«Ауыл шаруашылығындағы айналым капиталы»

«Ауыл шаруашылығ ындағ ы айналым капиталы»

I. Айналым капиталының мә ні, жіктелуі

II. Капиталдың ауыспалы айналымы

III. Айналым капиталын сипаттайтын кө рсеткіштер.

Айналым капиталы дегеніміз - ө ндірістік процесске толығ ымен қ атысатын, толық тү рде пайдаланылатын жә не ақ ша тү рінде қ айтыпоралатын кә сіпорынның мү лкі.

Ауыспалы айналым процесіне байланысты айналым капиталы 2-ге бө лінеді:

ө ндірістік айналым қ оры
ө ндірістік айналыс қ оры

Ө ндірістік айналым қ орына ө ндірістік запастар жә не ө ндірістік процесске қ атысатын жә не тікелей пайдаланылатын шикізаттар, айқ талмағ ан ө ндіріс, болашақ кезең шығ ындары.

Ө ндірістік айналыс қ орына дайын ө нім, дебиторлық қ арыздар, ақ ша-қ аражаттар.

Қ алыптастыру кө зіне қ арай айналым капиталы 2-ге бө лінеді:

меншіктік
қ арыз

Меншіктік айналым капиталына ө ндірістік запастар, дайын ө німнің қ алдық тары, аяқ талмағ ан ө ндіріс жә не болашақ кезең шығ ындары.

Қ арызғ а банк несиелері жатады.

Жоспарлау ерекшеліктеріне байланысты айналым капиталы 2-ге бө лінеді:

мө лшерлеу (мө лшерленген)
мө лшерлемеу (мө лшерленген емес)

Мө лшерлеу айналым капиталына ө ндірістік запастар, аяқ талмағ ан ө ндіріс жә не болашақ кезең шығ ындары жә не дайын ө нім.

Мө лшерлеу айналым капиталына дебиторлық қ арыздар жә не ақ ша қ аражаттары жатады.

II. Айналым капиталы жалпы 3 кезең нен тұ рады:

1-ші кезең де – кә сіпорын ақ ша қ аражаттарын, ең бек заттарын, яғ ни шикізатты сатып алуғ а жұ мсайды

2-ші кезең де - ө ндірістік қ ор мен жартылай фабрикаттар айналыстың нә тижесінде дайын ө нім пайда болады

3-ші кезең де – дайын ө нім сатылады, айналым қ оры ө ндірістен айналысқ а ө теді жә не қ айтадан ақ шалай нысанғ а айналады.

Бұ л капиталдың ауыспалы айналымы деп аталады жә не осы қ ысқ аша тө мендегі формула бойынша белгілеуге болады.

А – Т

Қ Ж

.... Ө.... Т – А

ЖК

Мұ ндағ ы:

А – капитал

Т – шикізат

Қ ж – қ ұ рал–жабдық

Жк – жұ мыс кү ші

Ө – ө ндіріс

Т – дайын ө нім

А – тү сім

III. Айналым капиталын сипаттайтын кө рсеткіштер:

1) айналым капиталының айналым коэффициенті

Кайн =	Ө
	АҚ

Мұ ндағ ы:

Ө - ө ткізілген ө німнен тү скен тү сім

АҚ – айналым қ орларының орташа жылдық қ ұ ны

2) бір айналымның ұ зақ тығ ы

Ұ айн =	Т
	Кайн

Немесе

Ұ айн =	Т*АҚ
	Ө

Мұ ндағ ы:

Т – айналымның ұ зақ тығ ы (кү н)

3) Бекіту коэффициенті – айналым коэффициентіне кері шама

Кбекіту =	АҚ
	Ө

4) ө німнің материал сыйымдылық коэффициенті

Мсыйым. =	М
	Ө К

Мұ ндағ ы:

М – материал, шикізат, отын, энергия

Ө К - ө ндіріс кө лемі

5) ө німнің материал қ айтарымдылық коэффициенті

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

Ө ндірістік қ ұ ралдардың нарығ ы, оның қ алыптасуы мен қ ызмет ету мә селелері қ андай?
Негізгі ө ндіріс қ ұ ралдарының қ ұ рылымы мен қ ұ рамының мә ні қ андай?
Ауылшаруашылық мақ сатындағ ы ө ндірістік негізгі қ орлардың шығ у жә не жаң арту коэффициентерін атаң ыз
Негізгі қ ордың амортизациялық есептеу жә не қ айта ө ндіру кө зі қ андай?

Ұ сынылатын ә дебиеттер

1. Оспанов М. Т., Аутов Р. Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы жә не тә жірибесі, Алматы, “Франклин”, 1997*

2. Попов Н. А. Экономика сельского хозяйства. С основами сельского предпринимательства: учебное пособие: Тандем, 2004 – 352 с.

3. Сейдахметов А. С., Куква И. Н., Нургалиева К. К. Экономическая оценка сельскохозяйственного потенциала агробизнеса. Учебник. Алматы, Экономика, 2006г.

