І. СПОРТТЫҚ ЖҮЗУ. 1.1 Жүзу – спорт түрі

І. СПОРТТЫҚ ЖҮ ЗУ

1. 1 Жү зу – спорт тү рі

Жү зу, спорттық жү зу – спорт тү рлерінің бірі. Спорттық жү зу жарыстары еркін (кроль), брасс, баттерфляй, шалқ алап жү зу, тағ ы да басқ а тә сілдерімен 50 метрден 1500 метр қ ашық тық аралығ ында ө ткізіледі. Сондай-ақ жү зудің қ олданбалы, су астында жү зу, синхронды (кө ркемдік) жү зу т. б. тү рлері болады. Жү зудің тұ рмыстық, емдік ойын тү рлері де бар. Шынық тырудың ең тиімді қ ұ ралы – ауа, кү ннің кө зі мен су. Шынық тырудың ең пә рменді тү рі суды пайдалану. Суды қ олданғ анда қ ажетті температураның кү шін, ұ зақ тығ ын ө згерте отырып – сү ртінгенде, қ ұ йылғ анда, шомылғ анда ә р тү рлі тә сілдерді пайдаланады. Ә сіресе, бала ағ засына қ озғ алыспен қ атар судың, ауаның, кү н сә улесінің ә сері бірге болса, шомылу мен жү зудің тигізер пайдасы ө те кө п. Ә рдайым ү немі шомылғ анда, жү згенде адам баласының тамыр жү йесі су температурасының алмасуына тез арада ың ғ айланып алады. Адам баласы судың температурасы тө мендеген жағ дайда да, суда ұ зақ болуғ а ү йреніп алады. Суда адам денесінің температурасы аз тө мендейді де, шомылудан кейін тез ө з қ алпына келеді. Суық қ а деген тұ рақ тылық пайда болады. Қ азақ стандағ ы суғ а секіру спорт тү рі 947 жылдың жазында қ азақ стандық тар суғ а секіруден жарысқ а алғ аш рет қ атыса бастады. Келесі жылдан бастап суғ а секіруден Д. Каракай, В. Шепот, М. Скоробогатов, Т. Овчинников сынды жә не т. б. да спортшылар шық ты. Суғ а секіру жарысының дамуында жә не спортшылардың шеберліктерін жоғ арылатуда дә стү рлі тү рдегі Орта Азия жә не Қ азақ стан Республикаларының Спартакиадасы, сонымен қ атар республикамыздың спартакиадалары мен чемпионаттары ү лкен роль атқ арды. 1952 жылы Қ азИФК кафедрасы оқ у жұ мысы барысында суғ а секіруде «қ ұ рғ ақ » трамплинді қ олдану ә дістемесін ә зірлеп шығ арды. Бұ л пә н институттардың, орта білім беретін дене шынық тыру оқ у орындарының жә не мектептердің оқ у жоспарларына еншізіліп оқ ытылады. Сондық тан жү зу сабақ тарын маман адамдар ө ткізуі керек. Спорттық жү зудің маң ызы. Жү зумен шұ ғ ылданудың спорттық жетістіктерге жетуде маң ызы зор. Мысалы: суғ а секіру, су шаң ғ ы спорты, есу желкен спорты жә не т. б. мұ ндай спорт тү рлерімен айналысу ү шін алдымен жү зіп ү йрену қ ажет. Ал су добы, су асты жә не мә нерлі жү зу спортының негіздері - жү зе мен сү ң гу. Бұ л екеуін шебер мең герген спортшының жоғ арыда аталғ ан су спорты тү рлері талап қ ойылады. Мысалы: су добы спорты ү шін керегі доппен жә не допсыз жү згенді жылдамдық пен ептілік, су асты спортында қ олың дағ ы қ ажетті

