40)Пигменттерді гистохим/қ бөліп алу тәсілін көрсетіңіз.

Ұ зақ уақ ыт жас клетка мен ұ лпа қ ұ рамын зерттеу ү шін тек классикалық ә дістерді ғ ана қ олданып келеді. Оның негізінде ұ нтақ талғ ан ұ лпа (гомогенат) алынғ ан, бұ лың ғ ырлау анық талғ ан химиялық заттар жатады. Ө зінің біршама сапасына қ арамастан, бұ л ә діс жас клетка мен ұ лпа ә ртү рлі қ ұ рамаларының қ андай химиялық заттармен шектелетіні туралы мағ лұ матты толық тү сіндіріп бере алмады. Клеткалар мен ұ лпа химиялық заттардың микроқ ұ рылымын анық тау ә дісімен тү гелдей іздеу нә тижесі, ақ ырында гистохимсиялық ә дістердің ашылуына ә кеп соқ ты. Бұ л ә дістер гистологиялық жә не биохимиялық ә дістердің біріктіріліп ө ткізілуіне негізделген болатын. Гистологиялық реакция кезінде жас клетка қ ұ рамына кіретін неорганикалық жә не органикалық заттар, ә ртү рлі реактивтермен химиялық реакцияғ а тү сіп тү зелген ө німдердің боялу реакциясын тү зеді. Кө птеген гистохимиялық реакциялардың негізіне мынадай жалпы (гистохимиялық ) принциптер жатады: Белгілі химиялық топтар осы немесе басқ а бояғ ыштармен боялады, мысалы, ортофосфатты топ (пиронин, толуидинді кө к т. б. ) РНК-ы бояйды. Бояғ ышты жас клетка қ ұ рылысының қ ұ рамына кіретін белгілі субстратта ерітеді. Мысалы, жас клетка қ осындылардың май тамшыларының суында еруіне негізделледі. Кейбір химиялық жас клетка қ ұ рамалары, дезоксирибонуклейн қ ышқ ылы (ДНК) сияқ ты, полисахаридтерге бояғ ыштық ә сер ете алмайды. Бұ л жағ дайларда олардың топтарын реакционды- белсенді жағ дайда ауыстыру жағ дайына жү гінеді. Сонымен бірге лейкоқ осылысты фуксин ә рекет ете алатын альдегид топшаларын бө ліп алады, сө йтіп қ ұ рылғ ан ө нім реациясы тү зіледі.

Кейбір жас клетка қ ұ рамаларының орналасуын анық тау ү шін кө псатылы аралық реакцияғ а жә не боялмағ ан реакция жү ргізуге жү гінеді. Мысалы, ферменттерді гистохимиялық бояу кезінде қ олдану реакциялары. Бұ л ә діс зерттеу тә жірибесінде кең таралды. Қ азіргі уақ ытта ешбір морфологиялық зертхана гистохимиялық ә діссіз жұ мыс жасамайды. Организм клеткаларындағ ы ферменттердің қ атысуымен жү ретін химиялық процестер, кейбір жағ дайларды керек етеді, оның ішінде ортаның рН маң ызды орын алады. Бұ рыннан белгілі алынғ ан ерітіндінің қ ышқ ылдығ ы Н+ ионының қ оюлығ ына байланысты, ал оның сілтілігі ОН- ионының қ оюлығ ына байланысты екендігі бұ рыннан белгілі жағ дай.

41. Жарық микроскопының қ ұ рылысын атап ө тінің? Микроскоп (грек. mіkros – ұ сақ жә не skopeo – кө ремін) – жай кө зге кө рінбейтін нысандардың (немесе олардың қ ұ рылымдық бө ліктерінің ) бірнеше есе ү лкейтілген кескінін алатын оптикалық прибор. Микроскоп бактериялар, органикалық клеткалар, майда кристалдар, қ орытпалардың қ ұ рылымы, т. б. ө лшемдері кө здің кө ру мү мкіндігінен аз (ажыратқ ыш шамасы 0, 1 мм-ге тең ) нысандарды зерттеуге арналғ ан. Микронысандардың пішінін, ө лшемін, қ ұ рылымын, т. б. сипаттамаларын анық тауғ а, элементтерінің ара қ ашық тығ ы 0, 2 мкм-ге дейінгі қ ұ рылымдарды ажыратып кө руге мү мкіндік береді. Линзаның немесе екі линзадан тұ ратын жү йенің заттардың ү лкейтілген кескінін беретін қ асиеттері 16 ғ асырдың ө зінде белгілі болғ ан. Микроск/ң қ ұ рылысымен танысу. Микроскоптың қ ұ рылысы: оптик/қ, механ/қ, жарық қ абылдайтын бө ліктерден тұ рады. Оптикалық бө ліміне окуляр ж/е объектив жатады. Бұ лар микроск/ң ең басты бө лімі б. т. ж/е кү рделі линзалар жү йел/н қ ұ ралғ ан. Окуляр дег/з зерттеушінің кө зіне бағ ытталғ ан ү лкейтіп кө рсететін бірнеше линза. Окуляр 5, 7, 10, 15 есе ү лкейтіп кө рсетеді. Объектив дегеніміз объектіге н/е зертт/н затқ а бағ ытталғ ан линзалар жү йесі. Объектив 8, 20, 40, 90 есе ү лкейтіп кө рсетеді. Микроскоптың жалпы неше есе ү лкейтіп кө рсеткен кө рсеткіштерін ө зара кө бейту қ ажет. Микроск/ң механикалық бө лімі оптикалық жә не жарық бө лімдерін байланыстырып тұ рады. Механикалық бө лімдеріне штатив, тубус, макровинт, препарат қ оятын орындық, револьвер, конденсор винті жатады. Микроскоптың жарық қ абылдайтын бө лімдеріне айна мен конденсор жатады. Айна микроскоп штативінің тө менгі тұ сындла орналасқ ан. Ол жарық сә улелерін зерттейтін объектіге бағ ыттайды. Айна бір жағ ы ойыс, екінші жағ ы тегіс болады. Конденсор айнадан тү сетін жарық ты шоғ ырландырып, зерттейтін затқ а тү сіреді.

42. Жарық микроскопымен жұ мыс жұ мыс істеу ережелері қ андай? Микроскоп кө зге кө рінбейтін ө те ұ сақ заттарды ү лкейтіп кө рсететін кү рделі қ ұ рал. Микроскоп негізінен екі бө лімнен тұ рады: оптикалық жә не механикалық. Оптикалық бө лімге объектив, окуляр, жарық тү сіру жү йесі-конденсор, диафрагма жә не айна жатады. Қ алғ ан бө лімдер оптикалық бө лімнің жұ мыс істеуін реттейді. Окуляр – темір цилиндірде қ ұ растырылғ ан 2-3 линзадан тұ ратын трубка, оның ұ лғ айту шамасы 7х, 10х, 15х, 20х тең. Объектив те темір цилиндрден қ ұ растырылғ ан линзадан тұ рады. Зертханалық сабақ та ә детте 8, 40, сирек жағ дайда 90 есе ү лкейтетін объективтер пайдаланылады. Конденсордың басты қ ызметі жарық ты реттеу. Зерттелген препаратты кө ру барысында, конденсорды винтпен кө теріп немесе тү сіріп жарық мө лшерін реттейді. Конденсордағ ы диафрагма арқ ылы ондағ ы саң ылауды ү лкейтіп, кішірейтуге яғ ни жарық мө лшерін қ ажетінше ө згертуге болады. Микроскоппен жұ мыс істеу тә ртібі: 1. Микроскопты жұ мыс істеп отырғ ан адамның тура алдына, сол жақ иығ ын ала, ү стел шетінен 5-8 см қ ашық тық та орналастырып, жұ мыс аяқ талғ анша қ озғ амайды. 2. Оң жағ ында материалдар, қ ұ рал-жабдық тар, сурет салатын альбом болу керек. 3. Микроскопты бір орнынан екінші орынғ а апарғ ан кезде, бір қ олмен мойнынан, екінші колмен табанынан ұ стау керек. 4. Жұ мыс алдында окуляр, объектив, айна, заттық ү стелді жұ мсақ матамен сү рту керек. 5. Объект алдымен кіші сонан кейін ү лкен ұ лғ айтқ ышпен зерттеледі. 6. Қ ажетті жарық ты тү сіру ү шін: А) конденсордың фронтальды линзасын микроскоп ү стелшесінің дең гейіне кө тереді; Б) конденсордың тө менгі жағ ындағ ы кү ң гірт линзаны сыртқ а қ арай жылжытып, иристі диафрагманы ашады; В) кіші объективті зат ү стелшесіне 1 см қ ашық тық қ а дейін тү сіреді; Г) айнаны жарық кө зіне бағ ыттау арқ ылы, оң кө зді ашып тұ рып, сол кө збен окулярдан қ арап қ ө ру аймағ ының тегіс жарық болуын қ амтамасыз етеді 7. Препаратты зат ү стелшесіне қ ойып, бү йір жағ ынан қ арап тұ рып, кіші объективті 4-5 мм қ ашық тық қ алғ анша тү сіру керек, ү лкен 0, 1 см 8. Окулярғ а сол кө збен қ арап отырып, микрометрлік бұ ранданы сағ ат тіліне қ арсы бағ ытта бұ рап, объективте объектінің бейнесі анық кө рінгенше кө тереді. 9. Объектіні ү лкен ұ лғ айтқ ышпен қ арау ү шін сол қ олмен микроскоп мойнынан ү стап, оң қ олмен револьверді бұ рып, кіші объективті ү лкенге ауыстырады. 10. Жұ мысты аяқ тағ ан соң микроскопты қ айта кіші объективке ауыстырып, сү ртіп тазалап қ ояды.

