Эрых Марыя Рэмарк 2 страница

У скарбонку фраў Залеўскі могілкі прыносілі надзейны прыбытак. Яна хваліла свежае паветра і шырокія далягляды і за гэта брала больш высокую плату. Пры рэкламацыях яна настойвала:

- Але, панове, падумайце толькі - якое месца!

Я апранаўся вельмі павольна. Гэта надавала мне адчуванне нядзелі. Я ўмыўся, пахадзіў па пакоі, пачытаў газету, згатаваў каву, пастаяў каля акна і паназіраў, як паліваюць вуліцу, паслухаў спеў птушак у высокіх дрэвах на могілках - яны спявалі, як маленькія срэбныя флейты святога бога, далучаючыся да ціхага пяшчотнага буркатання меланхалічнай шарманкі на плошчы. Я выбіраў сарочку і шкарпэткі, хоць выбіраць асабліва не было з чаго, з некалькіх сарочак і пар шкарпэтак я выбіраў так, быццам іх было ў дваццаць разоў больш; насвістваючы, я павыкідваў усё з кішэняў: дробязь, нож, ключы, цыгарэты, і раптам - учарашняя паперка з імем дзяўчыны і нумарам тэлефона. Патрыцыя Хольман. Дзіўнае імя - Патрыцыя. Я паклаў паперку на стол. Няўжо гэта сапраўды было ўчора? Як далёка ўсё адышло, амаль забылася ў шэрым тумане алкаголю... За выпіўкай жыццё было цудоўнае- ты хутка рабіўся цэльным, але паміж вечарам і раніцай зноў утвараліся прагалы, як быццам міналі гады.

Я сунуў запіску пад стос кніжак. Патэлефанаваць? Магчыма... а магчыма, і - не. Днём усё выглядала інакш, чым вечарам. Шчыра кажучы, я жыў спакойна і быў задаволены. Даволі хапіла шуму ў апошнія гады. «Толькі не падпускаць нічога блізка да сэрца, - гаварыў Кёстэр. - Тое, што падпусціш, захочаш утрымаць. А ўтрымаць нельга нічога... »

У гэты час у суседнім пакоі пачаўся ранішні вэрхал. Я шукаў капялюш, які я, відаць, учора некуды закінуў. На хвілінку я прыслухаўся. Сварыліся муж з жонкай Хасэ. Яны ўжо пяць гадоў жылі тут у маленькім пакойчыку. Гэта былі нядрэнныя людзі. Калі б яны мелі трохпакаёвую кватэру, з кухняй для гаспадыні, ды каб яшчэ дзіця - магчыма, гэта была б шчаслівая сям'я. Але кватэра каштавала шмат грошай, а дзіця ў гэтыя ненадзейныя часы - хто яго мог сабе дазволіць! Яны ўвесь час натыкаліся адно на аднаго, жонка стала істэрычкай, а муж увесь час баяўся страціць сваё месца. Тады б - капцы. Яму было сорак пяць гадоў. Беспрацоўнага яго ўжо больш ніхто не прыняў бы. У гэтым была бяда. Раней чалавек страчваў пазіцыі паволі, і заўсёды з'яўляліся новыя магчымасці, каб падняцца. А сёння за кожным звальненнем - адразу прадонне вечнага беспрацоўя.

Я хацеў ціхенька ўцячы, але ўжо пачуўся стук у дзверы. У пакой уваліўся Хасэ.

Ён плюхнуўся ў крэсла.

- Я больш не вытрываю.

Гэта быў па сутнасці мяккі чалавек з абвіслымі плячыма і маленькімі вусікамі. Сціплы, старанны служачы. Але якраз такім было сёння цяжэй за ўсіх. Ды ім, бадай, было заўжды найцяжэй. Сціпласць і стараннасць ацэньваюцца належным чынам толькі ў раманах. У жыцці іх выкарыстоўваюць, а потым адкідваюць прэч. Хасэ ўзняў рукі.

- Толькі падумайце, у канторы зноў два звальненні. Наступны - я, вось убачыце: я! - У гэтым страху ён жыў з пачатку месяца да наступнага. Я наліў яму чарку гарэлкі. Ён тросся ўсім целам. Некалі ён зламаецца, гэта было відавочна. Больш у яго не было пра што гаварыць.

- Ды яшчэ гэтыя заўсёдныя папрокі, - прашаптаў ён. Магчыма, жонка папракнула яго за сваё вартае жалю існаванне. Ёй было сорак два гады, яна ўжо амаль адцвіла і расплылася, але не выглядала такой зношанай, як муж. Яе прыгнятаў страх недалёкай старасці.

Нешта раіць не мела сэнсу.

