Көне Қытай философиясының негізгі өкілдері

Конфуций — Кун-Фу-цзы («Кун Ү стаз») – біздің дә уірімізге дейінгі 551-479жылдары ө мір сү рген, кө не Қ ытай философиясының ең кө рнекті ө кілі, »қ ызмет етушілер философиясы» деген атауғ а ие болғ ан философиялық мектептің — Конфуцийшілдіктің негізін қ алаушы. Бұ л мектеп алғ ашында жу - «ғ алым-интеллектуалдар мектебінің ілімі» деп аталды. Озінің философиялық мектебін Конфуций ө мірлік тә жірибе жинақ тап, адамғ а қ ажетті алты ө нерді — салттарды білу, музыканы тү сіну, садақ ата-білу, кү йме арба айдау, жаза жә не санай білу істерін мең герген, ә бден кемелденген жасында қ ұ рды деп есептеледі. Ө зінің қ оғ амдағ ы рө лін Конфуций ө те қ арапайым бағ алап, ө зін жаң а ілімді жасаушы емес, кө не данышпандардың (шэн) «Шу цзин» жә не «Ши цзин» кітаптарындағ ы даналығ ын халыкқ а жеткізуші ғ анамын деп тү сінген.

«Лунь юй» («Ә ң гімелер мен пікірлер») ең бегі Конфуций туындысы ретінде қ абылданады. Оның негізгі мазмұ ны — мемлекет пен жеке адамды жан-жақ ты жетілдіру жолдарын кө рсету. Конфуцийдің пікірінше, мемлекеттің жақ сы болмағ ы оны қ ұ рап отырғ ан адамдарғ а байланысты, сондық тан да жеке адамның міндеті — мемлекетке, ө зіне жоғ ары тұ рғ ан адамғ а қ ызмет ету.

Лао-цзы (Ли Дань) — даосизм ілімін қ алыптастырушы, біздің дә уірімізге дейінгі VI-V ғ асырларда ө мір сү рген, кейінірек мифологиялық тұ лғ ағ а айналғ ан. Қ ытай философиясы тарихында алатын орны ерекше. Оның ілімін зерттеушілер Лао-цзы Конфуцийдің замандасы болды, ал оның кө зқ арастары «Дао дэ цзин»‘ шығ армасында жинақ талғ ан, бұ л шығ арманы Лао-цзының шә кірттері жазғ ан болуы да мү мкін деген болжампікірлер айтады. Лао-цзы даоны болмыстың алғ ашқ ы себебі, мә ң гілік, ө згермейтін бастауы деп тү сіндірді. Адам ойлауда да, іс-ә рекетінде де осы дао жолын ұ стануы, яғ ни «у -вэймен» айналысуы қ ажет. «У-вэй» — «тыныш келісу» дегенді білдіреді, кейінірек «ә рекетсіздік, ештең еге араласпау» деген қ азіргі мағ ынасында тү сініле бастады.

Мо-цзы (Мо Ди) – моистер мектебінің негізін салушы, біздің дә уірімізге дейінгі479-400 жылдары ө мір сү рген. Конфуций іліміне қ арсы Мо-цзы «адамды сү ю» идеясын басты деп тү сінді; Оның ойынша, елдегі жағ ымсыз қ ұ былыстардың себебі — адамдардың бірін-бірі жақ сы кө рмеуі. Адам ө зін ғ ана сү йсе, мұ ндай эгоизм мемлекетке зұ лымдық ә келеді. Ол ө з пайдасын ғ ана ойламай, қ оғ амдағ ы басқ а адамдардың да қ амын ойласа, жеке пайда жалпы пайдағ а ұ ласып, мемлекетте тыныштық орнайды. Мо-цзы елдегі ретсіздіктердің негізі кедейліктен басталады деп есептеп, адамдарды тынымсыз ең бек етуге шақ ырады, ең бектенген адамның кедей болуы мү мкін еместігін дә лелдеуге тырысады. Оның негізгі тұ жырымдары «Мо-цзы» ең бегінде баяндалғ ан.

Мэн-цзы (Мэн Кэ) — Конфуций ілімін жалғ астырушы, Қ ытай тарихшыларының мә ліметтері бойынша ол Конфуцийдің немересі Цзы Сыдың шә кірті болғ ан. Ө мір сү рген жылдары — біздің дә уірімізге дейінгі 372- 289 жылдар. Конфуций ілімін дамытып қ ана қ оймай, оны терең детті жә не жалпы Қ ытай философиясыныың дамуына ү лкен ү лес қ осты. Оның ілімінің негізі — тө рт адамгершіліктік бастау: адамды сү ю, парыз, салттарды орындауғ а ұ мтылу жә не ақ ыл-даналық қ а ие адам табиғ атының мейірімділігі.

Қ ытай философиясы туралы ойларымызды қ орытындыласақ, ө зінің маң ызын ә лі кү нге дейін жоймағ ан, қ азіргі заманғ ы Қ ытай мемлекетінің қ алыптасып-дамуына ерекше ә сер еткен, жалпы алғ анда мемлекет мү ддесін жеке адам мү десінен жоғ ары қ ойып, адамгершілік мә селелерін зерттеген философия болды деуге болады

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 67