43. Электронды микроскоптың қ арастыратын мү мкіншіліктері. Олардың тү рлерін атап берің із? Электронды микроскоптың кө рсеткіштік қ абілеті ө те жоғ ары. Қ азіргі электронды микроскоптың кө рсеткіштік қ абілеттілігі 0, 1-0, 3 нм-ге дейін жетеді. Электрондық микроскоптың қ ұ рылыс принципі жарық микроскопына ұ қ сас, сә улелерінің рө лін электр тоғ ымен қ ыздырылғ ан вакуумда орналасқ ан V пішінді фольфрам жібі электрондар тасқ ынының қ ызметін атқ арады, ә йнек линзалардың орнында электромагниттік линзалар орналасқ ан. Жарық микроскопының объективі мен окулярының орнына электрондық микроскоптың магниттік катушкалары сә йкес келеді. Электронды микроскопта (ЭМ) міндетті тү рде ваккум болуы қ ажет, себебі ауада электрондар алысқ а кете алмайды, оттегі, азот немесе кө мір қ ышқ ыл газы молекулалармен кездессе, олар бө геліп ө з жолын ө згертіп шашырай кетеді. Электронды микроскоптың экраны мен фотопластинкада 50 000 есе ү лкейтуге, фотошығ аруда одан да кө п есе ү лкейтуге (10) болады. Электронды микроскоптарда жарық тың орнына электрон сә улелері қ олданылады, осығ ан байланысты қ олданылатын қ уаттың кү ші 50—100 кВ-қ а дейін барады, ал толқ ын ұ зындығ ы 0, 056—0, 035 А°-ге жетеді. Толқ ын ұ зындығ ы неғ ұ рлым қ ысқ а болса, микроскоптың кө рсеткіштік қ абілеттілігі сорғ ұ рлым артатынын физика курсынан жақ сы білеміз. Осығ ан байланысты электронды микроскоптардың кө рсеткіштік қ абілеттілігі —1—7 А°-ғ а, ал ү лкейткіштік қ абілеттілігі 600 000-ғ а дейін жетеді. Электронды микроскоптың кө мегімен қ арайтын заттың қ алың дығ ы 400—600А° препаратты кө руге болады, ө йткені қ алың препараттан электрондар ө те алмайды, олардың ө ткізгіштік қ асиеті нашар. Электронды микроскопқ а препарат дайындайтын приборды ультрамикротом деп атайды. Осы аспаптың кө мегімен жұ қ а кесінді жасап, оны объекті торына бекітіп, арнайы бояулармен бояп, электронды микроскоппен қ арайды. Электрон сә улелері препарат арқ ылы ө ткенде объектінің ү лкейтілген «кө лең кесі» экранғ а тү седі. Электронды микроскоптың астында тірі емес объектілер, яғ ни препараттар қ арастырылады. Объектілер тірі ағ залардың ө луін тудыратын вакуумғ а салынады. Вакуумда электрондар шашырамай объектіге бірден тү седі. Электронды микроскоптан қ арастырылатын объектілердің жұ қ алығ ы 400-500 Å -нен қ алың болмауы тиіс. Сондық тан жұ қ а препараттарды даярлау ү шін ультрамикротом қ олданылады.
Электронды микроскоп. Зат тұ ратын ү стелде орналасқ ан нысан жасанды жарық пен (шам жә не линза-коллектор), айнаның ж/е конденсордың кө мегімен жарық тандырылады. Нысанды ү лкейту объектив пен окуляр арқ ылы жү зеге асырылады. Объектив нысанның тө ң керілген шын жә не ү лкейтілген кескінін береді. Окуляр, ә детте, ең жақ сы кө рінетін қ ашық тық та (D=250 мм) нысанның екінші ретті ү лкейтілген жорамал (жалғ ан) кескінін тү зеді.

44) Гистоавторадиографиялық ә дістің жалпы сипаттамасын тү сіндірің? Авторадиография ә дісі. Авторадиография ә дісі метаболизмдік процестердің динамикасын зерттеуге мү мкіншілік береді. Радиоактивтік изотоптармен таң баланғ ан молекулаларды, мысалы фосфордың (Р32), кө міртегінің (С 14), сутегінің тритийдің (Н3) изотоптарын тағ амғ а қ осьш немесе инъекция аркылы организмге енгізеді. Сің ген радиоактивтік молекулалар клетканың белгілі бө лімдерімен химиялық реакцияларғ а тү седі, ал радиоизотоптардын, бар жерін авторадиография ә дісімен анық тайды. Ол ү шін препаратты фотюмульсияның жұ ка кабатымен жабады. Радиоакивтік изотоптар ыдыраган кезде бө лінетін сә улелер немесе бө лшектер эмульсия арқ ылы ө тіп, қ ара тү йіршіктер қ ұ райды. Ұ лпаларды зерттеуде физика-химиялық жә не биологиялық қ асиеттерінің негізіндегі сипаттамасын алу ү шін мына ә дістер қ олданылады: А) Иммунохимиялық ә дістер Б) Радиоавтографиялық ә дістер В) Тү рлі ерітінділерге тү суіне байланысты ә дістер Г) Ферменттік шашырау (расщепления)ә дісі А) Иммунохимиялық ә дістер Антиген – антидене арнайы маманданғ ан реакцияны пайдалану кезінде- флуросцеинмен танбаланғ ан антидене реакциясының микроскоп арқ ылы арнайы ақ уыздары бө ліп алынады. Б) Радиоавтографиялық ә дістерБұ л ә дісте метаболитикалық активті ақ уыздар аминоқ ышқ ылдардың тритимен таң балану ә дісінің ә серінен кейін бө ліну жү реді. В) Тү рлі ерітінділерге тү суіне байланысты ә дістер Бұ л ә діс тү рлі иондардың кү ші жә не pH-тың тұ зды ертінділерімен ақ уыздарды экстрагирлеуге негізделген Радиоавтографиялық ә дістер (autoradiographies грек, autos — езім, ө здігінен; лат. radio — сә уле; грек, grapho — жазамын) — зерттеу нысанындағ ы (жануарлар немесе ө сімдік жасушалары, ү лпалары, ағ залары)белгіленген радиоактивті изотоптардың жинақ талу мө лшерін талдауғ а арналғ ан цитогистологиялық ә діс. Зерттеу нысандарына енгізілген радиоактивті изотоптар жасушалардың, ұ лпалардың немесе тү рлі ағ залардың жұ қ а жонындылары бетіне қ ойылғ ан радиоактивті сә улеленуге сезімтал фотоү лбір эмульциясы қ ү рамындағ ы бромды кү містің кү містенуіне, яғ ни таза кү містің тү зілуіне эсер етеді. Радиоактивті заттар кү містенудің негізінде ө здерін ө здері ә ртү рлі дең гейде қ араю арқ ылы фотоү лбірге тү сіреді. Фотоү лбірдегі қ арайғ ан кү міс тү йіршіктерінің (тіректер) мө лшеріне сә йкес нысандар бө ліктеріндегі радиоактивті заттардың жинақ талу дең гейін талдап, анық тауғ а болады. Авторадиография ә дісінің кө мегімен зерттеу нысандарындағ ы кейбір заттардың тү зілу (синтезделу) орындарын, олардың нысандар ішіндегі тасымалдану жолдарын, протеиндердің жә не т. б. заттардың қ ұ рамын анық тауғ а болады. Авторадиография ә дісі биологияда, медицинада, ветеринарияда қ олданылады.

45. Иммуногистохимины қ олдану ә дісін анық таң ыз. Гистохимия негіздері жә не ә дістері. Ұ зақ уақ ыт жас клетка мен ұ лпа қ ұ рамын зерттеу ү шін тек классикалық ә дістерді ғ ана қ олданып келеді. Оның негізінде ұ нтақ талғ ан ұ лпа (гомогенат) алынғ ан, бұ лың ғ ырлау анық талғ ан химиялық заттар жатады. Ө зінің біршама сапасына қ арамастан, бұ л ә діс жас клетка мен ұ лпа ә ртү рлі қ ұ рамаларының қ андай химиялық заттармен шектелетіні туралы мағ лұ матты толық тү сіндіріп бере алмады. Клеткалар мен ұ лпа химиялық заттардың микроқ ұ рылымын анық тау ә дісімен тү гелдей іздеу нә тижесі, ақ ырында гистохимсиялық ә дістердің ашылуына ә кеп соқ ты. Бұ л ә дістер гистологиялық жә не биохимиялық ә дістердің біріктіріліп ө ткізілуіне негізделген болатын. Гистологиялық реакция кезінде жас клетка қ ұ рамына кіретін неорганикалық жә не органикалық заттар, ә ртү рлі реактивтермен химиялық реакцияғ а тү сіп тү зелген ө німдердің боялу реакциясын тү зеді. Кө птеген гистохимиялық реакциялардың негізіне мынадай жалпы (гистохимиялық ) принциптер жатады: Белгілі химиялық топтар осы немесе басқ а бояғ ыштармен боялады, мысалы, ортофосфатты топ (пиронин, толуидинді кө к т. б. ) РНК-ы бояйды. Бояғ ышты жас клетка қ ұ рылысының қ ұ рамына кіретін белгілі субстратта ерітеді. Мысалы, жас клетка қ осындылардың май тамшыларының суында еруіне негізделледі. Кейбір химиялық жас клетка қ ұ рамалары, дезоксирибонуклейн қ ышқ ылы (ДНК) сияқ ты, полисахаридтерге бояғ ыштық ә сер ете алмайды. Бұ л жағ дайларда олардың топтарын реакционды- белсенді жағ дайда ауыстыру жағ дайына жү гінеді. Сонымен бірге лейкоқ осылысты фуксин ә рекет ете алатын альдегид топшаларын бө ліп алады, сө йтіп қ ұ рылғ ан ө нім реациясы тү зіледі. Кейбір жас клетка қ ұ рамаларының орналасуын анық тау ү шін кө псатылы аралық реакцияғ а жә не боялмағ ан реакция жү ргізуге жү гінеді. Мысалы, ферменттерді гистохимиялық бояу кезінде қ олдану реакциялары. Бұ л ә діс зерттеу тә жірибесінде кең таралды. Қ азіргі уақ ытта ешбір морфологиялық зертхана гистохимиялық ә діссіз жұ мыс жасамайды.

