Дәрістер кешені. 1-тақырып. Қазіргі халықаралық құқық құқықтың ерекше жүйесі ретінде және оның мазмұны.

Халық аралық қ ұ қ ық ерекше қ ұ қ ық жү йесі болып табылады. Халық аралық қ ұ қ ық – бұ л халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілері (мемлекеттер, ө з тә уелсіздігі ү шін кү ресуші халық тар мен ұ лттар, халық аралық ұ йымдар жә не т. б. ) туындатқ ан жә не осы субъектілердің арасындағ ы қ атынастарды реттейтін жалпығ а міндетті халық аралық қ ағ идалар мен нормалардың жиынтығ ы.

Хапық аралық қ ұ қ ық нормалары мен мемлекеттердің тә уелсіздік қ ұ қ ық тарын қ ұ рметтеу мемлекеттер арасындағ ы сапалы ө зара қ атынастардың негізгі алғ ышарты болып табылады. Халық аралық қ ұ қ ық нормалары халық аралық қ атынастардың пайда болуынан туындайды. Халық аралық қ атынастарды халық аралық қ ұ қ ық реттеп отырады, сонымен бірге оның нормаларына ө з ә серін тигізеді. Халық аралық қ ұ қ ық кез келген қ оғ ам ө мірінде маң ызды орынғ а ие болатын жан-жақ ты жә не дамығ ан халық аралық қ атынастарды реттейді. Халық аралық қ атынастар халық аралық қ ұ қ ық нормаларының мазмұ нын айқ ындайды.

Жеке зерттеулерді қ ажет ететін іргелі проблемаларғ а ең бірінші халық аралық жү йедегі халық аралық қ ұ қ ық пен халық аралық қ атынастардың орны туралы проблеманы жатқ ызуғ а болады. Халық аралық қ ұ қ ық қ а тә н ерекшеліктер:

-субъектілері бойынша –оның субъектілері болып мемлекеттер, ө з тә уелсіздігі ү шін кү ресуші халық тар мен ұ лттар, халық аралық ұ йымдар табылады;

-нормаларды тудыру тә сілі бойынша – халық аралық – қ ұ қ ық тық нормаларды қ ұ қ ық тық қ атынасқ а қ атысушы субъектілердің ө здері тудырады;

-нормалардың орындалу механизмі бойынша - халық аралық – қ ұ қ ық тық нормалардың орындалуын олардың адресаттарының ө здері бақ ылап отырады;

-қ айнар кө здері бойынша – халық аралық қ ұ қ ық тың қ айнар кө здеріне мыналар жатады: халық аралық шарттар, халық аралық ә дет ғ ұ рыптар, халық аралық жиналыстар мен конференциялардың Қ орытынды актілері, халық аралық ұ йымдардың резолюциялары.

Халық аралық қ ұ қ ық – мемлекеттер арасындағ ы ә р тү рлі саяси, экономикалық жә не ө зге де қ атынастарды, сондай-ақ халық аралық қ атынастарғ а қ атысушы басқ а да қ ұ рылымдарды реттейтін қ ұ қ ық тың бір бө лімі. Ол қ ұ қ ық тың ерекше жү йесі ғ ана емес, ішкі мемлекеттік қ ұ қ ық тың барлық ө зге салаларынан едә уір айырмашылығ ы бар. Халық аралық қ ұ қ ық халық аралық қ атынастарды реттейтін шарттық жә не нормалар мен қ ағ идалар жү йесін жә не мемлекеттің салыстырмалы келісілген еркін кө рсетеді.

Халық аралық қ ұ қ ық ты ұ стану халық аралық қ ұ қ ық тың шең бері мен нысандарында мемлекеттің жеке, сондай-ақ ұ жымдық шаралар арқ ылы қ амтамасыз етіледі.

Қ ұ қ ық қ а берілетін анық тама халық аралық қ ұ қ ық ты да қ амтиды, тек анық таманың ә рбір белгілерінің халық аралық қ ұ қ ық та ө зіндік ерекшеліктері болуы керек. Мә селен, халық аралық қ ұ қ ық қ а ә деттегі қ ұ қ ық тың белгілері тә н болып келеді: мемлекеттік-еріктік сипаттағ ы қ ұ былыс; белгілі бір қ оғ амдық қ атынастарды заң нормалары реттейді; мә жбү рлеу арқ ылы; халық аралық қ ұ қ ық тық нормаларды ұ стануды қ амтамасыз етеді. Сө йте тұ ра, халық аралық қ ұ қ ық тың ө зіне тә н ерекшеліктері бар.