4. Сейдахметов А. С. Агробизнестің экономикалық негіздері. Оқ у қ ұ ралы, Алматы, Экономика 2001ж.

8-тақ ырып. «Ауылшаруашылығ ындағ ы ең бек ресурстары жә не ең бек ө німділігі» Дә ріс мақ саты: Ауылшаруашылығ ындағ ы ең бек ресурстары жә не ең бек ө німділігін талдау Дә ріс сұ рақ тары I. Ең бек нарығ ының тү сініктемесі II. Агроө неркә сібіндегі ең бектің ерекшеліктері III. Жұ мыс бастылығ ы жә не ауыл шаруашылығ ындағ ы жұ мыссыздық IV. Ең бек ресурстарының тиімді пайдаланудың кө рсеткіштері V. Ең бек ө німділігі тү сініктемесі, кө рсеткіштері, анық тау ә дістемесі. Дә ріс мазмұ ны I. Ең бек нарығ ы – бұ л жұ мыс кү шін ұ лғ айту барысындағ ы ең бекке деген жеке қ абілеттіліктің ө мірге қ ажетті қ ұ ралдармен алмастырудағ ы ең бек қ атынастарының жиынтығ ы. Ең бек нарығ ының қ алыптасуына ә сер ететін жағ дайлар: 1) нарық тағ ы субъектердің кө птілігі 2) жұ мыс кү шіне деген сұ раныс пен ұ сыныс 3) нарық тық ынталандыру (мотивация) 4) нарық тық бә секе II. Ең бектің ерекшеліктері: 1) қ ндірістің биологиялық қ ұ ралдарының дамуына қ олайлы жағ дай жасау 2) ең бектің тиімділігінің табиғ и факторларына тә уелділігі 3) ең бек ресурстарындағ ы ө з-ө зін басқ ару 4) ең бектің маусымдылығ ы 5) жұ мысшылардың бірнеше ең бек функцияларын ауыстыру 6) ауыл шаруашылығ ындағ ы соң ғ ы экономикалық нә тиже ең бекке тә уелділігі. III. «Толық жұ мысбастылық » ұ ғ ымына анық тама беру қ иын. Оны бү кіл 100% халық жұ мыспен қ амтамасыз етілген деп тү сінуге болады. Жұ мыссыздық дең гейі – бұ л жұ мыс істеуді қ алайтындардың жалпы санының ішінде жұ мысы жоқ азаматтардың статистикалық кө рсеткіші (% тү рінде)

Жұ мыс кү ші =

Жұ мыс істейтіндер саны +

Жұ мыссыздар саны

Жұ мыссыздық дең гейі =	Жұ мыссыздар саны	* 100%
Жұ мыссыздық дең гейі =	Жұ мыс кү шінің жалпы саны	* 100%
Жұ мыссыздық тү рлері: 1) уақ ытша 2) қ ұ рылымдық 3) циклдік

Уақ ытша жұ мыссыздық – жұ мыс іздеп жү ргне немесе жұ мыс орнын алуын кү тіп отырғ ан адамдар. (ол жұ мыстың қ айта жаң ғ ыруымен жә не іздеумен байланысты) Уақ ытша жұ мыссыздар ең бек нарығ ына ұ сынатын «білімдері» бар деп есептеледі.

Қ ұ рылымдық жұ мыссыздық – уақ ыт ө те келе технология мен сұ раныс қ ұ рылымында ішрзгерістер болады, олар ө з алдына ең бек кү шіне жиынтық сұ раныс қ ұ рылымын ө згертеді. Осы ө згерістердің нә тижесінде кейбір мамандық тарғ а деген сұ раныс азаяды немесе мү лде жойылады. Басқ а мамандық тарғ а, соның ішінде жаң аларына сұ раныс кө бейеді. Бұ л кезде ең бек кү ші ең бек орындарының қ ұ рылымындағ ы ө згерістерге бірден жә не толық жауап бере алмағ андық тан жұ мыссыздық пайда болады. Бұ л жұ мыссыздық тү рі ұ зақ мерзімді, сондық тан ол қ ауіпті болып саналады.

Циклдік жұ мыссыздық – қ ұ лдырау кезең інде, яғ ни жалпы немесе жиынтық шығ ындардың жетіспеушілігімен сипатталатын кезең де пайда болады. Тауарлар мен қ ызметтерге жиынтық сұ раныс азайғ анда, жұ мысбастылық тө мендейді, жұ мыссыздық ө седі. Сол себепті циклдік жұ мыссыздық ты кейде «сұ раныс тапшылығ ына байланысты жұ мыссыздық » деп те атайды.

IV. Ең бек ресурстарын пайдалану кө рсеткіштері:

1) Ең бек ресурстарын пайдалану коэффициенті

Кт=	Тф
	Тн

Мұ ндағ ы:

Тф - ө ндірістік прцеске қ атысатын нақ ты жұ мысшылар саны

Тн – барлық жұ мысшылардың саны

2) Бір жылдағ ы жұ мыс уақ ытын пайдалану коэффициенті.

