Хатыб ибн Аби Бәлта’амен орын алған уақиғаны талдау

Хатыбтың оқ иғ асына келер болсақ, ол туралы біздің кезімізде ө те кө п айтылғ ан, тіпті сондай таң қ аларлық нә рселер айтылғ ан, оларды оқ ып, естіп, мұ ны ө зін білімге жә не дінге шақ ыруғ а телитін адам қ алайша айтты екен деп таң қ аласың!

Бұ л оқ иғ аны тү сіну ү шін жә не ол туралы имамдардың айтқ ан сө здеріне кө ң іл бұ ру ү шін бұ л хадисті тағ ы да бір рет келтіргім келеді:

‘Али ибн Абу Талиб былай деп баяндағ ан: “Бірде Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ә з-Зубә йрді, ә л-Миқ дад ибн ә л-Асуадты жә не мені бір істі орындау ү шін жіберіп, былай деді: « Хах бағ ына қ арай аттаның дар, ол жерде хаты бар ә йелді табасың дар. Одан сол хатты алып қ ойың дар». Біз ө зіміздің аттарымызды бақ қ а жеткенше қ уа бердік. Сол жерде біз ә йелді кө рдік те, оғ ан: «Хатты бер! », - дедік. Ол: «Менде хат жоқ! », - деді. Біз: «Бізге хатты бермесең, сенің киімің ді шешіп тастаймыз! », - дедік. Содан соң ол шашының арасынан хатты алып шық ты, ал біз оны алып, Аллаһ тың Елшісіне (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) қ айта оралдық. Бұ л хатта Хатыб ибн Аби Бә лта’а Мекке мү шриктеріне Аллаһ тың Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) кейбір жоспарлары туралы жазғ ан болатын. Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын): «Сені бұ ғ ан не итермеледі, уа, Хатыб! », - деді. Хатыб: «Уа, Аллаһ тың Елшісі, мағ ан қ атысты қ орытынды шығ аруғ а асық па! Мен қ ұ райштық тардың арасында тұ рдым, бірақ мен олардың біреуі емеспін. Мухажирлердің Меккеде мал-мү лкі мен жанұ яларын қ орғ айтын қ андас туысқ андары бар. Ал мен олармен қ андас туысқ андығ ым болмағ андық тан, олардың арасынан отбасымды қ орғ айтын ө зіме одақ тас тапқ ым келіп еді. Мен мұ ны істегенімнің себебі кү пірлік, діннен бас тарту немесе кү пірлікке жақ ын болуда емес! » Сонда Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын): «Ол сендерге шындық ты айтты! », - деді. Сонда Умар (Аллаһ оғ ан разы болсын) мағ ан рұ қ сат бер, мен бұ л екіжү здінің басын шауып тастайын! » - деді. Бұ ғ ан Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) былай деп жауап берді: «Ол Бадр шайқ асының қ атысушысы, сен қ айдан білесің, Аллаһ Бадр шайқ асының қ атысушыларына қ арады да: «Қ алағ андарың ды істең дер, ө йткені мен сендерді кешірдім», - деді» ”. ә л-Бухари 3007, 3983, 4274, 6259, 6939, Муслим 2494.

Бауырымыз Расул Дагистани осы хадисті келтіріп, былай деп жазады:

”Хафиз Ибн Хажар, Аллаһ оны рахым етсін, Яхья ибн Сә ллә мның тә псіріне сілтеме жасап, Хатыбтың хатының мә тіні тө мендегідей болды деген деректі келтіреді: «Содан соң: Уа, қ ұ райштық тар, ақ иқ атында, Аллаһ тың Елшісі сендерге сел сияқ ты қ озғ алатын тү н секілді ә скермен келді жә не Аллаһ тың атымен ант етемін, егер ол сендерге жалғ ыз ө зі келсе де, Аллаһ міндетті тү рде оғ ан жең іс берер еді жә не уә десін орындайтын еді! Ө з жағ дайларың туралы ойланың дар жә не бейбітшілік». Мұ ны, сондай-ақ, Сухайли де қ айталап баяндап берген. (Фатх уль-Бари 7, 521)”.

Енді, қ ұ рметті бауырым, мен сенің менімен бірге ойланып кө руің ді ө тініш жасаймын. Кө ріп тұ рғ аның дай, Хатыбтың хаты кө бірек қ ұ райштық тарғ а ескерту мен насихатқ а ұ қ сайды, оның ү стіне ол мұ сылмандардың жең іске жететініне мығ ым сенетін бірқ ұ дайшыл, Аллаһ тың жолындағ ы мужахид еді.

Осы себепті Хафиз ибн Хажар былай деді: «Хатыбтың ақ тауы оның атап кеткендері болды, ө йткені ол мұ ны осыдан зиян келмейді деген тұ жырымдауымен (тауиль) жасады» (Фатх уль-Бари 8, 634).

Егер іс дә л автор кө рсеткісі келгендей болғ ан болса, онда Хатыб ө зінің ә рекеті ү шін, оны «Мумтахана» сү ресінің алғ ашқ ы аяттарында ұ рысқ ан Аллаһ тан сө гіс алуғ а емес, тек мақ тауғ а лайық болғ ан болар еді.

Ал Хатыбтың хатының мазмұ нына келер болсақ, бауырымыз Дагестани келтірген мазмұ н бір мағ ыналы емес. Егер біз Хатыбтың хадисінің Бухари жә не Муслим риуаят еткен нұ сқ асына қ арасақ, онда Алидің былай деп айтқ анын кө реміз: «Бұ л хатта Хатыб ибн Аби Бә лта’а меккелік мү шриктерге Аллаһ тың Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) кейбір жоспарлары туралы жазып жіберген болатын». Ал енді, имам ә л-Байхақ идің риуаят еткен нұ сқ асында Али: ”Хатыб ибн Аби Бә лта’а Меккеге: «Мухаммад ө зінің сахабаларымен сендерге ә скери жорық (ғ азуа) жасамақ шы, сондық тан да сақ болың дар! », - деп жазып жіберген еді”, - деп айтқ аны келтіріледі. Қ з.: “ә с-Сунан ә л-кубра” 9/147.

Ал имам ә л-Кә лбидің тә псірінде Хатыб меккеліктерге былай деп жазғ аны келіріледі: «Мухаммад ә скери жорық қ а шығ айын деп жатыр, ал сендерге ме, ә лде сендерге емес пе – оны білмеймін, бірақ абай болың дар! » Қ з.: “Тафсируль-Қ уръан ә л-‘Азиз” 4/375.

Бірақ, тіпті Хатыбтың хатының Яхья ибн Салә мның тә псірінде келтірілген, Расул келтірген бірінші мағ ынасы дұ рыс деп есептегеннің ө зінде де, бұ л нені ө згертпек? Факт факт болып қ ала береді: мұ сылмандарғ а қ арсы кә пірлерге кө мек кө рсетілді жә не мұ ны ешкім теріске шығ ара алмайды! Ал егер Хатыбтың хатының мә ні тек қ ұ райштық тарды қ орқ ыту болғ анда жә не Пайғ амбарғ а (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) жә не мұ сылмандарғ а одан елеулі зиян келмейтін болғ анда, онда не ү шін Аллаһ Пайғ амбарғ а (оғ ан Аллаһ тың игілігімен сә лемі болсын) бұ л хатты жолдан ұ стап алуды бұ йырды?!

