7. Санақ жүйесі. Кеңістіктің өлшем саны.

Санақ жү йесі, механикада — материалдық денелер мен нү ктелердің қ озғ алысын (немесе тепе-тең дігін) салыстырып зерттеуге арналғ ан бір не бірнеше денелерге орналасқ ан координаттар жү йесі мен сағ аттар жиынтығ ы; ә ртү рлі уақ ытта қ озғ алыстағ ы денелердің (немесе механикалық жү йенің ) салыстырмалы орнын анық тайтын нақ ты немесе шартты алынғ ан қ атты дене.

Денелердің кең істікте орын ауыстыруын басқ а бір денемен немесе денелер жү йесімен салыстырып анық тай аламыз. Ондай денені немесе денелер жү йесін кең істік санақ жү йесі депатайды.

Қ озғ алыстың барлығ ы салыстырмалы, сондық тан кез келген дененің қ озғ алысын басқ а денелерге қ атысты салыстырмалы тү рде қ арастырады. Мыс., айдың қ озғ алысы Жермен, Кү нмен немесе басқ а жұ лдыздармен салыстырылады. Таң дап алынғ ан Санақ жү йесімен салыстырғ андағ ы дененің қ озғ алысы осы жү йедегі дене орнын анық тайтын координаттардың уақ ыт бойынша ө згерісін білдіретін тең деулермен ө рнектеледі. Кинемат. зерттеулерде барлық Санақ жү йесінің атқ аратын рө лі бірдей, ал динамика мә селелерінде (бірқ алыпты, тү зу сызық ты қ озғ алатын немесе тыныштық кү йдегі денелерде орналасқ ан, яғ ни инерция заң ы орындалатын Санақ жү йесі) инерц. Санақ жү йесі басты рө л атқ арады. Оларғ а қ атысты қ олданылатын қ озғ алыстың дифф. тең деулерінің тү рі қ арапайым болып келеді. [2]

Жерге бекітілген санақ жү йесі

Жерге бекітілген санақ жү йесі - бас нү ктесі жердің кез келген нү ктесіне бекітілген декарттық координатапар жү йесі. Техникалық есептерді шешуге пайдаланады.

Кең істік жә не Уақ ыт-Механикалық козғ алысты карастырғ анда біз дененің кең істіктегі орнының уақ ыт ө туіне байланысты ө згеретінін сө з еттік. Бұ л екі ү ғ ымның физикадағ ы маң ызы ө те зор.

Оқ иғ аньің бә рі ә йтеуір бір жерде жә не кандай да бір мезгілде, баскаша айтқ анда, кең істік пен уақ ыт ішінде ө теді. Кең істіктен орын алмай жә не кең істіктен тыс ө мір сү ретін бірде-бір объекті болмайды, болуы да мү мкін емес, яғ ни кең істік материямен тығ ыз байланысты.

Ө тіп жаткан сан алуан окиғ аларды қ арастыра отырып, біздің санамызда кең жә не map, жуан жә не жің ішке, ұ рзын жә не қ ысқ а, алыс жә не жақ ын деген сияқ ты кең істіктің салыстырмалы тү рдегі сипатын кә рсететін ұ ғ ымдар қ алыптасады. Кең істіктің негізгі қ асиеттеріне мыналар жатады: оның шынайы бар болуы, материямен біртұ тастығ ы, шексіздігі, ү ш ө лшемділігі (барлық физикалық объектілердің ұ зындығ ы, ені жә не биіктігі болады).

Кең істіктің бір кесіндісін, яғ ни ара кашыктық ты ө лшеу ү шін сызғ ыштан бастап, ә р тү рлі ұ зындык ө лшеуіш кұ ралдар колданылады. Ұ зындық тың негізгі ө лшем бірлігі метр болып табылады. Ғ ылым мен техникада метрдің еселік жә не ү лестік ө лшемдері де пайдаланылады. дене козғ алғ анда ө зінің орнын тек кең істікте ғ ана ө згертіп қ оймай, уақ ыт бойынша да ө згертеді. Уақ ыт материямен, қ озғ алыспен, кең істікпен тығ ыз байланысты.

–––––––––––––––––––

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