LITERATURA POZYTYWISTYCZNA. PODZIAŁ.

LITERATURA POZYTYWISTYCZNA. PODZIAŁ.

PUBLICYSTYKA:

ü dzienniki ( Gazeta Polska, Gazeta Warszawska, Kurier Codzienny, Kurier Warszawski)

ü tygodniki ( Bluszcz, Gł os, Przeglą d Tygodniowy, Tygodnik Ilustrowany)

ü dwutygodniki (Niwa)

ü miesię czniki (Ateneum).

Najważ niejsi felietoniś ci pozytywizmu to: Jan Lam, A. Ś wię tochowski, B. Prus, H. Sienkiewicz. Reprezentanci idei pozytywizmu: E. Orzeszkowa, B. Prus, H. Sienkiewicz, J. Lam, M. Konopnicka, M. Bał ucki, A. Dygasiń ski.

Publicystyka odegrał a waż ną rolę, propagowano na ł amach pism programy i problemy społ eczeń stwa polskiego.

Питання 2. Ідейно-філософські основи польського позитивізму. Головні гасла польського позитивізму

Nurt pozytywistyczny powstał na gruncie zaprzeczenia wielkim nierozstrzygalnym teoriom, był buntem przeciw metafizyce, idealizmowi i temu wszystkiemu, co niewytł umaczalne i co nie daje się wyjaś nić za pomocą rozumu. W cenie był empiryzm i udokumentowana wiedza, dzię ki któ rej ludzkoś ć powinna czuć się bezpiecznie.

Pozytywizm powstał i zawł adną ł kulturą europejską w latach czterdziestych i przez mniej wię cej trzy dziesię ciolecia był bezsprzecznie nurtem dominują cym. Okres ten charakteryzuje się intensywnym rozwojem nauki i techniki, powstają coraz to nowe technologie i teorie naukowe. Ludzie dostrzegają potę gę rozumu, dzię ki któ remu moż na opisać zależ noś ci, któ rymi rzą dzi się przyroda, zbadać sł abo poznany ś wiat zwierzą t i dotrzeć do prawideł, któ rymi rzą dzą się wszystkie ż ywe organizmy. Społ eczeń stwo jest uznawane za wytwó r przyrodniczy, prawa, od któ rych zależ y są analogiczne do tych uznawanych przez ś wiat zwierzą t. Poprawa statusu ż yciowego ma, wedł ug pozytywistó w, odbywać się za sprawą nieustannego rozwoju naukowego, któ ry w przyszł oś ci bę dzie w stanie poprawić los jednostek, a co za tym idzie wzmocnić cał e narody jak i pań stwa. Ta specyficzna, niemalż e ś lepa wiara w nieograniczone moż liwoś ci nauki nosi nazwę scjentyzmu. W owym okresie przeł omowych odkryć dokonują: biolog, doktor medycyny Pasteur, chemik Berthold, powstaje takż e kontrowersyjna teoria ewolucji Darwina. Najnowsze zdobycze cywilizacyjne stają się powoli coraz bardziej dostę pne, namacalnie poprawiają c komfort ż ycia np.: elektrycznoś ć i ś wiatł o. Nastę puje dynamiczny rozwó j takich dziedzin naukowych jak optyka (wynalezienie mikroskopu), archeologia czy prehistoria.

Począ tkową datą polskiego pozytywizmu jest rok 1863, któ ry był czasem znamiennym, w tym, bowiem roku wybuchł o i został o stł umione powstanie styczniowe. Data koń cowa moż e natomiast zostać wyznaczona tylko w przybliż eniu, gdyż był to cał y proces wypierania treś ci pozytywistycznych z kultury zachodzą cy w ostatnich latach XIX wieku. Ogó lnie przyjmuje się, ze okres przejś ciowy pomię dzy pozytywizmem a Mł odą Polską to wł aś nie lata 1890 - 1900.

Praca organiczna. Opracowana przez Herberta Spencera koncepcja podchodzenia do społ eczeń stwa w sposó b charakterystyczny dla organizmó w ż ywych. Harmonijne funkcjonowanie mogł o być wedł ug niego zapewnione tylko poprzez prawidł ową funkcjonalnoś ć każ dego organu i ich bezwzglę dną wspó ł pracę. Drogą ku coraz wyż szym stadiom rozwojowym miał o być pomnaż anie bogactw rozumianych jako dobra gospodarcze, ale ró wnież kulturalne i społ eczne. Specjalnymi przywilejami mieli cieszyć się ludzie aktywni, wykazują cy się ciekawymi koncepcjami, wykształ ceni wł aś ciciele ziemscy, pomysł owi i peł ni inwencji inż ynierowie. To ich cię ż ka, codzienna praca miał a być kluczem do oż ywienia pozostał ych czł onkó w społ eczeń stwa, do wycią gnię cia gospodarki z wieloletniej zapaś ci, a co za tym idzie, do ogó lnego podniesienia się poziomu ż ycia i ś wiadomoś ci pań stwowej na terenach znajdują cych się pod zaborami. Zaczę to wprowadzać w ż ycie zasadę tzw. utylitaryzmu, któ rego gł ó wnym celem był o wspó ł dział anie wszystkich dla jednego, wspó lnego dobra. Ó wczesna prasa tak oto zapatrywał a się na ten nowy prą d: " Utylitaryzm, to owa wielka społ eczna zasada, któ ra nakazuje czł owiekowi być uż ytecznym wszę dzie i zawsze, uczy stawiać sobie jasno okreś lony cel i ku niemu wytrwale zmierzać ".

