2 Гүлді өсімдіктерді қөгалдандыруға қолдану

Газондар бір – бірімен тығ ыз тұ таса ө скен табиғ и астық тұ қ ымдас кө гал ө сімдіктерімен (злактардан) тұ рады. Оларды отырғ ызылғ ан ағ аш бұ талардың араларындағ ы алаң дарғ а салады. Сондай – ақ кө галдар ағ аш –бұ та композицияларына, парк қ ұ рылысымен қ ала ғ имаратарына негізгі фон болып табылады. Сә ндік қ асиеттерінен басқ а, кө гал алаң дардың санитарлық гигиеналық маң ызы да зор.

Кө галдар ә семдік ү шін ө сіріледі, спорт алаң дарында ө сіру ү шін пайдаланылады. Ә семдік қ ө галдар қ ырық ылып тұ ратын, еркін ө сетін жә не гү лдеп тұ ратын тү рлерге бө лінеді.

Партерлік кө галдарда кө п жылдық астық тұ қ ымдас шө птер ө сіріледі. ол кө галдарда бірің ғ ай тү стің болуына жә не шө птің біркелкі ө суіне мү мкіндік береді. Мұ ндай кө галдарды орталық алаң дарғ а, парк аллеяларына, скверлерге, бақ тарғ а, архитектуралық ғ имараттардың тө ң ірегіне салады.

Кө галдардың ішіндегі ең кө п тарағ аны – кә дімгі кө гал алаң. Олар шө птің бірнеше тү рінен қ ұ ралады да тұ рақ ты биологиялық топ қ ұ райды, партерлік кө галдарғ а қ арағ анда 1. 5-2 жыл артық пайдаланылады, кө лең кеге тө зімді келеді.

Гү лді кө галдар осығ ан арналғ ан шө птер мен кө п жылдық ө сімдіктердің гү лдейтін тү рлерінен тұ рады. Кө п жылдық ө сімдікті бір жылдық гү лдейтін шө птердің жалпы фонына шағ ын, шоқ - шоқ топ болып ө сетіндей етіп егеді.

Кө гал алң жасауғ а арналғ ан территорияны алдын ала тас, ағ аш, қ ұ рылыс қ алдық тарынан тазартады, тегістейді, тың айтқ ыш сеуіп ө ң дейді. Ә детте гектарғ а шақ қ анда ә серлі заттары 40-60кг болатын азот, 60 – 90 кг фосфор жә не 30 -40 кг калий тың айтқ ыштарын береді.

Қ ұ нары аз сұ р топырақ ты жерлерге қ алың дығ ын 8-10 см етіп қ арашірік ә келіп тө гіп, сонан соң оны соқ амен (немесе кү рекпен) 20 см терең дікте жыртады (аударады). Енді кө гал алаң дарғ а себілетін шө птердің кейбір тү рлеріне сипаттама бере кетелік.

Шабындық қ оң ырбасы – тө менгі тамыр сабақ ты немесе тамыр сабағ ы селдір тү пті астық тұ қ ымдас ө сімдік. Ол ө сіп тұ рғ ан жердің беткі қ абатында берік ә рі тығ ыз шымқ абаты пайда болады. кө лең кеге шыдамды, қ уаң шылық қ а ө те тө зімді. Оқ тын – оқ тын оруды оң ай кө тереді. Қ ысқ ы суық қ а тө зімді. Негізгі тамыр жү йесі

Жайылым ү й бидайығ ы – тө менгі селдір тү пті астық тұ қ ымдас шө п, тығ ыз шым тү зеді. Ылғ алды, сазды топырақ тарда жақ сы ө седі. Оң тү стік Қ азақ стан жағ дайында қ ысқ ы суық тарғ а айтарлық тай тө зімділік кө рсетеді. Қ уаң шылық қ а тө зімсіз, жарық сү йгіш. Жиі – жиі оруды оң ай кө тереді. Негізгі тамырлары 14 - 20 см терең дікте жатады. Сепкеннен кейін 8 – 10 шы кү ндері кө ріне бастайды.

Тамыр сабақ ты ақ бас беде – негізгі сабағ ы қ ысқ ы, жанама сабақ тары жатағ ан келген, ондағ ы сабақ тү йіндері тамырланып кете береді, топырақ тың беткі қ абатына шым тү зеді. Топырақ талғ амайды. Дегенмен ылғ алды, қ ұ мдақ ты, саздау жерлерде жақ сы ө седі. Қ ысқ а тө зімді, - кө лең кені сү ймейді. Орып алғ аннан кейін баяу ө седі. Тамырлары топырақ тың беткі қ абатында жатады. Тұ қ ымдары шығ ымдылығ ын 6 - 8 жылғ а дейін сақ тайды. Сепкеннен кейін жас ө скіндер 10-14 кү ндері кө ріне бастайды.

Гү л ө сіп тұ ратын кө гал алаң дар салу ү шін кө галдық шө птің тұ қ ымымен бірге гү лді ө сімдіктердің, тұ қ ымдарын қ оса себеді. Олардың бойы 15-20 см ге жеткен соң орып, шабылғ ан шө пті алаң нан шығ арып тастайды.