Ал Хатыбтың (Аллаһ тың оғ ан разы болсын) хатының жә не сө здерінің мағ ынасына келер болсақ, бұ л Хатыбтың мұ ны жасауының себебі кү пірлік пен екіжіү зділік емес, отбасы мен мал-мү лкі болғ андығ ын дә лелдейді. Ол кә пірлерге олар Исламның ү стінен жең іс кө руі ү шін жә не олардың кү пірлігі ү шін емес, ө зінің пайдасы ү шін кө мектесуді ұ йғ арды. Мұ ны қ алай атасаң дар да: тауиль дейсің дер ме, ә лде дү ние пайдасы дейсің дер ме – мейлі.

Негізінде Хатыбтың сө здері кә пірлерді Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) жоспарлары туралы хабардар етуінде нені ө згертті?! Қ ане, келесі сө здерді алып қ арайық:

«Содан соң: Уа, қ ұ райштық тар, Ақ иқ атында Аллаһ тың Елшісі сендерге сел сияқ ты қ озғ алатын тү н секілді ә скермен келді жә не Аллаһ тың атымен ант етемін, егер ол сендерге жалғ ыз ө зі келсе де, Аллаһ міндетті тү рде оғ ан жең іс берер еді жә не уә десін орындайтын еді! Ө з жағ дайларың туралы ойланың дар жә не бейбітшілік».

Хатыб ғ айыпты білмейтін жә не Пайғ амбарғ а (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) не зиян келтіретінін 100 % білуі мү мкін емес еді, алайда ол тек бұ ғ ан ү міт етуі мү мкін еді.

Осы жерде мынаны сұ рау қ ажет болады: егер адам осындай жағ дайда осы сияқ ты амал жасаса, мысалы, кә пірлердің тұ тқ ынына тү сіп (Аллаһ мұ сылмандарды бұ дан сақ тасын), оларғ а: «Сендер менің отбасыма жә не мал-мү лкіме зиян тигізбейтіндерің туралы мағ ан кепілдік берің дер, ал сол ү шін мен сендерге мұ сылмандардың лагері қ ай жерде орналасқ анын айтамын! Бірақ білің дер, сендер олардың ү стінен ешқ ашан жең іске жете алмайсың дар, ө йткені олармен бірге Аллаһ, ө йткені олар ақ иқ атта, ал сендер жалғ анның ү стіндесің дер! », - деп айтса, бұ л - мұ сылмандарғ а қ арсы кә пірлерге кө мек болады ма? Иә, болады.

Ал, сұ рақ сол баяғ ы: Осындай адам осы себеппен кә пір болады ма?!

Немесе Хатыбтың бұ л ә рекеті тауильдің (бұ рыс тү сінудің ) негізінде жасалды делік. Мұ ндай жағ дайда тауиль мұ сылмандарғ а қ арсы кә пірлерге кө мек берушіге такфир жасауғ а кедергі болады! Солай ғ ой?!

Жарайды, мысал: орташыл сопылардың мазһ абындағ ы МДБ-шыл мұ сылмандар бар делік. Жә не сө здері мен істерінде ә лі келгенше Сү ннетке ілесуге тырысатын жас мұ сылмандар бар делік. Ал сол МДБ-шылар оларды уаһ һ абилер жә не лаң кестер жә не олар Мухаммадтың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) дінімен емес, Абдульуаһ һ абтың дінімен келді деп сенеді. Ө йткені олардың сақ алы ұ зын, шалбары қ ысқ а, мұ рты қ ысқ артылғ ан т. с. с. Олар бұ ларды - аталары оларғ а ү йреткен діннің негізін бұ рмалайтын Исламдағ ы ең қ ауіпті секта деп санайды. Осы себептен олардың тарапынан бү ліктен қ ауіптеніп, билік оларғ а қ атысты шара қ олдансын деп, оларды билікке тапсырады! Ал ө з кезегінде билік оларды жойып жібереді.

Сұ рақ: Осы МДБ-шылар кә пір болады ма?! Осы ситуацияда бұ л адамдар осындай ә рекетті қ ате тауильдің негізінде жасайды емес пе?! Осы надандар кү пірліктің Исламнан ү стем болуын қ алайды ма, не?! Тіпті олар мұ ны ық ыласты ниетпен (яғ ни Аллаһ тың діні ү шін) істеп жатқ ан болуы да мү мкін ғ ой.

Мұ ндай жағ дайда осы адамдар мұ сылмандарғ а қ арсы олар мұ сылман болғ андығ ы ү шін кә пір билігіне кө мектесіп жатпағ андығ ын, ал ө здерінің адасқ андығ ы себепті оларды бандиттер жә не лаң кестер деп есептеп, оларғ а қ арсы кө мек беріп жатқ андығ ын білу керек. Бұ л жағ дайлардың (ү кімдердің ) арасында ү лкен айырмашылық бар!

Сондай-ақ, осы жерде енді бауырымыз Расулдың ө зінің ескертпелері мен тү сіндірмелеріне қ атысты да менде кө птеген сұ рақ тар туындайды. Ол былай дейді:

”Оның жағ дайы (ү кімі) тағ уттың қ атарында мұ сылмандарғ а қ арсы соғ ысушылардың жағ дайына (ү кіміне) сә йкес келеді ме?! Ол сондай-ақ оны осы ә рекетке не итермелегенін ө зінің «Мен туысқ андық қ олдаудан жұ рдай болғ ан соң, тек осы арқ ылы ө зімнің туысқ андарыма қ орғ ауғ а ие болуды ғ ана кө здедім. Жә не мен мұ ны кү пірліктен немесе ө з дінімнен бас тартуымның себебінем жасамадым» деген сө здерімен тү сіндірді”.

Ал, автор Хатыбтың жағ дайы туралы Хатыбтың ө зі ө з ә рекетінің мә ні мен себебін тү сіндіргеннен кейін білмеді ме?! Ал енді оның: «Кә пірлерге кө мек кө рсету адамды кә пір етеді», - деген сө здеріне назар аударатын болсақ, онда ол ешқ андай мә н-жайды аң ық таусыз кә пір болады ғ ой! Адамғ а бірден «муртад» деген атақ жапсыратын болсақ, оны сол іске итермелеген себебін, тауиль жасағ анын, не жасамағ анын, не басқ асын қ алайша білуге болады екен?!

Кейін, кө птеген мұ сылмандар Хатыб туралы хадисте назар бұ рмайтын едә уір маң ызды жағ дай бар, ал бұ л - Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) «Бұ ғ ан сені не итермеледі, уа, Хатыб? » деген сө здері.

Егер автор ө зінің мақ аласының басында мұ сылмандарғ а қ арсы кә пірлерге жасалғ ан кез келген кө мек ү лкен кү пірлік болып табылады деп ескертіп кеткенін назарғ а алсақ, онда Аллаһ тың Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыбқ а қ ойғ ан бұ л сұ рағ ы осы мә лімдемені теріске шығ арады. Ө йткені Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыбқ а қ атысты муртадтың ү кімін қ олдануғ а асық пады, одан барлық нә рсені сұ рап алуды, осы жаман ә рекеттің себебін біліп алуды ұ йғ арды. Қ алайша Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) оғ ан қ атысты: «Сені бұ ғ ан не итермеледі? » , - деп сұ рағ ан ә рекет ө здігінше ү лкен кү пірлік болып табылмақ?! Автор Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) бұ л сө здерін қ алайша тү сіндіреді?!

