8 сұрақ Теломералар мен теломеразалар

Теломера- хромосома иіндерінің ұ штары. Теломералардың болуы ДНҚ ның тұ қ ым қ уалау ақ параты жазылғ ан учаскелерінің репликацияланбай қ алуынан сақ тайды. Жасушаның ә р бө лінуі сайын тү зілген жас жасушалардағ ы хромосомалардың теломералық учаскелерінің қ ысқ аруы, ең соң ында олардың толық жойылып бірте бірте ақ параты бар гендердің толық репликацияланбай қ алуына себеп болуы мү мкін. Мұ ндай жағ дайда жасуша тіршілігін жойғ ан болар еді. Бірақ эукариоттарда бұ л мә селе теломераза ферментінің кө мегімен шешіледі. Теломераза репликация аяқ талардан бұ рын ДНҚ ның жаң а синтезделген тізбектерінің толық репликацияланбағ ан 5-ұ штарын қ ысқ алау келген, қ айталанатын нуклеотидтер жү йесімен немесе теломералармен жалғ ап ұ зартады.

Теломералар тө мендегідей қ ызметтер атқ арады:

1. Механикалық қ ызметі:

a) Теломералар хромосомаларды ядро матриксіне бекіндіреді.

b) Теломералар хромосома хроматидаларының ұ штарын бір – бірімен тіркестіреді.

2. Тұ рақ тандырушы қ ызмет:

a) Жасушада теломераза болғ ан жағ дайда, терамералар ДНК – ның кодтаушы бө лімін толық репликацияланбаудан сақ тайды.

b) Егер жасушада теломераза болмаса, онда ол ү зілген хромосома ұ штарын қ алпына келтіріп тұ рақ тандырады.

3. Гендердің экспрессиялануына ә сер етуі.

Теломерағ а жақ ын орналасқ ан гендер экспрессиясы тө мен болады (репрессияланғ ан). Мұ ны транскрипциялық ү нсіздік немесе сайлингсинг деп атайды. Теломердің айтарлық тай қ ысқ аруы оларғ а жақ ын орналасқ ан гендерді активтендіреді, мысалы Rap 1 не TFR 1 гендерінің активтенуі.

4 . « Есептеу» қ ызметі.

ДНК – ның теломерлік бө лімдері теломеразасыз жасушаның бө лінуін есептеп отыратын репликометр болып табылады. Жасуша ү шін оның қ анша рет бө лінгеніне қ арағ анда, теломера ұ зындығ ының сындарлы дең гейіне жеткенге дейін қ анша рет бө лінуінің қ алғ аны маң ыздырақ. Сондық тан да теломера жасушаның теломерасыз қ анша рет бө ліне алатынын есептейтін қ ұ рылым болып табылады.

Теломера ұ зындығ ы сындарлы дең гейге жеткенде ол ө зінің жоғ арыда аталғ ан қ ызметтерін атқ ара алмайды. Нә тижеде жасуша циклы бұ зылып, жасуша ө леді.

Сондық тан да, барлық жасушаларда немесе тек эмбриональдық жасушаларда, ДНК — ның толық репликацияланбағ ан учаскілері қ алпына келуі қ ажет. Бұ л қ ызметті ерекше фермент теломераза атқ арады.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