Тақырып: Рецидивтiк қылмыстылық және оны алдын алу

Жоспар

1 Профессионалды қылмыстың түсiнiгi және қылмыснаманың сипаттамасы

2 Тұлғаның және профессионалды қылмыскердiң негiздерi

1.Профессионалды қылмыс-негiзгi немесе қосымша табыстарын шығарып алу мақсатымен қылмыскер-профессионалмен көп жасалған қылмыстардың жиынтығы.

Қылмыснамада криминалдi профессионализмнiң келесi белгiлерi ерекшеленедi:

қылмыстық қызметiнiң тұрақтылығы;

бұл қызметiнiң дағдылы сипаты («санасыз құмарлығы»):

қылмыстық қызметiнiң тиянақты түрi (қылмыскердiң –өзiндiк маманы):

анықталған бiлiмдерiнiң және дағдының бары (квалификация);

қылмыстық қызметiнiң қылмыстық кәсiп және қарытындыларының тұрақтылығы (жасалған қылмыстар қылмыскердiң өмiр сүруiнiң негiзгi құралы т.б.);

криминалды саласымен қылмыскерлердiң байланысы;

қылмыскерлердiң спецификалық криминалдi субкультура;

қылмыстық құдалаудан қылмыскерлердiң дәлсiздiктiң жоғары деңгейi.

Профессионалды қылмыс нақты қылмыснамалық негiздермен ие. Олардың санына келтiредi:

- жоғарғы қоғамдық қауiптiлiгi, ол оның ауыр салдарымен , қоғамға негативтi әсер тигiзуiмен, халықтың маңызды бөлiгiн криминализациялауға шартты;

- үлкен көп таралғандығы және тиянақсыздығы;

- қылмыстық қызметiнiң тұрақты түрi бiртектi қылмыстарының жүйелiк жасауымен сипатталады. Осында рецидивтiк және профессионалды қылмыстарының тығыз байланыс айқындайды. Профессионалды қылмысқа әрқашан қылмыснамалық рецидив тән, ал ол өзi рецидивтiк қылмыстың әртүрлi түрi болып табылады;

- қылмыскерлердiң криминалдi мүдделерiнiң негiзгi сала және олармен қылмыстарды жасалатының ауырлығы;

- ұйымдасқанның және профессионалды шеберлiктiң жоғарғы деңгейi, олармен жасалған қылмыстардың топтық сипаты.

Тәжiрибе бар профессионалды қылмыскерлер өзiнiң аманшылықтың қайнар көзiн ашпайды, көбiн еме оларға көп бос уақыт болғаны мүмкiндiк беретiн, екiншi дәрежелi жұмысқа орналасады. Осындай тұлғалар өзiнiң анти қоғамдық мiнез-микротоптарда көрiнедi.

2.Профессионалды қылмыскерлердiң тұлғасы үшiн рецидивист қылмыскерлердiң тұлғасы сияқты белгiлер сипатты (дүниеқорлық, пайдакүнемдiк, паразиттiлiк ұмтылыстар және т.б.).

Профессионалды қылмыскерлердiң ерекше белгi болып олармен ұрлықтық общактарға заңсыз табыстарының бөлiгiн үнемi бөлектеу табылады. Одан олар қиын жағдайларға түскен кезде сондай-ақ бас бостандығынан айырған орындарда жазаны өткен кезде ақшалық субсидияларын алуға мүмкiндiгi бар.

Профессионалды қылмыскерлердiң криминалдi саласымен байланысының қажеттi қосымша әлементтер олармен арнайы жаргонды бiлу және қолдану, қылмыстық кличкаларының, криминалдi татуировканың болуы болып танылады.

Қазiргi профессионалды қылмыскерлердiң қылмыстық бағытының сипатына қарай олардың бiрнеше типтерiн корсетедi.

1. Ұрылар, олардың iшiнде: қалташылар, , олар рынокта, базарларда («рыночниктер»); метрода («кроттар»); темiр жол көлiктерде («мандайщиктер»); қалалық көлiктерде («гонщиктер» немесе «маршрутниктер»); дүкенде және театрда («дүкеншiлiк» және «театрлiк»); далада («далалық») әрекет етедi. Дүкеншiлiк ұрлықшылар топтың құрамында әрекет етедi. Оларда деталға дейiн ролдерi бөлiнген; кейбiреулер алаңдатады, бачқалар ұрлайды; автомашиналарын угонщиктер ретiнде мамандырылған, оларды техникалық қайта өңдеумен, құжаттарды жасандымен, өткiзетiндiрмен, ұрланғанның оздырғанмен айналысатын автомашиналарын ұрлықшылар; антиквариатты және мәдени-тарихтық бағалының ұрлаушылар.