46) Сандық гистохимия дегеніміз не? Қ азіргі кезде сапалық тә сілдермен бірге ұ лпалар мен клеткалардағ ы тү рлі заттардың мө лшерін анық тайтын сандық гистохимиялық ә дістер қ олданылып жү р. Яғ ни, сандық гистохимия – ұ лпалар мен клеткалардағ ы тү рлі заттардың мө лшерін анық тайтын ә дістердің бірі болып табылады. Кез келген ұ лпалар мен клеткалардағ ы тү рлі заттардың мө лшерін анық тайтын кезде ескеретін жайттар мен ескерпелер бар, оларды қ атаң ұ станбаса клеткалардағ ы тү рлі заттар кө лемі ө згеріп кетеді, ол жағ дай заттардың мө лшері мен кө лемін толық зерттеуге кедергі болады. Мысалы: Липидтерді зерттеген кезде бекітілген ұ лпаны парафиндеуге болмайды, себебі спирттер арқ ылы ө ткізген кезде липидтер ериді. Сондық тан оны криостатта мұ здатылғ ан кү йінде кесу керек. Этил спиртінде сусыздандыру ұ лпаның кө лемін кемітеді. Суды лиофилизация (мұ здатылғ ан кұ йінде кептіру) тә сілімен жоюғ а болады. ұ лпаны тез мұ здатады (мысалы сұ йық азотпен), содан кейін тө менгі температурада вакуумде сусыздандырады. Лиофилизацияланғ ан ұ лпаның бө лігін формальдегид буында бекітеді де парафинге салады.
Биологиялық жү йелердің қ ұ рылысы мен функциясы жө ніндегі толық мә ліметтерді алу ү шін қ ұ рылымдарды тірі кү йінде зерттеу керек. Гистохимия(грек. hіstos – тін жә не химия) – клетка мен ұ лпадағ ы тү рлi химиялық заттарды жә не олардың метаболизмының ө нiмдерiнiң оқ шау бө лiк ү йрететiн гистология бө лiмі. Бояудың кейбiр ә дiстерi белгілі бір клеткалардағ ы химиялық заттарды айқ ындауғ а мү мкiндiк бередi. Клетканың химиялық компоненттерi: майлар, гликоген, нуклеин қ ышқ ылдарының дифференциалды бояуы, нуклеопротеин, нақ тылы ферменттер болуы мү мкiн. Клеткалар мен ұ лпалардың химиялық қ ұ рамының зерттеуiне гистохимияның ү лесi ү немi ө седi. Жарық арқ ылы жә не электрондық микроскопия жарық арқ ылы қ олдану иммунлогикалық таң балағ ыштар торшаның биологиясы туралы бiлiмдердiң кең ейтуiне мү мкiндiк туғ ызады, сонымен бiрге дә рiгерлiк диагноздардың дә лдiгiнiң жоғ арылатуына. Гистохимияның бір тү рі сандық гистохимия. Сандық гистохимия клетка мен ұ лпа қ ұ рылымдарындағ ы химиялық заттардың санын, мө лшерін анық тауғ а негізделген. Бұ л ә діс арқ ылы клетка мн ұ лпаның арнайы қ ұ рылымындағ ы химиялық заттардың локализациялануын зерттеуге болады. Ұ лпа мен клетка қ ұ рамындағ ы гистологиялық заттарғ а майлар, гликоген, нуклеин қ ышқ ылдары, гликоген жатады. Гистохимиялық реакциялар кезінде клетка мен ұ лпа қ ұ рамындағ ы органикалық жә не бейорганикалық заттар реактивтермен яғ ни ә ртү рлі бояулармен реакцияғ а тү седі де реакцияның боялғ ан ө німін береді. Мысалы РНК ның фосфатты топтары негіздік бояумен боялады. Бояулар клетка қ ұ рылымының қ ұ рамына кіретін субстраттарда еріп кетеді. Мысалы клеткада май қ осындыларының боялуы, суданның май тамшыларында еруіне байланысты. Кейбір клеткадағ ы химиялық қ осындылар мысалы полисахаридтермен ДНК бояулармен реакцияғ а тү спейді Осфндай бояуларды пайдалана отырып клетка мен ұ лпа қ ұ рамындағ ы химиялық заттардың мө лшерін анық тауғ а болады.

47) Гистохимия пә ні ж/е міндеттері туралы айтың ыз? Гистохимия(грек. hіstos –ұ лпа жә не химия) –қ олданылып жү рген ә р тү рлi химиялық заттар жә не олардың метаболизмдік ө нiмдерiнiң оқ шау бө лiктерін ү йрететiн гистологиялық бө лiм. Бояудың кейбiр ә дiстерiмен химиялық заттарды қ олдана отырып клетка компоненттерін айқ ын байқ ауғ а, торшаларын айқ ындауғ а мү мкiндiк бередi. Клетканың химиялық компоненттерi жә не тағ ы басқ алар майлар, гликоген, нуклеин қ ышқ ылдарының дифференциалды бояуы, нуклеопротеин, нақ тылы ферменттер болуы мү мкiн. Осығ ан орай клетканың химиялық қ ұ рамының зерттелуiнде гистохимияның ү лесi ү немi кү шті. Клеткалармен ұ лпалардағ ы иммуноглобулиндер жә не клетканың ферменттік қ ұ рылымдарын анық тауда гистохимиялық бояулардың орны ерекше. Клетканың қ ұ рылымдарын бір-бірімен байланыстыру ү шін жә не қ алай орналасқ андалығ ын анық тау ү шін гистохимиялық ә дістер арнайы белгіленген. Зерттеулердiң бұ л облыстары гистохимияның арқ ауы болады. Ө йткені қ азіргі заманда арнайы ұ лпаларды жә не клеткаларды зерттеулерде гистологиялық тұ жырымдардың ө зі гистохимияғ а жү гінеді. Гистохимияда жарық жә не электрондық микроскопия арқ ылы зерттеу нә тижелерін қ олдану нақ ты бір тұ жырымғ а немесе айқ ындаудың негізі болуғ а мү мкіндік туғ ызады. Иммунологикалық таң балағ ыштар клетканың биологиясы туралы бiлiмдердiң кең ейтуiне мү мкiндiк туғ ызады, сонымен бiрге дә рiгерлiк диагноздардың дә лдiгiнiң жоғ арылатуына септігін тигезеді. Гистохимия міндеттері гистология мен химияның байланыстырып отырғ андық тан, қ азіргі замандағ ы цитогистологиядағ ы препаратты жасау кезінде гистохимиялық ә дістер қ олданылады. Негізгі міндеті: цитогистологияда кесінді жасау барысында химиялық реактивтерді дұ рыс пайдаланып, сусыздандыру, майлау кезінде, гистологиялық препаратты анық ә рі толық кескінін алып зерттеу болып табылады. Гистохимияда сақ тық шаралары толық сақ талуы жә не ескерілуі қ ажет. Ө йткені біз жұ мыс жасайтын гистохимиялық препараттар ө те қ ауіпті.

48) Зерттеушіге жануарлар қ анының сандық жә не сапалық қ ұ рамын білу қ ажет. Оғ ан қ андай гистологиялық препарат қ ажет? Жануарлардың қ анының сандық жә не сапалық мө лшеріне негізгі ә сер ететін олардағ ы қ антамырлармен тасымалданатын қ ан мө лшеріне, қ ан қ ұ рамына, қ антамырлар жү йесіне тығ ыз байланысты. Жануарлардағ ы қ ан айналу сандық жә не сапалық ерекшелігін сипаттайтын гистологиялық Плетизмограф схемасы арқ ылы жү зеге асады: 1-резең ке шұ лық, 2-аспаптың жоғ арғ ы кернеулігін сипттайтын гистологиялық препарат, 3-плетизмографты Марей капсуласымен жалғ астырушы тү тікше. 4-кө лемдік ө згерістерді бейнелейтін қ исық сызық. Сондай-ақ негізгілері: қ анды сорып алатын дозатор немесе пипетка (ол қ ан мө лшерін алуына байланысты), қ ан қ ұ рамын анық тауда эритроцит, тромбоцит, лейкоциттер жә не олардың тү рлері агронулоциттер жә не гранулоциттерді анық тайтын микроскоптар, қ ажетті гистологиялық қ ұ рал-жабдық тар: спирт, заттық шыны, мақ та, пипетка, қ ан жә не лейкограмма қ ажет. Осылар арқ ылы қ анның сапалық жә не сандық мө лшерін анық тауғ а болады.