Praca u podstaw był a rozumiana jako potrzeba podejmowania, bezinteresownej niekiedy, pracy dla warstw najbiedniejszych, mają cych najmniejszą ś wiadomoś ć społ eczno - polityczną. Stworzenie im w miarę godnych warunkó w do normalnego ż ycia zaowocuje w przyszł oś ci, kiedy przedstawiciele tych warstw podejmą się pracy na rzecz wspó lnego pomnaż ania narodowego kapitał u. Oto warstwy zajmują ce w hierarchii pozycję najniż szą, podstawową, mogą w niedalekiej przyszł oś ci stać się fundamentem społ eczeń stwa i jego stabilną opoką. Ponawiane był y odezwy do najbardziej wykształ conych obywateli. Zachę cano, aby nauczyciele, lekarze, społ ecznicy " szli w lud", poznali na wł asnej skó rze problemy wiejskiego ż ycia, pomogli jej mieszkań com wyjś ć z wielowiekowego, przysł owiowego już zacofania, troszczyli się o zdrowie na terenach wiejskich oraz jednocześ nie prowadzili dział ania propagandowe na rzecz uś wiadomienia wsi, jak wielka i doniosł a rola na niej cią ż y. Ró wnież rodzą cą się dopiero warstwę robotniczą starano się otaczać troską. Uboga szlachta, ludzie biedni nieposiadają cy wykształ cenia mogli takż e liczyć na pomoc, gdyż, jak gł oszono " każ dy mieszkaniec kraju obdarzon jest od natury uzdolnieniem, któ re zdrowe pojmowanie dobra ogó lnego spoż ytkować moż e".

Na nowy, prę ż ny ruch społ eczny wyrastał a emancypacja kobiet pozbawionych do tej pory praw społ eczno - politycznych. Chciano ró wnież zasymilować naró d ż ydowski, któ ry mó gł by przyczynić się do szybszego rozwoju gospodarczego polskiego społ eczeń stwa. Wymienione wyż ej inicjatywy rodził y się z zaufania do moż liwoś ci ż ywego organizmu społ ecznego, w ł onie któ rego moż liwa był a zgodna wspó ł praca najważ niejszych grup społ ecznych pomnaż ają ca dobra gospodarcze i kulturalne pomimo skrajnie niesprzyjają cych warunkó w

Gatunki charakterystyczne dla pozytywizmu:

· nowela

Utwó r prozatorski cechują cy się zwię zł ą, kró tką formą, jednową tkową fabuł ą. Akcja jest przedstawieniem kró tkiego wycinka ż ycia bohatera. Nie wystę pują komentarze odautorskie, rozbudowanie opisy. Utwó r zmierza do pointy, któ ra zawiera meritum utworu. Gł ó wni przedstawiciele: Bolesł aw Prus (" Katarynka", " Kamizelka" ), Henryk Sienkiewicz (" Latarnik" ), Eliza Orzeszkowa (" Z ró ż nych sfer" ), Maria Konopnicka (" Mił osierdzie gminy" ).

· Opowiadanie

Prozatorski utwó r narracyjny o jednową tkowej fabule. Od noweli odró ż nia go brak zasad kompozycji, moż liwoś ć wystą pienia epizodó w luź no powią zanych a akcją, rozbudowanych opisó w. O sposobie przedstawienia wydarzeń decydował autor, duż a rola narratora. Ró wnież był o noś nikiem treś ci pozytywistycznych. Przedstawiciele: B. Prus (" Antek" ), M. Konopnicka (" Nasza szkapa" ).

· powieś ć

Gatunek epicki charakteryzują cy się znaczną obję toś cią i swobodą wykorzystana zasad kompozycyjnych, co pozawala na kompilowanie kilku wą tkó w oraz wprowadzanie do ś wiata przedstawionego niemalż e dowolnej liczby postaci. Stosowany w pozytywizmie chę tnie ze wzglę du na moż liwoś ć zastosowania rozbudowanej argumentacji.

· powieś ć tendencyjna

Odmiana rodzajowa cał kowicie podporzą dkowana takim hasł om jak " praca organiczna" i " praca u podstaw".

Wyró ż niamy dwie odmiany:

1. Nawią zują cą do melodramatu z czę stymi wtrą ceniami o zabarwieniu sensacyjnym i tendencyjną charakterystyką postaci.

2. Odwoł ują ca się do tradycji oś wieceniowej, zabarwiona humorem i ostrą satyrą.

Obie odmiany miał y na celu przedstawienie idei pozytywistycznych w jak najbardziej korzystnym ś wietle. Starano się maksymalnie upraszczać sylwetki psychologiczne bohateró w na rzecz konfrontacji wyznawcó w sł usznych idei ich antagonistami. Nadrzę dnym celem był o przekonanie czytelnika o celowoś ci jakiegoś dział ania (kształ cenie dzieci wiejskich, solidarnoś ć społ eczna), do któ rego dopiero dobudowywana zostawał akcja utworu.