2. Алаяқтылар: шулера («катранщиктер», «гусарлар», «паковщиктер», «жуктар»); наперсточниктер; куколниктер («ақшалық және заттық кукланың комегiмен жасалатын қылмыстар).

3. Қарақшылар: несие-қаржылық жүйесiнiң объектiлерiнде ақшалық құралдарын қармау жасалатындар; олардың мекен-жайында азаматтардың мүлiктерiн ашық ұрлаушылар; автомашиналармен иемденетiн.

4. Қиянаттықпен алушылар.

5. Қылмыскерлерге криминалды қызмет беретiн тұлғалар: роставщиктер, наводчиктер, ұрланғаны алынғандар.

6. Қылмыскерлер – универсалдар.

Қарастырылған типологияның негiзiнде криминалды профессионалының жеке сипаты емес, ал қылмысты жасауның тәсiлi жатады.

Профессионалды қылмыстың себептерi мен жағдайлары, рецидивтiк қылмыстың себептер мен жағдайлары сонымен қатар профессионалды және рецидивтiк қылмыстарын алдын алу бойынша сипатымен және шаралармен ұқсас. Осыған байланысты бiз рецидивтiк қылмысқа арналған келесi дәрiсте қарастырамыз.

Бақылау сұрақтар:

1 Профессионалды қылмыстың негiзгi қылмыстаманың негiздерiн ашыныз

2 Криминалдi профессионализмнiң негiзгi белгiлерi қандай

Дәріс 15

Тақырып: Рецидивтiк қылмыстылық және оны алдын алу

Мақсаты: Рецидивтiк қылмыстың түсiнiгiн, оның себептерiн және жағдайларын ашу

Жоспар

1 Рецидивтiк қылмыстың түсiнiгi және қылмыснаманың сипаты

2 Рецидивтiк және қылмыскерлердiң тұлғасының негiздерi

3 Рецидивтiк қылмыстың себептерi және жағдайлары және оны алдын алу

1.Қылмыстарды өткенде жасалған тұлғалармен жасалған қылмыстардың жиынтығы және осындай тұлғалардың жиынтығы рецидивтiк қылмыс болып табылады.

Осындай қылмыстың негiзiнде көп әртүрлiгiмен ие рецидив жатады (жасалған қылмыстардың қайталауы және көп жақтығы).

1. Әлеуметтiк-құқықтық сипаты бойынша болып шығады:

- қылмыстық-құқықтық (легалдi) рецидив- сотталығын тәртiбiмен бекiтiлген түсiрiлмеген және өтелмеген тулғамен жаңа қылмысты жасау;

- пенитенциарлi рецидив – бас бостандығынан айыру түрде жазаны өтiлген және тағы айыру бостандығына жазаланған тұлғамен жаңа қылмысты жасау немесе бас бостандығынан айыру түрде жазаны өтетiн жағдайларда қылмысты жасау;

- қылмыснаманың (фактiлiк) рецидив – қылмыстық жаза немесе оны ауыстыратын шаралар қолданылған тұлғалармен және қылмыстық-құқықтық шаралар қолданылмаған тұлғалармен де қылмыстық жазалайтын әрекеттердi жасау.

2. Өткенде тұлғамен жасалған қылмыстардың ауырлығын айқындайтын қоғамдық қауiп деңгейi бойынша, легалдi рецидив жай, қауiптi және аса қауiптi болып бөлiнедi.

3. Өткенде жасалған қылмыстардың саны бiр реттiк және көп жақтақ рецидивтi болу үшiн негiзi болып табылады.

4. Жасалатын қылмыстардың сипаты жалпы (әртектiлiк қылмыстарын жасау) және арнайы (бiр реттiк қылмыстарын жасау) рецидивтi бөлуiнiң негiзiнде жатады.

Рецидивтiк және профессионалды қылмыс белгiлi қылмыснаманың негiздерiмен ие. Олардың санына жатқызады:

- жоғарғы қоғамдық қауiп, ол оның ауыр салдарымен, қоғамға негативтi әсермен, халықтың маңызды бөлiгiн криминализациямен шартты;

- үлкен көп жайылғандығы және тұрақтылығы;

- қылмыскерлердiң криминалдi мүдделерiнiң негiхгi сала және олармен жасалатын қылмыстардың ауырлығы;

- қылмыскердiң криминалдi «стажына» рецидив қылмыстарының байланыстылығы. Осындай «стаждың» көбеюiсоттылықтың саны өсуiне әкеледi, рецидивтiң деңгейi де өседi;

- бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған өткен уақытына ; сондай-ақ бұрыңғы жазаның сипатына қарай рецидивтiк қылмысты тұлғамен жасауына байланысты рецидивтiң жоғарғы интенсивтiгi;

- көбiнесе рецидив қылмыстарды бас бостандығынан айыру түрiне жазаны өткен тұлғалар жасайды;

- рецидивтердiң ұйымдасқанның және профессионалды шеберлiгiнiң жоғарғы деңгейi, олармен жасалған қылмыстардың топтық сипаты;

- топтық рецидив тұрақтылықпен сипатталады. Бiрақ, топтың қылмыстардың бөлiгi тұтастай қылмыстың құрылымына қарағанда, рецидивтiк құрылымда төмен;

- қоғамда бар әлеуметтiк кемiстiктермен рецидивтiк қылмыстың тығыз байланысы.

2. Рецидивист қылмыскерлердi деформалық өнегелiк және құқықтық сезiм сипаттайды. Олардың көбiне кедейшiлiк немесе бағалы бағытының бұзуы, өщiне сын көзбен қараушылықтың жоқтығы, ашық эгоизм, интеллектуалдi және еркiндiк әрекетсiздiгi, iшкi жағдайларына үлкен байланыстылығы, әлеуметтiк пайдалы мақсаттарына өзiнiң мiнез-құлқын бағынушылық етуiне бiлмеуi, жеке перспективтi жоспарларының жоқтығы, ерiк әлсiздiгi, байсалды емес, жеңiл ойлылық, жауыздануы, қызғаныш, үнемi өзiн өзi ақтап шығару, фатализм (сәттiлiкке сену, фарт). Рецидивист-зорлықшыл үшiн өзiнiң тұлғасының бағасын котеру және басқа өмiрiне ғана емес, өзiнiң тұлғасының бағасын көтеру және басқа өмiрiне ғана емес, өзiнiң өмiрiне менсенбеушiлiк жатады.

Рецидивистер құқықты тындайтын азаматтардан қылмыстық заңды жақсы бiледi.

Рецидивистердiң әлеуметтiк маңызы бар қызметi туралы айтқанда, олардың көпшiлiгi еңбекке ерте қосылды. Ертеде еңбектенiп, олар ертеде жұмысты тастайды. Рецидивистер орта бiлiмiмен ие (көбiнесе толық емес).

Рецидивистердi әкiмшiлiк құқық бұзұшылық, сондай-ақ қылмысты жүйелiк жасауында көрiнетiн тұрақты антиқоғамдық жолдың бары. Қылмыстарды жасауында еркек-рецидивистердiң тиiстi корсеткiштерiне қарағанда әйел-рецидивистердiң екi рет төмен. Бiрақ әйел-рецидивисттер тұрақты антиқоғамдық бағытымен айырылады.

Рецидивистермен жасалатын қылмыстардың көп таралған ниеттерге: дүниеқорлық, бұзақылық ниетi, кек, қызғанушылық, басқа тұлғалардың негативтi әсер.

Рецидивтiк қылмыстармен және қылмескерлермен маскүнем және есiрткi қатарды қолдануының арасындағы тiкелей байланыс бар (80% рецидивистердiң маскүнiмдiктер және нашақорлық болып табылады).

Рецидивистердiң тұлғалық сипатына байланысты олардың үш негiзгi типтер болiнедi:

1. Антиәлеуметтiк типтiң рецидивистер, оларға жоғарғы криминалдi белсеңдiлiгi сипатты. Олардың мiнез-құлқы жүйелi қылмыстық бағытымен айырылады.

2. Жағдайлық типтiң рецидивистер, олармен жасалған қылмыстары нақты қалыптасатын жағдайға байланысты. Олар эмоционалдiк тұрақсыз, оларды қандай да болсын өнегелiлiк бастауы жоқ.

3. Асоциациалық типтiң рецидивистер, олардың арасында әлеуметтiк азғындаулык тұлғалар, маскүнемдiктер және нашақорлар. Оларға тұлғасының ыдырауы сипатты деп айтуға болады. Олармен қылмыстарды жасауының әдiсi примитивизм нысанымен айырылады.

3. Рецидивтiк және профессионалды қылмыстардың болуы қылмысқа үшiн сипатты себептермен және жағдайлармен шартты . бастапқы қылмыстардың негiзгi себептерi екiншi рет деликтарда әрекет етедi. Екiншi рет жасалған қылмыстар анти қоғамдық көз қарастарының тұрақтылығын күшейтедi, криминалдi профессионализмнiң деңгейiн жоғарылуына себеп болады.

Рецидивтiк және профессионалды қылмыс құқық бұзушылықтармен күресте қоғамда бар жетiспеушiлiктi көрсетедi. Олар алып тайылмағандай болып барлық қылмысты қайта өндiрiсiнiң фактор ретiнде шығатын рецуидивтi қайта өндiредi.

