ІІ. Үй тапсырмасын сұрау(5 минут)

§42 Токтың жұ мысы мен қ уаты. Джоуль –Ленц заң ы

Токтың жұ мысы мен қ уаты. Джоуль –Ленц заң ы жайлы мағ лұ мат беру

Токтың жұ мысы мен қ уаты. Джоуль –Ленц заң ын кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йрету

Токтың жұ мысы мен қ уаты. Джоуль –Ленц заң ы жайлы мағ лұ мат алады

Токтың жұ мысы мен қ уаты. Джоуль –Ленц заң ын кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Парталарда суреттер тұ рады, оқ ушылар мұ ғ алімнің ү стелінде жатқ ан суреттерді таң дап, сол сурет орналасқ ан партағ а отырады. Сө йтіп 4 топ қ ұ рамыз.  

Сол суреттерге байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын.

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген.

Оқ ушылар бағ алау нұ сқ аларымен танысады

 Ө ткен тақ ырыпты қ айталау:  

Тірек-сызбамен жұ мыс. Ө ткізгіштерді тізбектей жә не параллель жалғ аудың формулаларын қ айталау.

(слайд арқ ылы)

Тізбектей жалғ ау

U=U₁+U₂+U₃+…

I₁=I₂=I₃=…

R=R₁+R₂+R₃+…

Параллель

жалғ ау

I=I₁+I₂+I₃+…

U₁=U₂=U₃=…

1/R=1/R₁+1/R₂+1/R₃+…

2. Сә йкестікті тап! Оқ ушылар мұ нда шамалардың ө лшем бірліктерінің сә йкесін табу керек. (слайд

арқ ылы немесе Инсп. программа арқ ылы)

А-электр ө рісіндегі заряд орын ауыстырғ анда атқ арылатын жұ мыс, q – заряд; U –кернеу.

Электр тогының жұ мысы –ток кү ші, кернеу жә не жұ мысты істеуге кеткен уақ ыттың кө бейтіндісіне тең.

ХБЖ-де электр тогының жұ мысы 1Дж=1Аּ 1Вּ 1с.

Токтың қ уатын табу ү шін ө ткізгіштегі ток кү шін жә не кернеуді ө лшеп, олардың кө бейтіндісін табу керек.

ХБЖ-же қ уат бірлігі 1Вт.

1Вт=1Аּ 1В.

Ө ткізгіштердің қ ызуы олардың кедергілеріне тә уелді болады; ө ткізгіштің кедергісі неғ ұ рлым ү лкен болса, ол соғ ұ рлым қ атты қ ызады.

Джоуль-Ленц заң ы:

Ө ткізгіш бойымен ток жү рген кезде, ө ткізгіште бө лінетін жылу мө лшері ток кү шінің квадартына, ө ткізгіш кедергісіне жә не токтың жү ру уақ ытына тура пропорционал болады:

Топтық жұ мыс «Мә тінмен жұ мыс» (13 минут)
Берілген мә тінді ә р оқ ушы ө з бетінше оқ иды. Келесі кезекте топтарғ а тө мендегі сұ рақ тар таратылады.
1. Электр тогы жұ мысының формуласы қ алай ө рнектеледі, ө лшем бірлігі қ анадй?
2. Тізбектің бө лігіне арналғ ан Ом заң ын пайдаланып ток жұ мысының формуласын ө рнектеп берің дер?
3. Электр тогы қ уатын есептеуге арналғ ан формуланы қ орытып шығ арың дар, ө лшем бірлігін ата?
4. Джоуль - Ленц заң ы қ алай жазылады, тү сіндір?
Берілген сұ рақ ты топта ө зара талқ ылайды. Ә р топтың баяндамашылары сұ рақ қ а кезектесіп жауап береді. (Жауаптарын критериий арқ ылы формативті бағ алайды. )

Кітаппен жұ мыс. 21-жаттығ у (5 мин)

№7. Жү кшығ ырын айналдыратын электрқ озғ алтқ ышы 9120 Дж-ге тең жұ мыс атқ арады.

4А ток кү шінде 24 Кл заряд ө ткендегі электромотордың қ уатын табың дар. (6кДж)

№8. Кедергісі 20 Ом ө ткізгіштен 5 мин ішінде 300 Кл мө лшерінде электр ө теді.

Берілген уақ ыт мезетіндегі токтың жұ мысын есептең дер. (1520 Вт)

1. Дең гейлік тапсырмалар. (5 мин)

№1. Ток кү ші 3А, кернеуі 220 В желіге қ осылғ ан электршә йнегінің қ уатын

анық та. (660 Вт)

№2. Кернеу 220 В, ток кү ші 5А желіге жалғ анғ ан электрқ ыздырғ ыш 30 мин жұ мыс

істегенде, қ анша жылу мө лшері бө лінеді? (1980 кДж)

№3. Троллейбустың электрқ озғ алтқ ышы 200 А ток кү шін тұ тынады жә не 600 В

кернеумен жұ мыс істейді. Оның қ уаты қ андай? Ол 1 сағ ішінде қ анша жұ мыс

атқ арады? Жауапты Дж жә не кВт*сағ тү рінде берің дер.

(2160МДж жә не 600кВт*сағ )

«Қ аражорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

Ойлан бірік. бө ліс » арқ ылы тақ ырыпты талдау

Тақ ырыптың мағ анасы мен идеясын талдау ү шін ә р топқ а тапсырма беріледі, ә р топ ө з тапсырмасын орындағ ан соң екінші топқ а ұ сынады

Ойлан бірік. бө ліс! (7 мин) (Ә р топқ а ә р тү рлі Ватты электр лампочкалары беріледі. ) Электр шамдарының 1

сағ аттағ ы, 1 тә уліктегі жұ мсалатын электр энергиясын есептең дер. Энергия шығ ыны

қ анша тұ рады? Қ ұ ны-14 тең ге тұ рады. Электр энергиясын ү немдеуде қ ай шам тиімді?

(150Вт-тық шамды жақ қ анда электр энергиясын ү немдеуде 60 Вт-қ шам тиімді)

Формула қ ұ растыр! (2 мин)

1) 1Дж=1А*1В*1с=1В*1Кл=1А²*1Ом*1с=

2) 1Вт=

=1А*1В=

=1А²*1Ом

Жұ птық жұ мыс «Есептер шығ ару» (10 минут)
1. Егер шаң сорғ ыш кернеуі 220 В, ток кү ші 0, 5 А қ алалық желіге қ осылса, онда оның электрқ озғ алтқ ышының тогы 0, 5 сағ ішінде қ анша жұ мыс жасайды?
2. Троллейбустың электрқ озғ алтқ ышы 200 А ток кү шін тұ тынады жә не 600 В кернеумен жұ мыс істейді. Оның қ уаты қ андай?
3. Ток кү ші 5 А желіге жалғ анғ ан кедергісі 30 Ом электр пешінен 1 мин - та қ анша жылу бө лінеді?
Жұ птар ө з есебін ү лгіге қ арап бағ даршам арқ ылы (1 қ атені жасыл, 2 қ атені сары, 3 қ атеден жоғ арыны қ ызыл тү спен) формативті бағ алайды.