Қ азіргі заманғ ы халық аралық қ ұ қ ық ХХ ғ. басынан бастау алады, оның дамуына ә лемдік экономикалық қ атынастардың туындауы себеп болды (бу машиналардың, ұ шу аппараттарының пайда болуы, электробайланыстың дамуы жә не т. б. ). Халық аралық қ ұ қ ық тың басты қ ызметі – оның мемлекетаралық қ атынасының негізгі қ атысушылары мен арақ атынасынан кө рінеді. Мұ нда қ ұ қ ық тық қ атынас субъектілері тү рлі қ ұ ралдарды қ олдануы мү мкін.

Халық аралық қ ұ қ ық тың қ ызмет етуі ү шін, бір жағ ынан, халық аралық қ ұ қ ық тың жә не сыртқ ы саясаттың, екінші жағ ынан, халық аралық қ ұ қ ық пен дипломатияның арақ атынасы мә селелері ө зекті мә селе болып табылады. Халық аралық жария қ ұ қ ық туралы монографиялық ең бектерде осы мә селе кең інен талқ ыланғ ан. Осы қ аралатын проблема қ ұ қ ық пен саясаттың арақ атынасы туралы жалпы мә селенің бір бө лшегі. Ішкі саясатпен салыстырғ анда, сыртқ ы саясаттың ө зіндік ерекшелігі бар. Сонымен бірге, ішкі жә не сыртқ ы саясатты мемлекеттің бір жоғ ары органы бағ ыттап, бақ ылап отырады. Дипломатия жө нінде «Дипломатиялық сө здікте» берілген анық тама мынадай: «Мемлекеттің сыртқ ы саясатының мақ саттары мен міндеттерін жү зеге асыруғ а, сондай-ақ мемлекеттің шетелдердегі қ ұ қ ық тары мен мү дделерін қ орғ ау жө ніндегі мемлекет басшыларының, ү кіметінің жә не арнайы органдарының сыртқ ы қ атынастағ ы ресми қ ызметтері» делінген. Дипломатия – сыртқ ы саясат қ ұ ралы, сондай-ақ экономикалық, мә дени, ә скери жә не ө зге де сыртқ ы байланыс қ ұ ралдарының дипломатиясымен іргелес тұ ратындығ ы сө зсіз.

Халық аралық қ ұ қ ық тың пә нін оның субъектілерінің арасындағ ы туындайтын қ атынастар қ ұ райды. Оның екі тобы бар: мемлекеттер арасындағ ы қ атынастар жә не мемлекеттер арасындағ ы емес қ атынастар.

Халық аралық бұ қ аралық қ ұ қ ық – бұ л халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілері арасында саяси мә селелер бойынша туындағ ан қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық саласы.

Халық аралық жеке қ ұ қ ық – бұ л халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілері арасында, кейбір жағ дайларда жеке тұ лғ алар мен заң ды тұ лғ алар арасында халық аралық дең гейде жеке сұ рақ тар бойынша туындағ ан қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық саласы.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Халық аралық қ ұ қ ық қ ұ қ ық жү йесі ретінде.

2.  Халық аралық қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері.

3. Халық аралық қ ұ қ ық тың жү йесі.

4. Халық аралық қ ұ қ ық тың қ ағ идалары.

Негізгі жә не қ осымша ә дебиеттер тізімі:

1. Қ азақ стан Республикасының Конституциясы. 1995ж. 31 тамызда қ абылданғ ан // «Параграф» ақ параттық жү йесі.

2. Халық аралық қ ұ қ ық. Дә рістер курсы. /Г. Б. Хан жә не т. б. редак. –Алматы: Қ азГЗУ, 2003. -472 б.

3. Кулжабаева Ж. О. Межународное публичное право. - Алматы, 2002. -467 с.

4. Сарсенбаев М. А. Международное право. – Алматы: Жеті Жарғ ы, 1996.

5. Бирюков П. Н. Международное право. Учебное пособие. –М.: Юристъ, 1998. -416 с.