- Слухайце, Хасэ, - сказаў я. - Пасядзіце тут спакойна, колькі вам захочацца. Мне трэба пайсці. Калі вам больш да густу каньяк, ён - у шафе. Тут - ром. Там ляжаць газеты. А пад вечар пойдзеце куды-небудзь з жонкай з гэтых чатырох сцен. Хоць бы ў кіно. Гэта будзе каштаваць вам столькі ж, колькі дзве гадзіны ў кавярні, а атрымаеце куды больш! Сёння галоўнае: забыцца! А для гэтага - не разважаць! - Адчуваючы дакоры сумлення, я паляпаў яго па плячы. Няхай сабе, кіно заўседы выручае. Там кожны можа памарыць.

Побач дзверы былі адчынены. Жанчына ўсхліпвала так гучна, што можна было пачуць знадворку. Я ішоў праз калідор. Наступныя дзверы былі прачынены. Адтуль падслухвалі. Пахла духамі. Тут жыла Эрна Бёніг, сакратарка. Выгляд мела занадта элегантны як на сваю зарплату - адзін раз у тыдзень шэф дыктаваў ёй да раніцы. Назаўтра ў яе бываў вельмі дрэнны настрой. Затое яна кожны вечар хадзіла на танцы. Каб не было танцаў, не варта было б і жыць, гаварыла яна. У яе былі два сябры. Адзін кахаў яе і прыносіў кветкі. Другога кахала яна і давала яму грошы.

Побач у пакоі жыў ротмістр граф Арлоў - расейскі эмігрант, кельнер, статыст на кіназдымках, платны партнёр у танцах, кавалер з сівымі скронямі. Ён выдатна іграў на гітары. Кожны вечар ён маліўся Казанскай Божай Маці, каб атрымаць пасаду метрдатэля ў якім-небудзь заняпалым гатэлі. На падпітку быў плаксівы. Наступныя дзверы. фраў Бэндэр, медыцынская сястра ў доме малюткі. Узрост - пяцьдзесят гадоў. Муж загінуў на вайне. У 1918 годзе двое дзетак памерлі ад недаядання. Мае рабую кошку. Больш нікога.

Яшчэ побач - Мюлер, казначэй-пенсіянер. Сакратар таварыства філатэлістаў. Жывая калекцыя марак, больш нічога. Шчаслівы чалавек.

У апошнія дзверы я пастукаў.

- Як справы, Георгі? - сказаў я. - Нічога новага?

Георгі Блок пахітаў галавой. Ён быў студэнт другога курса. Каб закончыць гэтыя чатыры семестры, ён працаваў два гады ў рудніку. Заробленыя грошы скончыліся; іх хопіць яшчэ месяцы на два. На руднік ён не мог вярнуцца - там цяпер ужо хапала сваіх беспрацоўных. Ён спрабаваў так і сяк дзе-небудзь уладкавацца. Тыдзень ён распаўсюджваў рэкламныя лісткі маргарынавай фабрыкі. Але фабрыка збанкрутавала. Неўзабаве ён атрымаў месца разносчыка газет і ўздыхнуў быў з палёгкай. Праз тры дні яго спынілі двое ў касках, адабралі газеты, падралі іх і растлумачылі, што гэты занятак не для яго. Няма чаго лезці. У іх саміх хапае беспрацоўных. І ўсё-такі ён выйшаў наступнай раніцай, хоць ужо давялося заплаціць за падраныя газеты. Нехта збіў яго роварам. Газеты паляцелі ў гразь. Зноў заплаціў дзве маркі. Ён пайшоў трэці раз і вярнуўся з разадраным касцюмам і разбітым тварам. Тады ён здаўся. Зараз у адчаі сядзеў у пакоі і зубрыў як вар'ят, быццам гэта мела нейкі сэнс. Ён еў раз на дзень. Пры гэтым не мела значэння, закончыць ён астатнія курсы ці не - на працу можна было разлічваць не раней як праз дзесяць гадоў пасля заканчэння.

Я падаў яму цыгарэты.

- Кінь ты гэта глупства, Георгі. Як я. Потым пачнеш спачатку.

Ён пахітаў галавой.

- Я ўжо тады заўважыў, пасля рудніка. Калі не займацца кожны дзень, адразу саб'ешся з тропу. А на другі раз мяне ўжо не хопіць.

Бледны твар і вушы, якія тырчаць, і блізарукія вочы, хударлявая постаць з запалымі грудзьмі... д'ябал забяры ўсё!

- Ну, бывай, Георгі.

Бацькоў у яго не было.

Кухня. На сцяне - галава дзіка. Памяць пра нябожчыка Залеўскі. Тэлефон. Паўзмрок. Пах газу і дрэннага тлушчу. Дзверы з шэрагам таблічак каля кнопкі званка. І мая між іншых. «Роберт Локамп, студэнт філасофіі. Званіць два разы». Яна была брудна-жоўтая. «Студэнт філасофіі»! Гучыць! Шмат вады сцякло. Я спусціўся па прыступках у кавярню «Інтэрнацыяналь».

«Інтэрнацыяналь» - вялізная, цёмная, задымленая кішка з мноствам задніх пакояў. Наперадзе, каля стойкі, стаяў раяль. Ён быў разладжаны, некалькі струн парвалася. Клавішы таксама былі не ўсе. Але я любіў гэтую бадзёрую музычную скрынку са стажам. Я аддаў ёй год майго жыцця, працуючы тут тапёрам.