№6. Радиусы 2см, 25мм шең берлер сызу.

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Кері байланыс: «Екі жұ лдыз, бір тілек»

Бағ алау парақ шасын толтырады

§43-44 Электр қ ыздырғ ыш аспаптар. Қ ысқ а тұ йық талу. Балқ ыма сақ тандырғ ыштар. Электр аспаптарымен жұ мыс істеу кезіндегі қ ауіпсіздік шаралары

Электр қ ыздырғ ыш аспаптар. Қ ысқ а тұ йық талу. Балқ ыма сақ тандырғ ыштар. Электр аспаптарымен жұ мыс істеу кезіндегі қ ауіпсіздік шаралары мағ лұ мат беру

Электр қ ыздырғ ыш аспаптар. Қ ысқ а тұ йық талу. Балқ ыма сақ тандырғ ыштар. Электр аспаптарымен жұ мыс істеу кезіндегі қ ауіпсіздік шаралары н кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йрету

Электр қ ыздырғ ыш аспаптар. Қ ысқ а тұ йық талу. Балқ ыма сақ тандырғ ыштар. Электр аспаптарымен жұ мыс істеу кезіндегі қ ауіпсіздік шаралары жайлы мағ лұ мат алады

Электр қ ыздырғ ыш аспаптар. Қ ысқ а тұ йық талу. Балқ ыма сақ тандырғ ыштар. Электр аспаптарымен жұ мыс істеу кезіндегі қ ауіпсіздік шаралары н кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Парталарда суреттер тұ рады, оқ ушылар мұ ғ алімнің ү стелінде жатқ ан суреттерді таң дап, сол сурет орналасқ ан партағ а отырады. Сө йтіп 4 топ қ ұ рамыз.  

Сол суреттерге байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын.

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген.

Оқ ушылар бағ алау нұ сқ аларымен танысады

Миғ а шабуыл арқ ылы

Сұ рақ жауапты пайдалану

Ү йге берілген тапсырманы сұ рақ -жауап арқ ылы ә р топты диалогқ а тү сіру

, Ө ткен тақ ырып аррналғ ан а ү й тасырмасын қ айталау ғ а сұ рақ тар жасалып, арнайы плакатқ а жазылып тақ тағ а ілінеді

1. Электр тогы дегеніміз не? ( )

2. Ток кү ші дегеніміз не? ()

 3. Ток кү шінің ө рнегі мен ө лшем бірлігі қ андай? ()

4. Электр кернеуі дегеніміз не? ()

5. Электр кернеуін қ андай қ ұ ралмен ө лшейміз? ( )

6. Кернеудің формуласымен ө лшем бірлігі? ( )

7. Ом заң ын тұ жырымдаң дар? ( )

8. Электр кедергісі дегеніміз не? ()

9. Тұ рақ ты токтын жұ мысы неге тә уелді? ( )

10. Джоуль-Ленц заң ы қ алай жазылады.? ( )

Қ ыздырғ ыш аспаптарғ а электр кептіргіш фендер, электр ү тігі т. б жатады. Қ ыздырғ ыш аспапатрда қ ыздырғ ыш элемент болады. Ол никель мен хромның қ ұ ймасы – нихром немесе темір, хром жә не алюминийдің қ ұ ймасы– фехраль тә різді меншікті кедергісі ү лкен жә не балқ у температурасы жоғ ары материалдардан жасалады. Қ ыздырғ ыш элемент қ ыздыратын сыммен оралғ ан керамикалық немесе слюда пластинадан тұ рады.

1-вольфрам қ ыл

2-металл шығ ыс

3-шыны тірек

4-тү тікше

5-металл цоколь

6-контакт.

Қ азіргі қ ыздыру шамдарының қ ылдарына балқ у температурасы 3370⁰С болатын вольфрам сымдарын қ олданады. Қ ылдың қ ызу температурасы неғ ұ рлым жоғ ары болса, соғ ұ рлым шығ атын энергияның кө п бө лігі жарық тү рінде таралады.

Қ ыздыру шамдарынан кейін ө мірге, осы люминесценттік шамдар енген. Люминесценция латынның «жарық » жә не «ә лсіз ә сер білдіру»- деген мағ ынасынан шық қ ан. Люминесцеттік шам дегеніміз – жарық ағ ыны негізінен, ультракү лгін сә улесінің ә серінен люминофордың жарқ ырауынан пайда болғ ан газ разрядтық жарық кө зі. Люминесценттік шам жарық беру ү шін қ олданылады. Оның қ ыздыру шамдарынан артық шылығ ы электр энергиясына ү немді келеді, яғ ни тоқ ты аз жейді. Сондық тан оны ө ндірісте, тұ рмыста кең інен қ олдануғ а болады

Люминесцеттік шамдардың жұ мыс істеу ұ зақ тығ ы қ ыздыру шамдарына қ арағ анда ұ зақ тау келеді. Люминесценттік шамның кең тарағ ан тү рі сынапты шам, оның ішкі бетіне люминофор ағ ылғ ан, ә р тү рлі формадағ ы шыны тү тік. Тү тіктің екі ұ шы арқ ылы оның ішіне спираль тә різді электроттар енгізілген. Шамның жұ мыс істеу мерзімін ұ зарту ү шін, тү тік ішіне сынап тамшысы мен белгілі бір мө лшерде инертті газ енгіземіз(аргон - Ar, неон-Ne) Люминесценттік шамды айнымалы ток кө зіне қ осқ анда сынап атомдары электр ө рісі ә серінен қ озғ алысқ а тү сіп, люминофор қ абырғ ағ а соғ ылып, жарық шығ арады. Шамның жұ мыс істеу мерзімі 10000 сағ ат.

Электр аспаптарымен жұ мыс істеу кезіндегі қ ауіпсіздік шаралары:

Қ ос қ олмен жалаң аш екі сымды қ атар ұ стау ө те қ ауіпті.

Жерді басып, дымқ ыл не цемент еденде тұ рғ анда жалаң аш сымғ а тиіп кету ө те қ ауіпті.

Бү лінген электр аспаптарын пайдалану қ ауіпті. Электр аспаптарын мезгіл-мезгіл білікті мамандар тексеріп отыруы тиіс.

Ток кө зінен ажыратпай электр аспабын динауғ а, шашуғ а не тү зетуге болмайды.

Желіден ажыратпай, электр арматурасына қ андай да бір жұ мыс жү ргізуге болмайды.

Есептер шығ ару.

 Кернеуі U=6В болатын, кедергілері R₁= 1 Ом, R₂= 2 Ом болатын резисторларды 

 тізбектей жә не паралель жалғ анғ ан жағ дайлардағ ы ток кү шін есептең дер.  

 Айырмашылығ ын салыстырың дар жә не тү сіндірің дер.   