қ ұ ра-жабдық тарды тастамай, тез жү зіп, сү ң ғ и білу қ ажет. Суда жү зудің мынадай спорттық ә діс тә сілдері бар. Кроль – еркін жү зу (етпеттеп жә не шалқ алап), брасс жә не баттерфляй (баттерфляй кейде дельфин деп те аталады). Спорттық жү зудің осы тү рлерімен шұ ғ ылданатын адамдар жү зу ә дістерін тың ғ ылық ты орындауғ а дағ дыланады. Жү зген кезде қ имыл-қ озғ алыстың ә серінен дененің барлық бұ лшық еттері жұ мыс істейді, мұ ның ө зі адамның денсаулығ ына жә не тұ ласына сымбатты болуына кө мектеседі. Ал жү зу қ ашық тығ ын ұ зартқ анда, жылдамдық ты шапшаң датқ анда денеге тү сетін кү ш біртіндеп байқ алады. Осығ ан жаттығ у адамның дене қ ұ рылысының тө зімділігі ұ лғ айтады жә не икемділігін арттырады. Спорттық жү зу ә дістерінің ө зіндік ерекше айырмашылық тары бар: аяқ -қ олдың қ имылдары, тыныс алу, дем шығ ару, жү зуді бастау сә ттері, бұ зылу т, б,. Мысалы: кроль ә дісімен етпеттеп жә не шалқ алап жү згенде аяқ пен қ олдың қ имылын кезектесіп орындалады да, ал брасс жә не баттерфляй ә дістерін қ олданғ анда қ ол мен аяқ қ атар, бір уақ ытта бірдей қ имылдайды.

Кү ш-қ уатты аз пайдаланып, ү лкен табысқ а жету ү шін спорттық жү зу ә дістерімен қ имылдары ү немді, дұ рыс пайдалануы керек. Жү зуден бағ дарламағ а сә йкес ерікн ә діспен мынадай қ ашық тық тарды жарыстар ө ткізіледі: 50, 100, 200, 400, 800, 1500 метрге (жаттығ ушының қ алағ ан ә дісімен ә детте ең жең іл, шапшаң ә діс болып саналатын етпеттеп кеудемен жү зу); 100 жә не 200 м бассейн, 100, 200 м баттерфляймен (ә деттер мұ ның шапшаң дылық тү рі дельфин ә дісімен орындалады); 100 жә не 200 м шалқ алап кроль ә дісімен жү зу; 200 немесе 400 м қ ашық тық ты жү зуші қ ұ рама тізбектен орындайды; 50 м немесе 100 метрден (қ ашық тық ты тө ртке тең бө ліп) - баттерфляймен, шалқ алап, брасспен, еркін ә діспен аяқ тайды; эстафета (алмасу): 4Х100 м бірін-бірі ауыстыратын тө рт жү зуші орындайды, жарысты шалқ алап жү зу ә дісінен бастайды, сонан кейін брасс, баттерфляй жә не еркін ә діспен аяқ тайды, 4х100 м еркін ә діс – ер адамдар ү шін рақ аттандырады. Жү зудің қ олданбалы тә сілін ө зен-кө лшіктерді, тоғ андарды, каналдарды жү зіп ө ткенді, судың астынан бір зат іздегенде суғ а батып бара жатқ ан адамды қ ұ тқ ару кезінде кең інен пайдалануғ а болады. Ол ү шін жү зудің спорттық ә дістерін білу шарт. Себебі адам ө зін суда жақ сы ұ стай алмай тұ рып, жү зудің қ олданбалы тә сілдерінің мең гере алмайтыны белгілі. Жү зудің спорттық ә дістерін мең гергеннен кейін ә рбір адам жақ сы сү ң ги білуге, жолдағ ы кедергілерді жү зіп ө туге, суғ а батып бара жатқ ан адамды қ ұ тқ ару тә сілдерін білуге тиіс. Жақ сы жү зе білетін адамның небір қ иын жағ дайда таң ғ ажайып ерліктер кө рсете алатыны да белгілі.