49) Зерттеуші қ ызыл сү йек миынан жұ ғ ынды дайындады. ОЛ осы препараттан кө ре ала ма? 1) мү шелер қ ұ рылысы; 2) мү шелердегі клетка элементтерінің тығ ыз қ арым-қ атынасын; 3) клетка элементтерінің сндық қ ұ рамы; 4) клетка элементтерінің сапалық қ ұ рамы? Қ ызыл сү йек миы —қ ан айналым жү йесінің негізгі мү шелерінің бірі, ол гемопоэзді жә не жаң а қ ан клеткаларын жасайды. Ол сонымен қ атар иммунопоэздің бір органы. Егер сү йек миы бұ зылса, аутоиммунды цитопения, кө біне аутоиммунды тромбоцитопения, аутоиммунды лейкопения, тіптен апластикалық анемия дамиды. Қ ызыл сү йек миының бес: эритроцитарлы, гранулоцитарлы, лимфоцитарлы, моноцитарлы жә не макрофагты қ ұ рылымдары бар. Олардың ә р қ айсысы эритроциттерді, эозинофилдер, нейтрофилдер мен базофил; лимфоцит; моноцит; тромбоцит клеткаларын береді. Жұ ғ ынды дайындау жолы жә не керек қ ұ рал-жабдық тар: Жұ мысқ а пайдаланғ ан қ ұ рал – жабдық тар: лабораториялық егеуқ ұ йрық тар, микроскоп, спирт пен эфир қ оспасы, пинцет, бинт, мақ та, Никифиров қ осындысы, дистилденген су, компьютерге жалғ анып, бейнекамерамен қ амтылғ ан SA3300C микроскоп. Жұ мыстың барысы: Жұ ғ ынды дайындау. Қ ызыл сү йек миының жұ ғ ындысы майдан тазартылғ ан зат шынысының жә не қ ыры тегістелген зат шынысының кө мегімен дайындалады. Майдан тазартылғ ан зат шынылар Никифиров қ оспасында сақ тайды. Ол қ оспадан шыныны пинцеттің кө мегімен алады да таза бинтпен сү ртеді. Енді егеуқ ұ йрық ты сойып жамбасын ашады. Ашқ ан соң жасбас сү йегін алып, сү йектің бас жағ ын сә л кеседі. Негізінен қ ызыл сү йек миын жақ сы ә рі толық зерттеу ү шін тышқ ан ұ рығ ының бас сү йегінен алғ ан жө н. Себебі, ол жерде сү йектін қ ызыл миы кө п болады. Енді заттық шынығ а сол жерден қ ан алып қ ондырамыз. Зат шынысының шетіне қ ондырылғ ан қ анды тегіс қ ырлы шынының кө мегімен зат шынысының бетіне тү гелдей жағ ады. Жұ ғ ындыны бекіту. Ол ү шін жұ ғ ындысы бар шыныны спирт бар немесе Никифиров қ осындысына орналастырады. Егер бір мезгілде бірнеше жұ ғ ындыны бекіту керек болса, онда жұ ғ ындыларын сыртқ а қ аратып, шыныларды екіден жұ птау арқ ылы орналастырады. 5 минуттан кейін шыныларды пинцеттің кө мегімен ерітіндіден шығ арып алады да кептіру ү шін сорғ ыш қ ағ аздың ү стіне орналастырады. Бекіткіш сұ ыйқ тық ты аузы тығ ыз жабылатын банкағ а қ ұ йып ұ зақ мерзімге сақ тауғ а болады. Препаратты микроском астында қ арау. Микроскоп астында препаратты қ арау ү шін алдымен препарат ү стіне эфир майын тамызып, содан соң микроскоп астында қ араймыз. Мысалығ а, тышқ ан ұ рығ ының бас сү йегінен жасалғ ан препаратты микроскоп астынан қ арағ анда мына заттар кө рінеді: бұ л жерде кө птеген пайда болып келе жатқ ан мү шелер мен қ ұ рылымдар кө рінеді. 1)кө п қ атарлы эпителий қ абаты (болашақ та ауыз қ уысының сілемейлі қ абатын береді); 2) безді эпителий (сілекей жә не жас бездерін береді); 3)дамып келе жатқ ан сү йек эпителиі (сү йек балкаларын жә не қ ызыл сү йек клеткалары); 4) дасып келе жатқ ан тістер; 5) қ аң қ а бұ лшық еті (мысалы, тіл); 6) қ алыптасып келе жатқ ан нерв ұ лпасы (мысалы, ми ганглиі); 7) хоандар (жү ру насостары); 8)кө з алмасы жә не басқ ада кө з компоненттері; 9)ұ лулы дене; 10)синусоидты каппиляр; 11) май клеткалары. Тағ ы басқ а заттар да кездеседі.

50) Гистологиялық препараттарды эозин жә не гемотоксилинмен бояу арқ ылы зерттегенде, клеткаларда базофильді ядро ж\е оксифильді цитоплазма болды? Ол нені білдіреді? Негіздік боялу (базофилия); (basophilia, грек, basis - негіз, рһ іlіа — сү йіспеншілік) - адам мен жануарлар дене мү шелерінен дайындалғ анпрепараттардағ ы жасуша қ ұ рамындағ ы базофильді гистологиялық қ ұ рылымдарды (ДНҚ, РНҚ, мукополисахаридтер, негіздік белоктар жә не т. б. ) анық тауғ а пайдаланылатын, рһ -кө рсеткіші 7-ден жоғ ары бояулармен боялу. Негізді/ бояуларғ а гематоксилин, сафронин, кармин, пиронин, тионин жә не тағ ы басқ алар жатады. Бұ лардың (ядролық бояулардың ) қ ұ рамына сілтілік топтар кіреді. Гистологиялық препараттарды дайындауда кең інен қ олданылатын ә мбебап бояу - гематоксилин, жасуша қ ұ рамындағ ы базофильді қ ұ рылымдарды (ядро қ ұ рамын) кө к тү ске бояйды. Гистологиялық препараттарды дайындаудың сатыларын талдау. Альбомғ а гистологиялық препараттарды дайындаудың кестесін жазың дар. Онда келесі сатылар кө рсетілсін: 1 – материалды алу; 2 – бекіту; 3 – концентрациясы жоғ арылағ ан спирттер қ атарында сусыздандыру; 4 – тығ ыздандыру жә не парафинге қ ұ ю; 5 – микротомда кесінділер дайындау; 6 – препаратты ә йнекке орнық тыру; 7 – парафиннен тазартылғ ан кесінділерді бояу; 8 – кесінділерді жабу ә йнегінің астына орнық тыру. Бекітілгеннен кейін мү шелер бө ліктерін концентрациясы жоғ арлайтын спирттерде ығ ыстырып, спиртті ксилолғ а, одан кейін ксилолды парафинге салады. Осылайша, фиксацияланғ ан ұ лпа ауада қ атып қ алғ ан тығ ыз парафинге айналады жә не оны кесуге болады. Қ алың дығ ы 5- мкм-дей кесіндіні арнайы қ ұ рал микротом арқ ылы дайындайды. Мұ ндай кесінділер заттық шынығ а бекітіліп, парафин ксилолда ерітіліп, қ ұ рамындағ ы су спиртпен ығ ыстырылады. Содан кейін кесінділерді суда еритін бояулармен бояуғ а болады. Тұ рақ ты препараттар дайындау ү шін боялғ ан кесінділерді ә йнек арқ ылы канадалық бальзаммен жабады, бұ ндай препараттарды ұ зақ уақ ытқ а дейін сақ тауғ а болады. Бекітілген ұ лпалар мен жасушаларды бояу ү шін, ә ртү рлі табиғ и жә не синтетикалық бояулар пайдаланады. Табиғ и бояулармен (гемотоксилин, кармин т. б. ) кешенді қ осылыстар тү зетін ә ртү рлі металдардың қ ышқ ылдары қ олданады. Кесінділерді гематоксилин-эозинмен бояу тә сілі. Бұ л ә діс гистологиялық тә жірибеде кең інен қ олданылып келе жатыр. Бояуды белгілі бір ретпен орындау керек. Бояу нә тижесі, ә діспен қ атар кесіндінің қ ұ рамына да байланысты. Қ андай бояу ә дісі қ олданылса да, ең бірінші міндет парафинді еріту. Депарафинизация: 1)Ксилол (бензол, толуол) -2мин; 2) Ксилол (бензол, толуол) - 2 мин; I Абсолютті спирт- 2 мин; II Абсолютті спирт - 2 мин; I 96° - 2 мин; II 96° - 2 мин; 90°-ты спирт- 2 мин; 80°-ты спирт- 2 мин; 70°-ты спирт - 2 мин. Дистилденген су - 10 мин. Содан кейін кесінді бар шыныны дистилденген судан алып, жан-жағ ында қ ышқ ыл болса, сү ртіп қ ұ рғ атады, бір-бірлеп орналастырып, бояу ерітіндісін тамызғ ышпен қ ұ яды. Бояу кесіндіні тү гелімен жауып тұ руы тиіс. 2 минуттан кейін, бояуды тө гіп, оны дистилденген суғ а салады. Қ алғ ан екі шыны ыдысты 4-6 минуттан соң гематоксилиннен босатады. Осы жұ мыстардан соң, шыны ыдыстың астын қ ұ рғ атып сү ртіп, микроскоптың кіші ү лкейткішімен қ арайды. Боялу кезінде кесінді суда қ алқ ып жү рген болса, препараттық ине арқ ылы бірнешеуін бояуғ а салып немесе тө менгі бюкске қ ойып, аздағ ан уақ ыттан соң бояудан немесе бюкстан алады да, дистилденген суда шаяды, содан соң таза шынығ а жазып микроскоппен қ арайды. Бояу жолы: Гематоксилин мен бояу 1-5 мин; Сумен шайқ ау-2 мин; Ағ ынды суда жуу - 10 мин; Эозин (0, 1%)- 1-10 мин; Сумен шайқ ау; Сусыздандыру, ағ арту жә не бальзамғ а бекіту: 70°-ті спирт - 2 мин; 80°-ті спирт- 2 мин; 90°-ті спирт -2 мин; І 96°-ті спирт- 2 мин; ІІ 96°-ті спирт- 2 мин; І абсолютті спирт - 2 мин; ІІ абсолютті спирт- 2 мин; І Ксилол (бензол, толуол)- 2 мин; ІІ Ксилол (бензол, толуол)- 2 мин; Бальзам тамызып, жапқ ыш шыны жабыстыру. Нә тижелері: ядро ашық кү лгін тү ске боялатын болса – кесінді дұ рыс боялмағ ан, ядро – кү ң гірт – кү лгін, цитоплазма да боялғ ан болса – кесінді қ атты боялғ ан, ядро – қ ызыл-кү лгін тү сті жә не ядрошық, хроматиндер анық ажыратылғ ан, цитоплазмасы ашық тү сті, боялмағ ан болса – бояу дұ рыс жү ргізілген. Гематоксилин – табиғ и бояу, ол суда, спиртте жә не глицеринде жү ргізіледі. Гематоксилин ерітіндісі негіздік қ асиеттерге ие, ядро қ ұ рылымдарын анық кө рсетеді. Бірақ гематоксилиннің ө зі боямайды, бояушы оның ө німі – гематейн. Эозин – жасанды бояу, суда не спиртте ериді, қ ышқ ылдық қ асиетке ие, торша цп-н қ ызғ ылт тү ске бояйды. Гематоксилинмен боялғ ан кесіндіні дист/н суда жақ сылап шайып, ү стіне эозин еріт/н тамызады. Бояу уақ ытының мағ ынасы зор, мерзімі 1-4-5 минутқ а дейін созылады. Қ орытынды: 1. Цп қ ызғ ылт н/е сарғ ыш тү ске боялғ ан кескін анық боялмағ ан; 2. Жалпы тү сі қ ызыл, микроқ ұ рылымдар ж/е ядроның шекаралары анық кө рінбейді – кескін қ атты боялғ ан; 3. Жалпы кө рінісінің тү сі қ ызғ ылт сары тү сті, ядросы анық кө рінген – кескін жақ сы, дұ рыс боялғ ан. Эозинмен бояу біткен соң, бояуды флаконғ а қ айта қ ұ яды, кесіндіні дист/н суда шаяды, спирттермен, карбол-ксилолмен, ксилолмен шайып, бальзаммен жабады. Эозинді суда ж/е кү ші тө мен спиртте шайғ ан уақ ытта оң ай кетеді, сондық тан кесіндіні бұ ндай сұ йық тық та шайғ ан кезде тез жү ргізген дұ рыс болады, тек 96° жә не 100° спиртте 1-2 минут ұ стайды. Кесінді эозинмен қ атты боялғ ан болса, онда артық бояуларды шайып тастау к/к. Эозиннің бояу қ асиет/н кү шейту ү шін сірке қ ышқ ылын пайдалану керек. Ядроны қ ызыл тү ске, цп-ы жасыл ж/е сары тү ске бояйтын бояулар тү рлерін кездестіруге болады.

