9-тақырып. «Қаржы ресурстарын ұйымдастыру»

Дә ріс мақ саты: Агробизнес сферасында ө ндірісті орналастыру, мамандандыру жә не шоғ ырландыру ерекшеліктерімен танысу жә не оларды қ ұ ру, қ алыптастыру ә дістерін оқ ып ү йрену

Дә ріс сұ рақ тары

I. Ө ндірістің орналастыруы мен мамандануының қ ажеттілігі мен мә ні

II. Ө ндірістің орналастыруы мен мамандануының негізгі қ ағ идалары

III. Ө ндірістің мамандануының негізгі тү рлері (нысандары)

IV. Ө ндірісті орналастырудың анық тау ә дістемесі

V. Ауыл шаруашылығ ындағ ы жалпы жә не тауарлы ө нім

VI. Сала ұ ғ ымы жә не оның жіктелуі

Дә ріс мазмұ ны

I. Ауыл шаруашылығ ында ө ндірісті орналастыру – бұ л ең бек бө лінісінің сандық жағ ын нақ тыланғ ан аймақ та қ амтиды. Ол қ андай учаскелерде, аймақ тарда жә не қ андай кө лемде ауыл шаруашылық дақ ылдарының жә не ө німнің сол немесе басқ а тү рлерін ө ндіру қ ажеттілігін кө рсетеді.

Ө ндірістің мамандануы – ең бек бө лінісінің сапалық жағ ын қ амтиды. Ол нақ тыланғ ан аймақ тарда қ андай мал мен дақ ылдар тү рлерінің дамуын кө рсетеді.

II. Қ ағ идасы:

1) аз ең бек пен қ аржыны жұ мсай отырып, мол керекті ө нім алу

2) ауыл шаруашылығ ындағ ы табиғ ат жағ дайларын есепке алу

3) транспорт қ ұ ралдарын тиімді пайдалану

4) ө ндірісті, шикізат қ айнар кө здерімен жергілікті тұ тынуғ а жақ ындастыру

5) сол немесе басқ а аймақ тардағ ы азық -тү лік тұ тыну қ ұ рылымындағ ы тарихи қ алыптасқ ан ерекшеліктері

6) халық тың ө ндірістік тә жірибесі

7) ауыл шаруашылық дақ ылдарының биологиялық ерекшеліктері

8) ауыл шаруашылық жерлерінің қ ұ рылымы мен кө лемі.

III. Ө ндірістің маманданудың ерекшеліктері:

1) ө ндірістің кө псалалығ ы

2) шаруашылық та бірнеше жыл қ атарынан дақ ылдардың бір тү рін ғ ана ө сіру (ө ндіру)

3) кө п шаруашылық тарда мал бастарының барлық қ ұ рылымдық бө лімшелерде қ алыптасуы

Ө ндіріс мамандануының негізгі тү рлері:

1) территориялық немесе аймақ тық мамандану – бұ л ауыл шаруашылық аймақ тарарасындағ ы ең бек бө лінісі. Бұ л кезде ауыл шаруашылық салаларының орналасуы мен дамуыө ндірісті шоғ ырландыру мен материалдық -техникалық базалардың дамуымен байланысты. Бұ л мамандану тауарлы ө німнің қ ұ рылымымен сипатталады.

2) шаруашылық мамандану – бұ л тауарлы ө нім, ө ндірістегі жеке кә сіпорындар арасындағ ы ең бек бө лінісі. Бұ л жағ дайда негізгі қ ағ ида тауарлы салалардың минималды санының дамуы.

3) Ішкі шаруашылық мамандану – бұ л шаруашылық ө ндірістік бө лімшелер арасындағ ы ең бек бө лінісі. Маманданудың басқ а тү рлерімен салыстырғ анда ішкі шаруашылық мамандануда жалпы ө нім ө ндірісі кө зделген.

4) ішкі салалық мамандану - ө ндірістік бө лімшелер ө нім ө ндірудің жеке технологиялық сатыларына маманданады. Бұ л маманданудың тү рі мал шаруашылығ ына тә н.

IV.

Ауыл шаруашылық ө ндірісін орналасуыныі негізгі кө рсеткіші ретінде нақ тыланғ ан ө німнің жалпы ө нім ө ндірісіндегі республика, облыс, аймақ жә не кә сіпорынның ү лес салмағ ын алады.

Қ осымша кө рсеткіштер ретінде:

жекелеген ауыл шаруашылық дақ ылдарының егістік кө лемімен
жекелеген мал тү рлерінің мал басымен
тауарлы ө німнің тү рлерімен.

Ө ндірістік маманданудың негізгі кө рсеткіші – тауарлы ө німнің қ ұ рылымы.