Исламның ү стінен саналы тү рде мысқ ылдағ анғ а жә не оны қ орлағ анғ а, пұ тқ а саналы тү рде сә жде жасағ анғ а, Аллаһ ты балағ аттағ анғ а жә не Қ ұ ранды лас жерге лақ тырғ анғ а: «Сені бұ ғ ан не итермеледі? », - деген сұ рақ қ ойылады ма, не?!

Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ө зінің жә не сахабалардың ү стінен кү лгендерге: «Сен не ү шін осыны істедің? », - деп, себебін анық тады ма, не?!

Осы жерде бір маң ызды нә рсе туралы, нақ ты айтқ анда амалдардың ішінде ө здігінше оны істеушінің ү лкен кү пірлігіне нұ сқ айтын жә не анық тауғ а жә не тергеуге мұ қ таж еместері бар екендігі жайлы ескертіп кету қ ажет. Олардың қ атарына:

1. Аллаһ ты жә не Оның Елшісін (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) балағ аттау, ұ рысу, оларғ а тіл тигізу;

2. Пұ тқ а сә жде жасау;

3. Діннің ү стінен мысқ ылдап, келемеждеу, оны қ орлау;

4. Қ ұ ранды лас жерге лақ тыру.

Бұ л – амалдарда кө рініс беретін жә не адам оларды саналы тү рде жә не мә жбү рлеусіз істесе, ғ алымдардың бірауызды келісімі бойынша Исламнан шығ атын кү пірліктің тү рлері болып табылады.

Ал Исламда кү пірлік деп аталғ ан барлық ө зге амалдарды жасау туралы айтар болсақ, оларғ а қ атысты бірауызды келісім жоқ. Мысалы, кейбір замандастарымыз ү лкен кү пірлікке амалдарда кө рінетін (куфр ‘амә ли) Аллаһ тың тү сірмегенімен ү кім етуді кіргізгісі келеді. Алайда бұ ғ ан ертедегі имамдардан ешқ андай нұ сқ ау жоқ. Бұ дан қ алса, шейх Ибн ә л-Қ айимнің ө згелер барынша бұ рмалағ ысы келетін, мұ ны Абу Басыр ө зінің «ә т-Тауағ ит» кітабында оның сө здерінің орнын ауыстырып, жасауғ а талпынғ ан мына сө здері бар: «Кү пірлік екі тү рлі болады: амалдардағ ы кү пірлік (куфр ‘амә ли) жә не мойындамау мен теріске шығ ару сияқ ты сенімдегі кү пірлік (куфр и’тиқ ад). Мойындамау жә не теріске шығ ару кү пірлігі – бұ л Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Аллаһ тан жіберілген Аллаһ Тағ аланың есімдері мен сипаттары, Оның істері мен заң ережелері сияқ ты нә рселеріне қ атысты кү пірлік. Кү пірліктің бұ л тү рі иманғ а барлық жағ ынан қ айшы келеді. Ал амалда кө рініс табатын кү пірлікке келер болсақ, ол иманғ а қ айшы келетінге жә не иманғ а қ айшы келмейтінге бө лінеді. Пұ ттарғ а қ ұ лшылық жасау, Қ ұ ранды қ орлау, пайғ амбарды ө лтіру немесе балағ аттау сияқ ты амалдардағ ы кү пірлік иманғ а толығ ымен қ айшы келеді. Алайда Аллаһ тың тү сірмеген нә рсесінде ү кім етуге жә не намазды орындамауғ а қ атысты айтар болсақ, бұ л амалдардағ ы кү пірлік болып табылады! » Қ з.: “ә с-Салә уә хукму тарикиха” 45.

Сө йтіп, шейх Ибн ә л-Қ айим кү пірліктің Исламнан шығ аратыны жә не шығ армайтыны бар екендігін атап кетті, кейін шығ аратындарын ескертіп, Аллаһ тың тү сірмегенімен ү кім етуді жә не намазды тастауды Исламнан шығ армайтын амалдардағ ы кү пірлікке кіргізді.

Сондық тан қ андай да бір адамның Аллаһ тың тү сіргенінен ө зге нә рсеге ү кім шығ ару ү шін жү гінгенінің себебін білу керек жә не оны кү пірлікте айыптауғ а асық пау қ ажет.

Тура осы мұ сылмандарғ а қ арсы кә пірлерге кө мек беруге де қ атысты.

Адамның олардан бір мағ ыналы тү рде ү лкен кү пірлік келіп шық пайтын амалдарын нақ тылау керек екендігін білу қ ажет, Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыбқ а қ атысты одан оны сол іске итермелеген себептерін сұ рағ аны сияқ ты.

Имам Ибн ә л-Жә узи Хатыбтың оқ иғ асы туралы былай деп жазғ ан: ”Хатыбтың істегені бірнеше нұ сқ аларды тұ спалдағ ан еді, сондық тан да Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) оғ ан қ атысты жақ сы жорамалды (хусну-ззан) пайдаланды. Бұ л хадистің кейбір риуаяттарында: «Ақ иқ атында, ол сендерге шындық ты айтты! », - деп келтіріледі“.

Имам Ибн ә л-Жә узи сондай-ақ былай деген: “Осы хадисте харам нә рсені істеген жә не содан кейін (мұ ны) ә рқ алай тү сінуге болады деп мә лімдейтін (адамның ) сө зі шешуші болады дегенге нұ сқ ау бар, тіпті егер жорамал қ арама-қ арсы (ой) жақ қ а ауып тұ рса да! » Қ з.: “Кә шф ә л-мушкиль” 132-133.

Сө йтіп, тағ ы да бір рет ескертеміз, дене жә не сө з амалдарының арасында оларды саналы тү рде жасағ ан адамның жү регіндегісін ешқ андай тергеусіз Исламнан шығ аратын ү лкен кү пірлік болып табылатындары бар! Ал ө зге, екі жақ ты тү сінуге болатын кез келген амалдар, ә рекеттер жә не сө здер туралы айтар болсақ, онда такфир жасаудан бұ рын сол іске итермелеген себебті нақ тылау жә не тү сіндіру қ ажет болады!

Бұ ғ ан мысал – сө з болып жатқ ан мына оқ иғ а:

Шейх Ибн ә л-Қ айим бірде имам Ахмадқ а азаншының (муә зин) «Мухаммад – Аллаһ тың Елшісі екендігіне куә лік беремін» деген сө здерін естіп: «Сен ө тірік айтасың! » - деп айтқ ан адам туралы: «Осындай адам кә пір болады ма? » - деп сұ рақ қ ойылғ анын жеткізеді. Имам Ахмад: ”Жоқ! Ол шә һ ә да сө здерін емес, муазиннің жеке ө зінің куә лігін мең зеген болуы себебімен кә пір болмайды. Ол бейне бір: «Сен бұ л туралы ық ыласты тү рде куә лік беріп тұ рғ ан жоқ сың! », – деп айтып тұ рғ анындай”. Қ з.: “Бада’иуль-фауаид” 4/26.

Бұ л едә уір маң ызды ережеге назар бұ рың ыздар! Сырттай қ арағ анда, кез келген біреу бұ л адамды шә һ ә дағ а сенбейді деп есептеген болар еді, алайда бұ л адамның сө здерін екі тү рлі етіп тү сінуге болады. Дә л сондық тан да, хафиз Ибн Рә жаб былай деп айтқ ан: “Ө зіне кү пірлікті қ амтығ ан, бірақ екі тү рлі етіп тү сінілетін сө здер ниеттің себебімен (ғ ана) кү пірлік болады! ” Қ з.: “Фатхуль-Бари” 1/112.