51) Зерттеушіге алдымен ө кпенің жалпы гистологиялық қ ұ рылымын зерттеуі қ ажет. Ол қ андай материалды ө ң деу ә дісін пайдалана алады? Ө кпенің гистологиялық қ ұ рылымын анық тау. Гематоксилин жә не эозинмен боялғ ан ө кпенің гистологиялық препаратында микроскоптың кіші ө лшемінде ірі, орташа жә не ұ сақ бронхтардың кө лденең кесіндісін жә не олардың арасындағ ы интерстициалды тіндерде орналасқ ан кіші қ ан айналым шең берінің қ ан тамырлары мен респираторлық альвеолаларды табу. Одан барып, микроскоптың ү лкен ө лшемінде ө кпе альвеоласы мен ә р тү рлі калибрдегі бронх қ абырғ асын қ ұ райтын морфологиялық компонеттерді ү йрету. Ірі бронхта фиброзды-шеміршекті қ абық қ а айшық тә різді гиалинді шеміршек табақ шаларына жә не шырыш асты негіздегі кө птік аралас бездерге, шырышты қ абық шаның кө п қ атарлы жыбырлағ ыш эпителиіне назар аудару керек. Орташа кө лемді бронхта екі қ атарлы жыбырлағ ыш эпителийге жә не шырыштағ ы бұ лшық ет табақ шасына, бронхальды бездердің аз санына жә не гиалинді шеміршектің аралшық тарын анық тау болып табылады. Кіші кө лемді бронхта бір қ атарлы жыбырлағ ыш эпителиийді, бронхиальді бездердің, гиалинді шеміршектің жә не жақ сы айқ ындалып, циркулярлы бағ ытталғ ан жазық бұ лшық еттен тұ ратын қ абық шаны анық тау. Бронхтардың арасындағ ы интерстициалды тінде тө селген жазық альвеолоциттерін, ө кпе ацинустарының респираторлық альвеоласын, қ ан тамырларын қ арау болып табылады.

52) Зерттеушіге алдымен ө кпедегі альвеолоциттің ультрақ ұ рылымын зерттеуі қ ажет. Ол қ андай материалды ө ң деу ә дісін пайдаланалады? Зерттеуші алдымен ө кпедегі альеолоциттердің ө ң деу ә дісін қ олдана алмайды, себебі, бірінші ө кпенің жалпы гистологиялық қ ұ рылымын зерттеп барып, одан кейін альвеолоциттердің қ ұ рамын зерттейді. Бұ лай болу себебі, ө кпенің қ ұ рылымдық бірлігі болып альвеолоциттер саналады. Сол себептен оны анық тау бірден қ иындық қ а тү седі. Ө кпенің гистологиялық қ ұ рылымын анық тау. Гематоксилин жә не эозинмен боялғ ан ө кпенің гистологиялық препаратында микроскоптың кіші ө лшемінде ірі, орташа жә не ұ сақ бронхтардың кө лденең кесіндісін жә не олардың арасындағ ы интерстициалды тіндерде орналасқ ан кіші қ ан айналым шең берінің қ ан тамырлары мен респираторлық альвеолаларды табу. Одан барып, микроскоптың ү лкен ө лшемінде ө кпе альвеоласы мен ә р тү рлі калибрдегі бронх қ абырғ асын қ ұ райтын морфологиялық компонеттерді ү йрету. Ірі бронхта фиброзды-шеміршекті қ абық қ а айшық тә різді гиалинді шеміршек табақ шаларына жә не шырыш асты негіздегі кө птік аралас бездерге, шырышты қ абық шаның кө п қ атарлы жыбырлағ ыш эпителиіне назар аудару керек. Орташа кө лемді бронхта екі қ атарлы жыбырлағ ыш эпителийге жә не шырыштағ ы бұ лшық ет табақ шасына, бронхальды бездердің аз санына жә не гиалинді шеміршектің аралшық тарын анық тау болып табылады. Кіші кө лемді бронхта бір қ атарлы жыбырлағ ыш эпителиийді, бронхиальді бездердің, гиалинді шеміршектің жә не жақ сы айқ ындалып, циркулярлы бағ ытталғ ан жазық бұ лшық еттен тұ ратын қ абық шаны анық тау. Бронхтардың арасындағ ы интерстициалды тінде тө селген жазық альвеолоциттерін, ө кпе ацинустарының респираторлық альвеоласын, қ ан тамырларын қ арау болып табылады.

53) Электронды-микроскопиялық блокты алу барысында, қ айрағ ан кезде ж/е келесі кесу кезінде кесінді қ абыршақ танады. Бұ лай болуынна не себеп? Электронды микрсокопия:

Қ атты денелердің микроқ ұ рылымдарын, олардың локальді қ ұ рамын жә не микро ө рістерін (электрлік, магниттік жә не т. б. ) электронды микроскоп кө мегімен зерттелетін электронды-зондылы ә дістердің жиыны. Электронды микроскопияғ а сонымен қ атар зерттелетін объектілерді дайындау, нә тижелік ақ параттарды ө ң деу жә не талдау ә дістері де жатады. Электронды микроскопияның екі негізгі тү рі бар: трансмиссиялы(жарық тандырушы) жә не растрлі(сканерлеуші). Бұ л ә дістер сә йкес электронды микроскоптарды қ олдануғ а негізделген. Олар зерттелетін объекті туралыә р тү рлі сапалы ақ паратты береді жә не кө бінесе бірге қ олданылады. Тағ ы да шағ ылдыру, эмиссиялы, оже-электронды, лоренцтік жә не т. б. электронды микроскопиялар белгілі, алайда олар трансмиссиялы жә не растрлі микроскоптарғ а тіркесіп қ олданылады. Радиациялық жә не плазмалық технологияларда кең інен қ олданылады.