· powieś ć realistyczna

Jej postanie moż na wią zać z brakiem waloró w artystycznych w literaturze propagandowej. Rozbudowane sylwetki postaci został y wplecione w aktualne zjawiska społ eczne. Umoż liwił o to dogł ę bną krytykę najbardziej aktualnych problemó w. " Lalka", " Emancypantki", " Nad Niemnem", " Rodzina Poł anieckich" sł uż ył y przedstawieniu dramató w poszczegó lnych bohateró w na tle krajobrazu społ ecznego. Powieś ć realistyczna operował a nieco odmienną fabuł ą. Charakteryzował a się ona gł ó wnie rozbudowaną epickoś cią, wielową tkowoś cią oraz precyzyjnym opisem psychologicznych pobudek dział ania bohateró w. Ró wnież panoramie społ ecznej, dotychczas peł nią cej rolę tł a, nadano nową funkcję. Na jej bazie dą ż ono do uwydatnienia ró ż nic społ ecznych i pokoleniowych, któ re stanowił y sił ę napę dową akcji. Pisarze realistyczni jako pierwsi dostrzegli, ż e tak optymistyczne zał oż enia pozytywistó w nie mogą zdać egzaminu w rzeczywistoś ci. Widać to rozczarowanie na kartach ich powieś ci. " Lalka" zyskuje miano powieś ci realistycznej już poprzez sam fakt, ż e nie reprezentuje nurtu tendencyjnego. Nie odnajdziemy w niej jasnych wskazó wek odnoś nie tego, co dobre, co zł e i w któ rą stronę zmierzać. Autor zawarł za to w utworze cał ą masę pytań o przyszł oś ć. " Lalka" stara się krytycznie spojrzeć na najważ niejsze hasł a epoki.

· powieś ć historyczna

Utwory jak " Faraon" Prusa był y pisane, aby poddać analizie ó wczesne prą dy, lub miał y na celu stworzenie nieco wyidealizowanego obrazu polskiej przeszł oś ci opisywanego w konwencji sensacji i przygody (" Trylogia" Sienkiewicza)

· obrazek poetycki

Poł ą czenie elementó w epickich zaczerpnię tych z konwencji nowelistycznej i motywó w lirycznych, któ re są przeważ nie zapisem emocjonalnych spostrzeż eń. Treś ć jest zwykle zawarta w regularnym, sylabicznym schemacie wersyfikacyjnym (jedenastozgł oskowiec). Maria Konopnicka (" W piwnicznej izbie", " Jaś nie doczekał " ) stosował a ś rodki liryczne, aby uwypuklić tragiczna sytuację najuboż szych czę ś ci społ eczeń stwa.

· artykuł programowy

Gatunek zaliczany do publicystki, przeważ nie esej podejmują cy szeroką tematykę społ eczną

· felieton

Niewielkich rozmiaró w utwó r publicystyczny podejmują cy ró ż norodną tematykę, zazwyczaj napisany w ż artobliwym tonie. Konstrukcja felietonu umoż liwiał a kompilowanie ró ż norodnych temató w. Poprzez fikcyjne opowieś ci felietoniś ci krytykowali gł upotę i lenistwo.

· reportaż

Zaliczany jest do prozy o zacię ciu publicystycznym, jest zapisem odczuć z obserwacji zdarzeń, któ rych autor był naocznym ś wiadkiem (H. Sienkiewicz " Listy z podró ż y do Ameryki" ). Zasadniczym celem reportaż u był o informowanie czytelnika o szczegó lnie waż nych wydarzeniach.

Najwybitniejsi teoretycy pozytywizmu:

ü Aleksander Ś wię tochowski nazywany ró wnież " papież em pozytywistó w"

ü Piotr Chmielowski - krytyk i znakomity historyk literatury

Grupę mł odych pozytywistó w stanowili:

Eliza Orzeszkowa, Bolesł aw Prus, Henryk Sienkiewicz

: Dzienniki:

· " Kurier Warszawski", z któ rym zwią zany był Bolesł aw Prus

· " Kurier Codzienny"

· " Gazeta Warszawska"

· " Gazeta Polska"

· " Sł owo", któ rego redakcją zajmował się Henryk Sienkiewicz

· " Nowiny" redagowane przez Bolesł awa Prusa

Tygodniki i dwutygodniki:

· " Przeglą d Tygodniowy" pod redakcją Adama Wiś lickiego

· " Prawda" Aleksandra Ś wię tochowskiego

Duż ą popularnoś cią cieszył y się ró wnież gazety adresowane do niezbyt wymagają cego czytelnika:

· " Opiekun Domowy"

· " Niwa"

· " Bluszcz"

· " Kronika Rodzinna"

Na terenie Mał opolski dominował krakowski " Czas", tuba ugrupowań konserwatywnych, a takż e miesię cznik " Przeglą d Polski".

Gł ó wni przedstawiciele filozofii:

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