Негізін салған хан. Соңғы ханы. Мазмұны

Стр 1 из 7Следующая ⇒

Алтын Орда

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынғ ан мә лімет

Jump to navigationJump to search

Алтын Орда
Жошы ұ лысы
Ортағ асырлық мемлекет

1242 — 1502

→

Астанасы

Сарай-Бату Сарай-Берке

Ірі қ алалары

Сарай-Бату, Қ азан, Астрахан жә не т. б.

Тіл(дер)і

алғ ашқ ы кезен: қ ыпшақ тілі, моң ғ ол тілі, соң ғ ы уақ ыт: ескітатар тілі

Діні

Кө к Тә ң ір, Ислам

Аумағ ы

шм. 6 млн км²

Халқ ы

Тү ркілер, тү ркіленген моң ғ олдар жә не т. б.

Негізін салғ ан хан

- 1227 — 1255

Батый хан

Соң ғ ы ханы

- 1502

Шейх Ахмед

Алтын Орда(Жошы ұ лысы)

Алтын Орда (моң ғ. Алтан Ордын улс; тат. Altı n Urda; орыс. Золотая Орда; тү р. Altı n Ordu)^[1] — Басында моң ғ ол^[2]^[3]^[4] — кейінірек тү ркіленген^[5] — 1240 жылдары Русь кінә здіктері жауланып алынғ аннан кейін Моң ғ ол империясының батыс бө лігінде орнағ ан хандық; ол қ азіргі Ресей, Украина, Молдова, Қ азақ стан жә не Кавказдың жерінде орналасқ ан. Шарық тау дә уірінде Алтын Орда Шығ ыс Еуропаның Орал тауларынан Днепр ө зенінің оң жақ жағ алауына дейінгі жерлерді алып, Сібірге терең бойлап еніп жатты. Оң тү стігінде Орданың жері Қ ара тең ізбен, Кавказ тауларымен жә не моң ғ ол Хулагу мемлекетінің қ ол астындағ ы Персиямен шектесіп жатты. ^[5]

Бату хан, ортағ асырлық қ ытай суреті

Мазмұ ны

· 1Атауы

· 2Ә уелгі тарихы

· 3Алтын Орданың шарық тау дә уірі

o 3. 1Ішкі қ ұ рылымы

o 3. 2Одақ тастары мен бағ ыныштылары

· 4Жошы Ұ лысының (Алтын Орданың ) хандары

· 5Саяси дамуы

· 6Бө лшектенуі

· 7Тағ ы қ араң ыз

· 8Еренсілтемелер

· 9Дереккө здер

Атауы

Моң ғ олия тарихы Алтын деген атау тө рт шартараптың тү сінен келген деген жорамал бар: солтү стіктің тү сі — қ ара, шығ ыстың тү сі — кө к, оң тү стіктің тү сі — қ ызыл, батыстың тү сі — ақ, ал сары (немесе алтын) тү с — орталық тың тү сі.

Басқ а бір болжам бойынша, Алтын Орда атауы орыс тіліндегі Золотая Орда, яғ ни Бату ханның Еділ ө зенінің жағ асында ө зінің болашақ астанасының орнын белгілеу ү шін алтын тү сті ү йлерден тіккізген салтанатты қ аласының атынан шық қ ан, Моң ғ ол тілінде «Алтын Орда» деген сө з тіркесі Алтын тү сті орданы, немесе патша сарайын білдіреді.

Моң ғ олдың билеуші руы да ө здерін «алтын ә улет» деп атағ ан, «Алтын Орда» атауы да осыдан келіп шық қ ан болуы мү мкін.

Бұ л мемлекетті Алтын Орда деп атайтын бізге келіп жеткен ең алғ ашқ ы қ ұ жаттар 17-ші ғ асырғ а жатады (Алтын Орда кү йрегеннен кө п кейін). Одан ертерек қ ұ жаттарда ол мемлекет Жошы ұ лысы деп аталды.

Кейбір ғ алымдар оның басқ а атауын, Қ ыпшақ хандығ ы деген атауды қ олданғ анды дұ рыс кө реді, себебі ортағ асырлық қ ұ жаттарда қ ыпшақ сө зі осы мемлекетке қ атысты жиі аталғ ан.

Ә уелгітарихы

Толық мақ аласы: Алтын Орда тарихы

Қ айтыс боларының алдында Шың ғ ыс хан ө з иелігіндегі жерлерді тө рт ұ лына бө ліп берді. Жошының ү лкен ұ лдары Бату мен Орда-Еженнің еншісіне моң ғ ол иеліктерінің қ иыр батысында жатқ ан оң тү стік Ресей мен Қ азақ станның жерлері тиді. Бату Алтын Орданы, Орда-Ежен Ақ Орданы билей бастады. ^[6]^[7]

Моң ғ ол ә скерлерінің Суздаль қ аласын қ олғ а тү сіруі. Ортағ асырлық орыс жылнамасындағ ы сурет.

1235 жылы Бату (тұ ң ғ ыштық жолымен) қ олбасшы Сү бедей баһ адурдың кө мегімен батысқ а қ арай жаң а жорық бастап, алдымен башқ ұ рттарды, сосын 1236 жылы Еділ Бұ лғ ариясын жаулап алады. 1237 жылы ол Украинаның оң тү стік даласын жаулап, ондағ ы қ ұ мандарды батысқ а қ арай ығ ыстырды. Содан ол солтү стікке қ арай бұ рылып, Руське басып кірді де ү ш жыл бойы орыс княздық тарын жаулаумен болды, сол кезде Кү йік пен Қ адан оң тү стікке қ арай жылжыды.

Алтын Орда ескерткіштері(керамика)

Қ ұ мандардың батысқ а қ ашып, Мажарстан королінің жерін паналап отырғ анын желеу етіп, Бату Шайбан, Орда-Ежен, Байдар жә не Мө ң ке сияқ ты Шың ғ ыс ә улеті мен ө з бауырларымен бірге батысқ а жорық жасады. Легница жә не Мухи маң ында неміс-поляк рыцарьларынан жиналғ ан ә скермен шайқ асып, оларды талқ андады. Бірақ сол 1241 жылы Ү гедей хан қ айтыс болып, Бату енді ғ ана қ оршап-қ амай бастағ ан Венаны тастап, елге қ айтып кетті. Моң ғ ол ә скерінің ең батыстағ ы жаулап алуы осы болды.

1242 жылы Мажарстан арқ ылы қ айтып (жолшыбай Пешт қ аласын жаулап), Болгарияныбағ ындырды. ^[8] Бату астанасын ежелгі Хазар қ ағ анатының астанасының орнында орналасқ ан, Еділдің тө менгі ағ ысындағ ы Сарай-Жү к қ аласында орнатты. Содан сә л бұ рын Бату мен Орданың бауыры Шайбан Орал тауларының шығ ысында Обь пен Ертістің бойында ө з еншісіне ұ лыс алып, сонда кетіп қ алғ ан болатын.

Алтын Орданың шарық таудә уірі

12 3 4 5 6 7 Следующая ⇒