Рецидивтiк және профессионалды қылмыстардың себептерiне және жағдайларына криминогендiк факторлардың екi тобын қосады: а) объективтi, яғни ұйымдасқан, құқықтық, тәрбиелiк мiнездiқ жағдайларының түрлiше топтен орамды және б) рецидивистiң тұлғасының сипатына қатысты субъектiлiк. Бұл қылмысқа негiзгi басым болатын субъективтi жағдайлар болып табылады, өйткенi қылмыскер-рецидивист және профессионал қылмыстарды объективтi жағдайларының әсер етуiне ғана емес, сонымен қатар тұлғасының анти қоғамдық бағытының күшiне әсер етуiнен жасалады. Көбiнесе олар қылмыстарды жасау үшiн өздерi объективтi шартын құрайды.

Рецидивтiк қылмыстың объективтi фйакторларға бiрiншiден болашақ рецидивистпен бастап қылмысты жасауға әкелген әлеуметтiк саласының негiздерi жатады. Рецидивисттiң тұлғасының терiс жеке сипатының дамуы және бекiтуi бастапқы жағдайларының әсерi; рецидивисттiң қылмыстық қызметiмен құрылған немесе оған ертеде тағайындалған жазамен жағдайларының әсерi сияқты iшкi факторлармен шарттары.

Бұл жағдайлардың бiрiншi топ бұрынғы сотталған тұлғаның бұрынғы жағдайсыздық тұрмыстық қоршауымен, бұрыңғы қылмыстық топтармен сақтауында немесе қайта құру қақтығыс жағдайлардың сақтау немесе асқынуында; қылмысты қалыптасатын жағдайларды қолдануында айқындайды.

Жағдайдын екiншi топ бiрiншеден, рецидивист мүшесi тұрған кiшi әлеуметтiк топтың құрылымында өзгерiстермен (әлеуметтiк пайдалы байланыстарының жоғалтуы немесе әлсiреуi, жаңұялық қақтығыс және айырылуы, айыптының қылмыстық мiнез-құлқы және онымен жазаны өтеу салдары ретiнде бастапқы еңбектiк қатынастарының тоқтатылуы), екiншiден бұрыңғы сотталған тұлғасының құқықтық және адамгершiлiк мәртебесiнiң өзгерiстерiмен байланысты.

Рецидивистiк және профессионалды қылмысқа әсер ететiн iшкi криминогендiк факторлардың iшiнде маңызды ролiн қылмыстарды ашуы және қылмыстық iстердi тергеуi, жазаларды тағайындау және қолдану барысында құқық қорғау органдарының қызметiнiң жетiспеушiлiгi ойнайды.

Өкiнiшке орай, бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған тұлғалардың мiнез-құлқына әлеуметтiк бақылау аз тиiледi.

Қылмыстық әлемнің рецидивистердің және профессионалдардың қылмыстық мінез-құлқына басқа да криминогендік факторлар әсер етеді: рыноктық экономиканың талаптарда көрнекі пайда болған бөліп тұратын қатынастарда қарама-қарсылық.

Рецидивистік және профессионалды қылмысты алдын алуы жалпы әлеуметтік және арнайы-қылмыснамалық сипатының шараларын өндіру комплекстерін жинақталады.

Осындай бағытының біріншісі жорамалдайды:

Қоғамның өмірлік қызметінің экономикалық, идеологиялық, ұйымдасқан-басқаратын салаларды жетілдіру, комплекстік бағдарламаларын жасау және індіру.

Екінші бағыт туралы айтатын болсақ, мұнда біріншіден, қылмысты қайталап жасаған немесе кәсіби қылмыскерлермен жасалатын қылмыстарды тергеу, анықтау және алдын алу бойынша құқық қорғау органдарының одан да нәтижелі жұмыстары туралы сөз айтылуы керек.

Арнайы сипатындағы алдын алу шаралары жедел-іздестіру қызметі, алдын ала тегреу және соттық талқылау, жазаларды орындау, рецидивті қауіпті контингентімен келесіде жұмыс істеу барысында жүзеге асырылады.