Уа, мұ сылмандар, сіз қ алай деп ойласыздар: біздің кезіміздің мұ сылмандарының арасында бұ л оқ иғ ағ а қ атысты имам Ахмад істегендей етіп амал ететіндер бар ма, ә лде кө пшілік мұ ндай адамды кү пірлікте жә не діннен шығ уда айыптар ма еді?!

Басқ а бір мысал: біз ө лген адамның қ абірінде қ ұ рбан шалып жатқ ан адамды кө ріп тұ рмыз делік, біз ол туралы не айтамыз?! Кә пір (дейміз бе), мү шрик (дейміз бе)?! Ә лде одан ол не істеп жатқ андығ ы жайлы сұ раймыз ба?! Шейх Мухаммад ибн Ибраһ им Ә ли Шейх қ абірдің басында қ ұ рбан шалуғ а қ атысты былай деп айтқ ан: “Бұ л жерде екі нұ сқ а бар: Біріншісі – бұ л қ ұ рбан қ абірдің басында, бірақ Аллаһ ү шін шалынып жатыр. Екіншісі – ө лген адам ү шін. Егер осы Аллаһ ү шін істеліп жатқ ан болса, онда бұ л – кү нә, ө йткені қ абірлердің басында қ ұ рбан шалу, қ ұ рбандық ты ө лгенге арнап шалуғ а ә келетіндіктен, рұ қ сат етілмейді. Ал, егер осы ө лген адам ү шін жасалатын болса, онда бұ л ү лкен ширк болып табылады! ” “Фатауа Ибн Ибраһ им” 1/131.

Бауырлар, айырмашылық ты байқ адың ыздар ма?

Бауырларым, ғ алымдардың осы ө те маң ызды тү сіндірмелеріне ерекше назар аударың ыздардар! Бұ л ә сіресе айналаның барлығ ына негізсіз такфир сің іп кеткен қ азіргі кезде ө те кө кейтесті болып табылады!

Сондай-ақ, кү мә н жә не тү сініксіздік болғ ан мә селеде тіпті жаза (хадд) жасалмайтыны Исламда жақ сы белгілі.

‘Умар ибн ә л-Хаттаб былай деп айтатын: “Кү мә ні болғ ан нә рседе жазаны (хадд) қ олдануды қ алдыру мен ү шін кү мә нданып жазаны орындаудан жақ сырақ! » Ибн Аби Шә йбә 11/70. Хафиз ә с-Сахауи иснадтың сенімділігін растағ ан (иснадын сенімді деген).

Имам Ибн ә л-Мунзир былай дейтін: “Тү сініксіздік жә не кү мә н жағ дайында жаза қ олданылмайтынына білім иелері бірауызды келіскен! ” Қ з.: “ә л-‘Удда” 537.

Егер жазаланушыда жазалаудың (хадд) ү кімі Исламның сақ талуы тұ сында осылай болса, онда бірнеше себебі бар болуы мү мкін болғ ан ә рекеттің негізінде Исламнан шығ ару туралы не айтуғ а болады?!

Имам-муфассир ә л-Қ уртуби былай дейтін: “Кә пір иманды кү пірліктен абзал кө рмейінше иман келтірген болмайтыны сияқ ты, иман келтірген де кү пірлікті ө зінің таң дауы бойынша қ аламайынша кә пір болмайды, бұ ғ ан бірауызды пікір (ижмаъ) нұ сқ айды! ” Қ з.: “Тафсир ә л-Қ уртуби” 16/203.

Уа, бауырларым, бұ л ө те маң ызды сө здер жә не ойланып кө ргенде, мұ ны ұ ғ ыну да қ иынғ а соқ пайды!

Енді тағ ы да бір рет Хатыбпен (Аллаһ оғ ан разы болсын) орын алғ ан оқ иғ ағ а оралайық. Кейбір замандастарымыз Хатыбтың ә рекеті іс жү зінде ү лкен кү пірлік болды, алайда оны осыдан ол мұ ны бұ рыс тауильмен жасағ андығ ы қ ұ тқ арды дейді. Иә, ә рине, кейбір имамдар ол мұ ны бұ рыс тауильдің негізінде жасады деп айтқ ан. Алайда олар оның ә рекеті ү лкен кү пірлік еді жә не оны одан тауиль жасауы қ ұ тқ арып қ алды деп айтпағ ан. Олар тауиль туралы бұ л данқ ты сахабаны ақ тау ү шін айтқ ан! Ал іс жү зінде Хатыб қ ате тауильдің себебімен осылайша істеді деген тұ жырым хадистің мә тініне жә не Хатыбтың ө зінің сө здеріне де қ айшы келеді. Ө йткені Хатыб Аллаһ тың Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) сұ рағ ына мұ ның еш оқ асы жоқ жә не осы жағ дайда бұ л нә рсе оғ ан рұ қ сат етілген еді деп ойлағ анын айтпады ғ ой. Жоқ, керісінше ол ақ тала бастады да: «Уа, Аллаһ тың Елшісі, мағ ан қ атысты қ орытынды шығ аруғ а асық па! Аллаһ пен ант етемін, мен кә пір болмадым жә не мұ ны кү пірлікке разы болғ андығ ымнан жасамадым, ал мендегі Исламғ а деген махаббат одан сайын ө суде! », - деді. ә л-Бухари 3081, Ибн Хиббан 3/384.

Жә не Аллаһ тың Елшісінің ө зі де (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыб бұ рыс тауиль жасауының себебімен қ ателесті деп айтпады ғ ой! Ол бізге оның кешірілуінің себебін, яғ ни оның бұ рыс тауиль жасауын емес, Бадр соғ ысына қ атысқ андығ ын айтты! Егер Хатыб мұ ндайды бұ рыс тауильдің себебімен жасағ ан болса, онда Хатыбтың кү нә сі неде?! Ө йткені тауильдің себебімен харам жә не тіпті кү пірлік жасағ ан адам сө гіске лайық ты болғ анымен, кү нә ғ а лайық ты болмайтынына келіспеушілік жоқ қ ой.

Қ ады Абу Бакр ибн ә л-'Араби былай деп айтқ ан: “Бұ л ү мметтен болғ ан білмеуші жә не қ ателесуші (адам), тіпті кү пірлік жә не ширк амалдарын жасаса да, мү шрик жә не кә пір болмайды, ө йткені білместік жә не қ ателік ақ тау болып табылады! ” Қ з.: «Тафсир ә л-Қ асими» 5/1307

Имам Ибн Хазм Аллаһ қ а Қ ұ ран мен Сү ннетте нұ сқ ау келмеген сипаттарды телитіндер туралы сө з еткенде, былай деп айтқ ан: “Ө зінің Раббысының денесі бар деп айтқ ан (адам), егер ол жә хиль болса немесе бұ ны тауильге сү йеніп айтқ ан болса, онда оғ ан ақ тау бар жә не кү нә жоқ! Оны оқ ыту қ ажет! Ал, егер оғ ан Қ ұ ран мен Сү ннеттен дә лел келтірілсе, бірақ ол қ асарысқ ан тү рде қ арсы келсе, онда ол – кә пір! ” Қ з.: “ә л-Фисә л” 3/293.

Қ ате тауиль жасаудың себебімен харам нә рсені істеген адам кү нә хар болуғ а лайық ты болмайтындығ ын, сондай-ақ, шейхуль-Ислам Ибн Таймия да айтқ ан. “Маджму’уль-фатауа” 12/180, “ә л-Истиқ ама” 2/143 жә не “ә р-Рә дд ‘алә ә л-Бакри” 289.

