21. Инерциялық санақ жүйелері және салыстырмалылық принципі. Галилейдің координаттар мен жылдамдықты түрлендіруі.

Толып жатқ ан тә жірибелерден кө ретініміз: қ озғ алмайтын жұ лдыздар сферасына қ арасты бірқ алыпты ілгерілемелі жә не тұ зусызық ты, демек, бір біріне қ арасты, қ озғ алыстағ ы барлық координаттар жү йелеріндегі бү кіл механикалық қ ұ былыстар біркелкі тү рде жү реді.

Тартылыс ө рісі тым аздау деп топшылансын. Мұ ндай координаттар жү йелері инерциялық деп аталады, ө йткені оларда Ньютонның инерция заң ы ә ділетті боп есептеледі.

Бірінші болып Г. Галилей айтқ ан – барлық инерциялық координаттар жү йелеріндегі механикалық қ ұ былыстар біркелкі жү реді деген пайымдау – Галилейдің салыстырмалылық принципі деп аталады.

Қ атты дененің ең қ арапайым қ озғ алысы – оның ілгерілемелі бірқ алыпты тү зусызық ты қ озғ алысы. Осығ ан сә йкес, санақ жү йелерінің ең қ арапайым салыстырмалы тү рдегі қ озғ алысы болып, оның ілгерілемелі бірқ алыпты тү зусызық ты қ озғ алысы алынады. Санақ жү йелерінің бірін шартты тү рде қ озғ алмайтын, ал екіншісін – қ озғ алыста деп алайық. Ә рбір санақ жү йесіне декарттық координаталар жү йесін енгіземіз. Қ озғ алмайтын К санақ жү йесіндегі координаталарды (x, y, z) арқ ылы, ал қ озғ алыстағ ыны K' – (x', y', z') арқ ылы белгілейік. Айтайық: " K' координаттар жү йесі К жү йесіне қ арасты V жылдамдығ ымен қ озғ алуда".

Уақ ыттың ә рбір мезетінде қ озғ алыстағ ы координаттар жү йесі қ озғ алмайтын жү йеге қ арасты белгілі бір орында болады

Егер, t=0 мезетінде екі координаттар жү йелерінің бастары сә йкес келген болса, онда t мезетінде қ озғ алыстағ ы координаттар жү йесінің басы қ озғ алмайтын жү йенің x=vt нү ктесінде болады.

К жү йесінде қ айсыбір Р нү ктесінің x, y, z координаталары мен K' жү йесіндегі тура сол нү ктенің x', y', z' координаталары арасындағ ы байланыс мынандай тү рде беріледі:

x' = x – vt, y' = y, z' = z, t' = t. Бұ л формулалар Галилей тү рлендірулері деп аталады.

Керісінше қ озғ алмайтын жү йе ретінде K' жү йесін алуғ а болады. Онда Галилей тү рлендірулері мынадай болады:

x = x' + vt', y = y', z = z', t = t'.

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