‘Умар ибн әл-Хаттабтың Хатыбқа қатысты айтқан сөдерін түсіндіру

Ө те жиі жағ дайда кө птеген бауырлар жә не кейбір такфиршілер ө здерінің ойынша кә пір болып табылатындарғ а такфир жасауғ а рұ қ сат етілгендігіне дә лел ретінде ‘Умардың Пайғ амбарғ а (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыб туралы: «Уа, Аллаһ тың Елшісі, рұ қ сат бер, мен бұ л екіжү здінің басын шауып тастайын! » - деп айтқ ан сө здерін келтіреді.

Олар осыда сыртқ ы ә рекеттері немесе сө здері Шариғ атта кү пірлік деп аталатындарғ а такфир жасауғ а рұ қ сат етілетіндігіне нұ сқ ау бар деп біледі. Жә не ө здеріне дә лел етіп Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ‘Умарғ а оның сө здері ү шін сө гіс айтпағ анын келтіреді, бұ ғ ан қ оса бұ л хадистің бір риуаятында ‘Умар Хатыбқ а қ арай: «Ол кү пірлікке тү сті! » - деп айтқ аны келеді.

Кө пшілік мұ сылмандардың ‘Умардың сө здеріне мә н беріп, Пайғ амбардың ө зінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) сө здеріне ешқ андай мә н бермейтіні таң қ алдырады, ал ол (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ‘Умардан ерекше Хатыбтан: «Уа, Хатыб, сені бұ ғ ан не итермеледі? », - деп сұ рап, оның істеген ісінің себебін анық тай бастады.

Бұ л хадисте жә не ‘Умардың сө здерінде олар ү шін ешқ андай дә лел жоқ жә не мұ ның себебі де кө п:

‘Умар Хатыбты екіжү зді деп атады, бірақ осы нә рсе Хатыб шындығ ында да екіжү зді болғ анын білдіреді ме?! ‘Умар ө зінің Хатыбқ а қ атысты шешімінде қ ателескендігіне ешкім таласпайтын шығ ар. Кері жағ дайда екіжү здіге араша тү скендігі ү шін Са’д ибн ‘Убадағ а айтылғ ан екіжү зді деген сө здерді де қ абыл ету керек болады ғ ой?!

Екіншіден, Аллаһ тың Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) не ‘Умардың сө здеріне келіспеушілік айтпауы да бір мағ ыналы емес, кейбір имамдар осылай деп айтса да! Бұ л хадистің ә л-Бухари келтірген бір риуаятында Хатыбтың хатының мазмұ ны анық болғ ан соң ‘Умардың: “Уа, Аллаһ тың Елшісі! Ақ иқ атында ол Аллаһ қ а жә не Аллаһ тың Елшісіне сатқ ындық жасады, рұ қ сат бер, мен оның басын шауып тастайын! », - деп айтқ аны келтіріледі. Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыбқ а: «Сен ү шін осылай істедің? », - деді, ал Хатыб: «Аллаһ пен ант етемін, мағ ан еш нә рсе болғ ан жоқ жә не мен Аллаһ қ а жә не Оның Елшісіне иман келтірген болып табыламын, алайда мен халық тан қ олдау алуды қ аладым, Аллаһ олар арқ ылы менің отбасым мен мал-мү лкімді сақ тап қ алуы ү шін. Ө йткені сенің сахабаларың ның ішінде ол жерде олардың отбасылары мен мал-мү лкіне араша тү сетін туысқ андары жоқ тары жоқ », - деп айтты.

Бұ ғ ан Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын): «Ол шындық ты айтып тұ р жә не оғ ан жақ сыдан ө зге еш нә рсе айтпаң дар! » - деді. Алайда ‘Умар тағ ы да: “Ақ иқ атында ол Аллаһ қ а жә не Аллаһ тың Елшісіне сатқ ындық жасады, рұ қ сат бер, мен оның басын шауып тастайын! ”, – деді. Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі) оғ ан: «Ол Бадр шайқ асының қ атысушысы емес пе? Ал Аллаһ Бадр шайқ асының қ атысушыларына қ арап: «Қ алағ андарың ды істең дер, ө йткені сендерге Жә ннат ә зірленген! - немесе, - Ө йткені сендер кешірілдің дер! », - деген! » - деп жауап берді. Содан соң ‘Умардың кө здері жасқ а толып, ол: «Аллаһ жә не Оның елшісі жақ сырақ біледі! » - деді. ә л-Бухари 3983, 6259.

Ал не ү шін ешкім бұ л оқ иғ аның осы нұ сқ асына кө ң іл бө лмейді?! Онда Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ‘Умардың сө здерін кұ птамағ анына нұ сқ ау жоқ па сонда?!

Осы жерде біреу: «Ал не ү шін ‘Умар, Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын): «Ол шындық ты айтып тұ р, оғ ан жақ сыдан ө зге еш нә рсе айтпаң дар! » - деп айтса да, Хатыбты ө лтіруге тағ ы да бір рет рұ қ сат сұ рады? », - деген сұ рақ қ оюы мү мкін.