Сонымен, Хатыбтың істегені кә пірлерге қ атысты кө рсетілген нағ ыз мууә ла еді, бірақ діннен шығ аратын емес, ал ол мууә лағ а жатпағ анда, онда Аллаһ Тағ ала Хабыбқ а қ атысты: «Ал сендерден кім осыны жасаса, ол тура жолдан тайды! », - деп айтпас еді (ә л-Мумтахана 60: 1).

Имам Абу Бакр ибн ә л-‘Араби былай деген: “Хатыбтың меккеліктерге хат жазып, Пайғ амбарғ а (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) жасағ аны ұ лы жә не жиіркенішті кү нә лардан болып табылады! Алайда бұ л оны Исламнан шығ армады, ө йткені оның ә рекеті денемен жасалғ ан кү нә лардан еді, ал сонымен бір мезгілде оның жү регі таза еді”. Қ з.: «‘Аридатуль-ахуази» 12/192.

Шейхуль-Ислам Ибн Таймия былай деген: “Хатыб Аллаһ тың Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ізінен ол дұ шпандарынан, тіпті сахабаларынан жасырып жү рген Меккеге жасалатын жорық қ а қ атысты тың шылық жасады! Ал бұ л ә рекет ең ауыр кү нә лардан еді! Бірақ бұ ғ ан қ арамастан, ол Бадр шайқ асының қ атысушысы еді жә не Худайбия келісімі жасалғ ан кезде болды жә не Аллаһ оны кешірді жә не оғ ан разы болды, ө йткені ақ иқ атында игі амалдар жамандарын жояды! ” Қ з.: “Хуқ ук алиль-бә йт” 45.

Ал имамдардың кө пшілігі де Хатыб осыны қ ате тауильдің себебімен істеді деп айтпағ ан.

Сонымен, Хатыбтың ә рекеті қ ателік жә не кү нә болды жә не ол мұ сылмандарғ а қ арсы жә не жай мұ сылмандарғ а емес, Аллаһ тың Елшісінің ө зіне (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) қ арсы кә пірлерге кө мек кө рсету болды, ал бұ л бү кіл ү мметке, бірақ Аллаһ тың Елшісінсіз (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын), қ атысты осылай жасағ аннан да жаман еді! Алайда оның жасағ аны, кейбір терең адасушылық қ а тү скендер жә не: «Іс жү зінде Хатыб ү лкен кү пірлік жасады, бірақ Бадрде қ атысқ андығ ы себепті оғ ан кешірім жасалды», - деп мә лімдейтіндер айтатынындай, ү лкен кү пірлік болмады. Бұ л - барлық имамдар теріске шығ аратын осы оқ иғ амен байланысты тағ ы да бір адасушылық, ө йткені ешқ андай жорық жә не ешқ андай шайқ ас ү лкен кү пірліктің ө теуі бола алмайды!

Хатыбтың істегені ү лкен кү пірлік болып табылмайды, бірақ ү лкен кү нә болып табылады. Бірақ бұ л кү нә оғ ан зиян тигізбеді, ө йткені Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ол туралы: «Ол Жә ннатта! » - деп айтқ ан еді! Ал оның ә рекеті қ ателік болды, мысалы екіжү зділердің басшысына араша тү скен Са’д ибн ‘Убаданың қ ателігі, екіжү зділерге жақ сы қ арым-қ атынас жасайтын Мә лик ибн Духшумның қ ателігі сияқ ты. Ө йткені сахабалар бұ л ү мметтегі ең жақ сы адамдар болуына қ арамастан, олар кү нә сіз жә не қ атесіз емес еді, ө йткені мұ ндай (қ атесіз) адамдар жоқ жә не болғ ан да емес, ал кемелдік толығ ымен жә не тү гелімен Аллаһ Тағ алағ а ғ ана тә н!

Енді мен Хатыбтың хадисіне сү йенетін, автор тікелей немесе жанама тү рде: «Ауытқ ығ ан жү ректі адамдар», «Тағ уттардың жақ таушылары» жә не «Данқ ты сахаба Хатыбқ а жала жабушылар», - деп атағ ан имамдардың айтқ ан сө здерін келтіргім келеді. Ал бір данасымақ тіпті: «Хатыбтың хадисін муржилер ғ ана дә лел келтіреді», - деп мә лімдепті.

Аллаһ Тағ аланың рұ қ сатымен барлық мазһ аб мойындағ ан ғ алым - имам ә ш-Шә фи’иден бастаймын. Бірде Раби’ имам ә ш-Шә фи’иден былай деп сұ рады: «Мұ сылмандармен соғ ыс жағ дайында болғ ан кө пқ ұ дайшылдарғ а мұ сылмандар оларғ а соғ ыспен барайын деп жатқ аны туралы хат жазатын немесе мұ сылмандардың басқ а бір қ ұ пиясын жариялайтын мұ сылман туралы сен не айтасың? Оның осы амалы себепті қ аны халә л болады ма жә не осы нә рсе оның мұ сылмандарғ а қ арсы кә пірлерді қ олдайтынына нұ сқ ау болады ма?! »

Осы сұ рақ қ а назар бұ рың ыздар!

Имам ә ш-Шә фи’и былай деп жауап берді: “Исламды қ абылдауы оның ө мірін қ ол сұ ғ ылмайтын еткен бірде-бір адамның қ аны халә л болып табылмайды, ол - адам ө лтірген, немесе ү йленген бола тұ ра зина жасағ ан, немесе иман келтіргеннен кейін айқ ын кү пірлік жасап, ө зінің кү пірлігінде табандылық танытып тұ рғ ан жағ дайдан басқ а. Алайда мұ сылмандардың қ ұ пияларына нұ сқ ау, мұ сылмандар кә пірлерге кенеттен тап бергісі келіп жатқ анын кә пірлерге айтып, олар шара қ олдануы ү шін немесе олардан бұ рын ә рекет жасап, мұ сылмандарды жең уі ү шін оларды сақ сындыру мұ ның барлығ ы айқ ын кү пірлік болып табылмайды! ”

Ә ш-Шә фи’идің бұ л сө здері ойдан тоқ ылғ ан ижмағ а қ алайша қ айшы келіп жатқ андығ ына назар бұ рың ыз!

Ә рі қ арай Раби’ ә ш-Шә фи’иден былай деп сұ райды: «Мұ ны айтқ анда сен ұ қ састық қ а (қ иясқ а) сү йендің бе, ә лде сенің дә лелің бар ма?! »

Имам ә ш-Шә фи’и: «Бізге Суфьян ибн ‘Уяйна ‘Амр ибн Динардан, ә л-Хасан ибн Мухаммадтан, ‘Абдуллаһ ибн Рафи’адан оның былай деп айтқ анын жеткізген: «Мен Алидің былай деп айтатынын естігенмін... », - деп, осыдан соң ол Хатыбтың белгілі хадисін келтірді де, былай деді: “Бұ л хадисте, мен сағ ан келтірген кейіпінде, жорамалдардың негізінде шариғ и қ аулыларды шығ арудан бас тарту қ ажеттігіне нұ сқ ау бар. Хатыбтың хаты да, ө зі сияқ ты, мынаны мең зеді:

1. Ол ө зінің ә рекеттері ү шін ақ талғ ан кезінде, нақ ты айтқ анда ол мұ ны Исламғ а кү мә н келтірмей, тек ө зінің отбасын қ орғ ау ү шін істегенін айтқ анында, ақ иқ атында да шындық ты айтты.