Бақылау сұрақтары:

1.Қылмыстардың қайталануының қылмыстық-құқықтық және қылмыснамалық түсінігінің айырмашылығы неде

2.Қылмыстардың қайталануының негізгі қылмыснамалық ерекшеліктерін атаңыз

3.Қылмыстардың қайталануының себептерін және шарттарын атаңыз

4.Қылмыстардың қайталануының және кәсіби қылмыстардың алдын алу шараларының мазмұнын ашыңыз

Дәріс 16

Тақырып: Заңсыз айналымдағы есерткi саласындағы қылмыстар және оларды алдын алу.Абайсыздағы қылмыстылық және оны алдын алу

Мақсаты: Есірткілердің заңсыз айналымы саласындағы қылмыстарға қылмыснамалық сипаттама беру.Абайсызда жасалған қылмыстардың түсінігін, түрлерін және қылмыснамалық ерекшеліктерін ашу

Жоспар

1.Есірткілердің заңсыз айналымы саласындағы қылмыстардың қылмыснамалық сипаттамасы

2. Есірткілердің заңсыз айналымы саласындағы қылмыстарды сипаттайтын себептік кешен

3. Есірткілердің заңсыз айналымы саласындағы қылмыстарды алдын алу

4. Абайсызда жасалған қылмыстардың түсінігі, түрлері және қылмыснамалық ерекшеліктері

5. Абайсызда қылмыс жасаған тұлғалардың қылмыснамалық сипаттамасы

6. Абайсызда жасалған қылмыстардың себептері және шарттары, оларды алдын алу

1.Есірткілердің заңсыз айналымы саласындағы қылмыстар ҚР ҚК 259-266 баптарымен қарастырылған құқыққа қарсы әрекеттерді өзіне қосады.

Есірткі құралдардың заңсыз айналымымен байланысты криминогенді ситуацияның аса қауіптілігі көбінесе сәйкес қылмыстылықтың дамудың теріс тенденциясымен анықталады. Есірткілердің заңсыз айналымымен байланысты қылмыстардың саны соңғы он жылдың ішінде тұрақты өсуі байқалады.

Соның ішінде, анықталған қылмыстар олардың жасалуының нақты сипатын толық көлемде көрсетпейді. Зерттеулердің көрсетуінше, қарастырылып отырған қылмыстылық латенттілік сипатында 8-10 есе өзінің тіркелген бөлігінен асады.

Берілген қылмыстардың жоғары латенттілігіне есірткі айналымының түрлі субъектілерінің оларды жасыруға өзара мүдделілігі (заңсыз операциялар үшін жауапты адамдар, сатушылар және есірткі тұтынушылар) және құқық қорғау органдарында бар материалдық-техникалық, ұйымдастырушылық және кадрлік проблемалары теріс әсерін тигізеді.

Есіртілермен байланысты қылмыстар санының өсуі, біріншіден, берілген теріс құбылыстың көлемінің ұлғаюы туралы, екіншіден, есірткінің заңсыз айналымымен күрес жүргізетін органдар тарапынан оған қарсы тұрудың кейбір активизациясы туралы күәландыруы мүмкін.

Есірткінің заңсыз айналымымен байланысты қылмыстардың құрылымында мынадай қылмыстар орын алады: есірткі заттарды немесе психотроптық құралдарды алу, сақтау, соның ішінде оларды сату немесе сату мақсатымен жасалған қылмыстар. Осындай құралдарды заңсыз жасау, өңдеу, оларды заңсыз тасымалдау оқиғалары, ұрлау немесе қорқытып алу оқиғалары азырақ тіркеледі.

Есірткілердің заңсыз айналымы саласындағы анықталған қылмыстардың негізгі бөлігі есірткі жасаушылардың (курьерлер, аз көлемді есірткілерді сатушылар) төменгі деңгейіндегі (атқарушылық) иерархиясында тұрған тұлғалардың сәйкес іс-әрекеттеріне келеді.

Елде нашақорлықтың және есірткінің заңсыз айналымы саласындағы қылмыстардың өсуімен нашақорларды және сәйкес қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылған тұлғалардың көбеюімен байланысты, соның ішінде олардың жасының төмендеуімен де байланысты.

Құқық қорғау органдарымен алынған есірткілердің өзгеру құрылымында соңғы жылдарға байланысты талдауы бойынша жеңіл есірткі құралдарының одан да күшті құралдарға ауысу тенденциясын байқады (одан да концентратты және қымбаттырақ).

Соңғы он жылдың ішінде есірткілердің заңсыз өндірісі кең көлемді түрінде дамуын тоқтатпады. Олардың жұмыстарында көптеген жағдайларда химиялық немесе медициналық білімімен дипломдары бар мамандар, студенттер қатысады.

Есірткілердің заңсыз айналымымен байланысты қылмыстардың жағдайы және теріс тенденциясы көбінесе есірткі-қылмыскер тұлғаның ерекшелігімен анықталады.

Бір жағынан бұл дене және психологиялық тәуелділігі бар есірткі тұтынушылар. Есірткі тәуелділікті қанағаттандыру – келесіде құқыққа қарсы, соның ішінде қылмыстық әрекетке әсерін тигізетін олардың тұлғаларының анықтаушы белгісі.

