2.3. Ценопопуляцияның жастық құрылымының ерекшеліктері

Ө сімдіктердің популяциялық экологиясының дамуы ХХ ғ асырдың ортасында жатады, ал биогеоценоздағ ы (фитоценоздағ ы) тү рлер популяциясының рө лімен байланысты. Сондық тан фитоценологияда

«Ценопопуляция» - тү сінігі фитоценоздағ ы белгілі тү р тұ рғ ындарының орны мен рө лін кө рсетеді. Ценопопуляция -белгілі фитоценоздағ ы, оның қ ұ рылысы жə не динамикасына байланысты ө сімдік тү рлерінің тіршілік заң дылығ ын анық тайды.

Ө сімдіктердің тіршілік циклын 4 кезең ге біріккен 11 жастық кү йге бө леді:

1. Латентті

2. Генератив алдындағ ы

3. Генеративті

4. Генеративтен кейінгі

Особьтың жастық қ ұ йі — ортамен белгілі бір қ арым-қ атынаста болатын онтогенездегі этаптары. Мысалы:

1. ө скіндер тұ қ ымдағ ы қ орлық заттармен жə не фотосинтез ə серінен аралас қ оректенеді;

2. ювенильдік ө сімдіктер ө здігінен дербес қ оректенеді, оларда тұ қ ым жарнақ тары болмайды;

3. имматурлық ө сімдіктердің ө ркендері тү птене бастайды;

4. ө сімдіктің генеративті кезең ге ауысуымен тек гү лдер мен жемістер пайда болмайды, организмде ішкі биохимиялық жə не физиологиялық ө згерістер жү реді.

Ө сімдік популяциясына белгілі фитоценоз шегіндегі – фенетикалық кү йіне, экотип жə не генетип ерекшелігіне қ арамастан тү рдің барлық даралары жатады. Қ азіргі заманғ ы зерттеулер – жануарлар популяциясы сияқ ты ө сімдіктер популяциясы да - ə ртү рлі жастық фенотипті жə не генотипті кү рделі жү йе, оның даралары Ценоз ауданында белгілі заң дылық пен орналасады. Ө сімдік популяциясының шекарасы фитоценоз шекарасымен анық талады жə не жануарлар популяциясына қ арағ анда морфологиялық айқ ын кө рінеді. Популяция шекарасын анық таудың кү рделілігі - ө сімдік бірлестігін жү йелеу проблемасына, фитоценозды анық тау ə дістеріне байланысты.

Ө сімдіктер популяциясының ерекшелігі – бекініп ө сетін форма, сондық тан популяция жү йесін кең істікті нақ тылы анық тауғ а (дискретность), ал екінші жағ ынан ішкі популяциялық бірліктер проблемасы тұ р. Жануарларда бұ л бірлік – дара болса, ал ө сімдіктерде басқ аша. Ө сімдіктер вегативті кө беюге қ абілетті, сондық тан ценопопуляцияның қ ұ рылым элементтері – тұ қ ымды жə не вегативті кө бею даралары. Бұ л кө птү рлілік – екі ішкі попляциялық бірлік морфологиялық жə не фитоценотикалық.

Морфологиялық бірлік – тұ тас организм (жынысты, жыныссыз кө бею жолымен пайда болғ ан) – оғ ан ү здіксіз жалғ асу тə н.

Фитоценотикалық бірлік - ө сімдіктің ортағ а ə серінің орталығ ы.

Морфологиялық бірлік – моноцентрлі формаларды зерттеуде қ олданылады (кіндік жə не бұ талы тамырлы шө птесін, жə не бағ аналы ағ аш ө сімдіктері).

Фитоценотикалық бірлік – шым, ұ зын тамыр-сабақ ты, тамырмұ ртшалы ө сімдіктерді зерттеуде қ олайлы.

Фитоценотикалық бірлік есебін енгізумен қ атар фитоценозда экологиялық проблема туады[10]. Ө сімдіктің ортағ а ə сері (фитогенді аймақ, А. А. Уранов, 1965). Ө сімдік маң ында физикалық жағ дай шешімі ө згереді – жарық тану, ылғ ал, температура, жел режимі, топырақ та минералдық зат қ ұ рамы т. с. с. Сонымен қ атар, тамыр жү йесі аймағ ында химиялық ө зара ə сер, бұ дан фитоценозда тү р іші жə не тү раралық қ арым-қ атынас туады. Фитогенді аймақ ө сімдіктің онтогенезді жə не маусымды даму ырғ ағ ына байланысты динамикалы ө згереді. Егерде жануар популяциясында биологиялық сигнал аймағ ы (Н. П. Наумов, 1973) ақ парат тасиды, ол жү йке іс-ə рекеті арқ ылы іске асады, ал ө сімдік популяцияда фитогенді аймақ ə сері тура шешіледі.

Ө сімдік популяциясында кең істікті, функциональды популяция қ ұ рылымын, тұ рғ ындардың сан мө лшері мен тығ ыздығ ын, дү ниеге келу жə не ө лім, жастық қ ұ рылымды қ арастырады. Осы параметрлер негізіне фитоценоздағ ы толық ө згерісті анық тайтын – популяция динамикасының барысы жатады.

Екі жағ дай да популяция – тұ тас, ө зін-ө зі қ олдайтын, ерекше функциясы бар, тү рдің тіршілік формасы ретінде жү йе ол, биогеоценоздың функциональды бірлігі жə не эволюцияның элементарлы бірлігі. Сыртқ ы ə серлердің кешеніне тү рдің жауабы тек популяция дең гейінде кө рінеді. Адамның да тү рге белсенді ə сері тек популяция дең гейінде іске асады.

Дегенмен, ө сімдіктердің ерекше популяциялық процестерін зерттеу дə режесі ə лі де жеткіліксіз, сондық тан популяция экологиясының проблемаларының негізіне жануар популяциясын зерттеу барысында алынғ ан мə ліметтер қ арастырылады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 Следующая ⇒