Практикалық жұ мыс

Ө ткізгіштерді паралель жә не тізбектей жалғ ау

Қ атені табу

                                         +                -

«Қ аражорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

Жұ птық ә ң гіме» ә дісін пайдаландым арқ ылы мең герту /10 мин/

Бұ л ә діс арқ ылы оқ ушы мен оқ ушы арасында «Жақ ын арадағ ы даму аймағ ы»(ЖАДА)(Выготский) қ алыптасты. Себебі: ә р жұ п тү сінбеген немесе қ иындық тудырғ ан сұ рақ тарын бір-біріне қ ою арқ ылы жұ птасып, жауап іздеді, талқ ылады, жаң а тақ ырыпты бірі-біріне тү сіндіреді

Топтық жұ мыс

1-топ.

1. Кедергісі 500 Ом тізбек бө лігінде 2 А ток кү шін тудыратын тұ рақ ты электр ө рісі 30 мин ішінде қ андай жұ мыс атқ арады?

2-топ

1. Ұ зындығ ы 2км, кедергісі 805 Ом мыс сымның массасы қ андай? Мыстың меншікті кедергісі 0, 017 Ом*мм²/м.

3-топ.

1. Пә терде 6А ток кү шіне шыдайтын сақ тандырғ ыштар орнатылғ ан. Егер желідегі кернеу 127В болса, бір уақ ытта қ уаты 60Вт жә не 100Вт екі шамды, ү тікті қ осуғ а болама?

Жаң а сабақ ты бекіту сұ рақ тары.
1. Люминесценттік шамның қ арапайым шамдардан айырмашылығ ы неде?
Ж: жұ мыс істеу мерзімі ұ зақ жә не жақ сы жарық тандырады.
2. Тү тік ішіне қ андай газдар енгізіледі?
Ж: сынап, инертті газдар (аргон, неон).
3. Тү тіктің ұ штары арқ ылы не енгізіледі?
Ж: Спираль тә різді электродтар.
4. Шынының ішкі бетінде не болады?
Ж: люминофор қ абаты.
5. Люминесценттік шамды не ү шін қ олданады?
Ж: жарық беру ү шін қ олданады.
6. Дроссельдің қ ызметі қ андай?
Ж: шамдар арқ ылы ө тетін токты шектейді.

Шең бердың қ асиеттері

. №7

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Кері байланыс: «Екі жұ лдыз, бір тілек»

Бағ алау парақ шасын толтырады

§45. Металдардағ ы электр тогы

Металдардағ ы электр тогы жайлы мағ лұ мат беру

Металдардағ ы электр тогы н кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йрету

Металдардағ ы электр тогы жайлы мағ лұ мат алады

Металдардағ ы электр тогын кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Парталарда суреттер тұ рады, оқ ушылар мұ ғ алімнің ү стелінде жатқ ан суреттерді таң дап, сол сурет орналасқ ан партағ а отырады. Сө йтіп 4 топ қ ұ рамыз.  

Сол суреттерге байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын.

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген.

Оқ ушылар бағ алау нұ сқ аларымен танысады

Ү й тапсырмасын тексеру Қ ызығ ушылығ ын ояту

Логикалық сұ рақ тар
1. Қ андай жолмен ешуақ ытта адам жү рмейді? ( Қ ұ с жолы)
2. Елеуішпен су ә келуге бола ма? ( болады егер қ ар немесе мұ з болса)
3. Егер стакандағ ы судың бә рін ішіп қ ойса не қ алады? ( ауа)
4. неліктен су отты сө ндіреді? ( су ауа жібермейді, от ауасыз жанбайды)
5. дайындауғ а болады бірақ жеуге болмайды? ( сабақ )
6 қ андай ыдыстарғ а су қ ұ йылмайды? ( су толы ыдысқ а)
7. Кө зің мен кө ресің бірақ қ олмен ұ стай алмайсың. Ол не? ( кө лең ке)
8. жерден кө теру оң ай бірақ лақ тыру қ иын. Ол не? ( мамық )
9. Тең ізде қ андай тастар болмайды? ( қ ұ рғ ақ )

1. Электр тогы дегеніміз не?

2. ЭҚ К-ы кү ш деп нені айтамыз?

3. Ең алғ аш «электр тогы» тү сінігін физикағ а енгізген ғ алымның атын ата?

4. Тоқ кү ші деп нені айтады? Ө лшем бірлігі не?

5. Ө ткізгіштегі тоқ кү шін қ андай қ ұ ралмен ө лшенеді?

6. Электр кернеуі деп нені айтады? Ол қ андай ө лшем бірлікпен ө лшенеді?

7. Кернеу қ андай қ ұ ралмен ө лшенеді?

8. Тізбектің бө лігі ү шін Ом заң ын тұ жырымдау.

9. Кедергі деп нені айтады? Оның ө лшем бірлігі не?

10. Меншікті кедергісі неге тең? Ө лшем бірлігі неге тең?

11. Ө ткізгішті тізбектей жалғ ау дегеніміз не?

12. Ө ткізгішті параллель жалғ ау дегеніміз не?

13. Тұ рақ ты тоқ тың жұ мысы дегеніміз не?

14. Тұ рақ ты тоқ тың қ уаты дегеніміз не?

15. Джоуль-Ленц заң ы қ алай жазылады?

Электр тогы бір бағ ытта қ озғ алады

Жаң а сабақ Мағ ананы тану Жаң а сабақ қ а дайындық

. Сен мағ ан, мен сағ ан
Ә р-бір топ мү шелері 2 сұ рақ тан қ ұ растырады. Сұ рақ тар алмастырылып басқ а топқ а беріледі. Топтар сұ рақ тарғ а жауап береді.

І топ
1. Қ ысқ а тұ йық талу дегеніміз не?
2. Не себепті тізбектің басқ а бір бө лігіне қ арағ анда, алдымен балқ ығ ан сақ тандырғ ыш істен шығ ады?

ІІ топ

1. Сақ тандырғ ыштың жанып кеткен қ орғ асын сымның орнына, мыс немесе болат сымдарын
қ олдануғ а бола ма?
2. Электр тізбегіне сақ тандырғ ыш не ү шін керек?

Металдардағ ы электр тогы

Металдардағ ы электр тогын электрондардың бағ ытталғ ан қ озғ алысы тудырады. Бұ л кө птеген тә жірибемен дә лелденген.

Солардың бірі 1916 жылы америкалық физиктер Т. Стюарт пен Р. Толмен жасағ ан тә жірибеде металл ө ткізгіштермен оралғ ан ү лкен диаметрлі катушка 500 айн/мин жиілікпен айналады да бірден тоқ тайды. Осы кезде катушкада электрондардың инерциямен қ озғ алуынан туғ ан қ ысқ а ток пайда болғ аны гальванометрден байқ алады.

Т. Стюарт пен Р. Толмен эксперименттік тү рде ток тасымалдаушы бө лшектің  меншікті зарядын анық тады. Ол 1, 8 * 10¹¹ Кл/кг – ғ а тең болып, электронның меншікті зарядына дә л келді.

;

;

;

Металл ө ткізгіштің бойынан ө тетін электр тогының кү ші.