Мұндай іс-әрекеттің ниеті білім беру, мәдени, кәсіби деңгейімен емес, адамгершілік-психологиялық белгілердің есірткі әсерінің астында деформациясымен байланысты болады. Екінші жағынан, есірткінің заңсыз айналымы саласында қатысатын тұлғалар тобы анықталады, және де олар нашақорлар болуы міндетті емес. Осындай тұлғалардың мінездемесі пайдакүнемдік, зорлық мінезіндегі қылмыскерлердің мінездемесінен айырмашылығы болмайды.

Есірткілерді тұтынатын топтың ішінде бірнеше дербес, бірақ өзара байланысқан шағын топтарды айыруға болады:

«қатыстылық тәуекел» (есірткілерге қызығушылық білдіретін тұлғалар);

«жоғары сипатындағы тәуекел» (өзінің денсаулығына зиян салдарлар болатынына сезбей есірткі тұтынуға барған тұлғалар);

есірткі тұтынатын немесе оларды теріс пайдаланылатын (есірткілерді кезеңді тұтынатын, бірақ әлі нашақор болмаған тұлғалар);

нашақорлықпен ауыратын.

Есірткі тұтынушылар есірткі-қылмыскерлердің санын көбейту үшін нақты резервін құрады, көп реттерде өздері есірткі құралдарын заңсыз алуға, сақтауға, тасымалдауға, сонымен қатар жөнелтуге қатысады.

Көбінесе бұл 14-30 жас аралығында (нашақорлардың 80%-ке жуық) жастар, біліктілігі жоқ жұмыскерлер (23%) немесе қоғамға пайдалы еңбекпен айналыспайтын тұлғалар (62%); оқушылар (5,3%); бұрын қылмысты жасаған тұлғалар (23%).

Ең күрделі жүйені есірткінің заңсыз айналымына тікелей қатысатын тұлғалар құрайды. Олардың арасынан есірткі бизнесінің ұйымдастырушылары бөлектенеді – ірі материалдық ресурстары бар, қылмыстық әлемде байланыстары бар және бұрын сотталған тұлғалар. Сонымепн қатар осы топқа таратушылар (көтерме сатушылар, алып-сатарлар, бөлшек сатушылар), дайындаушылар, тасымалдаушылар; есірткілерді ұрлаушылар; есірткілерді тұтыну үшін притондар ұстаушылар; басқа тұлғаларды есірткілерді тұтыну үшін көндіретін тұлғалар.

2.XX ғасырдың 90-жылдардан бастап Қазақстан күрделі, өзінің тарихи дамуының өтпелі кезеңінен өтіп жатыр.Мұнда есірткілердің заңсыз айналымымен байланысты қылмыстардың көптеген себептерінің бастаулары бар. Бұл себептер дағдарыс сипатындағы қарама-қайшылықпен, әлеуметтік, экономикалық факторларының теріс әсерімен сипатталады. Елде әлі де өндірістің құлауының, тұтынушылық нарығының экономикалық дағдарысының салдарлары толығымен жойылмаған. Бағалардың өсуі, халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі, жұмыссыздықтың өсуі жалғастыруда. Бұның бәрі әлеуметтік жанжалды туғызады, бағдарлаудың жоғалтуымен сипаталады, біздің азаматтарымыздың дезадаптациясына және деморализациясына әкеледі, әсіресе кәмелетке толмаған немесе жастар үшін тән.

Есірткілердің заңсыз айналымы саласындағы жағдайға теріс әсерін тигізетін келесі спецификалық процесстерді көрсету керек:

- қылмыстық ортаның жас тұлғаларды немесе кәмелетке толмағандарды оларға тарту бойынша тырысулардың активизациясы, соның ішінде есірткілерді тұтыну үшін тарту көмегімен

- криминалды есірткі бизнесінің өсуі және есірткі өндірушілер және таратушылар үшін аса пайдалылығы күшінде елде ұлттық есірткі нарығын құру және постсоветтік кеңістік территориясында есірткінің заңсыз айналымына бақылау жүйесінің әлсірегендіктен мұндай пайда алудың көбеюі, «көрінбейтін шекаралардың» пайда болуы және т.б.

- Қазақстан территориясы арқылы тасымалданатын есірткілермен заңсыз операцияларында мамандандырылатын халықаралық қылмыстық қауымдастықтың мүдделілігінің өсуі (шекаралық режимнің тәртіпсіздігі және жалғасуы күшінде транспорттық магистральдарда және шекараларда бақылаудың әлсіреуінің есебінде);

- Криминалды бизнеске салыстырмалы жеңіл түрде химик-мамандар тартылады (лаборанттарды, студенттерді және т.б. қосқанда), есірткі құралдарды дайындау үшін түрлі заңсыз технологиялар таратылады.