Қ осымша кө рсеткіштер:

жалпы ө німнің қ ұ рылымы
егістік кө лемінің қ ұ рылымы
ақ шалай табыстың қ ұ рылымы
ө ндірістік шығ ындардың қ ұ рылымы

V. Белгілі мерзім ішінде ө ндірілген тү рлі ө німдердің жиынтығ ы жалпы ө нім деп аталады.

Егін шаруашылығ ының жалпы ө німіне қ осылатындар: сол жылғ ы егіннен алынғ ан ішкі ө німнің қ ұ ны(астық, техникалық бау-бақ ша дақ ылдары, картоп), жаң адан отырғ ызылғ ан кө пжылғ ы кө шеттердің жә не жыл бойына шаруашылық та толық ө ндірілмей қ алғ ан ө німдер қ ұ ны. Мал шаруашылығ ының жалпы ө німіне қ осылатындар: ауыл шаруашылығ ындағ ы малдарын ө сіру жә не шаруашылық қ а пайдалану кезінде алынғ ан ішкі ө німнің қ ұ ны(сү т, жү н, қ аракө л терісі, жұ мыртқ а, бал), мал, қ ұ с жә не басқ а да ауыл шаруашылығ ындағ ы малдарын ө сірудің қ ұ ны(тө л мен ө сім қ ұ ны).

Ауыл шаруашылық кә сіпорындары халық тұ тынатын заттар мен ө неркә сіп ү шін шикізат ө ндіре отырып жалпы ө німнің бір бө лігін ө з шараларынан тыс жерде де сата алады. Ө німнің бұ л бө лігін тауарлы ө нім деп атайды.

Ауыл шаруашылығ ындағ ы кә сіпорынның тауарлық дең гейі тауарлы ө німнің жалпы ө німге пайыздық қ атынасы кә сіпорынның маң ызды бағ а кө рсеткіші болып табылады. Оны тө мендегі формула бойынша есептеуге болады:

VI. Сала ұ ғ ымы жә не оның жіктелуі.

Сала – басқ алардан ең бек қ ұ ралдары мен заты нақ тыланғ ан технология ө ндірісті ұ йымдастыру мен ө ндірілетін ө нім тү рімен ерекшеленетін ө ндірістің бө лігі.

Ауыл шаруашылқ салалар экономикалық маң ызына байланысты 3-ке бө лінеді:

1) негізгі

2) қ осымша

3) қ осалқ ы

Негізгі сала – шаруашылық тың негізгі бағ ытын айқ ындайды жә не тауарлы ө нім қ ұ рылымында ең жоғ арғ ы ү лес салмағ ын алады.

Қ осымша салалар – қ осымша тауар ө нім ө ндіруге, сонымен қ атар негізгі салалардың дамуына қ олайлы жағ дай жасау мақ сатында ұ йымдастырылады.

Қ осалқ ы салаларғ а – шаруашылық қ а жалпы қ ызмет кө рсететін, сонымен қ атар ауыл шаруашылық шикізатты ө ң деу салаларды жатқ ызамыз. Олардың негізгі міндеттері ең бек ресурстарын тиімді пайдалану.

Салааралық байланысты қ алыптастыратын ұ йымдастыру-шаруашылық қ ағ идалары:

1) сол немесе басқ а сала ө ндірістің негізгі қ ұ ралдарын пайдалану ү шін қ ұ ралады

2) кейбір жағ дайларда қ осымша сала негізгі салалардың ө ндірістік процесін жү ргізу мақ сатында қ алыптасады

3) қ осымша салалардың бір қ атары негізгі салалардың қ алдығ ын пайдаланады жә не соң ғ ының шығ ындарын азайту мақ сатында қ ұ ралады.

4) кейбір қ осымша салалар ауыл шаруашылық ө німдерін қ айта ө ң деуге, сонымен қ атар ең бек ресурстары жақ сы пайдалану мақ сатында қ ұ ралады

5) кейбір қ осымша салалар кә сіпорын қ ұ ралдарының айналымдылығ ын жеделдету мақ сатында қ ұ ралады

6) қ осымша салалар негізгі салалардың дамуына жә не тұ рақ тылығ ына қ олайлы жағ дай жасайды.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

5. Ең бек нарығ ы туралы ұ ғ ым, оны ұ йымдастыру

6. Аграрлық ең бек нарығ ының инфрақ ұ рылымы.

7. Ауыл шаруашылығ ында жұ мыскерлер санының қ алыптасуы жә не оларды пайдалану ерекшеліктері.

8. Жұ мыстағ ы жағ дай – ең бек ө німділігін арттыру себебі ретінде.

Ұ сынылатын ә дебиеттер

5. Оспанов М. Т., Аутов Р. Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы жә не тә жірибесі, Алматы, “Франклин”, 1997*

6. Попов Н. А. Экономика сельского хозяйства. С основами сельского предпринимательства: учебное пособие: Тандем, 2004 – 352 с.

7. Сейдахметов А. С., Куква И. Н., Нургалиева К. К. Экономическая оценка сельскохозяйственного потенциала агробизнеса. Учебник. Алматы, Экономика, 2006г.

8. Сейдахметов А. С. Агробизнестің экономикалық негіздері. Оқ у қ ұ ралы, Алматы, Экономика 2001ж.

Т. Рысқ ұ лов атындағ ы Қ азақ экономикалық университеті «Экономика жә не басқ ару»факультеті «Экономика» кафедрасы

⇐ Предыдущая 9 10 11 12 131415 16 17 18 Следующая ⇒