Есептер шығ ару

3. 353

Ө ткізгіштегі ток кү ші 10 А. Осы ө ткізгіштің кө лденең қ имасы арқ ылы 1 сағ ішінде ө тетін электрондардың массасы қ андай? Жауабы: 0, 2 мг

3. 354

I=32 мкА ток кү ші кезінде t=1 нс уақ ыт аралығ ында ө ткізгіштің кө лденең қ имасы арқ ылы қ анша электрон ө теді? Жауабы: 2 * 10⁵

3. 358

Ө ріс кернеулігі Е= 96 мВ/м болатын ө ткізгіштің электрондарының концентрациясы n=10²⁸ м^-3. Болат ө ткізгіштегі электрондардың реттелген қ озғ алысының орташа жылдамдық тарын анық таң дар. Жауабы: 0, 5 мм/с

3. 359

Ө ткізгіш арқ ылы тығ ыздығ ы j=1 A/мм² болатын ток жү рді. 1 сағ ішінде осы сымның 1 мм² кө лденең қ имасы арқ ылы ө тетін электрондардың массасын табың дар. Жауабы: 2 * 10^-8 кг

«Қ аражорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

Есеп шығ ару:

Ө мірде тоқ, кернеу, кедергі бар

Соларды пайдаланғ ан ө мірде бар

Таң ы аппақ, тү ні де жарық,

Оларды қ имай тұ рғ ан адам да бар.

1 есеп. Ө ткізгіштің кө лденең қ имасынан 1 минутта 30мКл электр мө лшері ө ткен болса, ондағ ы тоқ кү ші неге тең?

2 есеп. Тізбекке 2 кедергі тізбектей қ осылғ ан R1=10Ом жә не R2=40Ом Бірінші кедергідегі кернеу 3В –қ а тең. Екінші кернеу қ андай?

3 есеп. Тізбектегі тоқ кү шін жә не жалпы кедергісін анық тау.

4есеп. Кедергілері 4, 5, 10 жә не 20 Ом тең тө рт лампа паралелль жалғ анғ ан. Егер бірінші лампада тоқ 2, 5А тең болса, қ алғ андарының ә рқ айсысының жә не тізбектің тарамдалмағ ан участкесіндегі тоқ қ андай болады.

І. Физикалық диктант

ІІ. Кім тапқ ыр? ойыны

V. Сабақ ты қ орытынды

Табиғ ат адам ү шін жаралыпты

Бар қ ызық табиғ аттан таралыпты.

Ағ аш егу ойыны

  Топтық жұ мыс (суретпен жұ мыс) (5 минут)

№

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Кері байланыс: «Екі жұ лдыз, бір тілек»

Бағ алау парақ шасын толтырады

Сабақ   43

§46-47. Электролиттердегі электр тогы. Электролиз. Электролиз заң ы

Электролиттердегі электр тогы. Электролиз. Электролиз заң ы жайлы мағ лұ мат беру

Электролиттердегі электр тогының физикалық табиғ атын тү сіндіру: Электрондық теория тұ рғ ысында Фарадейдің 1-ші жә не 2-ші заң ын қ орытып шығ ару. Фарадей заң ын қ олданып есептер шығ ара білу.

Электролиттердегі электр тогы. Электролиз. Электролиз заң ы жайлы мағ лұ мат алады

Электролиттердегі электр тогы. Электролиз. Электролиз заң ын кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Парталарда суреттер тұ рады, оқ ушылар мұ ғ алімнің ү стелінде жатқ ан суреттерді таң дап, сол сурет орналасқ ан партағ а отырады. Сө йтіп 4 топ қ ұ рамыз.  

Сол суреттерге байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын.

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген.

Оқ ушылар бағ алау нұ сқ аларымен танысады

  Қ айталау (сұ рақ тар)

1. Жартылай ө ткізгіштерде зарядты тасымалдаушылар.

А) Теріс иондар

В) Кемтіктер

С) Электрондар

Д) Электрондар мен кемтіктер

Е) Оң иондар

2. Транзистордың қ анша p-n ауысуы бар?

А) Бір

В) Ү ш

С) Тө рт

Д) Бес

Е) Екі

3. Жартылай ө ткізгіштердің температурасы артқ анда кедергісі.

А) Артады.

В) 2 есе артады

С) Кемиді.

Д) Ө згермейді

Е) ө згереді.

4. Транзисторлар қ андай мақ сатта пайдаланылады?

А) Айнымалы токты тұ рақ ты токқ а тү зету ү шін.

В) Тұ рақ ты токты айнымалы токқ а айналдыру ү шін.

С) Кез –келген электрлік тербелісті кү шейту ү шін.

Д) Тізбекті токты тұ рақ ты етіп ұ стап тұ ру ү шін.

Е) Жартылай ө ткізгіштің электрондық немесе кемтіктік ө ткізгіштігін қ амтамасыз ету.

5. Жартылай ө ткізгішті диодтар қ андай мақ сатта пайдаланылады?

А) Тізбектегі ток шамасын кү шейту ү шін.

В) Тізбектегі кернеуді кү шейту ү шін.

С) Кез –келген электрлік тербелісті кү шейту ү шін.

Д) Айнымалы токты тұ рақ ты токқ а тү зету ү шін.

Е) Тұ рақ ты кернеуді айнымалы кернеуге айналдыру ү шін

Оқ ушылар тексереді, дұ рысын белгілейді

Жаң а сабақ

Металдардың элетрондық ө ткізгіштігі

Металдағ ы токты еркiн электрондар туғ ызады. Олардың концентрациясы ү лкен болады жә не металл атомдарының концентрациясымен бiр реттi болады.

Металдар электр ө ткiзгiштiгiнiң классикалық электрондық теориясының негiзiнде келесi ұ йғ арымдар жатады:

1) металдағ ы еркiн электрондар ө здерiн идеал газ молекулары тө рiздi ұ стайды; “электрондық газ" идеал газ заң дарына бағ ынады;

2) ретсiз қ озғ алыс кезiнде еркiн электрондар ө зара соқ тығ ыспайды ( идеал газ молекулалары тө рiздi), олар кристалдық торлардың иондарымен соқ тығ ысады;

3) электрондар иондармен соқ тығ ысқ анда ө здерiнiң кинетикалық энергиясын толығ ымен бередi.

Металдағ ы электрондардың реттелген қ озғ алысының орташа жылдамдығ ы ө ткiзгiштiң берiлген нү ктесiндегi элекр ө рiсiнiң кернеулiгiне пропорционал болады:

(7. 1)

мұ ндағ ы е- электрон заряды, m- оның массасы, - тектелес екi соқ тығ удың арасындағ ы орташа уақ ыт (электронның еркiн жолының орташа уақ ыты).

Кедергiнiң температурағ а тә уелдiлiгi. Асқ ын ө ткiзгiштiк

7. 1-сурет

Температураның ө згеруiне қ арай ө ткiзгiш кедергiсi ө згередi. Егер T₀= 273^oK (0^oC)-да ө ткiзгiш кедергiсi R₀-ге тең, ал T температурада R-ғ а тең болса, онда кедергiнiң салыстырмалы ө згеруi, тә жiрибиенiң кө рсетуi бойынша, Δ T температураның ө згеруiне тура пропорционал:

(7. 7)

мұ ндағ ы α - кедергiнiң температуралық коэффициентi, ол сан жағ ынын ө ткiзгiштi 1^oК қ ыздырғ андағ ы кедергiнiң салыстырмалы ө згерiсiне тең.