Бұ ғ ан жауапты хафиз Ибн Хажар беріп, былай деді: “Осыда ‘Умар ө зінің бұ л сө здерін екі рет қ айталағ анына нұ сқ ау бар. Бірінше ретке келер болсақ, оны ақ тауғ а болады, ө йткені ол шынайы себепті білмеді. Ал екінші ретке келер болсақ, онда оғ ан ақ тау жоқ, ө йткені Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыбтың сө здерін растайды жә не оғ ан жақ сыдан ө зге қ андай да бір сө здерді айтуғ а тыйым салады! ‘Умардың (Хатыбқ а ө лім жазасын қ олдануғ а) деген қ алауын екінші рет білдіруіне келер болсақ, бұ л сө здерде оқ а бар, бірақ бұ ғ ан қ атысты: «‘Умар Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыбты (екіжү зділіктен) ақ тауы одан ө лім жазасын тү сірмейді деп есептеді», - деп айтылғ ан”. Қ з.: “Фатхуль-Бари” 12/308.

Алайда Хатыбтың оқ иғ асының риуаяттарының кө пшілігінде ‘Умар ө з сө здерін бір-ақ рет айтқ аны жеткізіледі.

Ендеше, Расул бауырымыз ұ сынғ андай осы хадис туралы бірге ой қ озғ айық.

Біріншіден, бұ л риуаяттан біз Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын): «Оғ ан жақ сыдан ө зге еш нә рсе айтпаң дар! » - деп, ‘Умардың сө здеріне келіспеушілік білдіргенін кө реміз.

Басқ а бір риуаятта Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ‘Умарғ а: « Сен Бадр шайқ асының қ атысушыларынан болғ ан адамды ө лтірмексің бе?! », - деп айтқ аны жеткізіледі. Ибн Хиббан 7/185, Абу Я‘лә 5/371.

Басқ а бір риуаятта ол ‘Умардың Хатыбты ө лім жазасымен жазалауғ а деген қ алауына: «Сен қ айдан білесің?! » - деп жауап берген. Абу Дауд 3/163.

Шейх Шамсуль-Хакқ ‘Азым Абади «Шарх «Сунан» Аби Дауд» кітабында Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) «Сен қ айдан білесің?! » деген сө здеріне қ атысты былай деген: “Яғ ни сен ненің негізінде оны ө лім жазасына лайық ты деп есептедің?! ” Қ з.: «‘Аунуль-Мә ’буд» 7/312.

Осы себепті кө птеген имамдар ‘Умар (Аллаһ оғ ан разы болсын) қ ателесті деп айтқ ан. Имам Ибн Хазм былай дейтін: “‘Умар Хатыбқ а қ атысты Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) тұ сында: «Рұ қ сат бер, мен бұ л екіжү здінің басын шауып тастайын! » - деп айтты. Алайда ‘Умар ө зінің такфир жасағ аны ү шін кә пір болмады, ө йткені ол ө зінің тү сінуінде қ ателікке жол берді! ” Қ з.: “ә л-Фисә л” 3/143.

Шейхуль-Ислам Ибн Таймия қ ате ижтихадтардың кө птеген мысалдарын келтіріп, былай деген: “Ижтихадтағ ы қ ателік кешіріледі! Ө йткені адам аятқ а немесе хадиске сү йенуі мү мкін ғ ой, мысалы, біреулер Ибраһ им (Исмаилді емес) Исхақ ты қ ұ рбан шалғ ысы келді деген деректі сахих деп, осылай есептейді. Немесе «Оғ ан кө здер жете алмайды» немесе « Адам Аллаһ онымен уахи немесе перде арқ ылы ө згеше сө йлесуіне лайық ты емес» деген аяттарғ а сү йеніп, Аллаһ ты ешкім кө рмеді деп есептейді. ‘Айша осы аяттарғ а сү йеніп, Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Аллаһ ты кө зімен кө рмеді деп есептеді. Алайда бұ л аяттар жалпылама болып табылады... Немесе мұ сылмандарғ а қ арсы тың шылық жасап, Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ә скери жорығ ы туралы дұ шпандарғ а хабарлағ ан адам екіжү зді болып табылады деп есептеу, мұ ны ‘Умар Хатыбқ а қ атысты есептеп: «Рұ қ сат бер, мен бұ л екіжү здінің басын шауып тастайын! », - деп айтқ анындай. Немесе екіжү зділер ү шін ашу танытқ ан адамның ө зі екіжү зді болып табылады деп есептеу, осылай деп Усайд ибн Худайр Са’д ибн ‘Убадағ а қ атысты есептеп, оғ ан: «Ақ иқ атында, сен – екіжү зділерге араша тү сетін екіжү здісің! », - деп айтқ анындай”. Қ з.: “Маджму’уль-фатауа” 20/33-35.

