2.2 Популяция ішіндегі топтарды қарастыру

Жеке тіршілік ететін тү рлерде особьтардың шоғ ырланып жиналуы уақ ытша - кө бею алдында, қ ысқ ы суық тан пана іздеген кезде байқ алады (мысалы, кейбір кө белектер кү зде кө птеп ү йдің шатырының астында немесе басқ а бір паналайтын жерлерде, жайындар мен шортан балық тар су тү біндегі шұ ң қ ырларда).

Популяция ішінде особьтар арасындағ ы қ атынастардың кү рделенуі екі багытта жү реді: особьтар арасында жыныстық байланыстың кү шеюі жə не ата-аналары мен ұ рпақ тары арасындағ ы байланыстардың пайда болуы. Осының негізінде популяциялар ішінде қ ұ рамы жə не бірге болу ұ зақ тығ ы ə ртү рлі семьялар қ ұ рыла бастайды.

Ата-аналық жү ітгардың қ ұ рылуы қ ысқ а да, ұ зақ та уақ ытқ а, кейде тіпті ө мір бойына қ ұ рылады. Мысалы, полиғ амды бұ лдырық, саң ырау қ ұ р аталық тары кө птеген аналық тармен шағ ылысады да, бірақ тұ рақ ты жұ п тү збейді. Кейбір ү йректерде (бізқ ұ йрық ) қ ыс кезінде немесе миграция кезінде жү птар тү зіп, аналық тары ұ яларына орналасқ ан соң аталық тары оларды тастап кетеді. Кө птеген торғ айларда жү птары балапандарының қ анаттары қ атайғ анша бірге болады. Ақ қ у, тырна, кө гершіндерде жү птар кө птеген жылдар бойы, кейде ө мір бойы бірге болады.

Жануарларда жү бын іздеу кө бею алдында кү рделі болып, Мінез- қ ұ лық тары да ө згереді (мысалы, шалғ ынпы қ оң ыздарда жү п қ ұ ру алдында аталық особьтардың «билеуі», кейбір ө рмекшілерде (қ арақ ұ рт) шағ ылысқ ан соң ағ алық тарының налық тарына қ орек болуы, қ ұ старда ү я салу жə не т. б. ).

Жұ птарын іздеген кезде жануарлар арасында бə секелестік кү шейе тү седі. Аталық тары арасында тө белестер, ритуалды қ имыл-қ озғ алыстар кү рделеніп жиілейді. Сө йтіп, кө бею алдында жануалар популяциясында особьтар арасындағ ы байланыстар кү шеиіп - жұ бын іздеу белсенділігі арта тү седі.

Семьялық тіршілік етуде ата-аналары мен ұ рпақ тары арасындағ ы байланыстар кү шті болады (мысалы, ата-анасының біреуінің жұ мыртқ асын басып шығ ару, жауларынан бірлесіп қ орғ ану жə не т. б. ). Қ ұ старда балапандары ү лкейгенше, аю, жолбарыс популяцияларында балалары бірнеше жыл ата- аналарьгаың жанында, жыныстық жасқ а жеткенше тə рбиеленеді.

Ұ рпақ тарын ата-анасының қ айсысы кү туіне байланысты аталық, аналық жə не аралас типтері болады. Семьялық тіршілік етуде жануарлардың территориялдық мінез-қ ұ лқ ы анық байқ алады: ə ртү рлі белгілер, ө з территориясын белгілеу, т. б.

Жануарлардың мұ нан да ү лкен бірлесіп тіршілік етуі - колониялар, ү йірлер, табындар. Олардың негізінде популяциядагы байланыстардың кү рделене тү суі жатыр.

Колония - жануарлардың бір жерде топтасып тіршілік етуі. Олар ұ зақ уақ ыт бойы немесе уақ ытша кө бею кезінде ғ ана болуы мү мкін (мысалы, шагала, гагар, тупиктерде уақ ытша).