(7. 2)-i келесi тү рде жазайық:

R = R₀(1+α δ T). (7. 8)

Бұ л тә уелдiлiк 7. 1 суретте кө рсетiлген.

1911 жылы Камерлинг-Оннес сынапты бiртiндеп мұ здатқ анда, оның кедергiсi ә уелi сызық ты заң дылық пен азайып, ал температура 4, 15 К-ге жеткенде кенет 0-ге дейiн тө мендейтiнiң ашты. Бұ л қ ұ былыс асқ ын ө тгiзгiштiк деп аталады. 0-ге тең емес температурада асқ ын ө ткiзгiштiк кү йге ауыса алатын материалды асқ ын ө ткiзгiштер дейдi.

Асқ ын ө ткiзгiштен ток ө ткенде энергия шығ ыны болмайды, ө ткенi асқ ын ө ткiзгiштiк кү йдегi сақ инада бiр қ оздырылғ ан электр тогы барынша ұ зақ уақ ыт ө згермейдi.

7. 2-сурет

Асқ ын ө ткiзгiштер пратикада кең iнен қ олданылады, олар электромагниттерде пайдаланылады. Электромагнитттерде пайда болғ ан магнит ө рiсi ұ зақ уақ ыт аралығ ында болады, ө ткенi асқ ын ө ткiзгiштi орамаларда жылу бө лiну болмайды. Бiрақ асқ ын ө ткiзгiштертердiң кө мегiмен ү лкен магнит ө рiсiн қ ұ руғ а болмайтын айта кету керек. Ө ткенi ү лкен магнит ө рiсiнде асқ ын ө ткiзгiштiк кү йi бұ зылады. Ө ткiзгiштен ток ө ткенде, оның iшiнде жә не айналасында магнит ө рiсi пайда болады. Асқ ын ө ткiзгiштен едә уiр ток ө ткенде, оның асқ ын ө ткiзгiштiгi жойылады. Асқ ын ө ткiзгiштен едә уiр ток ө ткенде ү лкен магнит ө рiсi пайда болады да, асқ ын ө ткiзгiштiк жойылады. Сондық тан, ә рбiр ө ткiзгiштiң асқ ын ө ткiзгiштiк кү йi ү шiн оның осы кү йiн бiлдiретiн ток кү шiнiң кризистiк мә нi болады.

Асқ ын ө ткiзгiш магниттер магнитогидродинамикалық генераторларда, элементар бө лшектердi ү деткiш қ ұ рылығ ыларда пайдалынады. Асқ ын ө ткiзгiштi электiрлiк берiлiс жолдарын қ ұ рылуы зерттелiп жатыр.

Жоғ арғ ы температурадағ ы асқ ын ө ткiзгiштiң ашылуы бү кiл электротехника, радиотехника жә не ЭВМ – дi конструкциялауда жаң а техникалық тө нкерiске жеткiзу мү мкiн.

. Иондық тордың еріткіш молекулаларының ә серінен ыдырауын электролиттік диссоциация деп атайды. Еріткіштің ә серінен иондарғ а ыдырайтын заттар электролиттер деп аталады.

Нағ ыз электролиттерге тұ здар, қ ышқ ылдар, сілтілер мен кө птеген органикалық қ осылыстар жатады.

Электролиттер ерітінділеріндегі ток – иондардың реттелген қ озғ алысы.

Ерітінділер немесе электролиттер балқ ымасы арқ ылы электр тогы ө ткенде электродтарда заттардың бө ліну қ ұ былысын электролиз деп атайды.

Электролиз кезінде электродта бө лінетін зат массасы электролит арқ ылы ө тетін электр мө лшеріне пропорционал. Бұ л заң ФАРАДЕЙ заң ы деп аталады.

m=kq=kIt

m – бө лінген зат массасы, кг

q –электролит арқ ылы ө тетін заряд, Кл

k - электрохимиялық эквивалент, кг/Кл

Сергіту сә ті

«Қ ара жорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

Ой толғ аныс

Ә р оқ ушы ө зіне жү ктелген рө лдің міндеттерін атқ арады.

Топ пікірлерін тың дау.

 Топтық жұ мыс (суретпен жұ мыс) (5 минут)

Электролиз дегеніміз не?

Электролиздағ ы электр тогына мысал келтір?

Электр тогын электролиттерде не ү шін қ олданамыз?

Пласмасса пен электролиттегі электр тогын салыстыр?

Электролиттегі электр тогын білудің маң ызы қ аншалық ты?

t=10 мин аралығ ында гальваникалық ыдыстан массасы m=0, 67г кү міс бө лініп шық ты. Ыдысқ а тізбектей жалғ анғ ан амперметр І=0, 9 А токты кө рсетеді. Амперметрдің кө рсетуі дұ рыспа?

Электролиттердегі электр тогын тасымалдаушылар -...
Электролиттер дегеніміз -...
Электролиз -..
Фарадейдің І заң ы: ...
Фарадейдің ІІ заң ы: ...

Шығ армашылық қ а тапсырма

 Сө зжұ мбақ

Ү й тапсырмасы

№4 

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Бағ алау

Кері байланыс: «Екі жұ лдыз, бір тілек»

Бағ алау парақ шасын толтырады

Кеі байланыс

Сабақ 44

§48-49 Газдардағ ы электр тогы. Вакуумдағ ы электр тогы. Электронды сә улелік тү тік

Газдардағ ы электр тогы. Вакуумдағ ы электр тогы. Электронды сә улелік тү тік жайлы мағ лұ мат беру

Оқ ушыларғ а газдардың иондану, вакуумдағ ы электр тогы, электрондық
сә улелік тү тік туралы. екпінді иондану, плазма, найзағ ай туралы тү сінік
беру.

Газдардағ ы электр тогы. Вакуумдағ ы электр тогы. Электронды сә улелік тү тік жайлы мағ лұ мат алады

Газдардағ ы электр тогы. Вакуумдағ ы электр тогы. Электронды сә улелік тү тіктің кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Оқ ушы іс ә рекеті

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек айтады

Оқ ушылар фигуралар бойынша 4 топқ а бө лінеді

Топтың бір мү шесі шығ ып шардың ішіндегі сұ рақ қ а жауап береді. Жауап беруге қ иналса ө з тобынан кө мекші шақ ыруғ а қ ұ қ ығ ы бар.

Ө зін-ө зі тексеру

«Ыстық орындық »

Мұ ғ алім «ыстық орындық қ а» отырып, оқ ушылардың тақ ырыпқ а байланысты сұ рақ тарына жауап береді

оқ ушылар мә тінді оқ иды, содан кейін жаң а тақ ырып бойынша мұ ғ алімге сұ рақ тар қ ояды.

Жаң а сабақ. (Видеофрагмент арқ ылы тү сіндіріледі).