Есірткілерді заңсыз таратудың деңгейі, бұл негізде қылмыстық көріністер және халықты нашақорландыру динамикасы түрлі факторларға тәуелді болады, соның ішінде географиялық жағдайға, халық жасының құрылымына, жанұя ішіндегі тәрбие жағдайына, экономикалық жағдайға, әлеуметтік қауырттылық деңгейіне, халықтың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктеріне (этнопсихологиялық ерекшеліктерді қоса), құрамында есірткі бар жабайы өсімдіктердің отырғызу екпелерінің бар болуы.

Есірткі қылмыстылығының өсуіне жалпы қылмыстылықтың жоғары деңгейде болуы себеп болады, әсіресе оның ұйымдастырушылық және кәсіби бөлімі.

Қазақстанда есірткі жағдайының қолайсыз эволюциясы есірткінің заңсыз айналымының субъективтік және объективтік шарттардың жылдам интенсификациясына әсер ететін жағдайлармен түсіндіріледі:

- нашақорлық ауыруының бастапқы кезеңінде нашақорларды анықтаудың тиімді жүйенің жоқ болуы;

- мақсатты бағытталған насихаттың құрбаны болған немесе өтпелі дәуірде әлеуметтік бағдарлауды немесе перспективаны жоғалтқан, жастар жағынан, богемді және сонымен қатар халықтың бүгара тобының есірткіге жоғары сұраныстың бар болуы;

- тұтынушы ортаның тез өсуі, ең алдымен өнеркәсіп жоғары дамыған аймақтарда, облыстық орталықтарда, Астана және Алматы қалаларында;

- түрлі бағытталған транспорттық желі, өзінің есірткі шикізатының және есірткі өнеркәсібінің бар болуы, сәйкес жабдықтың, зертханалардың, олардың жұмыс орны бойынша жабдықтарды қолданумен мамандандырылған химиктерді, фармацевттерді, студенттерді есірткі өндірісіне, ал есірткілерді тарату үшін – шабармандар есебінде қолданылатын түрлі әлеуметтік жіктерден жұмыссыздарды, таратушыларды тарту үшін кең мүмкіндіктердің бар болуы;

- интенсивті есірткі бизнесімен аймақтарда жағдайды тұрақсыздандыратын шекаралық этникалық жанжалдар;

- халықаралық есірткі бизнесімен мемелкетаралық есірткілерді одан да қауіпті болған есірткілерге айырбастау үшін жаңа жолдарды құру;

- есірткі бизнесі (отандық және онымен бәсекеге түсетін немесе ынтымақтастықта халықаралық) үшін тиімді шарттардың бар болуы, соның ішінде:

а) есірткі қылмыстарын жасағаны немесе қылмыстық кірістерді легализациялағаны үшін жауапкершілік туралы қылмыстық-құқықтық нормаларының тиімділігінің жетіспеушілігі, жауапты адамдардың қылмыстық жауаптылығына әкелетін олардың ірі көлемін анықтау кезінде есептелетін есірткі заттардың және психотроптық құралдардың бір реттік орташа мөлшері көлемінің төмендеуінің негіссізділігі;

б) есірткілердің таратуына алдын алу бағыты жүйесінің әлсіреуі, бұл нашақорлардың ортасына бақылаудың төмендеуіне әкеледі, ал олардың әрқайсысы есірткілерді тұтыну үшін 10-15 дені сау адамды тарта алады.

Кәмелетке толмаған қайыршылардың, жезөкшелердің, қаңғыбастардың әлеуметтік бейімделу шараларының жоғалуы, қылмыстық-түзеу мекемелерінде бақылау режимінің әлсіреуі, Әскери Күштер ортасында криминализациясы және тәртіптің түсуі байқалады.

«Есірткі» қылмыстылықтың кешендік факторын зерттеу зерттелетін феноменді толығырақ оқу мүмкіндігін береді, сонымен қатар берілген бағыттағы қылмыстарға және оларды алдын алуға барабар реттеу шараларын өндіруге мүмкіндік береді.

3.Есірткілердің заңсыз айналымы саласындағы қылмыстарды алдын алу олардың көрінісінің деңгейімен қатар халықтың өлімінің және ауруының деңгейін төмендетуге, қоғамдағы әлеуметтік жағдайды оңтайландыруға, әлемде мемлекеттің беделін жоғарлатуға мүмкіндік береді. Сондықтан мемлекет өзінің күшін есірткінің заңсыз айналымын алдын алуға және жолын кесуге, «есірткі» және олармен байланысты кінәлі тұлғаларды жазалауға, нашақорларды емдеу және олармен ақтау шараларын өткізуге бағыттайды.