У задніх пакоях жывёлапрамыслоўцы праводзілі свае сходы. Бывалі тут і вулічныя артысты. Наперадзе сядзелі прастытуткі.

Шынок быў пусты. Толькі пласкаступы кельнер Алоіс стаяў за стойкай.

- Як заўсёды? - спытаў ён.

Я згодна кіўнуў. Ён прынёс мне партвейн з ромам, палова на палову. Я сеў за столік і бяздумна ўтаропіўся перад сабой. Шэры прамень сонца коса падаў праз акно на бутэлькі, што стаялі на паліцах. Чэрыбрэндзі гарэў, як рубін.

Алоіс паласкаў шклянкі. Гаспадарова кошка сядзела на раялі і муркала. Я павольна паліў цыгарэту. Ад душнага паветра цягнула на сон. Дзіўны голас быў учора ў дзяўчыны. Нізкі, грубаваты, амаль хрыплы і ўсё ж мяккі.

- Дай мне пагартаць некалькі часопісаў, Алоіс, - сказаў я.

Зарыпелі дзверы. Прыйшла Роза. Роза, прастытутка з могілак, па мянушцы Жалезны Конь. Яе так ахрысцілі за нястомнасць. Яна прыйшла выпіць кубачак шакаладу. На яго яна раскашэльвалася тут кожную нядзелю. Потым яна ехала ў Бургдорф да свайго дзіцяці.

- Прывітанне, Роберт.

- Прывітанне, Роза. Як малышка?

- Паглядзім. Вось - вязу ёй.

Яна дастала з пакунка чырванашчокую ляльку і націснула ёй на жывот. «Ма-ма», - праквакала лялька. Роза свяцілася ўся.

- Казачна! - сказаў я.

- Зірні! - Яна нагнула ляльку назад. Ляпнуўшы, заплюшчыліся вочы.

- Нечувана, Роза.

Яна была задаволена і зноў запакавала ляльку.

- Ты ў гэтых справах цяміш, Роберт. З часам будзеш добрым мужам.

- Ну, ну, - сказаў я з сумненнем.

Роза любіла сваё дзіця. Яшчэ тры месяцы назад, пакуль дзіця не хадзіла, яно жыло з ёй у адным пакоі. Нягледзячы на яе занятак, гэта было магчыма дзякуючы маленькай бакоўцы. З'яўляючыся вечарам з кавалерам, яна прасіла яго, прыдумаўшы прычыну, пачакаць на двары, сама хуценька бегла наперад, штурхала дзіцячую каляску ў бакоўку, замыкала дзверы і ўпускала кавалера. Але ў снежні малую даводзілася занадта часта перапраўляць з пакоя ў халодную бакоўку. Дзіця прастудзілася і часта плакала ў прысутнасці наведнікаў. Роза мусіла разлучыцца з дачушкай, як ні цяжка гэта ёй далося. Яна здала яе ў дарагі дзіцячы прытулак. Там яна лічылася паважанай удавой. Інакш - дзіця не прынялі б.

Роза ўстала.

- Ты прыйдзеш у пятніцу?

Я кіўнуў.

Яна глянула на мяне.

- Ты ж ведаеш, што здарылася.

- Вядома.

Я не меў ніякага ўяўлення, што здарылася, але ў мяне не было жадання распытваць. Такую звычку я набыў тут за год працы тапёрам. Так было заўжды найлепш. Як і тое, што да ўсіх дзяўчат тут я звяртаўся на «ты».

- Бывай, Роберт.

- Бывай, Роза.

Я нейкі час яшчэ пасядзеў. Але я не адчуваў звыклага дрымотнага спакою. «Інтэрнацыяналь» у выхадныя дні быў мне ўтульным домам. Я выпіў рому, пагладзіў кошку і пайшоў.

Цэлы дзень я сноўдаўся. Я не ведаў, што мне рабіць. Нідзе доўга не затрымліваўся. Пад вечар я пайшоў у майстэрню. Там быў Кёстэр. Ён рамантаваў «кадзілак». Гэтую старую машыну мы нядаўна купілі за бясцэнак. Цяпер мы яго як след перабралі. Кёстэр наводзіў апошні «марафет». Мы спадзяваліся добра зарабіць на ёй. Я сумняваўся, што нам пашанцуе. У такія цяжкія часы, як цяпер, людзі купляюць малыя машыны, а не такі аўтобус.

- Мы на ім пагарым, Ота, - сказаў я. Але Кёстэр быў упэўнены.

- Гараць на сярэдніх машынах, Робі, - растлумачыў ён. - Купляюць танныя машыны і вельмі дарагія. Ёсць яшчэ людзі з грашыма. А ёсць, што выдаюць сябе за багатых.

- Дзе Готфрыд? - спытаў я.

- На нейкім палітычным сходзе.

- Вар'яцтва! Што яму там трэба?

