының бұ зылуына уақ тылы ден қ оюдың жеткілікті дамымағ ан жү йесі, білім беру ұ йымдарының едә уір бө лігінде инклюзивті білім беру жә не қ арапайым ың ғ айлылық ү шін жағ дайлардың болмауы балалардың қ ауіпсіз жә не жайлы ө мір сү руіне қ ауіп тө ндіреді.

ЮНИСЕФ-тің 2017 жылғ ы зерттеулерінің деректеріне сә йкес Қ азақ станда мектеп оқ ушыларының ү штен екісі оқ ушылар немесе мұ ғ алімдер тарапынан зорлық -зомбылық ты бастан кешіреді немесе куә герлер болып табылады. Жыл сайын ішкі істер органдарының есебінде тә уекел аймағ ында тұ рғ ан 7 мың ғ а жуық кә мелетке толмағ ан, 10 мың тұ рмысы қ олайсыз отбасы тұ р. 3 мың нан астам бала қ ылмыс жасайды. 2018 жылы балаларғ а қ атысты 2125 қ ылмыс жасалды, 2277 кә мелетке толмағ ан бала қ ұ рбан болды (2017 жылғ а қ арағ анда 5, 5 %-ғ а жоғ ары).

Балалар суицидінің ө суі сақ талуда (2018 жылы балалар арасында жасалғ ан ө з-ө зіне қ ол жұ мсау саны 178 жағ дайды қ ұ рады, бұ л 2017 жылмен салыстырғ анда 6, 6 %-ғ а кө п).

Балабақ шалардың тек 20 %-ы, мектептердің 60 %-ы, колледждердің 30 %-ы ғ ана инклюзивті білім беруге жағ дай жасағ ан. Сапалы инклюзивті білім берумен мектепке дейінгі жастағ ы балалардың бар-жоғ ы 28, 2 %-ы жә не ерекше білім берілуіне қ ажеттіліктері бар мектеп оқ ушыларының 46, 5 %-ы қ амтылғ ан. Инклюзивті ортада балаларды психологиялық -педагогикалық сү йемелдеу ү шін мамандардың тапшылығ ы 64 %-ды қ ұ райды.

2018 жылдың деректері бойынша 2535 мектепте тек ауладағ ы дә ретханалар бар, 1629 мектепте су тасымалданады, 1093 мектепте ыстық су жоқ, 1800 мектеп бейнекамерамен қ амтылмағ ан.

2018 жылы халық аралық жә не қ азақ стандық тә жірибені ескере отырып, балалардың қ ауіпсіздігін, қ олайлы жағ дайлары мен ә л-ауқ атын жү йелі мониторингілеу, проблемаларды уақ тылы анық тау жә не шешімдерді жедел қ абылдау ү шін кө рсеткіштер жү йесі мен Балалардың ә л-ауқ атының индексі ә зірленді. Бұ л индекс барлық ө мірлік маң ызды салаларды қ амтиды: материалдық ә л-ауқ ат, денсаулық, білім беру, қ ауіпсіздік жә не тә уекелдер, ә леуметтендіру.

Жаһ андық ә л-ауқ ат индексі бойынша елдерді салыстыру ү шін " 0" -ден " 1" -ге дейінгі шкала қ олданылады, мұ нда " 1" – ең жоғ ары ә л-ауқ ат дең гейі.

2017 жылдың нә тижелері бойынша елдердің рейтингінде Швейцария бірінші орынды иеленді, оның индексі 0, 83 балды қ ұ рады. Соң ғ ы орын 0, 38 балмен Нигерияғ а тиесілі.

Қ азақ станда 2018 жылдың пилоттық жобасының қ орытындысы бойынша Балалардың ә л-ауқ атының индексі 0, 68 балды қ ұ рады.

Сонымен қ атар 2019 жылғ ы 10 айда балаларғ а қ атысты салалардың кө птеген бағ ыттары бойынша оң динамика жә не мемлекет қ абылдағ ан шараларғ а байланысты ө мір сү ру сапасын жақ сарту ү рдісі байқ алады.

Осығ ан байланысты 2022 жылы индекстің бастапқ ы есебі 0, 70 балл, 2025 жылғ а қ арай 0, 73 балл болады деп болжануда.

Индексті енгізу Қ азақ станғ а балалардың қ аншалық ты қ олайлы жағ даймен қ амтамасыз етілгенін анық тауғ а, балалардың тү рлі салалардағ ы жағ дайын жақ сарту жө ніндегі ұ лттық саясаттың тиімділігін қ адағ алауғ а, балалық шақ саласындағ ы халық аралық рейтингтерде барынша жоғ ары дең гейге кө терілуге мү мкіндік береді. Сондай-ақ Қ азақ станның ә лемдегі ең дамығ ан 30 елдің қ атарына енуіне ық пал ететін болады.

Индексті кейіннен сынақ тан ө ткізу жә не толық ауқ ымды енгізу қ ажет.

Бұ дан басқ а балалар ү шін қ ауіпсіз жә не жайлы орта қ ұ руғ а арналғ ан мемлекеттік шығ ындардың тиімділігін арттыру ү шін ү здік ә лемдік практиканы пайдалану қ ажет. Бү гінгі таң да Қ азақ станда балалық шақ ты қ аржыландыру тү рлі мемлекеттік органдардың бюджеттік бағ дарламаларымен жү зеге асырылады. Халық аралық практикада мемлекеттік бюджеттің атаулы шығ ысының тиімді қ ұ ралы шоғ ырландырылғ ан балалар бюджеті болып табылады. Мұ ндай бюджетті қ алыптастыру ә дістемесін ә зірлеу жә не оның жыл сайынғ ы ө суін қ арастыру қ ажет.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