2. Сол сияқ ты ол мұ ны Исламнан шық қ ысы келмей, қ ателікпен жасады.

3. Сондай-ақ, оның ә рекеттері ең жаман нұ сқ аны (екіжү зділікті) тұ спалдады.

Алайда оның ә рекеттерінің шындығ ында нені тұ спалдағ анын анық тауда оның сө здері анық таушы болды.

Сө йтіп, Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) оны тірі қ алдыру туралы қ аулы шығ арды жә не бұ л істе (Хатыбтың діннен шық қ андығ ы туралы) мү мкін болғ ан болжамғ а сү йенбей қ ойды.

Мен Хатыбтың ә рекетінен ең жаман сыртқ ы ә рекет жасағ ан ешкімді білмеймін, ө йткені Аллаһ тың Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) қ ұ пиясы, басқ а адамдардың қ ұ пиларымен салыстырғ анда, ең ұ лы жә не сақ тауғ а ең лайық ты қ ұ пия еді. Аллаһ тың Елшісінің ө зінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) қ ұ пиясын, ол кө пқ ұ дайшылдарғ а кенеттен тап бергісі келгенде, ашып берген адамның ақ талуы одан қ абыл етілді жә не ол осы ә рекеті ү шін сө гіске лайық болуына қ арамастан, Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) оғ ан қ атысты жү рекке кіруі мү мкін болғ ан жорамалды пайдаланбады. Сондық тан да, мұ ндайды (Хатыбтың ә рекетін) Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) дү ниеден ө ткеннен кейін жасағ ан адам, Хатыбқ а қ арағ анда, қ ауіпсіздеу жағ дайда болады жә не оның ақ талулары қ абыл болуғ а лайық тырақ болады».

Сонда имам ә ш-Шә фи’иге мынандай сұ рақ қ ойылды: ”Ал сен біреу Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыб туралы: «Ол шындық ты айтып тұ р! » - деп, оның шындығ ында да шындық ты айтып тұ рғ анын білген соң жібере салды деп айтады деп ойламайсың ба, ө йткені оның ә рекеттері қ арама-қ айшы нә рсені де тұ спалдады ғ ой? ”

Имам ә ш-Шә фи’и былай деп жауап берді: “Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) екіжү зділер (иман келтіргенін мә лімдегенде) ө тірік айтқ анын білді, бірақ оларды сыртқ ы Исламының негізінде тірі қ алдырды. Ал егер ол Хатыбқ а қ атысты ө з шешімін тек ол шындық ты айтып тұ рғ андығ ы туралы ө зінің білімінің (яғ ни уахидің ) негізінде шығ арғ ан болғ анда, онда ол екіжү зділерді, олардың ө тірік айтып жатқ анын (тағ ы да уахидің негізінде) біліп, ө лім жазасына бұ йырар еді. Алайда ол ә рбір адамғ а оның сыртқ ы амалдары бойынша ү кім шығ арды да, олар ө з жү ректерінде не жасырғ анын Аллаһ қ а қ алдырып қ ойды, оның ө лімінен соң ү кім ететін қ азылар жә хилиет кезінде жеткілікті себеп болып саналғ ан нә рсенің негізінде ү кім шығ армауы ү шін. Жә не Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) қ андай ү лгімен ү кім шығ арғ андығ ы, қ андай да бір оқ иғ а осыдан ерекшеленетіндігі туралы нұ сқ ау оның ө зінен, немесе Аллаһ тың Кітабында келмейінше, немесе саны олар оның Сү ннетін білмейді деп айтуғ а мү мкіндік бермейтін мұ сылмандардан жетпейінше, барлық жағ дайда жалпы ереже болып табылады”. Қ з.: “ә л-Умм” 4/249-250, “Мухтасар ә л-Музани” 448, “Ахкам ә л-Қ уръан” 2/37-38.

Имам ә ш-Шә фи’идің осы сө здеріне назар бұ рың ыздар! Ә ш-Шә фи’идің бұ л сө здерінде ол мұ сылмандарғ а қ арсы кә пірлерге кө мек беру амалын ү лкен кү пірлік деп есептемегеніне нұ сқ ау бар: «Мұ сылмандардың қ ұ пияларына нұ сқ ау, мұ сылмандар кә пірлерге кенеттен тап бергісі келіп жатқ анын кә пірлерге айтып, олар шара қ олдануы немесе олардан бұ рын ә рекет жасап, мұ сылмандарды жең уі ү шін оларды сақ тандыру – мұ ның барлығ ы айқ ын кү пірлік емес! ”

Егер Аллаһ тың Елшісіне (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) қ арсы қ ұ райштық кә пірлерге кө мек кө рсету Хатыбты Исламнан шығ армағ ан болса, онда қ алайша кез келген ө зге мұ сылманғ а қ арсы мұ ндай ә рекет ү лкен кү пірлік болады?

Ә ш-Шә фи’идің сө здерінде сө з болып жатқ ан нә рселерге растау бар екендігі аз болса, оларда, сондай-ақ, бауырымыз Расулдың мына сө здерін теріске шығ ару да бар:

«Пайғ амбар (оғ анАллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) былай деген: «Ақ иқ атында, ол сендермен шыншыл болды». Бұ л Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) оның ақ талуын қ абылдағ анын білдіреді, бірақ бұ л тек Хатыбқ а ғ ана қ атысты ерекше жағ дай еді, ө йткені адам шыншыл ма, ә лде жоқ па екендігін біз тек уахи арқ ылы біле аламыз, ал бұ л нә рсе Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) ө лгеннен кейін мү мкін емес».

Яғ ни бауырымыз Расул Дагестани Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыбты оның шыншылдығ ын растағ ан Аллаһ тан келген уахидің негізінде ақ тады деп жорамалдап тұ р.

Шейхуль-Ислам ибн Таймийя «ә с-Саримуль-мә слюль» ең бегінде тура имам ә ш-Шә фи’и сияқ ты Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) адамдарғ а қ атысты ү кімдерді уахидің негізінде шығ армады, ол мұ ны тек олардың сыртқ ы амалдары бойынша жасап, олардың ниеттерін Аллаһ қ а қ алдырып отырды. Хатыб ізгі адам еді жә не ө тірікшілігімен жә не ішмерездігімен /сатқ ындығ ымен/ танылмағ ан еді, сондық тан Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) оғ ан сенді. Жә не дә л осы ү шін де жоғ арыда сө здері келтірілген имам ә л-Жә узи Хатыбты уахидің негізінде ақ тады демей, Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыбқ а қ атысты жақ сы жорамал (хусну занн) жасады деді.

Хатыбтың хадисіне сү йенген имамдардың сө здерін келтіруді жалғ астырайық:

Қ ұ ранның тә псірлеушісі ә л-Қ уртубидің ұ стазы имам Абуль-‘Аббас ә л-Қ уртуби, Хатыбтың оқ иғ асынан алынатын пайдаларды тізбектеп, былай деп жазды: «Ү лкен кү нә жасағ ан адам кә пір болмайды! » Қ з.: “ә л-Муфхим” 6/443.

Сө йтіп, ол Хатыбтың ә рекетін кү пірлік емес, ү лкен кү нә деп атады.

Имам Ибн Бә ттә л бұ л хадиске берген тү сіндірмесінде: «Бұ л хадисте тың шы - мү мин болуы мү мкін жә не тың шылық оны Исламнан шығ армайды дегенге нұ сқ ау бар! » Қ з.: “Шарх Сахих ә л-Бухари” 5/163-165.