Кёстэр засмяяўся.

- Сам не ведае. Магчыма, вясна затлуміла яму галаву. Вось і хочацца нечага свежанькага.

- Магчыма, - сказаў я. - Давай дапамагу.

Мы пракорпаліся, пакуль не сцямнела.

- Хопіць, - сказаў Кёстэр.

Мы ўмыліся.

- Ведаеш, што ў мяне ёсць? - спытаў ён і паляпаў па партманеце.

- Што?

- Білеты на бокс вечарам. Два. Пойдзем?

Я вагаўся. Ён здзіўлена паглядзеў на мяне.

- Удзельнічае Сцілінг, - сказаў ён. - Супроць Валькера. Будзе добры бой.

- Вазьмі Готфрыда, - прапанаваў я і сам з сябе пакпіў: чаму не іду? Але не хацелася, не ведаю чаму.

- У цябе планы? - спытаў ён.

- Не.

Ён зірнуў на мяне.

- Пайду дадому, - сказаў я. - Напішу пісьмы, і яшчэ тое-сёе... Таксама трэба.

- Ты захварэў? - спытаў ён занепакоена.

- Ты што, ані блізка. Магчыма, таксама вясна затлуміла галаву.

- Ну добра. Як хочаш.

Я паплёўся дадому. Але і седзячы ў пакоі, я не ведаў, чым заняцца. Без мэты я хадзіў узад-уперад. Я ўжо не мог уцяміць, што ж мяне пацягнула сюды. Нарэшце я пайшоў праз калідор да Георгі. Пры гэтым я сутыкнуўся з фраў Залеўскі.

- Вось табе і на, - сказала яна. - Вы тут?

- Цяжка не пагадзіцца, - адказаў я з ледзь прыхаваным раздражненнем.

Яна пахітала сівой галавой.

- Нікуды не пайшлі? Дзіва, ды і ўсё тут!

Я не доўга затрымаўся ў Георгі. Праз пятнаццаць хвілін я вярнуўся. Падумалася, ці не выпіць чаго. Але не хацелася. Я прысеў каля акна і пачаў пазіраць на вуліцу. Змрок на крылах кажана лунаў над могілкамі. Неба за Домам прафсаюзаў было зялёнае, як няспелы яблык. Загараліся ліхтары, але яшчэ было не зусім цёмна - здавалася, што яны мерзнуць. Я пашукаў пад кнігамі паперку з нумарам тэлефона. У рэшце рэшт... патэлефанаваць жа можна. Я ж нават амаль што даў слова. А можа, дзяўчыны і дома няма.

Я падышоў да тэлефона, зняў слухаўку і назваў нумар. Чакаючы адказу, я адчуваў, як з чорнай слухаўкі наплывае лёгкая хваля, хваля чакання. Дзяўчына была дома. Як толькі ў прыхожай фраў Залеўскі, паміж галовамі дзікоў, пахам тлушчу і кухонным бразгатаннем, раптам ціха і павольна, нібы ў задуменні, разважаючы над кожным словам, загучаў нізкі хрыплаваты голас, мая незадаволенасць сабой адразу знікла. Я павесіў слухаўку, пасля таго як, не пытаючыся пра здароўе, прызначыў спатканне на паслязаўтра. Раптам жыццё здалося не такім змрочным. «Вар'яцтва», - падумаў я і патрос галавой. Потым я яшчэ раз зняў слухаўку і патэлефанаваў Кёстэру.

- Білеты яшчэ ў цябе, Ота?

- У мяне.

- Добра. Я іду на бокс.

Пасля матча мы яшчэ крыху пахадзілі па начным горадзе. Вуліцы былі свежыя і пустыя. Зіхацелі шыльды. У вітрынах гарэла святло. У адной з іх стаялі голыя васковыя манекены з размаляванымі тварамі. У іх быў выгляд распусных прывідаў. Побач мігцелі ўпрыгожанні.

Потым мы падышлі да ўнівермага, які быў асветлены ярка, як сабор. Вітрыны пеніліся стракатым бліскучым шоўкам. Каля кінатэатра на прыступках сядзелі бледныя, схуднелыя постаці. Побач агнямі пераліваліся вітрыны прадуктовай крамы. Металічнымі вежамі ўзвышаліся выстаўленыя кансервы, на ватнай посцілцы ляжалі прывялыя яблыкі, гронка тлустых гусей была падвешана на вяроўцы, рудаватыя круглыя боханы хлеба ляжалі паміж палак сухой каўбасы. Вабілі жоўтыя і ружовыя букеты вяндліны і паштэтаў.

Мы селі на лаўку ля сквера. Было свежа. Месяц, нібы электрычная лямпачка, вісеў над дамамі. Ужо даўно пераваліла за поўнач. Непадалёк на вуліцы рабочыя паставілі палатку. Яны працавалі на трамвайнай лініі. Шыпелі зварачныя апараты, россыпы іскраў пырскалі над сагнутымі цёмнымі постацямі. Побач з імі, як палявыя кухні, дыміліся катлы з гарачым асфальтам. Мы думалі кожны пра сваё.

