13 сұрақ ДНҚ қызметі мен қасиеті

ДНҚ қ ызметі: ДНҚ организмдердің басым кө пшілігінде тұ қ ым қ уудың материалдық негізі болып табылады. Ол адамның жә не барлық басқ а организмнің клеткаларында болады. Организмдегі барлық клетка ядроларында ДНҚ саны ә рдайым бірдей болады. Уотсон мен Крик ДНҚ молекуласының моделі бойынша ДНҚ молекуласы бір оське бағ ытталғ ан спираль тә різді айнала оралғ ан екі комплементарлық тізбек болып табылады. Ә рбір тізбек кә дімгі полинуклеотид болып саналады, онда нуклеотидтер фосфор қ ышқ ылының қ алдық тары арқ ылы ө зара байланысқ ан. Спиральдағ ы полинуклеотидтердің екі тізбегі бір – біріне азот негіздері жағ ынан бағ ытталғ ан. Сол себептен қ ос тізбекті спиральдың ішінде азот негіздері орналасады. Углевод пен фосфат топтары спиральдың сыртына орналасады. Бұ л жағ дайда бір тізбектің негіздері жоғ арыда айтылғ андай сутектік байланыстар арқ ылы екінші тізбектің негіздерімен байланысқ ан.

ДНҚ молекуласының ең маң ызды қ асиеттерінін, бірі — оның ө здігінен екі еселенуі (репликациялануы) болып саналады. ДНҚ репликациялануы салдарынан тү кым қ уалаушылық ақ парат ұ рпақ тан - ұ рпақ қ а ө згеріссіз, тепе-тең мө лшерде беріліп, ұ рпақ тардың жалғ асуы қ амтамасыз етіледі. ДНҚ репликациясы жасуша циклының S — синтетикалық кезең інде жү зеге асады.

ДНҚ молекуласының репликациялану қ асиеті 1953ж. Дж. Уотсон жә не Ф. Криктің ДНҚ молекуласының қ ұ рылысының қ ос ширатпалы болатындығ ын анық тағ аннан кейін белгілі болды.

Теория кү йінде ДНҚ репликациясының 3 тү рлі ә дісі болжамдалғ ан: 1) консервативті (тұ рақ гы); 2) жартылай консервативті; 3) дисперсті. Кө птеген тә жірибелер нә тижесінде ДНҚ молекуласының репликациялануы жартылай консервативті жолмен жү ретіндігі дә лелденді. Оны алғ ашқ ылардың бірі болып 1958ж. М. Мезельсон жә не Ф. Сталь Е. соіі жасушасында байқ ағ ан.

Қ азіргі таң да ДНҚ молекуласының сырт пішінінің 3 тү рі белгілі: тұ ракты сақ иналы (бактериофакторда); қ ұ былмалы сакиналы(бактериофактарда); сызық ты (прокариоттар жә не эукариоттарда). Осығ ан сә йкес ДНҚ молекуласынын жартылай консервативті репликациялануының 3 тү рі белгілі: 1) тета репликация; 2) сигма репликация; 3) У-тә різді репликация.

Кейбір прокариоттардың жә не барлық эукариоттардын ДНҚ молекуласы сызық ша тә різді болып келеді жә не олардың репликациялануы белгілі бір нү ктеден, репликативтік ісінудін пайда болуынан басталып, хромосоманың қ арама-карсы жағ ына карай бағ ытталады. Эукариоттардың ірі хромосомаларында бір мезгілде жү здеген репликациялык ісінулер пайда болады жә не олар бір — бірімен қ осылып У-торізді аралык қ ұ рылым пайда етеді. Мү ны У-тә різді жартылай консервативті репликациялану деп атайды.

ДНҚ молекуласының негізгі бө лімінің репликациялануы.

ДНҚ репликациясының бірнеше ерекшеліктері белгілі:

а) ДНҚ молекуласының жаң а тізбепнін синтезделуіне кажет

заттар - дезоксинуклеозидтрифосфаттар (дНТФ) болып табылады, ал ДНҚ қ ұ рамында дезоксинуклеозидмонофосфаттар (дНМФ) кездеседі. Сондық танда ДНҚ тізбегіне жалғ ану алдында ә рбір нуклеотидтен 2 фосфат қ алдығ ы пирофосфат кү йінде бө лініп шығ ады да тез арада фосфаттарғ а дейін гидролизденеді. Еркін дНТФ —> дНМФ қ алдығ ы + пирофосфат дНТФ-ды қ ұ рылыс материалдары ретінде пайдаланудың энергетикалық себептері де бар. Нуклеотидтер арасындағ ы байланыстардың (фосфодиэфирлік) тү зілуі ү шін энергия қ ажет, ал энергия фосфаттараралық байланыстардың ү зілуі нә тижесінде бө лінеді.

б) ДНҚ репликациясы матрицалық (қ алыптық ) ү деріс яғ ни ДНҚ -ның жаң а тізбегі аналык. ДНҚ молекуласының бір жіпшесі негізінде (матрица) комплиментарлық ү станыммен (принциппен) синтезделінеді, яғ ни 4 нуклеотидтен (дАТФ, дГТФ, дЦТФ, дТТФ) жаң а тізбекке тек аналық жіпшедегі нуклеотидке комплиментарлы (А< -> Т; Г< ^Ц) нуклеотид қ ана қ осылады.

в) ДНҚ синтезі (репликациясы) симметриялы болады, яғ ни матрица қ ызметін аналық ДНҚ молекуласының екі тізбегі де атқ ара береді. Сондық тан оны жартылай консервативті деп те атайды. Себебі, жанадан синтезделген ДНҚ молекуласы жартылай жаң арғ ан болады, яғ ни оның бір тізбегі ескі -аналық молекуладан алынғ ан болса (матрица), екіншісі жаң адан синтезделген болады.

г) ДНҚ синтезі (жаң а тізбектің не оның бір бө лімінің синтезделуі) белгілі бір бағ ытта жү реді, яғ ни 5¹ ү шынан З¹ ү шына карай жү реді.

д)ДНҚ репликациясы басталу, жү руі ү шін, міндетті тү рде аналық ДНҚ молекуласының қ ос ширатпасы бір бірінен ажырасуы қ ажет, тек осы жағ дайда, яғ ни бір бірінен ажырасқ ан аналык. молекуланың жіпшелері матрица (кдлып) қ ызметін атқ ара алады.

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8910 11 12 13 Следующая ⇒