54) Сандық микротомда кесінді дайындағ анда, алынғ ан кесінді бө лініп кетеді н/е ү лкен жарық шақ тар пайда болады. Мұ ның себебі неде? Микротомдармен жұ мыс жасау. Микротом-арнайы механикалық қ ұ рал. Ол гистологиялық кесінлерді белгілі жұ қ алық та кесіп дайындауғ а арналғ ан. Біздің ө ндірісте микротомдардың 3-тү рі шығ арылады: 1. Парафинді жә не целлоидинді кесінділер алуғ а арналғ ан шаналы немесе циркулярлы микротом МПС-2. 2. Парафинді материалдардың тізбектік кесіндісін жасайтын роторлы микротом. 3. Алдың ғ ы микротомдарғ а ұ қ сас, дегенмен ө зіне тә н ерекшеліктері мен конструкциялары жә не ережелері бар, мұ здатқ ыш микротом. Кесінділерді микротоммен ә зірлеу жә не жабыстыру. Микротом пышағ ы дұ рыс қ айралғ ан жә не орнатылғ ан болуы керек. Пышақ тың ең кею бұ рышы 12, 2°-қ а тең болғ аны жө н. Пышақ жалпағ ынан жатса сырғ ып қ ана отырады да, кесінділер жиырылып қ алады. Пышақ ты аса тік орнатса, кесінді ұ нтақ талып кетеді. Гистологиялық кесіндінің қ алың дығ ы бө ліктері шкаламен кө рсетілген микроә перу реттегіш бұ ранда арқ ылы қ ойылады. Бір сызық бір микронғ а тең. Керек қ алың дық ты қ ойғ аннан кейін кесекшені ұ стағ ыш орнатып, микробұ ранда арқ ылы пышақ тың жү зіне ә келеді. Пышақ орнатылғ ан пышақ ұ стағ ыштың жылжуы тез жә не бірқ алыпты болғ аны жақ сы. Жұ мысты бастар алдында микротом станинасында шектеуі болуын тексеру керек, ә йтпесе пышақ ұ стағ ыш шығ ып кетуі мү мкін. Кесіндіні алғ ан соң пышақ шанасын кейін итеріп қ ою керек. Кесекшенің жоғ ары жағ ын тегістеу ү шін парафиннің қ алың қ абатын алып тастау керек. Ол ү шін ө ткір ұ стара немесе скальпель қ олданғ ан дұ рыс. Гистологиялық кесінділер тізбегін ә зірлеуге роторлы микротом қ олданғ ан ың ғ айлы. Кесінділерді пышақ тан тек қ ылшашақ арқ ылы алып жылды дистилденген суғ а салу керек (егер дистилденген су болмаса, қ айнағ ан ыстық суды 40-45°С-қ а суытып қ олдануғ а болады). Кесінділерді жылтыр жағ ын астына қ аратып қ ойып планшетке де жинауғ а болады. Қ айнамағ ан суды қ олдануғ а болмайды, ө йткені судағ ы ауа кө піршіктері кө теріліп кесінділерді зақ ымдайды. Парафинге қ атырылғ ан кесінділерді жаю ү шін темп/сы 40°С-дейін кө терілетін арнайы аспап ү стелше қ олданылады. Оғ ан тө сеніш шыныны қ ояды. Кесінділер ү стелшенің жылжуы арқ ылы жайылады. Ү стелше болмағ ан жағ дайда қ айнағ ан суды пайд/уғ а болады. Су суып қ алмау ү шін астын отпен жылытып отыру керек.

55) Сандық микротомда кесінді дайындау кезінде қ ұ йылатын материал парафиннен бө лініп қ алады н\е одан тү сіп қ алады. Бұ ғ ан не себеп? Жә не оны қ алай жоямыз? Парафин дайындау. Тазартылғ ан парафин ү лкен молекулярлы кө міртегіден тұ рады. Парафиннің бірнеше тү рі болады. 1) Жұ мсақ –45-54°С-да ерітілетін. 2) Қ атты –58-60°-С-да ерітілетін. Кескін қ оршағ ан орта температурасының тө менгі жағ дайында ә зірленсе, 48-50°С ерігіш парафинді қ олданғ ан дұ рыс болады. Парафиннің нақ тылы ерігіштігі белгісіз болса, оны анық тап білуге де болады. Оны балқ уы нашар парафиннен келесі жолмен алуғ а болады. Парафинді 1-2 см бө лшектерге кесіп, термостаттың ү стің гі бө лігіне 2 қ абатты дә кеге салып, іліп қ ояды (темп. 58°С-60°С). Оның жартысы еріп, ыдысқ а ақ қ аннан кейін, дә кеде ерімейтін бө лігі ғ ана қ алады, сө йтіп жұ мсақ парафиннің бірың ғ ай фракциясын алады. Серпімділігін кө бейту ү шін парафинге шамамен 0, 5% ара немесе тістік балауызын қ осу керек. Парафинді еріту термостатта немесе ыстық суда жү ргізіледі. Отта немесе электроплитада ерітсе, ол қ атты сарғ айып кетеді. Парафинді сің діру уақ ытында ағ за тілінділері ксилол немесе хлороформнан ажырайды, сө йтіп бірінші ө лшемдегі парафин қ ұ рылымда қ алады, екінші таза парафинге салуғ а мә жбү р етеді. Ал ең соң ында парафин тілінділерін парафин балауызда сің іреді. Парафинді нысандарды кесекшеге қ ұ ю. Парафин сің ірген бө ліктерді кесекшелерге қ ұ яды. Нысандар кішкене болса, сағ ат шынысына қ ұ юғ а болады, тек оның тү біне глицерин жағ у керек. Одан ірі нысандарды, кө лемі олардан 4-5 есе ү лкен қ ағ аздан жасап қ айық қ а қ ұ яды. Нысандарды кесекшеге қ ұ юды термостаттың жанында істеу керек. Керекті Петри табақ шасын суымен, іскек, спирт шамы, препараттық инені дайындап алады. Ауа кө піршіктерін болдырмау ү шін қ ыздырылғ ан қ алақ шамен дұ рыстап тұ ру керек. Парафин-воск аз болса парафин қ ату уақ ытында ортасында шұ ң қ ыр пайда болып, нысандар жабылмай қ алуы мү мкін. Қ айық қ а қ ұ йылғ ан нысан суық суы бар шыныда толық қ атқ анша тұ рады. Қ айық тағ ы кесекше этикеткаланады. Кесекшені ағ аш қ алыпқ а отырғ ызу керек. Кесекшенің астың ғ ы жағ ы ү стің гі жағ ынан ү лкен болуы керек. Бү йір қ абырғ алары қ атарлас болғ аны жақ сы. Осыны тізбек кесінді жасағ анда ұ мытпау керек. Нысанның маң айында қ алың дығ ы 2-3 мм парафин-воск болу керек. Этикетканы қ алыпқ а қ ыздырылғ ан қ алақ шамен орналастырады. Этикеткағ а жануардың тү рі, немесе ағ засы, ө рмесі, кесекшенің саны жә не қ ұ йғ ан уақ ыты жазылуы керек. Осындай кесекшелер ө те кө п уақ ыт сақ тауғ а жарайды. Материал ө те ұ сақ болса, оны жоғ алтып алмау ү шін, келесі ә дісті қ олдануғ а болады. 1. Центрифуга пробиркасына материалды салып, оғ ан бекітуші сұ йық тық ты қ ұ йып, центрифугағ а салады. Материалды бояу қ ажет болмаса, оны жуғ ан соң, кү ші жоғ арылайтын спирт тізбегінен ө ткізіп, ағ артып, ә р сұ йық тық та центрифугағ а 1-2 минутқ а салып, парафинге қ ұ яды. Сағ ат ә йнегіне ерітілген парафинді қ ұ йып, оны қ атырады. Содан кейін парафиннің ортасында шұ ң қ ыр жасап, пробиркағ а қ ұ яды. Ксилол ө те аз болуы керек. Осы сағ ат шынысын термостатқ а қ ою қ ажет, сонда қ алғ ан ксилол ұ шып кетеді де, парафин ериді. Содан кейін шыныны суық суғ а қ ояды да, парафин қ атқ ан уақ ытта, кесекше кесіп алып, қ алыпқ а жапсырып, этикеткалау керек. 2. Ұ сақ нысандарды кесекшеге қ ұ ю ү шін шыны тү тікшелерді пайдалануғ а болады. Бір жағ ын жұ қ а капрон немесе планктон торымен байлап, екінші жағ ынан нысанды қ ұ ю керек. Бекіту, жуу, сусыздандыру, ағ арту жұ мыстары лайық ты сұ йық тық тарда ө ткізіледі. Парафинге сің іруді термостатта ө ткізіп, уақ ыты біткенше суық суда ұ стау керек. Парафинді тү тікшелерден алу ү шін оны аздап жылытады, сол уақ ытта ол нысанмен бірге сыртқ а тү седі. Кесекшені кесіп алып, қ алыпқ а этикетка жабыстыру керек. Жоғ арыда айтылғ ан жұ мыстардан жақ сы нә тиже алу ү шін, барлық кезең дерді нақ тылы тіркеп, кө рінген нә тижелерге ұ қ ыпты талдау жасап отырғ ан дұ рыс. Нысанды спирттерге салмас бұ рын, оғ ан соң ғ ы кө лемі мен пішінін беру қ ажет. Оның артық жә не зақ ымданғ ан жерлерін кесіп алып тасталынады. Сапасы жоғ ары гистологиялық кескін дайындау ү шін, зерттеліп жатқ ан ағ заның жұ қ а кесіндісі алынуы қ ажет, сондық тан да оны тиісті ортағ а қ ұ ю қ ажет. Сол кезде нысан жақ сы ә рі жұ қ а кесіледі. Егер негізгі принциптерді білмесе, қ ажетті ә дістерді дұ рыс қ арастырмаса, тілінділер кесуге келмей қ алады. Болмаса кесілген жұ қ а қ абаты сапасыз болып шығ уы мү мкін. Бұ л шарттарды орындау ү шін материалғ а парафин, целлоидин немесе желатин сің іріп қ ояды.