- Дзіўная нядзеля, ці не праўда, Ота?

Кёстэр згодна кіўнуў.

- Шчыра кажучы, радуешся, калі яна канчаецца, - сказаў я задумліва.

Кёстэр паціснуў плячыма.

- Мусіць, так звыкаешся з працай, што крышку свабоды ўжо перашкаджае.

Я наставіў каўнер.

- Ёсць штосьці няправільнае ў нашым жыцці, Ота?

Ён глянуў на мяне і ўсміхнуўся.

- Было нешта іншае, Робі.

- Праўда, - пагадзіўся я. - Але...

Яркая ўспышка аўтагена пырснула зялёным святлом на асфальт.

Палатка рабочых, асветленая ўсярэдзіне, здавалася цёплым маленькім домам.

- Як ты думаеш - закончым «кадзілак» да аўторка? - спытаў я.

- Павінны, - сказаў Кёстэр. - А чаму?

- Ды не, проста так...

Мы ўсталі і пайшлі дадому.

- Сёння са мной нешта не так, Ота, - сказаў я.

- З кожным бывае... Дабранач, Робі.

- Дабранач, Ота.

У пакоі я яшчэ крыху пасядзеў. Гэта будка раптам перастала мне падабацца. Люстра была агідная, свяціла занадта ярка, крэслы - пацёртыя, лінолеум жахліва бляклы, умывальнік, ложак, над ім карціна пра бітву пад Ватэрлоа - сюды ж нельга запрасіць прыстойнага чалавека, падумалася. Жанчыну тым больш не запросіш. У лепшым разе - прастытутку з «Інтэрнацыяналя».

ІІІ

У аўторак раніцай мы сядзелі ў двары нашай майстэрні і снедалі. «Кадзілак» быў гатовы. Ленц з лістком паперы ў руцэ пераможна пазіраў на нас. Ён у нас быў адказны за рэкламу і толькі што зачытаў нам з Кёстэрам аб'яву аб продажы машыны, якую толькі што напісаў. Яна пачынался са слоў: «Водпуск у паўднёвых краях на шыкоўнай машыне! » Гэта было нешта сярэдняе паміж вершам і гімнам.

Мы з Кёстэрам хвілінку памаўчалі. Нам трэба было спачатку крыху ачомацца ад гэтай бурлівай плыні шматфарбнай фантазіі. Ленц вырашыў, што пакарыў нас.

- Ёсць і паэзія, і бляск, праўда? - з гонарам спытаў ён. - У век дзелавітасці трэба быць рамантычным, у гэтым фокус. Процілегласці прыцягваюцца.

- Толькі не ў грашовых справах, - запярэчыў я.

- Аўтамабілі купляюць не на тое, каб укласці грошы, хлопчык, - заявіў Готфрыд, не пагаджаючыся. - Іх купляюць, каб пазбавіцца грошай. І вось тут пачынаецца рамантыка, ва ўсякім разе для камерсанта. У большасці з іх яна нават на тым і канчаецца. Як думаеш, Ота?

- Ты ведаеш... - асцярожна пачаў Кёстэр.

- Што тут доўга гаварыць, - перабіў я яго. - Гэта - рэклама курорта альбо эліксіру прыгажосці, але не аўтамабіля.

Ленц хацеў нешта сказаць.

- Хвілінку. Ты лічыш, што мы прыдзіраемся, Готфрыд. У мяне ёсць прапанова: давайце спытаем у Юпа. Вось дзе голас народа!

Юп быў наш адзіны падсобнік. Гэта быў падлетак пятнаццаці год - накшталт вучня. Ён абслугоўваў заправачную калонку, прыносіў нам сняданак, а ўвечары займаўся ўборкай. Ён быў малы, рабацінневы. Большых вушэй, чым у яго, я яшчэ не бачыў. Кёстэр кажа: калі б Юп упаў з самалёта, з ім нічога не здарылася б. Ён лёгка спусціўся б на зямлю на вушах, як на парашуце. Мы паклікалі яго. Ленц прачытаў яму рэкламу.

- Ты зацікавіўся б такой машынай, Юп? - спытаў Кёстэр.

- Машынай? - перапытаў Юп.

Я засмяяўся.

- Вядома, машынай, - буркнуў Готфрыд. - А ты думаў, што конікам-дзёгцікам?

- А ў ёй ёсць хуткасць, кулачковы вал верхняга кіравання і гідраўлічны тормаз? - спытаўся Юп спакойна.

- Авечая галава, гэта ж наш «кадзілак», - гыркнуў Ленц.

- Не можа быць, - усумніўся Юп і вышчарыўся на ўвесь рот.

- Бачыш, Готфрыд, - сказаў Кёстэр. - Вось яна - сённяшняя рамантыка.

- Каціся зноў да сваёй калонкі, Юп, пракляты сын дваццатага стагоддзя.

