12 сұрақ ДНҚ құрылысы. Құрылым деңгейлері

ДНҚ (дезоксирибонуклеин қ ышқ ылы) нуклеотидтері-дезоксирибозадан, азоттық негіздерден, 1 фосфаттан (монофосфат) қ ұ рылғ ан, оларды-д АМФ, д ГМФ, д ЦМФ, д ТМФ деп атайды. ДНҚ молекуласы қ осширатпалы болып келеді (Ф. Крик, Д. ж. Уотсон). Оның алғ ашқ ы, екінші реттік, ү шінші реттік қ ұ рылыстары белгілі. ДНҚ молекуласының алғ ашқ ы қ ұ рылысы- бір жіпшеде нуклеотидтердің (А, Г, Ц, Т) бірізділікпен тізбектеліп орналасуы болып табылады. ДНҚ алғ ашқ ы қ ұ рылысы фосфодиэфирлік байланысы арқ ылы тұ рақ танады, яғ ни бір жіпшедегі нуклеотидтер бір-бірімен фосфаттық топ жә не қ анттың гидроксил тобы арқ ылы байланысқ ан ДНҚ молекуласының екінші реттік қ ұ рылысы оның екі жіпшесіндегі азоттық негіздердің бір-бірімен сутектік байланыс арқ ылы комплиментарлы байланысуы (А-Т; Г-Ц) болып табылады. ДНҚ жіпшелері полярлы болады, яғ ни оның 51 жә не 31 ұ штары белгілі. ДНҚ молекуласының қ осширатпасы (тізбектері) бір біріне антипаралель орналасқ ан;

(51)... АТТГАЦГГЦ...... ( 31)

(31)... ТААЦТГЦЦГ...... (51)

Қ ос ширатпаның бір оралымында 10 жұ п нуклеотидтер кездеседі, ал оралымның ұ зындығ ы 3, 4 нм тең. Сонымен қ атар, А-Т арасында 2 сутектік байланыс болса, Г-Ц арасында 3 сутектік байланыс болады, сондық тан-да Г-Ц байланысы, А-Т байланысына қ арағ анда ә лде қ айда мық тылау болып келеді. ДНҚ молекуласының 3 реттік қ ұ рылысы ретінде оның ақ уыздармен (гистондық ақ уыздармен) байланысын айтуғ а болады. Хромосома ақ уыздарының 60-80 пайызын негіздік жә не гидрофобтық аминқ ышқ ылдар (аргинин, лизин, валин, т. б. ) кө птеп кездесетін гистондық ақ уыздар қ ұ райды. Гистондық ақ уыздар ДНҚ -мен негіздік радикалдар кө мегі-мен, ал ө зара гидрофобтық радикалдар арқ ылы ә рекеттеседі. Хромосомаларда ДНҚ молекуласы гистондық ақ уыздармен байланысып нуклеогистон қ ұ райды, ол хроматин жіпшесі ретінде белгілі. Хроматин жіпшесінің тірегін нуклеосома денешіктері қ ұ райды. Ол 4 тү рлі гистондық ақ уыздардың -гистон Н2А, гистон Н2в, гистон 3, гистон 4-(Н2а, Н, в, Н,, Н4) қ ос молекуласынан қ ұ рылғ ан. Осындай ә р бір денешікті ДНҚ молекуласы екі рет ширатылып оралады жә не оның ұ зындығ ы 140 н. ж. тең. Нуклеосома денешіктері бір-бірімен тығ ыз жабысып орналаспай біршама алшақ тау орналасқ ан. Нуклеосома денешіктерінің араларындағ ы ДНҚ учаскелерін линкерлік (жалғ аушы) учаске деп атайды, ал ә рбір линкерлік учаскемен гистондық ақ уыздың 5-ші тү рі - HI байланысқ ан. Хроматин жіпшесінде ДНҚ ө те кө п, 600. 000-ғ а жуық, нуклеосома денешіктерін тү зеді. Ү зындығ ы 190 см жететін ДНҚ молекуласының ө лшемі жағ ынан микроскопиялық, бірнеше микрометрге -180 мкм. тең, 46 хромосомаларда тығ ыздалып, ширатылып орналасуына нуклеосома денешіктері мү мкіндік береді. Жасуша ядросынын барлық хромосомаларында орналасқ ан ДНҚ, ұ зындығ ы 190 см. тең, ал нуклеосома жіпшенің ұ зындығ ы ДНҚ ұ зындығ ынан 6, 2 есе кем. Нуклеосома жіпшелері ә рі қ арай ширатылып хроматин жіпшелеріне айналады. Хроматин жіпшелерінін ұ зындығ ы нуклеосома жіпшелерінің ұ зындығ ынан 18 есе кем, ал ДНҚ молекуласының ұ зындығ ынан 6, 2x18=100 есеге кем. Хроматин жіпшелері митоз кезінде ә рі карай ширатылып, қ атпарланып, тығ ыздалып митоздық хромосомаларды туғ ызады. Митоздық хромосомаларда хроматин жіпшелері хромосоманын ұ зына бойына кө птеген рет қ атпарлар пайда етеді (кейбір деректер бойынша 100 ретке дейін), осының нә тижесінде барлык хромосомалардың ұ зындығ ы (180 мкм) ДНҚ молекуласының ү зындығ ынан 100. 000 есеге кем болады. Сонымен қ атар нуклеосомалар кү рылымдық (хроматин тірегі), реттеуші қ ызметтерді де атқ арады. ДНҚ молекуласының бойында тұ кым қ уалаушылық ақ парат жазылғ ан, ол негізінен (95%) ядрода, ал 5% цитоплазмада-митохондрияларда, хлоропласттарда шоғ ырланғ ан.

⇐ Предыдущая 3 4 5 6 789 10 11 12 Следующая ⇒