Ал жү зе білмейтін немесі қ атты ағ ынды су ала жө нелсе, ө зін-ө зі ұ стай алмай, сасқ алақ тап су жұ тып ағ ып кетуі ғ ажап емес. Қ олданбалы жү зудің маң ызды тү рі - суғ а кеткен, апатқ а ұ шырағ ан адамды қ ұ тқ ару. Бұ л тү р тең ізшілерге, балық шыларғ а, сал ағ ызатын жұ мысшыларғ а, ғ арышкерлерге жә не дене тә рбиесі мұ ғ алімдеріне қ ажет. Жү зудің денсаулық қ а ә сері. Жү зу – дене шынық тыру ү шін нә тижелі ә дістерінің бірі. Ол тұ рақ ты тазалық дағ дыларын қ алыптасуын мү мкіндік туғ ызады. Судың температурасы адамның дене қ ызуынан қ ан уақ ытта да тө мен болады, сондық тан су ішіндегі адамның денесінен ауа кең істігіне 50-80% артық жылу тарайды. Шомылу жә не жү зу дене мү шелерінің сыртұ ы температура ө згерістерінен, салқ ыннан пайда болатын ауруларғ а шалдық пай, тө зімді болуын тә рбиелейді. Ал жү зу ө зен-кө лдеде ө ткізілетін болса, кү ннің шуағ ы мен таза ауа адам денесіне кү шті ә сер етеді. Жү зе – жү рек, қ ан тамырлары мен тыныс алу жү йелерін жетілдіруге жақ сы ә серін тигізеді. Жү зумен жү йелі тү рде шұ ғ ылданып жү рге адамның жү рек соғ уы минутына 72-ден 48-50-ге дейін сирейді, ал қ анның кө лемі жү рек бір соқ қ анда 70-80 мл-ден 120-140 мл-ге дейін кө бейеді. Жү зу тыныс жү йелерін нығ айтып, оның жұ мысы дағ дыландырып, ө кпенің тұ рақ ты сыйымдылығ ын ұ лғ айтады. Мысалы, жү зумен жү йелі тү рде шұ ғ ылданып жү рген спортшылардың ө кпесінің сыйымдылығ ы 4000-7000 см 3 дейін, кейде одан да кө бірек ұ лғ аяды. Судың тығ ыздығ ына байланысты тыныс алу, дем шығ ару қ иындайды, тыныс алу судың қ ысымына, ал дем шығ ару судың кедергі кү шіне байланысты. Бұ л ә дісті қ азіргі кезде де қ олданады. Республикамызда алғ ашқ ы қ ысқ ы жү зу бассейні 1957 жылы Қ арағ андыда ашылғ ан болатын. 1957 жылы алғ аш рет қ азақ стандық тар суғ а секіру жарысына Рига қ аласында ө ткен мектеп оқ ушылары Спартакидасында қ атысты. Олар: А. Жданов, Я. Семенов, Ю. Жиленко, Л. Воробьева, Г. Михеева, С. Жданов, Н. Сухин. Т. Бадрызлова мен В. Шалюгина - КСРО қ ұ рама командасының мү шелері, ХДСШ Д. Бондаренко, И. Бондаренко, СШ Л. Оленева, С. Новикова, Е. Балдин - КСРО жасө спірімдер қ ұ рама командасының резервтер қ атарында, Д. Бондаренко, И. Бондаренко, А. Семитов, Н. Орлова - Азия чемпионатының чемпиондары мен жү лдегерлері болды. Қ азақ станның қ ұ рама командасы Ю. Зеленин, О. Мусин, Н. Кравцова жә не т. б. жас ә рі талантты спортшылармен толық ты. 1961 жылы Мә скеудегі жазғ ы кә сіподақ тар Спартакиадасында Қ азақ стан командасы: Г. Михеева, А. Скибы (Алматы), Н. Кравцова, Ю. Зеленин, В. Волжин, О. Мусин (Қ арағ анды), В. Булгаков (Шымкент) – Мә скеу, Санк Петербург, РФ жә не Украина командаларынан кейінгі 5-орынғ а ие болды.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