Ленц у сапсаваным настроі знік у майстэрні, каб, не адмаўляючыся ад паэтычнай узнёсласці, надаць аб'яве крыху тэхнічнай канкрэтыкі.

Праз некалькі хвілін у дзвярах раптам з'явіўся старшы інспектар Барзіг. Мы сустрэлі яго вельмі пачціва. Ён быў інжынер і эксперт страховачнага таварыства «Фенікс», вельмі ўплывовы чалавек пры атрыманні заказаў на рамонт. У нас з ім былі выдатныя адносіны. Праўда, як інжынер ён быў сапраўдны д'ябал, які нічога не прапусціць, але як збіральнік матылькоў - хоць да раны прыкладай. У яго была вялікая калекцыя, і мы падаравалі яму аднойчы тоўстага матыля, які ноччу заляцеў у нашу майстэрню. Калі мы ўручылі яму гэтую жывёліну, Барзіг збялеў і набыў урачыстасць. Гэта быў матыль «мёртвая галава» - незвычайная рэдкасць, якой якраз не хапала яго калекцыі. Ён нам гэтага ніколі не забываў і забяспечваў нас з той пары рамонтнымі работамі пры першай жа магчымасці. А мы яму лавілі ўсялякіх матылёў.

- Чарачку вермуту, пан Барзіг? - спытаў Ленц, які зноў аказаўся каля нас.

- Днём не п'ю. Жалезны прынцып.

- Прынцыпы трэба парушаць, інакш ад іх ніякай радасці, - заявіў Готфрыд і наліў. - За шчаслівую будучыню «паўлінавага вока» і «жамчужніцы»!

Барзіг нейкі час вагаўся.

- Калі вы так просіце, не магу адмовіцца, - сказаў ён і падняў чарку. - Але тады вып'ем і за маленькія «бычыныя вочкі».

Ён сарамліва заўсміхаўся, быццам выказаў штосьці непрыстойнае пра жанчыну.

- Я, каб ведалі, адкрыў новы від. Са шчаціністымі вусікамі.

- Хто б мог падумаць! - сказаў Ленц. - Малайцом! Тады вы вынаходца і ваша імя ўвойдзе ў гісторыю прыродазнаўства.

Мы выпілі па чарцы за шчаціністыя вусікі. Барзіг выцер вусы.

- Я да вас з добрай навіной. Можаце забраць «форд». Дырэкцыя зацвердзіла - вы робіце рамонт.

- Цудоўна, - сказаў Кёстэр. - Нам гэта вельмі дарэчы. А як справы з нашым каштарысам?

- Таксама зацверджаны.

- Без скарачэнняў?

Барзіг прыплюшчыў вока.

- Паны спачатку не вельмі хацелі. Але ўрэшце...

- За страховачнае таварыства «Фенікс» - да дна! - сказаў Ленц і наліў.

Барзіг устаў і пачаў развітвацца.

- Ведаеце, - сказаў ён, адыходзячы, - жанчына, што была ў «фордзе», усё-такі памерла некалькі дзён назад. А ў яе ж былі толькі парэзы. Відаць, страціла шмат крыві.

- Колькі ёй было гадоў? - спытаў Кёстэр.

- Трыццаць чатыры, - адказаў Барзіг. - Цяжарная на чацвёртым месяцы. Застрахаваная на дваццаць тысяч марак.

Мы адразу выехалі забраць машыну. Яна стаяла ў аднаго булачніка. Гэты чалавек на падпітку ўрэзаўся ў сцяну. Траўмы атрымала толькі жонка. Ён сам не атрымаў ніводнай драпіны.

Мы сустрэліся з ім у гаражы, калі ўжо бралі машыну на буксір. Ён нейкі час глядзеў, набычыўшыся, - мешкаватая постаць з круглай спінай і кароткай шыяй. У яго быў твар нездаровага шэрага адцення, як і ва ўсіх булачнікаў. У паўзмроку ён быў падобны да вялікага сумнага мучнога чарвяка. Ён паволі наблізіўся да нас.

- Калі будзе гатова машына? - спытаў ён.

- Тыдні праз тры, - адказаў Кёстэр.

Той паказаў на кузаў.

- І гэта таксама?

- З якой ласкі? - спытаў Ота. - Ён жа зусім не пашкоджаны.

Булачнік нецярпліва схамянуўся.

- Вядома. Але ж можна неяк выкраіць новы. У вас жа даволі вялікі заказ. Мы паладзім, праўда?

- Не, - сказаў Кёстэр.

Ён выдатна зразумеў кліента. Той хацеў бясплатна выцыганіць новы кузаў, за які страховачнае таварыства не плаціла. Нейкі час мы спрачаліся. Булачнік пагражаў, што адмовіцца ад усяго і атрымае кампенсацыю ад больш згаворлівай майстэрні. Нарэшце Кёстэр здаўся. Ён не саступіў бы, каб у нас не было такой пільнай патрэбы ў працы.