Есірткілердің заңсыз айналымымен күрес бойынша мемлекеттің саясаты есірткілердің заңсыз айналымы және олармен теріс пайдаланущылықты алдын алу мемлекет қызметінің басымдылық бағыттарының бірі ретінде қарастырады. Есірткілердің заңсыз айналымы саласындағы алдын алу қызметі екі негізгі бөлімнен тұрады:

а) жалпы алдын алу, оның негізгі мазмұны халықты нашақорландырумен қатар есірткі құралдарының заңсыз айналымымен байланысты қылмыстарды жасауға себеп болатын шарттарды және тәсілдерді жою болып табылады.

б) есірткі құралдарды асыра пайдаланатын және осы негізде қылмысты жасауға бейімділігі бар тұлғаларға қатысты жеке алдын алу.

Жалпы алдын алу есірткі құралдарын медициналық емес қабылдауға халықты тартудың спецификалық криминогендік жағдайларын анықтаудан және мұндайдетерминанттардың әсерін төмендету немесе тоқтату бойынша шараларды жүргізуден тұрады.

Мұндай қызметтің міндеттері халықта есірткі құралдарды қабылдамау туралы тұрақты қоғамдық пікірді қалыптастыру; есірткілерді тұтынуға баураланған тұлғаларды олардан бас тартуға сендіру.

Жалпы алдын алу шаралары есірткілермен байланысты қылмыстарды жасауға себеп болатын себептерді және шарттарды анықтау және жоюдан; есірткілерді тұтыну бойынша халықтың қоғамдық пікірін теріс қалыптастыру; медициналық емес мақсатта олардың пайдаланылуын жоққа шығару үшінзаңды айналымның процесстеріне бақылауды жүзеге асыру (өндірістен бастап есірткілерді пайдалануына немесе іске асыруына дейін).

Есірткі құралдарды асыра пайдаланатын және осы негізде қылмысты жасауға бейімділігі бар тұлғаларға қатысты жеке алдын алу келесі бағыттарда жүзеге асырылады:

- есірткі құралдарды асыра пайдаланатын және осы негізде қылмысты жасауға бейімділігі бар тұлғаларды анықтау;

- жеке антиқоғамдық немесе құқыққа қарсы тәртіптің себептерін және шарттарын жою;

- олармен есірткілерді тұтынуға әкелетін нақты жағдайларды жою;

- есірткі құралдарды асыра пайдаланатын және осы негізде құқықты бұзатын тәртіпке бейімділігі бар тұлғалардың тәртібіне және өмір сүруіне басқа әлеуметтік бақылауды қамсыздандыру және бақылауды жүзеге асыру;

- жоғарыда аталған тұлғаларға қатысты тәрбие беру, медициналық, құқықтық және олардың жағынан құқық бұзатын тәртіпті болдырмау мақсатымен басқа сипатындағы шараларды жүзеге асыру.

Есірткілердің заңсыз айналымын алдын алуындағы есірткі құралдарын асыра пайдалануымен байланысты заттық және уәждемелік қылмыстардың жеке түрлерін нашақорлармен жасауына қарсы тұруы ерекше маңызы бар.

Бас бостандығынан айыру орындарында есірткілерді заңсыз тарату елеулі қауіптілігі бар.

Есірткі бизнесімен, есірткілердің заңсыз айналымымен байланысты ұйымдасқан қылмыстылық алдын алу мәселесіне ерекше назар аудару керек. Бұл бағыттағы қылмыстылықтың жолын кесу – есірткі қылмыстылығына қарсы тұрудың байқаудан өткізілген құралы. Мұнда өзара іс-қимыл және ынтымақтастықтың басқа нысандарының маңызы зор, әсіресе, халықаралық, түрлі мемлекеттердің құқық қорғау органдарының есірткілердің түсу жолдарын жою, шекаралық және кедендік бақылауды күшейту.

4.Абайсызда жасалған қылмыстар объективті тән қоғамның жалпы қылмыстылықтың бөлігін құрады. Сонымен ішінде ғылыми-техникалық прогресстің дамуымен бұл қылмыстардың үлестік салмағы және олардың жасалуының зиян салдарлары өсуде.

Абайсызда жасалған қылмыстар алуан түрлілігімен сипатталады. Берілген қылмыстар қоғамдық қатынастардың түрлі салаларында жасалады және түрлі жағдаяттармен шарттасады.

Олар сақтандыру, техникалық құралдарды жән

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 9 10 11 12 1314