«Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек» өлеңі

«Қ артайдық, қ айғ ы ойладық, ұ йқ ы сергек» - Абайдың 1886 жылы жазғ ан ө лең і. Ә рқ айсысы 4 тармақ ты 12 шумақ тан тұ рады. Бұ л шақ та ақ ынның дү ние, ә лем туралы танымы шығ ыстық рухани қ азынамен байығ ан, кемеліне келіп, мейлінше толысқ ан еді. Рухани кемел дең гейге кетерілген ақ ын заман сырын, адам қ ұ лқ ын терең философиялық тыныммен таразылайды. Қ айғ ы ойлау, кө зден ұ йқ ы қ ашып, ойдың кермек тартуы – мұ ның бә рі қ артайғ андық тың белгісі емес. Заманынан, заманының адамынан озғ ан, ақ ылымен, парасатымен озғ ан ақ ын ө зі жеткен рухани биіктен мұ ң дасарғ а, ойласарғ а сө з ұ ғ арлық кісі таппай толғ анады. Толғ ана отырып, заман, адам туралы, жақ сы мен жаман адал мен арам туралы ойларын білім, ақ ыл жайын дағ ы адамгершілік нысана тұ рғ ысы биігінен баяндайды, адам мен арамның, жақ сы мен жаманның парқ ын ақ ыл ғ ана айыра алатындығ ын анғ арады. Ө лең нің ә р шумағ ы негізгі тақ ырып пен идеяны ә р қ ырынан ашып, тұ таса келе кү рделі кө ркемдік қ ұ былысқ а айналады. Алғ ашқ ы екі шумақ ақ ынның адам мен заман туралы жалпы ойларынан тү зілген болса, кейінгі шумақ тарда бұ л ойлар бейнеге айналып, нақ ты да затты сипатқ а иеленеді. Ақ ын ұ станғ ан талап пен талғ ам ө лшемдеріне қ арағ анда, бойдың салғ ырттығ ын жең іп, ой қ уып, ақ ылғ а еру ердің ісі болғ анда, ө з қ ашанда ө здігін жасап, еріншек тартпақ, ортасынан шығ а алмай, шығ андап қ ылық та қ ыла алмай, қ ыр аспас қ алпында кө пке кө ніп қ ала бермек. Ер мен ез, олардың бір-бірінен айырмашылығ ы хақ ындағ ы осы ойлар біртіндеп жақ сы мен жаман, олардың бір-бірінен ө згешеліктері туралы тұ тасқ ан ұ ғ ымдар жү йесіне жалғ асады. Ақ ын танымы аясында жаман мен надан екі тү рлі ұ ғ ым, екі басқ а категория емес, бір ғ ана нә рсе. Жаманның жамандығ ы да білімсіздіктен, ақ ылдың кемдігінен. Білімсіз надан білімді адам айтқ ан ақ ылды қ ұ лағ ына ілмек емес, ақ пен адалды, шынды танымай, жоқ қ а иланып, жалғ анғ а сенбек. Кө пті кө рген, ақ ылы асқ ан ақ сақ алдың, білімдінің сө зінен сырдаң тартып, қ ылғ ан ұ рлығ ын, қ уғ ан қ улығ ын мақ тан етуден арығ а бара алмайтын да сол. Сонымен қ атар оның кісіге сырты кү ліп, ішіне жаулық сақ тайтын, жақ ынын тіріде аң дып, ө лсе ө кіретін қ асиеті де бар. Жамандығ ына, надандығ ына қ арамастан, мұ ндай пенделер мақ тан ү шін болыс болмақ шы, адамдық пен арамдық ты бір-бірінен айыра алмаса да, ел билеп, жұ рт мең гермекші. Осының бә рі Абай заманындағ ы білімсіз наданның, ақ ылсыз жаманның бейнесін, оның жан шындығ ын терең ә рі жан-жақ ты танытады. Ө лең 11 буынды қ ара ө лең ү лгісімен жазылғ ан. Алғ аш 1909 жылы Санкт-Петербургте жарық кө рген «Қ азақ ақ ыны Ибраһ им Қ ұ нанбайұ ғ ылының ө лең і» атты жинақ та жарияланды. Басылымдарында аздағ ан текстологиялық ө згерістер кездеседі. Мү рсейіт қ олжазбаларында, 1945 жылғ ы жинақ та 2-шумақ тың 1-жолы «Ә уелде жас қ артаймақ, туғ ан ө лмек» делінсе, қ алғ ан басылымдарда 1909 жылғ ы жинақ бойынша «Жас қ артаймақ, жоқ тумақ, туғ ан ө лмек» болып берілген. Осы шумақ тың 2-жолы 1945, 1954, 1957, 1977 жылғ ы жинақ тарда Мү рсейіт қ олжазбаларына сә йкес «Тағ дыр жоқ, ө ткен ө мір қ айта келмек», 5-шумақ тың 3-жолы «Екеуінің бірі жоқ ауыл кезіп» деп алынса, 1909 жылғ ы басылымда «Тағ дыр жоқ ө ткен адам қ айта келмек», «Екеуінің бірі жоқ ауыл кезбек» тү рінде басылғ ан. 1945, 1954, 1957, 1977 жылғ ы басылымдарда 4-шумақ тың 3-жолы 1909 жылғ ы жинақ негізінде «Арамдық тан жамандық кө рмей қ алмас» делінсе, Мү рсейіт қ олжазбаларында бұ л жол «Арамдық тан жамандық таппай қ алмас» болып алынғ ан. Туынды ағ ылшын, араб, белорус, қ арақ алпақ, қ ырғ ыз, латыш, орыс, ө збек, украин, ұ йғ ыр т. б. тілдерге аударылғ ан.

ІV Жаң а сабақ ты мең герту:

⇐ Предыдущая 31 32 33 34 35 36 373839 40 Следующая ⇒