Кг=	Рф
	Рв

Мұ ндағ ы:

Рф – бір жылдағ ы нақ ты істелінген жұ мыс уақ ыты

Рв – жұ мыс уақ ытының ық тимал қ оры

3) Бір кү ндегі жұ мыс уақ ытын пайдалану коэффициенті.

Кд=	Вф
	Вр

Мұ ндағ ы:

Вф – бір кү ндегі нақ ты істелінген жұ мыс уақ ыты

Вр – бекітілген жұ мыс уақ ыты (8сағ ат)

4) Маусымдылық коэффициенті.

Кс=	3max(min)
	3 орт.

Мұ ндағ ы:

3max(min) – бір айдағ ы ең бек ресурстарының максималды немесе минималды жұ мысы

3 орт – ең бек ресурстарының орташа алық жұ мысбастылығ ы.

Ең бек ресурстарын тиімді пайдалануына ә сер ететін факторлар:

1) ө неркә сіптік қ осалқ ы ө ндірістің дамуы

2) ө ндірістік қ ұ рылымын жетілдіру жә не оның ғ ылыми-техникалық жаң аруы
3) кә сіпкерлік қ ызметтің дамуы
4) жқ мысшылардың ә леуметтік жағ дайын жақ сарту
5) ең бекті пайдаланудағ ы аймақ тық жә не салалық жағ дайларды есепке алу

Е=	Жө
	t

Ең бек ө німділігі

Ең бек ө німділігіне қ арсы кө рсеткіш ең бек сыйымдылығ ы

C=	T
C=	Жө

Ең бек сыйымдылығ ы

Кө рсеткіштер:

Е
Толық		қ осымша
заттай	Ақ шалай	бірлік	суммарлық
1 жұ мысшығ а шақ қ андағ ы ө ндірілген ө німнің кө лемі	1 жұ мысшығ а шақ қ андағ ы ө ндірілген ө німнің қ ұ ны	1жұ мысшының сағ аттық ө німділігі	Ауыл шаруашылық дақ ылдарының жә не малдардың ө німділігі
1 адам сағ атқ а шақ қ андағ ы ө ндірілген ө німнің кө лемі	1 адам сағ атқ а шақ қ андағ ы ө ндірілген ө німнің қ ұ ны	1жұ мыс кү нінде орындалғ ан жұ мыстың кө лемі	1жұ мысшығ а шақ қ андағ ы мал басы жә не егістік кө лемі
1ц ө німге кеткен ең бек шығ ындары	100 т ө німге кеткен ең бек шығ ындары	Кө лем бірлігіне кеткен ең бек шығ ындары	1га егістікке жә не 1 мал басқ а кеткен ең бек шығ ындары

Анық тау ә дістемесі:

Ауыл шаруашылық ө німі	Негізгі	t
	Қ осымша
	қ осалқ ы

Дә нді дақ ылдар	Астық (1)
	Сабан (0, 08)
	Астық қ алдық тары (%)

Мына формуламен есептейміз:

Ед=	ЖӨ а+(ЖӨ ақ * Д)
	t

Мұ ндағ ы:

Ед – дә нді-дақ ылдар ө ндірісіндегі ең бек ө німділігі

ЖӨ а – астық тың кө лемі

ЖӨ ақ – астық қ алдық тарының кө лемі

Д – астық қ алдық тарындағ ы астық тың ү лесі

T – жалпы ең бек шығ ындары

Ес =	ЖӨ с
	t *0, 9

Мұ ндағ ы:

Ес – сү т ө ндірісіндегі ең бек ө німділігі

ЖӨ с – бір жыл ішіндегі сү т кө лемі

T – жалпы ең бек шығ ындары

0, 9 – сү тке кеткен ең бек шығ ындарының ү лесі

Ем =	ЖӨ м
	t *0, 1

Мұ ндағ ы:

Ем - мал-тө лін ө сірудегі ең бек ө німділігі

ЖӨ м - мал-тө лінің басы

T – жалпы ең бек шығ ындары

0, 1 - мал-тө ліне кететін шығ ындардың ү лесі.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ең бек нарығ ы туралы ұ ғ ым, оны ұ йымдастыру

2. Аграрлық ең бек нарығ ының инфрақ ұ рылымы.

3. Ауыл шаруашылығ ында жұ мыскерлер санының қ алыптасуы жә не оларды пайдалану ерекшеліктері.

4. Жұ мыстағ ы жағ дай – ең бек ө німділігін арттыру себебі ретінде.

Ұ сынылатын ә дебиеттер

1. Оспанов М. Т., Аутов Р. Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы жә не тә жірибесі, Алматы, “Франклин”, 1997*

4. Сейдахметов А. С. Агробизнестің экономикалық негіздері. Оқ у қ ұ ралы, Алматы, Экономика 2001ж.

⇐ Предыдущая 8 9 10 11 121314 15 16 17 Следующая ⇒