Джигсо ә дісі (Мә тінді оқ ып, топ болып талдау, презентация жасап,

қ орғ ау)
Қ ыздырғ анда газ атомдарының не молекулаларының жылдамдығ ы артады. Соғ ан сә йкес олардың кинетикалық энергиясы да артады. Осындай атомдар не молекулалар соқ тығ ысқ анда олардан электрондар ү зіліп шығ ып, газда бос электр зарядтары – электрондар мен оң иондар тү зіледі. Мұ ндай процесс газдың иондану деп аталады.

Электр тогы жоқ кезде газдағ ы электрондар мен иондар хаосты қ озғ алыс жасайды. Олар соқ тығ ысқ ан жағ дайда қ айтадан бейтарап молекулалар тү зілуі ық тимал. Осы процесті рекомбинация деп атайды.

Егер иондалғ ан газда электр ө рісін тудырса, онда иондар мен электрондар реттелген қ озғ алысқ а келеді де, тізбекте электр тогы пайда болады.

Газдардағ ы электр тогы дегеніміз –электрондар мен оң жә не теріс зарядталғ ан иондардың бағ ытталғ ан қ озғ алысы болып табылады.

Егер иондалғ ан газда электр ө рісінің кернеулігін артырса, онда электр ө рісінен екпін алғ ан электрондар бейтарап молекулалармен соқ тығ ысып, электрондарды жұ ла, оларды бейтараптайды. Ал, олар ө з кезегінде электр ө рісінен екпін ала газдың басқ а молекулаларының иондалуын тудырады. Электрондар мен иондар санының тасқ ын тә різдес артуы байқ алады. Газдың осындай иондалуы екпінді иондалу деп аталады. Екпінді иондалу нә тижесінде тізбектегі ток кү рт ө седі.

Егер иондалғ ан газда екпінді иондану есебінен еркін электрондар мнн иондардың саны кү рт ө ссе, онда мұ ндай газ плазма деп аталады.

Вакуум – сиретілген орта, онда молекулалар санының аз, олардың соқ тығ ысу ық тималдығ ы ө те аз.

Барынша жоғ ары температура кезінде металдан электрондардың ұ шып шығ у қ ұ былысын термоэлектрондық эмиссия деп атайды.

Вакуумдағ ы электр тогы термоэлектрондық эмиссия нә тижесінде алынғ ан

элеткрондардың бағ ытталғ ан қ озғ алысы тү рінде болады.

Термоэлектрондық қ ұ былыс қ олданылатын қ арапайым қ ұ ралдарғ а электрондық шамдар жатады.

Электрондық -сә улелік тү тік деп электр сигналдарын кө рінетін кескінге

тү рлендіретін вакуумдық электронды аспапты айтады.

Топ оқ ушылары есеп шығ арады.

Оқ ушылар жаттығ улар жасайды

Постер жасап, қ орғ айды

Оқ ушылар жаң а сабақ туралы соң ғ ы жаң алық тарын 30 секунд ішінде баяндайды

Сабақ тан алғ ан ә серлерін жазады

Кү нделікке тапсырманы жазып алады

Ө зін-ө зі бағ алау, топ басының бағ алауы

Критерийлері:

1. Теориялық білімді жә не ережелерді қ олдану

2. Есеп шартын талдай алуы, ө рнекті (формуланы) дұ рыс қ ұ ра білуі.

3. Есепті шығ ару дең гейі, жауабын дә лелдей алуы

4. Жеке тапсырмаларды орындауы

 0-4 балл - «2»                                        

 5-6 балл - «3»                  

 7-8 балл - «4»                      

 9-10 балл - «5»

Сабақ тың аты

§50-51 Шала ө ткізгіштер жә не олардың электрлік қ асиетері. Шала ө ткізгіштердегі электр тогы сабақ 45

Жалпы мақ саты

Шала ө ткізгіштер жә не олардың электрлік қ асиетері. Шала ө ткізгіштердегі электр тогы жайлы мағ лұ мат беру

: Шала ө ткізгіштер, олардың қ асиеттері мен қ олданылуы, шалаө ткізгіштердегі электр тогын тасымалдайтын бө лшектер жә не тағ ы да басқ а жаң а ұ ғ ымдармен таныстыру.

Кү тілетін нә тиже

Шала ө ткізгіштер жә не олардың электрлік қ асиетері. Шала ө ткізгіштердегі электр тогы жайлы мағ лұ мат алады

Шала ө ткізгіштер жә не олардың электрлік қ асиетері. Шала ө ткізгіштердегі электр тогының кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Мұ ғ алімнің іс-ә рекеті

 Оқ ушының іс-ә рекеті

Сә лемдесу. Оқ ушыларды тү гендеу

Мұ ғ аліммен сә лемдеседі. Кезекші жоқ оқ ушыларды хабарлайды

 «Қ айталау–оқ у айнасы» ә р тү рлі дең гейдегі сұ рақ тар беріледі, оқ ушылардың кезекпен жауап беруі сұ ралады. бағ алату

Оқ ушылар екеуара ү й тапсырмасын тексеріп, смайлиқ тер арқ ылы бағ алайды.

Оқ ушы ә р сұ рақ тарғ а жауап беру ү шін §28, 29 бойынша еске тү сіреді.

Жаң а білімді қ ажет тірек ұ ғ ымдарды " Алфавит сызығ ы" арқ ылы оқ ушылардың ө здеріне айқ ындауғ а кө мектесу

Оқ ушылар ө з тә жірибесіне сү йеніп, тірек ұ ғ ымдары арқ ылы жаң а сабақ тың мақ саты мен міндеттерін айқ ындайды

Ө ткен тақ ырып бойынша білімдерін тексеру мақ сатында, оқ ушыларғ а таратпалар беріледі. Ә рбір таратпада 1 кесте, сұ рақ беріледі.

Таратпалары тексеріліп, ә рбір тапсырмағ а бағ а қ ойылады.

2. а) Плазма дегеніміз не?

ә ) Қ андай қ ұ былыс «темоэлектрондық эмиссия» деп аталады?

3. а) Электрондар мен оң жә не теріс иондардың бағ ытталғ ан қ озғ алысы ________________________ деп аталады.

ә ) Электрондар бейтарап атомдар жә не молекулалармен қ осылып, теріс ион тү зеді. Бұ л процесс ____________ деп аталады.

 4. а) «Газдардағ ы электр тогы» дегеніміз не?

 5. а) Жеткілікті жоғ ары температурада электрондардың металдан ұ шып шығ у қ ұ былысы _____________ деп аталады.

ә ) Қ андай қ ұ былыс «темоэлектрондық эмиссия» деп аталады?

Жаң а білімге қ атысты тақ тадағ ы сызбалар ұ сынып, пікір алмасу жү ргізеді (модульдер: СТО, ДО, АКТ). Теоремалар мен қ асиеттер дә лелдеусіз ұ сынады.

Кө рнекі қ ұ ралдар арқ ылы кө пжақ тардың қ асиеттерін жақ сы мең геріп, кең істік денелерін сала білуде қ олдануғ а бейімделеді.