- Ну вось, адразу б так, - заўважыў булачнік з крывой усмешкай. - Я забягу неўзабаве, знойдзем матэрыял. Хацелася б пяшчотны колер беж.

Мы паехалі. Ленц паказаў на сядзенне «форда». На ім былі вялікія чорныя плямы.

- Кроў нябожчыцы жонкі. А ён вырваў новы кузаў. Пяшчотны колер беж. Маладзец. Я ўпэўнены, што ён выб'е страхоўку за двух нябожчыкаў. Жонка ж была цяжарная.

Кёстэр паціснуў плячыма.

- Магчыма, ён запэўніў сябе, што адно з адным не звязана.

- Магчыма, - сказаў Ленц. - Кажуць, што ёсць людзі, якіх такія справы суцяшаюць у горы. А нам гэта - мінус пяцьдзесят марак з заробку.

Аполудні я адпрасіўся дадому. Я дамовіўся з Патрыцыяй Хольман на пяць гадзін, але ў майстэрні я пра гэта не сказаў. Не таму, што хацеў утоіць, але мне самому яшчэ не верылася.

Яна прызначыла сустрэчу ў кавярні, якой я не ведаў. Я ведаў толькі, што гэта маленькі ўтульны шынок. Я спакойна пайшоў туды. Але калі пераступіў парог, жахнуўся. Памяшканне было запоўнена жанчынамі. Я трапіў у тыповую дамскую кавярню.

Мне з цяжкасцю ўдалося захапіць незаняты столік. Я збянтэжана азірнуўся па баках. Акрамя мяне тут былі толькі два мужчыны, і тыя мне не спадабаліся.

- Каву, гарбату, шакалад? - спытаў кельнер і змёў сурвэткай крошкі са стала на мой касцюм.

- Вялікую порцыю каньяку, - адказаў я.

Ён прынёс. Але разам з тым ён прывёў кампанію аматарак кавы, на чале з атлеткай няпершай спеласці ў капелюшы з жалобнай стужкай. Кампанія шукала месца.

- Чатыры месцы, калі ласка! - сказаў кельнер і паказаў на мой столік.

- Хвілінку, - адказаў я. - Столік не свабодны. Я чакаю.

- Так справа не пойдзе, васпан! - сказаў кельнер. - У гэты час у нас нельга загадзя займаць месцы.

Я зірнуў на яго. Потым я перавёў погляд на атлетку. Яна стаяла каля самага стала, учапіўшыся ў спінку крэсла. Я ўбачыў яе твар і адмовіўся ад далейшага супраціўлення. Нават стрэл з гарматы не пахіснуў бы гэтую даму ў яе рашучасці захапіць столік.

- А каньяку вы мне можаце прынесці яшчэ? - буркнуў я афіцыянту.

- Несумненна, васпан. Зноў двайную?

- Так.

- Калі ласка. - Ён пакланіўся. - Гэта ж столік на шэсць персон, васпан, - сказаў ён, нібы просячы прабачэння.

- Добра. Прынясіце толькі каньяк.

Атлетка, відаць, была членам таварыства барацьбы за цвярозасць. Яна ўтаропілася на маю чарку, як на пратухлую рыбіну. Каб пазлаваць яе, я заказаў яшчэ раз і ўтаропіўся на яе. Усё гэта мяне раптам насмяшыла. Што мне тут трэба? І што мне трэба ад дзяўчыны? Я нават не ведаў, ці пазнаю яе ўвогуле ў гэтай таўхатні і балбатні. Я са злосцю перакуліў у сябе каньяк.

- Прывітанне! - сказаў нехта за спіной.

Я ўздрыгнуў. Яна стаяла і смяялася.

- Вы пачалі без спазнення!

Я паставіў на стол чарку, якую ўсё яшчэ трымаў у руцэ. Я раптам разгубіўся. Дзяўчына выглядала зусім інакш, чым засталася ў мяне ў памяці. Сярод гэтых укормленых кабет, якія жавалі пірагі, яна была падобная да тоненькай юнай амазонкі - свежай, ззяючай, надзейнай і недатыкальнай. «У нас з ёй нічога не можа быць», - падумаў я і сказаў:

- Адкуль вы такая, казачная? Я ж увесь час назіраў за дзвярыма.

Яна паказала направа.

- Там ёсць яшчэ адны дзверы. Але я спазнілася. Вы даўно чакаеце?

- Не, дзве-тры хвіліны, не болей. Я таксама толькі што прыйшоў.

Аматаркі кавы за маім сталом прыціхлі. Я адчуў, як патыліцу свідруюць пагардлівыя позіркі чатырох салідных маці.

- Застанемся тут? - спытаў я.

Дзяўчына хутка зірнула на стол. Вусны яе таргануліся. Яна весела зірнула на мяне.

- Баюся, што кавярні ўсюды аднолькавыя.

Я пахітаў галавой.

- Найлепшыя тыя, дзе нікога няма. Вось гэтая - нейкая д'ябальская забягалаўка, тут заражаешся комплексам непаўнавартасці. Найлепш пайсці куды-небудзь у бар.