Имам ә н-Науауи Хатыбтың осы хадисіне жасағ ан шархында былай деген: “Бұ л хадисте тың шылық адамды Исламнан шығ армайтынына нұ сқ ау бар! Сондай-ақ, онда ешкім мұ сылмандардың ә мірінің рұ қ сатынсыз жазаны (хадд) орындауғ а жә не ө лтіруге тиісті болғ ан адамды ө лтіруге қ ұ қ ығ ы жоқ екендігіне де нұ сқ ау бар! ” Қ з.: “Шарх Сахих Муслим” 7/539.

Осы маң ызды сө здерге назар бұ рың ыздар: «... ешкім мұ сылмандардың ә мірінің рұ қ сатынсыз жазаны (хадд) орындауғ а жә не ө лтіруге тиісті болғ ан адамды ө лтіруге қ ұ қ ығ ы жоқ!... »

Имам ә н-Науауи сондай-ақ, былай дейтін: “Ақ иқ атында тың шы жә не ауыр кү нә жасаушы ө згелер осы кү нә лардың себебімен кә пір болмайды! ” Қ з.: “Шарх Сахих Муслим” 16/55.

Шейхуль-Ислам Ибн Таймия кейбір сахабалардың кү нә ғ а ұ рынуының себебін тү сіндіріп, былай деген: “Бұ л ә рекеттер асығ ыстық тың жә не ә уестің себебінен кө рініс тапты, бірақ дінде кү мә нданудың себебінен емес. Бұ л қ ұ райштық тар ү шін тың шылық жасағ ан Хатыбпен орын алғ анындай. Ал бұ л - міндетті тү рде тә убе етуді қ ажет ететін кү нә жә не мойынсұ нбау болып табылады! ” Қ з.: “ә с-Сарим ә л-мә слюль” 2/372.

Имам Бадруддин ә л-‘Айни Сахих ә л-Бухариге жазғ ан шархында, Хатыбтың оқ иғ асына берген тү сіндірмесінде былай деген: “Бұ л хадисте тың шылық иманнан шығ армайтынына нұ сқ ау бар! ” Қ з.: «‘Умдатуль-Қ ари» 14/356.

Шейх ‘Абд ә л-Лә тиф Ә ли Шейх кә пірлерге кө мек жә не достық қ арым-қ атынас кө рсету мә селесінде шекке шық қ ан кейбіреулерге былай деп жазғ ан: «Хатыб ибн Аби Бә лта’аның оқ иғ асы туралы ойланың дар! Бұ л оқ иғ ада қ аншама пайда бар екендігі туралы (ой қ озғ аң дар)! Ақ иқ атында, ол Аллаһ қ а жә не Оның Елшісіне (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) хижра жасады, алайда ол Пайғ амбардың (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) қ ұ пиясы туралы меккелік мү шриктерге жазып жіберіп, оларғ а Аллаһ тың Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) оларғ а қ арсы жихад жасамақ шы болғ ан жоспарлары туралы хабарлады. Ол осыны осы арқ ылы отбасы мен мал-мү лкін қ орғ ау ү шін ө зіне одақ тас табу мақ сатында істеді. Жә не оғ ан қ атысты уахи тү сті». Содан соң ол Хатыбпен орын алғ ан оқ иғ а туралы хадисті келтірді де, былай деп жалғ астырды: «Ал Аллаһ Хатыбқ а қ атысты иман есімімен сө йледі жә не оны мү мин деп сипаттады, ал оның істегеніне деген тыйым баршағ а қ атысты, осы аяттың уахи етілуіне себепкер тек ол болса да. Жә не бұ л аятта Хатыбтың жасағ аны мууалә т болып табылатындығ ына жә не ол кә пірлерге сү йіспеншілік танытқ анына, жә не мұ ндайды жасағ ан адам адасушылық қ а тү скендігіне нұ сқ ау бар».

Содан соң шейх ‘Абдуль-Лә тиф былай деген: “Мағ ан сендер Аллаһ Тағ аланың «Бұ л олардың Аллаһ тү сіргенді жек кө гендерге: «Біз сендерге кейбір істерде бағ ынамыз», - дегендері ү шін... » деген аятын біздің кезіміздің кейбір мұ сылман ә мірлеріне қ атысты, олардың кейбір адасқ андардың жетекшілерімен жә не кө пқ ұ дайшылдардың ә мірлерімен хат алысуы, немесе келісім-шарт жасасуы, немесе бітімге келуі себепті қ олданатындарың (туралы хабар) жетті! Не ү шін сендер одан алдынғ ы «Расында, ө здеріне тура жол анық болғ ан соң кері бұ рылғ андарды... » деген аятқ а назар бұ рмайсындар?! Не себепті осы бағ ынудың мә ні жайлы ойланбайсың дар?! »

Ол сондай-ақ, былай деген: «Немесе Худайбия бітімі жә не мү шриктер талап еткен жә не шарт ретінде ұ сынғ ан барлық нә рселерге Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) келіскені жайлы ойланбайсың дар?! Жә не осы сендердің тү сініктерің ді жә не ө тіріктерің ді теріске шығ ару ү шін жетіп асады! ” Қ з.: “ә д-Дурару-ссания” 1/467, “ә р-Расаиль уә л-мә саиль ә н-нә дждия” 1/13.

Шейх ‘Абдуль-Лә тифтың осы сө здері жайлы ой қ озғ аң ыздаршы! Ол Хатыбтың ә рекеті мууалә туль-куффар болғ андығ ы туралы айтып, «Расында, ө здеріне тура жол анық болғ ан соң кері бұ рылғ андарды... » деген аятты келтіреді де, бұ л адамдардың кә пірлерге осындай нә рселерді айтуларынан бұ рын-ақ муртадтар (діннен шық қ андар) болғ анына нұ сқ айды жә не ол да Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) мү шриктермен Худайбия келісімін жасасқ андағ ы шарттарғ а ерекше назар аударады!

Бұ л Хатыбтың хадисіне тү сіндірме беретін имамдардың кейбір сө здері.

Ал енді имамдардың Хатыбқ а байланысты тү скен аяттарды тә псірлейтін сө здерін келтіреміз:

Аллаһ Тағ ала былай деген: « Ә й, мү міндер! Менің дү шпандарымды да, ө з дү шпандарың ды да қ амқ оршы жә не кө мекші етіп алмаң дар. Олар сендерге келген шындық қ а қ арсы келсе де, оларғ а сү йіспеншілікпен ашыласың дар. Олар Пайғ амбарды да, сендерді де Раббыларың Аллаһ қ а иман келтіргендерің ү шін қ уып шығ арды. Егер сендер Менің жолымда ризалығ ымды іздеп, соғ ысқ а шық қ ан болсаң дар, оларғ а жасырын сү йіспеншілік танытпаң дар. Мен кө рнеу, кө мес істегендерің ді де жақ сы білемін. Сендерден кім мұ ны істесе, расында ол тура жолдан адасты! » (ә л-Мумтахана 60: 1).

Қ ұ ранның тә псіршілері осы аят Хатыбтың істеген ә рекеті себепті тү скендігіне бірауызды келіскен.

Егер осыдан алдын келтірілген Қ ұ ран аяттарында кә пірлерге достық, кө мек жә не сү йіспеншілік танытуғ а жалпылама мағ ынадағ ы тыйым болғ ан болса, бұ л аятта жай кә пірлер туралы емес, мұ сылмандармен соғ ысқ ан жә не Пайғ амбарды (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) қ уып шығ арғ ан кә пірлер туралы сө з болуда!