Оқ улық пен топтық жұ мыс

Оқ ушылар оқ улық тан берілген тапсырмаларды пікірлесіп, талдап орындайды.

Жаң а сабақ.

Шала ө ткізгішті диод деп қ арама-қ арсы жақ тарына тізбекке қ осу ү шін контактілер жалғ астырылғ ан, электронды-кемтіктік ауысу болатын шала ө ткізгішті кристалы бар қ ұ рылғ ыны айтады.

Шала ө ткізгішті диод екі бө ліктен тұ рады. Оның бір бө лігі –кемтіктік, ал екіншісі –электрондық ө ткізгішке ие.

Ә -суретте шала ө ткізгішті диодтың шартты белгісі.

Ток кө зінің оң полюсін шала ө ткізгіштің элктрондық ө ткізгіштігі бар бө лігімен, ал теріс полюсін шала ө ткізгіштің кемтіктік ө ткізгіштігі бар бө лігімен жалғ асақ, диод арқ ылы ток ө тпейді. Диодты осылай қ осу кері қ осу деп аталады. Кері қ осуда ток кө зінгің электр ө рісі кернеулігінің бағ ыты элеткронды –кемтіктік ауысудың электр ө рісі кернеулігінің бағ ытымен сә йкес келеді. Қ орытқ ы ө рістің кернеулігінің кү штілігі сонша, ол арқ ылы электрондар мен кемтіктердің ө туі тоқ талады. Аймақ тардың шекарасы тұ сында пайда болатын электр ө рісі электронды-кемтіктің ауысу ө рісі немесе жапқ ыш ө ріс делінеді.

Диодтың з-типті шалаө ткізгіші ток кө зінің оң полюсімен, ал п-типті шалаө ткізгіш –осы ток кө зінің теріс полюсімен жалғ анса, ток кө зінің электр ө рісі р-п ауысудың жапқ ыш ө рісін ә лсіретеді. Осының нә тижесінде кемтіктер мен электрондар бір жақ тан екіншісіен ө теді жә не тізбекпен электр тогы жү реді. Диодты осылай қ осу тіке қ осу деп аталады.

Шалаө ткізгішті диод бір жақ ты ө ткізгіштікке ие жә не кө біне айнымалы токты тү зету ү шін қ олданылады.

Берілген сө йлемдерде сабақ қ а қ атысты емес сө здерді табу.

№1 Қ айсысы артық?

1. Қ оспалар, бор, терморезисторлар, генераторлар, германий

2. Қ оспалық ө ткізгіштік, гальвоностегия, фосфор, тұ рақ ты электрондар

3. Электрондық қ оспалық ө ткізгіштік, плазма, сурьма, кемтік.

№2 Қ айсысы артық?

1. Мышьяк, органикалық қ осылыстар, валентті электрондар, меншікті ө ткізгіштік, жұ лдыздар.

2. Кү кірт, кемтік, электролиз, р-типті шалаө ткізгіштер, сыртқ ы электрондар.

3. Темір, йод, қ оспалар, кемтіктік қ оспалық ө ткізгіштік

(қ ателері тексеріліп, бағ аланады)

Жаң а білімді алдынғ ы біліммен салыстырып жинақ тауғ а сұ рақ тар ұ сыну

«Формулаларды еске тү сіру мақ сатында, «Формуланы білесің бе? » атты сандық тағ ы карточкаларды алып, формулаларды жазу.

№1 1. Фарадей заң ын ө рнекте.

      2. Ө ткізгіш боймен ток жү ргенде ө ткізгіште бө лінетін жылу мө лшерін табатын формула.

№2 1. Ом заң ын ө рнекте.

2. Қ уатты есептеп табатын формулалардың бірін жаз.

№3 1. Ток кү шін уақ ыт арқ ылы табатын формула.

2. Кернеуді жұ мыс арқ ылы қ алай ө рнектейміз?

№4 1. Ом заң ы арқ ылы кедергіні қ андай формуламен есептейміз?

3. Электрохимиялық эквивалентті қ алай табамыз

1. Пысық тау.

2. Шалаө ткізгішті диод деген не?

3. Оның қ асиеттері қ андай?

4. Ол қ андай қ ызмет етеді?

5. Шала ө ткізгішті диод неге бір жақ ты ө ткізштікке ие?

6. Электрондық –кемтіктің ауысу нені білдіреді?

7. Ол қ андай процесс арқ ылы қ ұ рылады?

Оқ ушылардың бағ аларын талдау арқ ылы қ орытынды бағ аны шығ ару

 §30,

Оқ ушыларғ а " смайликтер" арқ ылы сабақ ты бағ алауды ұ сыну

§52-53 Тұ рақ ты магниттер. Тұ рақ ты магниттердің магнит ө рісі. Жердің магнит ө рісі. Аспан денелерінің магнит ө рісі

Тұ рақ ты магниттер. Тұ рақ ты магниттердің магнит ө рісі. Жердің магнит ө рісі. Аспан денелерінің магнит ө рісі жайлы мағ лұ мат беру

Тұ рақ ты магниттер. Тұ рақ ты магниттердің магнит ө рісі.  Жердің магнит ө рісі. Аспан денелерінің магнит ө рісі жайлы білім дағ дыларын қ алыптастыру жә не бекіту.

Тұ рақ ты магниттер. Тұ рақ ты магниттердің магнит ө рісі. Жердің магнит ө рісі. Аспан денелерінің магнит ө рісі жайлы мағ лұ мат алады

Тұ рақ ты магниттер. Тұ рақ ты магниттердің магнит ө рісі. Жердің магнит ө рісі. Аспан денелерінің магнит ө рісінің кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Парталарда суреттер тұ рады, оқ ушылар мұ ғ алімнің ү стелінде жатқ ан суреттерді таң дап, сол сурет орналасқ ан партағ а отырады. Сө йтіп 4 топ қ ұ рамыз.  

Сол суреттерге байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын.

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген.

Оқ ушылар бағ алау нұ сқ аларымен танысады

  Сұ рақ ты ұ стап ал! » ә р тү рлі дең гейдегі сұ рақ тар беріледі, оқ ушылардың кезекпен жауап беруі сұ ралады. бағ алату

Оқ ушылар екеуара ү й тапсырмасын тексеріп, смайлиқ тер арқ ылы бағ алайды.

Оқ ушы ә р сұ рақ тарғ а жауап беру ү шін §30 бойынша еске тү сіреді.

Ү й тапсырмасын тексеру. Қ ойылатын сұ рақ тар:

1. Электр тогы дегеніміз не?

2. Тізбек бө лігі ү шін Ом заң ы қ алай тұ жырымдалады?

3. Қ андай электрлік ү ш шаманы білеміз?

4. Ток кү ші деп нені айтады? Ө лшем бірлігі, анық тамасы?

5. Кернеу дегеніміз не? Ө лшем бірлігі, анық тамасы?

6. Ө ткізгіштің кедергісі деп нені айтады? Ө лшем бірлігі, анық тамасы?