Колонияның кү рделі тү рі - особьтар арасында қ ызметтердің бө лінуі. Бұ л кейбір особьтардың тіршілігін сақ тап қ алуғ а ə сер етеді. Мысалы, бір-бірін ə ртү рлі белгілер беріп сақ тандыру жə не жауларынан бірігіп қ орғ ану. Кейбір қ аздар, шагала, қ арлығ аштар шулап жауларынан ү яларын, балапандарын қ орғ ап қ алады. Ең кү рделі колониялар кейбір жə ндіктерде - термиттерде, араларда, қ ұ мырсқ аларда кездеседі (кө бею, қ орғ ану, ұ я салу). Мұ нда тіпті ең бекті бө лісу де байқ алады[7].

Ү йір - жануарлардың уақ ытша бірігіп тіршілігін жең ілдетуі (жауларынан қ орғ ану, қ орегін табу, миграция). Мұ ндай бірігу қ ұ старда, балық тарда, иттерде кө п кездеседі.

Популяцияның экологиялық қ ұ рылымы

Ареал мө лшері

Популяцияның мекендейтін ареалының мө лшері, ол ағ залардың жекелей белсенділігінің радиусына байланысты

Мысалы, ұ лу ө те баяу қ озғ алады, ол бірнешеметрге ғ ана жылжи алады, демек оның ареалының мө лшері кішкентай, ал су тышқ аны жү здеген метрге барып келе алады, демек оның ареалы ү лкен.

Қ имыл-қ озғ алыстарын ү йлестіру бойынша ү йірлер 2 топқ а бө лінеді: Эквипотенциалды, яғ ни, ү йір мү шелерінде айқ ын доминанттар болмайды (балық тарда, кейбір қ ұ старда). Кө семдері бар ү йірлер (ірі қ ұ старда, сү т қ оректілерде).

Табын - ү йірлерге қ арағ анда біршама ү зақ, тү рақ ты тіршілік етеді. Мұ ндай топтардың негізін доминант-багыныштылық қ атынастар қ ұ райды. Табындардың бір тү рі - уақ ытша немесе біршама уақ ытта тү рақ ты кө семдері бар топтар. Кө сем - бұ л тə жірибелі топ мү шесі. Табынның миграциясын, қ оректенетін жерді жə не т. б. қ асиеттерін кө семдері анық тайды. Кө семдіктің биологиялық маң ызы - жеке особьтардын тə жірибесі бү кіл топқ а пайдалы болуында.

Топ эффекті - бірге тіршілік ету барысында особьтарда физиологиялық процестердің қ алыпты жү ріп, ө міршең дігінің артуы. Топта тіршілік ету жү йке жə не гормоналдық жү йелер бойынша жануарлар организміндегі кө птеген физиологиялық процестерге ə сер етеді. Особьтарды жеке ү стаган кезде (ə детте топта тіршілік ететін) зат алмасу процестері ө згеріп, ө міршең дігі нашарлай тү седі. Мысалы, қ ойлар отардан жеке қ алғ анда жү рек соғ уы, тыныс алуы жиілей тү седі де, отарғ а қ осылғ анда қ алпына келеді. Жарқ анаттарда колониядан жеке қ ыстап шық қ анда зат алмасу процесі тез жү ріп, энергияның кө п бө лінуіне алып келеді. Ə детте мұ ндайда жарқ анаттар кө біне ө ліп қ алады. Топ эффекті жеке тіршілік ететін тү рлерде байқ алмайды. Егер мұ ндай тү рлерді жасанды тү рде басқ а тү рлермен қ осса, оларда тпіркену, бір-бірімен соғ ысу жиілеп кө птеген физиологиялық кө рсеткіштері оптимумнан ауытқ и бастайды. Мысалы, қ ұ лақ ты кірпілер жеке. тіршілік еткен кезбен салыстырғ анда топта оттегіні 134% -ғ а кө п паидаланады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 Следующая ⇒