56) Сандық микротомда кесінді дайындау кезінде кесінді тү тікшеге оралып қ алады ж/е пышақ қ а жабысып қ алады. Бұ ғ ан не себеп, оны қ алай кетіреміз? Гистологиялық кесінділерді кесу барысында мұ ндай болады. Ондай уақ ытта кесінділерді пышақ тан тек қ ылшашақ арқ ылы алып жылды дистилденген суғ а салу керек (егер дистилденген су болмаса, қ айнағ ан ыстық суды 40-45°С-қ а суытып қ олдануғ а болады). Кесінділерді жылтыр жағ ын астына қ аратып қ ойып планшетке де жинауғ а болады. Парафинге қ атырылғ ан кесінділерді жаю ү шін температурасы 40°С-дейін кө терілетін арнайы аспап ү стелше қ олданылады. Ал пышақ қ а жабысқ ан қ алдық тарды қ ырып жайлап сү ртіп татаймыз. Микротом-арнайы механикалық қ ұ рал. Ол гистологиялық кесінлерді белгілі жұ қ алық та кесіп дайындауғ а арналғ ан. Біздің ө ндірісте микротомдардың 3-тү рі шығ арылады. 1. Парафинді жә не целлоидинді кесінділер алуғ а арналғ ан шаналы немесе циркулярлы микротом МПС-2. 2. Парафинді материалдардың тізбектік кесіндісін жасайтын роторлы микротом. 3. Алдың ғ ы микротомдарғ а ұ қ сас, дегенмен ө зіне тә н ерекшеліктері мен конструкциялары жә не ережелері бар, мұ здатқ ыш микротом. МС-1 микротомы-сандық микротом болып табылады. Микротом пышағ ы дұ рыс қ айралғ ан жә не орнатылғ ан болуы керек. Пышақ тың ең кею бұ рышы 12, 2°-қ а тең болғ аны жө н. Пышақ жалпағ ынан жатса сырғ ып қ ана отырады да, кесінділер жиырылып қ алады. Пышақ ты аса тік орнатса, кесінді ұ нтақ талып кетеді. Гистологиялық кесіндінің қ алың дығ ы бө ліктері шкаламен кө рсетілген микроә перу реттегіш бұ ранда арқ ылы қ ойылады. Бір сызық бір микронғ а тең. Керек қ алың дық ты қ ойғ аннан кейін кесекшені ұ стағ ыш орнатып, микробұ ранда арқ ылы пышақ тың жү зіне ә келеді. Пышақ орнатылғ ан пышақ ұ стағ ыштың жылжуы тез жә не бірқ алыпты болғ аны жақ сы. Жұ мысты бастар алдында микротом станинасында шектеуі болуын тексеру керек, ә йтпесе пышақ ұ стағ ыш шығ ып кетуі мү мкін. Кесіндіні алғ ан соң пышақ шанасын кейін итеріп қ ою керек. Кесекшенің жоғ ары жағ ын тегістеу ү шін парафиннің қ алың қ абатын алып тастау керек. Ол ү шін ө ткір ұ стара немесе скальпель қ олданғ ан дұ рыс. Гистологиялық кесінділер тізбегін ә зірлеуге роторлы микротом қ олданғ ан ың ғ айлы. Кесінділерді пышақ тан тек қ ылшашақ арқ ылы алып жылды дистилденген суғ а салу керек (егер дистилденген су болмаса, қ айнағ ан ыстық суды 40-45°С-қ а суытып қ олдануғ а болады). Кесінділерді жылтыр жағ ын астына қ аратып қ ойып планшетке де жинауғ а болады. Парафинге қ атырылғ ан кесінділерді жаю ү шін температурасы 40°С-дейін кө терілетін арнайы аспап ү стелше қ олданылады.

57)Студентке бауырдың гистологиялық препараттын дайындау барысында, ШИК реакциясын пайдалау арқ ылы бояу тапсырылды. Бояу жү ргізілгеннен кейін, студент гепотоцит цитоплаз/да қ арқ ынды қ ызыл-лилия тү сті қ ұ рылымды байқ ады. Бояудың нә тижесін тү с/з? Шифф-йодты қ ышқ ыл реакциясы (ШИК – реакциясы). Полисахаридті қ ұ рама қ ұ райтын заттың гистологиялық негізінде, Шифф-йодты қ ышқ ыл реакциясы (ШИК – реакциясы) жатады. Осы реакцияның кө мегімен гликогенді, мукопротеидті, гликопротеидті, гликолепидті (бө ліп) табуғ а болады. Ә діс: -Қ алың дығ ы 5-7 мкр парафинді кесіндіні парафинсіздендіру жә не суғ а дейін жақ ындату; 5-10 минутқ а йод қ ышқ ылына батыру; Дистилденген судың 3 ө лшемінде мұ қ ият жуу –3-5 минут; 10-20 минут Шифф реактивіне орналастыру; Жаң а дайындалғ ан кү кірт суының ү ш ө лшемінде ө ң деу; 10 минут қ ұ быр суында жуып, дистилденген суда шаю; Сү згіш қ ағ азбен қ ұ рғ ату; 2 ө лшем абсолютті спирттерден 1 минуттан ө ткізу; 2 ө лшем ксилолдан 1 минуттан ө ткізу; Бальзамғ а отырғ ызу. Нә тижесі. Полисахаридті зат пурпурлы-ақ шыл кө к-қ ызыл тү ске боялғ ан. Бейтарап мукополисахарид ә детте –пурпур қ ызыл, гликоген-қ аралау болады. Нә тижесі: 1. Ферменті бар (бақ ылау) сұ йық тық та болғ ан кесінділер боялмаса қ алғ ан кесінділерді гликогеннің болуын кө рсетеді, ШИК оң реакциясы сол тоқ ымаларда гликогеннің болғ анын дә лелдейді. 2. Барлық кесінділер бірдей болып боялса гликогеннің жоқ болуын кө рсетеді, бірақ басқ а зат бар екенін бояу дә лелдейді. 3. Тексерілетін (бақ ылау) кесінділердің бояуы қ алғ ан кесінділерге қ арағ анда нашар болса, онда ШИК оң материалдардың жартысы гликоген болғ аны. Бауыр жасушалары ішімдікке, есірткіге жә не темекі уына ө те сезімтал. ішімдікті ү немі, ө рі ү зақ уақ ыт пайдаланатын адамдардың бауыр жасушалары тығ ыздалып, дә некер ұ лпағ а айналады. Ол бауырдың ө те қ ауіпті ауруы - бауырдың беріиітенуіне (цирроз) соқ тыруы мү мкін. Бауырда вирустардың ә серінен болатын жұ палы бауырдың қ абынуы ауруы да кездеседі. Бұ л ауруды ауызекі тілде сары ауру (болезнь Боткина) деп атайды.

58) Электронограммада клетка ө те кө п митохондриялар бар ж/е олар плазмолемма инвагинациясына жақ ын. Мұ ны қ алай тү сіндіресіз? Қ ұ рамы. Митохондрияның қ ұ рамында ақ уыздар (65—70% кү рғ ак салмағ ының ) липидтер (25—30%), нуклеин қ ышқ ылдары (ДНҚ, РІНҚ ) витаминдер жә не т. б. енеді. Митохондрияның қ ұ рамына енетін ақ уыздардың кө пшілігі — тотығ у процесін камтамасыз ететін, матриксінде жә не ішкі мембраналарына орналасқ ан ферменттер. Митохондриялардың қ ызметі осы ферменттерге байланысты. Митохондрияның сыртқ ы мембранасының кұ рамындағ ы ақ уыздар 20% болса, ал ішкі мембранасында 75%-ке дейін жетеді, мұ ның ө зі оның басқ а клеканың мембраналарына карағ анда ерекшелігін кө рсетеді. Митохондрияның сыртқ ы мембранасы кө рсеткіштері жағ ынанэндоплазмалық торғ а ұ қ сас. Сыртқ ы мембранада жә не мембрана аралық кең істікте тотығ у процесінс қ атысатын ферменттер аз болады. Сонымен митохоыдриядағ ы ферменттер жасушаның тыныс алуына қ ажегті фермемттер болып табылады. Митохондрияның матриксінде «Кребс» цикліне қ атысатын ферменттер шоғ ырланады. Ішкі мембранасында электрондарды тасымалдайтын тізбек жә не фосфорландыру процесіне қ атысатын тасымалдау ферменттері (АДФ-тен АТФ) орналасады. Митохондрияда органикалық субстраттардың тотығ уы жә не АДФ фосфорлануы нә тижесіндс АТФ синтезделеді, сондық тан да митохондрияны жасушаның кү ш беретін стаициясы деп атайды. Клеткадағ ы тотығ у жә не энергия жинау процестері бірнеше кезең мен жү реді. Қ ұ рылысы. Бастапқ ы субстрат ретінде ә р тү рлі кө мірсулар май қ ышқ ылдары, аминқ ышқ ылдары қ олданылады. Кө мірсулардың бастапқ ы тотығ уы гиалоплазмада оттегісіз жү реді. Сондық тан оны анаэробты тотығ у немесе гликолиз деп атайды. Анаэробты тотығ удың негізгі субстраты глюкоза, Кейбір бактериялар энергияны пентозаның, май қ ышқ ылдарының аминқ ышқ ылдарының тотығ уы арқ ылы алады. Бұ л процесс мына тең деуге сэйкес келеді:
С6Н1206 + 602 -н-6Н20 + 6С02 + 680 ккал. Клеткада энергия бірден бө лінбейді, ол сатыланып жү реді, химиялық энергия жылуғ а айналмайды, ол тек макроэнергиялық байланыска АТФ-ке ауысады. Гликолиз процесінде глюкоза триозағ а дейін ыдырайды, мұ нда 2 молекула АТФ жұ мсалады да, 4 молекула АТФ синтезделеді, сонымен 1 моль глюкоза ыдырағ анда 10% энергия жұ мсалады. Гликолиз процесінде аз энергия жұ мсалғ анмен де бұ л табиғ атта жиі кездеседі. Микроорганизмдердің, кейбір ішек паразиттерінің, жаң адан дамып келе жатқ ан эмбриональды организмдердің жасушалары ү шін гликолиз негізгі энергия кө зі болып табылады. Сү тқ оректілердің эритроциттері ө здеріне керекті энергияны гликолиз арқ ылы алады, ө йткені оларда митохондриялар болмайды. Гликолиз процесінде пайда болғ ан триозалардың одан эрі тотығ уы осы митохондриялардың ө здерінде жү реді. Мұ нда барлық химиялық қ осылыстардан ыдырағ ан энергия қ олданылады, осығ ан байланысты С02 бө лінеді жә не оттегін қ олдана отырып кө п мө лшерде АТФ синтезделеді. Бұ л процестер трикарбон қ ышқ ылының тоғ ыруымен жү реді. Осыдан АТФ-тың фосфорлануы арқ АТФ молекулалары синтезделеді. Митохондрияларда толық белок синтездейтін жү йе болады, осығ ан байланысты ол ө зінің ДНҚ -сы арқ ылыРНҚ молекулаларын синтездейді. Митохондрия қ ұ рамында рибосомдар болғ андық тан, белок синтезі тұ рақ ты жү реді. Митохондриялардың кұ рамындағ ы ДНҚ -ның ядродағ ы ДНҚ -дан айырмашылығ ы болады (молекулалық салмағ ы жағ ынан жә не нуклеотидтердің кұ рамы жә не орналасуы жағ ынан). Митохондрияда жү ретін ДНК синтезінің ядродағ ы ДНК синтезімен байланысы жоқ, олар ө з ферменттері арқ ылы ғ ана байланысады. Митохондриялардың матриксында ДНК матрицасы арқ ылы РНК синтезі ө теді. Митохондрияда РНК-ның информациялық, тасымалдаушы, рибосомды тү рлері синтезделеді. Клетканың ішкі мембраналарына қ арағ анда плазмалемма холестерипке бай. Плазмалемманың бір ерекшелігі оның сыртында кө мірсулардан тұ ратын гликокаликс қ абаты орналасады. Бұ л қ абаттың қ алындығ ы 3—4 нм-дей болады. Плазмалемма негізгі атқ аратын қ ызметі: қ орғ аныштық, ө ткізгіштік жә не тасымалдаушы. Тасымалдаушы плазмалемма сулардың, иондардың жә не молекулалардың сыртқ ы ортадан жасушағ а ө туін жә не кері ө туін реттеп отырады. Зат алмасу процесінде жасушада пайда болғ ан қ орытылғ ан заттар да осы плазмалемма арқ ылы сыртқ а шығ арылып отырады. Плазмалемманың сыртқ ы бетіне рецепторлық ферменттер орналасады, олар жасушаның кү йін басқ а кө рші жасушаларғ а жеткізіп тұ рады. Плазмалемма жас/ң бө ліну проц/де маң рө л атқ /ды. Оның сыртында микротү тікшелер, талшық тар сияқ ты ә р тү рлі ө сінділер болады.