Бұ л аятта Аллаһ: «Ә й, мү міндер! » - деп айтып, Хатыбты да, тура Хатыбтың істегенін жү регінде иманды сақ тап істейтіндердің ә рбірін де мү мін деп атады, ө йткені оның тү сірілуінің себебіне қ арамастан, бұ л аят жалпылама болып табылады. Имам Абу Музаффар ә с-Сам’ани былай деген: “Бұ л аяттағ ы Аллаһ тың « Ә й, мү миндер! » деген сө здері Хатыб ө з ә рекеті ү шін Исламнан шық пағ анына нұ сқ айды! ” Қ з.: “Тафсир ә с-Сам’ани” 5/356.

Аллаһ тың «О ларғ а сү йіспеншілікпен ашыласың дар » деген сө здерінің бір мағ ынасы бұ л «Сендер дұ шпандарғ а мұ сылмандардың қ ұ пияларын ашасың дар жә не оларғ а тілектестік танытасың дар! » деген, бұ л туралы ә з-Зуджадж ө зінің “Ма’ани ә л-Қ уръан” (5/155) кітабында айтқ андай.

Имам Ибн Аби Заманин « Менің дү шпандарымды да, ө з дү шпандарың ды да қ амқ оршы жә не кө мекші етіп алмаң дар! » деген аяттарғ а қ атысты: “Дінде! ” – деген. Қ з.: “Тафсируль-Қ уръаниль-Азиз” 4/376.

Осығ ан орай, имам Ибн Аби Заманиннің кә пірлерге қ амқ оршылық жә не кө мек жасау туралы аяттардың мағ ынасын бірнеше рет тек нақ ты дінге байланыстырғ анына назар аударғ ым келеді.

Ал бұ л имамның кім екендігіне келер болсақ, ол туралы қ ысқ аша айтып ө ту қ ажет деп ойлаймыз, ө йткені орыс (қ азақ ) тілді мұ сылмандардың арасында оның есімі еш нә рсе білдірмеуі мү мкін. Имам ә л-Хумайди ол туралы былай деген: “Ол атақ ты фақ их жә не зухд еді! » Қ з.: “Бә ғ ъятуль-мультамис” 87.

Имам ә з-Захаби ол туралы: “Имам, ө неге, Қ уртубаның (Испаниядағ ы Кордова қ аласы) шейхы”, - деп жазғ ан. Қ з.: “ә с-Сияр” 17/188.

Хафиз Абу ‘Амр ә д-Дани ол туралы былай дейтін: “Ол кө птеген мә селелердің мә н-жайын жақ сы білетін жә не кө птеген жақ сы кітаптар жазғ ан, кө ркем мінезге ие еді, дү ние игіліктерін қ алаудан алыс еді, кө п жылайтын еді жә не ә мірлерден ө зін алыс ұ стайтын”. Қ з.: “ә с-Сыллә ” 2/434.

Таң данарлық жағ дай, солай емес пе?! Мың жыл бұ рын ө мір сү рген бұ л адам ә мірлерден ө зін алыс ұ стайтын, бірақ бұ ғ ан қ арамастан, Қ ұ рандағ ы кә пірлерге кө мек жә не қ амқ орлық кө рсету туралы қ орқ ытуларды дә л олардың дінімен байланыстырады! Ал, ендеше, ол қ андай тағ уттарғ а араша тү сті екенін білу қ ызық?! Егер оның сө здерін бү гінгі кү ні айтсаң ыз, сізді бір сә тте-ақ муржилікте, тағ уттарды қ орғ ауда, екіжү зділікте т. с. с. лас нә рселерде айыптай салады.

Қ ады Абу Бакр ибн ә л-‘Араби Хатыбқ а байланысты тү скен бұ л аяттың тә псірінде былай деген: “Кім мұ сылмандарды аң дып, олар туралы олардың дұ шпандарына хабарласа, егер оның осындай ә рекетінің себебі дү ниелік нә рселер болып, сенімі дұ рыс болып қ ала берсе, ол осы себепті кә пір болмайды! ” Қ з.: “Ахкамуль-Қ уръан” 4/225.

Имам ә л-Қ уртуби былай деген: “Кім мұ сылмандарды аң дып, олар туралы олардың дұ шпандарына хабарласа, егер оның осындай ә рекетінің себебі дү ниелік нә рселер болып, сенімі дұ рыс болып қ ала берсе, ол осы себепті кә пір болмайды! Кө мек алуды қ алағ ан жә не сол себепті діннен шығ уды қ аламағ ан Хатыбтың ә рекеті дә л осылай болды”. Қ з.: “Тафсир ә л-Қ уртуби” 20/399.

Хафиз Ибн Касир былай деген: “Аллаһ тың Елшісі (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) Хатыб мұ ны ө зінің қ ұ райштық тарда қ алғ ан мал-мү лкінің жә не балаларының себебімен істегенін білгенде, оның ақ талуын қ абыл етті”. Қ з.: “Тафсир Ибн Касир” 4/410.

Шейх Жә малюддин ә л-Қ асими былай деген: “Егер біреу: «Ал Қ ұ ран: « Сендерден кім мұ ны істесе, расында ол тура жолдан адасты! » - деп, Хатыбтың кү нә жасағ анына нұ сқ ап тұ р, сондық тан қ алайша оның ақ талуы қ абыл болды? », - деп айтса, мен: «Ақ иқ атында, оның ақ талуы ол иманын сақ тап қ алғ андығ ы жә не мү шриктерге олардың ширкі себепті кө мектеспегендігі себепті қ абыл етілді! Ал сондық тан да Аллаһ оны мү мін деп атап, оғ ан: «Ә й, мү міндер! », - деп сө з жолдады! ” Қ з.: “Тафсир Мә хә син ә т-туиль” 16/5764.

Бұ л ғ алымдардың сө здеріне назар бұ рың ыздар, Хатыб уахидің немесе қ ате тауильдің негізінде емес, осыны кү пірлік ү шін емес, дү ниелік нә рсе ү шін істегені себепті ақ талды!

Айтылғ анның барлығ ының негізінде Хатыбтың оқ иғ асы – Расул деген авторғ а жә не бұ л оқ иғ аның айқ ын мә нін бұ рмалап тастағ ан сол сияқ тылардың барлығ ына барлық жақ тан дә лел екендігі ап-айқ ын болады! Ө йткені егер мұ сылмандарғ а қ арсы кә пірлерге кө мек кө рсету сырттай қ арағ анда бір мағ ыналы тү рде ү лкен кү пірлік болғ анда, онда осылай істеуге итермелеген себепке қ араудың мә ні болмас еді!

Бұ л мақ алада мен қ азіргі заман ғ алымдарының сө здерін арнайы келтірмедім, ө йткені мен Расул Дагестани кімді шынайы ғ алым деп, ал кімді «тағ уттардың жақ тастары» деп санайтынын білмеймін. Мұ ның ү стіне, ол ө зінің «ә л-Жә ми’ фи талибиль-‘ильм ә ш-шә риф» кітабында шейх Ибн Базды жә не шейх ә л-Ә лбаниді тікелей жә не жанама тү рде қ аралағ ан Абдуль-Қ адир ибн Абдуль-Азиздің сө здерін келтіргендігін ескерсек (осылай есептеуіміз тіпті негізді). (Қ з.: 1/133, 1/166, 1/218, 2/693, 2/582, 2/851).

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 Следующая ⇒