7. Ө ткізгіштерді қ андай екі тә сілмен қ осуғ а болады? Ө ткізгіштерді қ осудың белгілері?

8. Электр тогының жұ мысы дегеніміз не? Формуласы, ө лшем бірлігі?

9. Электр тогының қ уатын қ алай есептейді? Ө лшем бірлігі, формуласы?

10. Джоуль Ленц заң ы қ алай айтылады?

11. Қ ысқ а тұ йық талу дегеніміз не?

.

Тұ рақ ты жә не қ арапайым магниттер деп магниттелуін ұ зақ уақ ыт сақ тайтын денелерді айтамыз. Мұ ндай денелерге табиғ и магниттік теміртас жатады.
Тұ рақ ты магниттердің қ асиеттері
Магниттің ә ртү рлі бө ліктері ә ртү рлі магниттеледі, ең кө п магниттік тартылу кү ші магниттік полюстер деп аталатын магниттің ұ штарында болады.
Магнитің бір - біріне ұ қ самайтын екі полюсі бар
Солтү стік: N
Оң тү стік: S
Магниттердің тү рлері кө п тағ а тә різді, жолақ магниттер болып табылады.
Магнит сызық тары магнитің солтү стік полюсінен шығ ып, оң тү стік полюсіне енеді.
Жерде де магнит ө рісі бар екені белгілі. Магнит темір рудасының орасан зор кені бар жер қ ойнауында жергілікті магнит ө рістері пайда болады. Мұ ндай жергілікті ө рістер магниттік аномалиялар деп аталады.
Ең бір ү лкен магниттік аномалия - Ресейдегі Курск магниттік аномалиясы болып табылады.
Аномалия - ауытқ улық
Жер астында кө п магнит кені жатқ андық тан, сол жерде жер бетіндегі магнитизмнің ә деттегіден ауытқ уы.

Жерде едә уір магнит ө рісі бар екені, оны жер бетіне жақ ын, ә р нү ктеде істікке

бекітілген немесе жіпке ілінген магнит тілшесінің бір ұ шы солтү стікті, екіншісі оң тү стікті кө рсетіп орналасатынына қ арап білуге болатыны бізге мә лім. Бұ л магнит тілшесі жердің магниттік сызық тарын бойлай орналасатынын білдіреді.

       Жердің магнит полюстері географиялық полюстерімен сә йкес келмейді жә не уақ ыт ө тумен ө з орнын ө згертеді. Жердің оң тү стік жә не солтү стік екі полюсі бар. Магнит темір рудасының орасан зор кені бар жер қ ойнауында жергілікті магнит ө рістері пайда болады. Мұ ндай жергілікті ө рістер магниттік аномалиялар деп аталады. Ең бір ү лкен магниттік аномалия Ресейдегі Курск магниттік аномалиясы болып табылады.

       Жердің магнит ө рісі планета тө ң ірегіндегі ғ арыштық кең істіктегі физикалық жағ дайларғ а едә уір ә сер етеді. Ол жер бетін тіршілік иелеріне зиянды ә сер ететін ғ арыштық сә уле шығ арудан қ орғ айды.

       Бірақ кейде кү ннің белсенділігі кү шейген кезде Кү н бетінен магнит ө рісі жердің магнит ө рісін ө згертетін жә не магнит дауылдарын тудыратын зарядталғ ан бө лшектер ағ ыны шығ арылады.

       Магниттік қ асиеттер тек жерге ғ ана емес, басқ а аспан денелеріне де тә н. Кү нді зерттеу онда магнит ө рісі бар екенін кө рсетті. Кү н атмосферасында болып жатқ ан кө птеген қ ұ былыстар (қ ара дақ тардың, факельдердің протуберанцтардың пайда болуы жә не т. б. ) жергілікті кү шті магнит ө рістерінің пайда болуымен жә не дамуымен тығ ыз байланысты. Бұ л аймақ тар белсенді аймақ тар деп аталады. Сонымен, Кү нде қ ара дақ тар бірнеше кү ннен бірнеше айғ а дейін кө рінетін тұ рақ сыз, айнымалы аймақ тар бар. Дақ тар негізінен тобымен байқ алады. Кү ннің айналу бағ ытымен бірінші орналасқ ан дақ басы, соң ғ ысы қ ұ йрығ ы деп аталады. Бұ л дақ тардың қ арама-қ арсы полюстері бар, мысалы, біріншілері солтү стік, ал соң ғ ылары оң тү стік магниттік полюске ие. Осылайша дақ тар тобы зор магнитті қ ұ райды. Дақ тардың магнит ө рісі кү ннің жалпы магнит ө рісінен мың дағ ан есе артық. Жердің магнит ө рісінің кү шті ұ йытқ уы – магниттік дауылдар.

       Магнит ө рістері жұ лдызаралық кең істікте де бар. Олар жердің магнит ө рісінен ондағ ан мың есе ә лсіз, бірақ ұ зыннан ұ зақ қ а созылғ ан, сондық тан жұ лдызаралық кең істіктегі бө лшектердің қ озғ алысына ү лкен ә сер етеді. Айда, Шолпанда магнит ө рісі жоқ. Марста Жердегіге қ арағ анда 500 есе ә лсіз магнит ө рісі табылып отыр жә не оның полюсі Жер ө рісінің полюсіне қ арама-қ арсы.

«Қ ара жорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

Ой толғ аныс

.

1. Электр тогымен магнит тілінің ө зара ә серін алғ аш байқ ағ ан ғ алым.

2. Магниттің ең кү шті магниттік ә серлері байқ алатын жері.

3. Ә лсіз токпен жұ мыс істейтін, оның кө мегімен кү шті тогы бар электр тізбегін басқ аруғ а болатын қ ұ рылғ ы.

4. Дү ниедегі ең бірінші ә ріп басатын телеграф аппаратын ойлап шығ арушы.

5. Дыбысты алысқ а жеткізуге мү мкіндік беретін қ ұ рал.

6. Дыбысты зорайтқ ыш, ә рі зор қ ашық тық қ а жеткізетін қ ұ рал.

7. Қ озғ алысқ а тү скен зарядталғ ан бө лшекке магнит ө рісі тарапынан ә сер ететін кү ш.

8. Темір молекуласының магниттелуін электр тогы арқ ылы тү сіндірген ғ алым.

9. Жер бетін бағ дарлауғ а керекті, негізгі бө лігі магнит тілі болатын қ ұ рал.

10. Механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын машина.

11. Телефонның жә не микрофонның негізгі бө ліктерінің бірі.

12. Магнит ө рісін тудыратын магнит немесе электромагнит.

13. Генератордың қ озғ алмайтын бө лігі.

 Сабақ ты бекіту.

1. Тұ рақ ты магниттер дегеніміз не?
2. Магниттің қ анша полюсі бар?
3. Аспан денелерінде магнит ө рісі бола ма?
4. Аномалия ұ ғ ымына тү сінік
5. Оң тү стік полюс қ алай белгіленеді

Қ айталау  

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Кері байланыс: «Екі жұ лдыз, бір тілек»

Бағ алау парақ шасын толтырады

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.