Екіншіден, хадистің аталғ ан риуаятында ‘Умар ө зі айтқ анына жә не асығ ыстық пен жасағ ан шешіміне ө кінгені, ө йткені ол осыдан соң жылағ аны жеткізіледі.

Ү шіншіден, бұ л оқ иғ а ‘Умардың ө зі ү шін де сабақ болды, ө йткені ол кейіннен жазаны (хадд) қ олдануғ а немесе такфир жасауғ а асық пайтын болды. Имам Ибн Батталь Хатыбтың хадисіне жасағ ан шархында ә л-Лә йс ибн Са’дтан Язид ибн Аби Мансурдың былай деп баяндағ ан дерегін келтіреді: “Бірде ‘Умар ибн ә л-Хаттабқ а оның Бахрейндегі ә міршісіне дұ шпандарғ а хат жазып, мұ сылмандардың қ ұ пияларын ашып беретін Адрабас деген адамды алып келгендігі жайлы хабар жетті. Жә не оның басын шауып жатқ ан кезде ол: «Уа, ‘Умар, уа, ‘Умар! », - деп айтқ аны да. Содан соң ‘Умар ө зінің ә міршісіне келуін талап етіп жазып жіберді. Ал ол келген кезде ‘Умар қ олына найза алып оны кү тіп алды. Ол кіргеннен кейін ‘Умар найзаны оның маң дайына қ арай кө терді де: «Мен сенің алдың дамын, уа, Адрабас, сенің алдың дамын! », - деді. Сол кезде оның ә міршісі оғ ан: «Уа, мү міндердің ә мірі! Ол дұ шпандарғ а мұ сылмандардың сырларын ашып жазды жә не оларғ а қ осылуды қ алады! », - деді. Бұ ғ ан ‘Умар былай деді: «Сен оны осы ү шін ө лтірдің бе? Бізден (мұ сылмандардан) кім бұ ны (кә пірлерге қ осылуды) қ алайды?! Егер осы кейін жаман ә дет болып кетпегенде, мен сені ол ү шін ө лтірер едім! »” Қ з.: “Шарх «Сахих» ә л-Бухари” 5/163, сондай-ақ “Канзуль-‘уммә л” 5/723.

Бул асардан (сахабалардың ө мірінен дерек) ‘Умар мұ сылмандарғ а қ арсы кә пірлерге кө мек кө рсетуді ө здігінше ү лкен кү пірлік деп санамағ аны кө рінеді! Жә не осы себептен де ‘Умар мына атақ ты сө здердің авторы да болып табылады: “Кү мә ны болғ ан жазаны қ олдануды қ алдыру мен ү шін кү мә нданып жазаны орындағ аннан жақ сырақ! ” Ибн Аби Шә йбә 11/70. Хафиз ә с-Сахауи иснадын сахих деген.

‘Умардың Хатыбтың оқ иғ асындағ ы сө здеріне келер болсақ, одан «Егер мужтахид тауильдің негізінде біреуді кү пірлікте немесе екіжү зділікте айыптаса, онда ешқ андай кү нә жоқ » деген пайда алынады, тіпті ол осынысында қ ателессе де! Имам ә л-Хаттаби «Шарх «Сунан» Аби Дауд» кітабында Хатыб туралы хадиске қ атысты былай деген: «Бұ л хадисте егер біреу мужтахид бола тұ ра, қ андай да бір уақ иғ аның негізінде мұ сылманды кү пірлікте немесе екіжү зділікте айыптаса, ол бұ л ү шін жазағ а лайық ты болмайды дегенге дә лел бар! Сен Хатыб иманын Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) растағ ан мү мін бола тұ ра, ‘Умардың (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Рұ қ сат бер, мен бұ л екіжү здінің басын шауып тастайын! », - дегенін естімедің бе?! ” Қ з.: “Мә ’ә лиму-Ссунан” 3/275.

Шейхуль-Ислам Ибн Таймия былай деген: “Мұ сылманды тауильдің негізінде ө лтірген адам осы ү шін кә пір болмайды, мұ ны Усама ибн Зә йд істегендей. Алайда егер біреу қ аны харам болғ ан мұ сылманды ө лтіруге рұ қ сат деп есептесе, ол кә пір болды. Сол сияқ ты мү мінді кү пірлікте айыптау да – кү пірлік, бұ л жө нінде Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын): «Кімде-кім мұ сылманғ а: «Ә й, кә пір! » - деп айтса, бұ л олардың екеуінің біреуіне оралады», - деп айтқ анындай. ә л-Бухари 6104, Муслим 60. Бірақ, мұ нымен бірге, егер адам осыны тауильдің негізінде айтса, ол кә пір болмайды, осылай деп ‘Умар ибн ә л-Хаттаб Хатыбқ а қ атысты айтқ анындай”. Қ з.: “Минхажу-Ссунна” 4/205.

Бірақ біздің кезімізде оң ды-солды кү пірлікте айыптаушылар - имам ә л-Хаттаби т. б. айтқ андай - мужтахид болып табылады ма?!

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 Следующая ⇒