59) Студент тері, жү рек кесінділерін дайындады, бірақ оларды таң балауды ұ мытып кетті. Енді оғ ан дайындағ ан препараттарын ажырату ү шін бояудың қ ай тү рін пайдалану қ ажет? Бастапқ ыда біз керекті органдағ ы басым элементтерді біліп алуымыз жө н, демек жү ректі алатын болсақ, онда бұ лшық еттер кө п болады. Ал бұ лшық еттерді анық тау ү шін пиккрофуксинмен бояймыз. Ал тері жамылғ ысын бояу ү шін оның қ аншалық ты дә режеде кү рделі екенін жә не қ анша қ абаттан тұ ратынын, сол қ абаттардағ ы микрофиламенттер мен органоидтарын білуіміз керек. Тері 3 қ абаттан тұ рады. Ал бұ л қ абаттарда, ә сіресе дермада коллагенді жә не эластинді талшық тар айтарлық тай кө п болады. Оның тері жабыны екенін анық тау ү шін оны пикрофуксинмен бояймыз. Ван-Гизон альциан кө мегімен бояу. 1. Кесіндінің парафинін жою. 2. Вейгерт гематоксилинімен бояу 5-7 мин. 3. Ағ ынды суда жуу – 10 мин. 4. Альциан кө гімен бояу (0, 1 г альциан кө гін 100 мл 2% сірке қ ышқ ылында еріту) 1-2 мин. 5. Сү згіш қ ағ азбен қ ұ рғ ату. 6. Пикрофуксинмен бояу (1% су қ ышқ ыл фуксинге суғ а 1: 10 мө лшерінде қ анық қ ан пикрин қ ышқ ылын қ осу керек. 7. 96° этил спиртінде шаю. 8. Сусыздандыру, ксилолда ағ арту, бальзамғ а салып қ атыру. Қ орытынды: қ оң ыр-қ ара ядро, дә некер тоқ ымалары – қ ызыл, бұ лшық еттер сап-сары, кілегей – кө гілдір. Ван-Гизон ә дісімен дә некер ө рмелері жә не бұ лшық еттерді бояу. 1. Кесіндінің парафинін жою. 2. Вейгерт гематоксилинімен бояу 2-5 мин. 3. Дистилденген сумен жуумен бастап, ағ ынды суда жуу –10 мин (ағ ынды су болмаса суды 2-3 рет ауыстыру керек). 4. Пикрофуксинмен бояу (5-10 мл 1% су қ ышқ ылы фуксинді суғ а 100 мл қ анық қ ан пикрин қ ышқ ылын қ осу керек (1: 10). Сү згіш қ ағ азғ а бояуды тамызғ анда қ ан тү сті болу керек. 5. Кесінділерді тез дистилденген суда (5-10 сек) шайып жіберу керек. 6. 96° этил спиртінде шаю. 7. Абсолютті спиртте сусыздандыру. 8. Ксилолда ағ арту. 9. Б оялғ ан кесінділерді бальзамғ а қ атырып, ү стінен жапқ ыш шынымен жабу. Қ орытынды: коллагенды ө рмелер –қ ып-қ ызыл, ет жә не эластикалық талшық тар – кү ң гірт-сары немесе жасыл-сары, ядро – қ ызыл, қ ара.

60) Ұ сынылғ ан электроннограммадағ ы адипоцит пен борпылдақ дә некер ұ лпасындағ ы макрофагты қ алай ажырата алады? Адипоцит дегеніміз сү тқ оректілерде болатын май клеткалары. Май ұ лпасы (textus adiposus, {{lang-la| textus — ұ лпа, adeps — май) - май жасушалары — липоциттерден (адипоциттерден) қ ұ ралғ ан дә некер ү лпасының бір тү рі. Жануарлар организмінде қ орланатын май ұ лпасық ұ рылыс пен боялу ерекшеліктеріне байланысты екі тү рлі: ақ май ұ лпасы жә не қ оң ыр май ұ лпасы болып ажыратылады. Ақ май ү лпасының жасушалары цитоплазмасының кө пшілік бө лігін ірі май тамшысы алып жатады. Олардың сопақ келген ядролары жасуша цитоплазмасының бір жақ шетіне қ арай ығ ыса орналасады. Қ оң ыр май ұ лпасының клеткалары ұ сақ, пішіні кө п бұ рышты болып келеді. Қ оң ыр май ұ лпасы кемірушілерде, қ ыста ұ йқ ығ а кететін жануарларда, жаң а туғ ан нә рестелер мен жас тө лдерде болады. Қ оң ыр май ұ лпасының ядросы жасуша цитоплазмасының орта бө лігінде, ал оның айналасында ұ сақ май тамшылары орналасады. Май ұ лпасы қ оректік заттардың жә не судың қ оры. Олорганизмді суық тан қ орғ айды жә не жылуды аз жоғ алтады. Сонымен қ атар, май ұ лпасы организмде механикалық кызметтер де атқ арады. Борпылдақ ұ лпа (textus laxus; лат. textus — ұ лпа; laxus - борпылдақ ) - адам мен жануарлар организмдері кө птеген мү шелерінің қ ұ рамында кездесетін, денеде ең кө п тарағ ан дә некер ұ лпасы. Борпылдақ ұ лпа — жасушалардан (фибробластоциттер, макрофагоциттер жә не т. б. ) жә не жасушааралық заттан (коллаген, эластин, ретикулин талшық тары, пішінсіз — аморфты негізгі зат) тұ рады. Фибробластоциттер — борпылдақ ұ лпасы жасушааралық затының негізін қ ұ райтын талшық тарды тү зеді, ал макрофагоциттер немесе гистиоциттер (моноцитгер туындысы) — қ орғ аныс қ ызметін атқ арады. Борпылдақ ұ лпада бұ лардан басқ а адвентициальды жасушалар, плазмоциттер, ұ лпа базофилдері (шырлы жасушалар немесе лаброциттер), адифоциттер (липоциттер немесе май жасушалары), лимфоциттер болады. Борпылдақ ұ лпаның жасушааралық затына: коллаген жә не ретикулин талшық тары (беріктік қ ызмет атқ арады) мен эластин талшық тары (серпімділік қ асиеттер береді) жатады. Ал аморфты зат — борпылдақ ұ лпаның бірың гай негізін қ ұ райтын пішінсіз зат. Борпылдақ ұ лпадағ ы зат алмасу процесін — ұ лпа сұ йығ ы іс жү зіне асырады. Ол борпылдақ ұ лпа арқ ылы ү здіксіз ағ ып жатады жә не тұ рақ ты қ озғ алыста болады. макрофагтар (макро жә не грекше phagos — обыр) — жануарлар организміндегі мезенхим туыстас клеткалар. Организмге жаттекті жә не токсинді бактерияларды, ө лген клеткалардың қ алдық тарын жә не басқ а да бө лшектерді белсенді тү рде қ армап алып, қ орыта алады. Макрофагтар терминін алғ аш рет орыс ғ алымы И. И. Мечников (1845 — 1916) енгізді (1892). Макрофагтарғ а қ андағ ы моноциттер, дә некер тініндегі гистиоциттер, қ ан капиллярындағ ы эндотелий клеткалары, бауырдағ ы купфер клеткасы, альвеол қ абырғ асындағ ы ө кпе макрофагтары, ішек қ абырғ асындағ ы перитонеальді макрофагтар жатады. Сү тқ оректілерде макрофагтар сү йек кемігінде жетіледі. Макрофагтар (гистиоцит, моноцит, мононуклеарлы фагоцитоз жасайтын торша, а-торшасы) — ұ зақ ө мір сү ретін фагоцитоздық қ асиеті бар жекеленген торшалар. Жілік майынан шығ ады, қ анда жә не барлық ағ заларында кездеседі. Торша сыртында арнайы рецепторлары бар. Миграцияғ а, фагоцитозғ а, пиноцитозғ а бейім. Торшадан тыс уыттылыгы бар.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 67