- У бар? Няўжо бываюць бары, якія працуюць сярод белага дня?

- Ёсць адзін, - сказаў я. - Ва ўсякім разе там вельмі спакойна. Калі вы не супроць...

- Для разнастайнасці...

Я зірнуў на яе. Адразу я не змог зразумець, што яна мае на ўвазе. Я не супроць іроніі, але не ў свой адрас. На душы ў мяне было нядобра.

- Тады пайшлі, - сказала яна.

Я паклікаў кельнера.

- Тры двайных каньякі, - гыркнуў гэты пугач такім голасам, быццам патрабаваў разлік з нябожчыка ў магіле. - Тры трыццаць!

Дзяўчына павярнулася да мяне.

- Тры каньякі за тры хвіліны? Нядрэнны тэмп!

- Два я выпіў учора.

- Які хлус, - прашаптала атлетка за маёй спіной. Ёй абрыдла маўчаць.

Я павярнўўся і пакланіўся.

- Блаславёных каляд, панны.

Я хутка выйшаў.

- Вы паспрачаліся? - спытала мяне дзяўчына на вуліцы.

- Нічога асаблівага. Раблю нядобрае ўражанне на салідных дам.

- Я таксама, - сказала яна.

Я глянуў на яе. Здавалася, яна з'явілася з іншага свету. Я ніяк не мог сабе ўявіць, хто яна і як жыве.

У бары я аказаўся ў сваёй стыхіі. Калі мы ўвайшлі, Фрэд, бармен, стаяў за стойкай і да бляску цёр вялікія чаркі. Ён павітаўся са мной, як быццам бачыў мяне ўпершыню, а не цягнуў два дні назад на сабе дадому. У яго была выдатная школа і вялізны вопыт. Толькі адзін столік быў заняты. Там сядзеў, як заўсёды, Валянцін Хаўзер. Я ведаў яго яшчэ з вайны. Мы былі ў адной роце. Праз загараджальны агонь ён прынёс мне аднойчы пісьмо на перадавую, падумаўшы, што яно ад маёй маці. Ён ведаў, што я чакаю пісьма, бо маці перанесла аперацыю. Але ён памыліўся - гэта быў усяго толькі рэкламны лісток пра падшлемнікі з крапіўнай тканіны. Калі ён вяртаўся назад, яго паранілі ў нагу. Неўзабаве пасля вайны Валянцін атрымаў спадчыну. З таго часу ён яе прапіваў. Ён сцвярджаў: ён п'е за тое, што ацалеў. Няважна, што ўжо прайшло шмат гадоў. На яго думку, такое свята можа цягнуцца вечна. Ён быў адзін з тых, у каго вельмі трывалая памяць на вайну. Іншыя шмат пра што забыліся. Ён жа памятаў кожны дзень і кожную гадзіну.

Я заўважыў, што ён ужо шмат выпіў. Цяпер ён з адсутна-задумлівым позіркам сядзеў у кутку. Я памахаў рукой.

- Салют, Валянцін.

Ён зірнуў і кіўнуў.

- Салют, Робі!

Мы селі ў кутку. Падышоў бармен.

- Што вып'ем? - спытаў я дзяўчыну.

- Мусіць, марціні, - адказала яна. - Сухога марціні.

- У гэтым Фрэд спецыяліст, - сказаў я.

Фрэд дазволіў сабе ўсмешку.

- Мне, як заўсёды, - сказаў я.

У бары панавалі прахалода і паўзмрок. Пахла разлітым джынам і каньяком. Гэты востры водар напамінаў пах ядлоўцу і хлеба. Пад столлю вісеў драўляны макет парусніка. Сцяну за стойкай упрыгожвала медная чаканка. Няяркае святло люстры стварала на ёй чырвоныя водблескі, як быццам у ім адлюстроўваўся падземны агонь. Гарэлі толькі дзве лямпачкі ў маленькіх каваных бра - адна каля Валянціна і адна каля нас. На іх былі жоўтыя папяровыя абажуры, зробленыя са старых геаграфічных карт - вузкія, асвечаныя часткі свету.

Я быў крыху збянтэжаны і не ведаў, з чаго пачаць размову. Я ж увогуле не ведаў гэтай дзяўчыны і чым больш глядзеў на яе, тым больш чужой яна мне здавалася. Я даўно ўжо ні з кім так не сядзеў, я страціў навык. Больш практыкі ў мяне было ў абыходжанні з мужчынамі. Там, у кавярні, для мяне было зашмат шуму, а цяпер, тут, раптам здалося занадта ціха. Кожнае слова дзякуючы цішыні набывала такую важкасць, што цяжка было размаўляць нязмушана. Мне ўжо здавалася, што лепш было б вярнуцца ў кавярню.

Фрэд прынёс чаркі. Мы выпілі. Ром быў моцны і свежы. У яго быў смак сонца. Гэты было якраз тое, што ўтрымлівала. Я выпіў чарку і адразу зноў аддаў яе Фрэду.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