Кө гал алаң дардағ ы шө пті ору жиілігі тө мендегідей болуы керек: партердігін 10 - 12 кү нде, ал кә дімгі кө гал алаң дардың шө бін 20 кү нде бір рет шауып тұ ру керек. Ору биіктігі жер бетінен есептегенде 5 см ден тө мен болмауы тиіс. Шө бі шабылғ ан соң кө гал алаң дарды таң ертен жә не кешке қ арай суғ арады. Кү ндіз суғ арғ ан жағ дайда су тамшыларынан ө ткен кү н сә улелері ө сімдік бойындағ ы бір нү ктеге шоғ ырлана жиналып, оның жапырақ тары мен сабақ тарын кү йдіреді.

Кө гал алаң дардағ ы шө птерді уақ тылы шауып отыру - қ ажетті шара. Ол ө сімдіктің ө сіп дамуын тү птенуін, топырақ тың шың тү зуін жақ сартады. Кезекті оруды гү лдеу, дә ндену алдарында жү ргізеді.

Кө ктемде кө гал алаң дарды қ урағ ан ө сімдік қ алдық тарынан тазартып, топырағ ының бетін қ опсытады. Оның кү тімі қ аншалық ты жақ сы болса, ол соншалық ты ұ зақ сақ талады. Сондық тан кө гал алаң ды арам шө птерден таза ұ стап уақ тылы суғ арып, тың айтқ ыш беріп, орып отыру қ ажет.

Кө гал алаң ның шө бі шық пай, немесе ол жойылып жатқ ан жағ дайда, ол жерлердің топырағ ын кү рекпен аударып, жаң адан тұ қ ым себеді.

Елді мекендерді кө галдандыру жұ мыстарының табысты болуы кө шеттерді ө сіру технологиясына, оларды отырғ ызатын жерлерге зақ ымдамай тасып жеткізугежә не агротехникалық талаптарғ а сай кү тіп – баптауғ а тікелей байланысты.

Кө шеттерді отырғ ызу ү шін терең дігі – 70 см, шең бері – 50 см болатын шұ ң қ ырлар қ азады. Ал бордюрлармен бұ тп қ оршаулар ү шін терең дігі 50 -70 см, ені 50 – 60 см етіп траншея тартады. Кө шеттерді кө ктемде жердің тоң ы ерісімен – ақ, ағ аш бү ршік жармай тұ рып, ал кү зде жапырақ тар жаппай тү се бастағ ан

кезде отырғ ызады. Кү згі отырғ ызуды аяз тү суіне 15 – 20 кү н бұ рын бітірген жө н.

Ә детте кө шеттер біркелкі стандартты болуы тиіс. Олар дұ рыс калыптасқ ан 4—5 бұ тағ ы жә не жақ сы дамығ ан тамыршалары бар, ұ зындығ ы 30—35 см болатын тамыр жү йесінен тұ рады. Кө шеттерді қ азып алу кезінде олардың ұ сақ тамыршаларының сакталуын барынша қ адағ алау керек. Дайындалғ ан кө шеттің тамырын ү штен екі бө лігі саздан, ү штен бір бө лігі жас сиыр жапасынан тұ ратын қ оймалжың сұ йық қ а малып алып, содан соң басқ а жерлерге тасып жеткізгенге дейін дымқ ылсабанмен жауып қ ойса, ол жақ сы сақ талады. Кө шетті отырғ ызғ анғ а дейін терең дігі 40—50 см-лік арық шалардың ішіне жартылай кө міп тастау керек. Мұ ндай арық шаларды желдің бағ ытына кө лденең тартып, оның жел жағ ындағ ы жағ асын тіке, ал ық жағ асын жайпақ тау етіп қ азады. Кө шеттерді арық шаның жайпақ жағ асына қ атарлай жатқ ызып, ә р қ атарды жеке-жеке топырақ пен кө меді. Сонан соң су қ ұ йып, дымқ ылдатып ү стін қ арашірік араласқ ан бос топырақ пен жұ қ алап жауып тастайды.

Кө шеттерді отырғ ызу ү шін терең дігі — 70 см. шең бері — 50 см болатын шұ ң қ ырлар қ азады. Ал бордюрлар мен бұ та қ оршаулар ү шін терең дігі 50—70 см, | ені 50—60 см етіп траншея тартады. Кө шеттерді кө ктемде жердің тоң ы ерісімен-ақ, ағ аш бү ршік жармай тұ рып, ал кү зде жапырақ тар жаппай тү се бастағ ан кезде отырғ ызады. Кү згі отырғ ызуды аяз тү суіне 15—20 кү н бұ рын бітірген жө н.

Қ азақ стан территориясының кө пшілік жерінің климаты ө те континентальды болып келеді. Қ ыста қ ар аз тү сіп, топырақ тағ ы тонның қ алың дығ ы едә уір терең дікке дейін жетеді. Мұ ндай. жағ дайда кү зде отырғ ызылғ ан кө шеттердің тамырлары қ атты аязғ а шыдамай, ү сіп кетеді. Сондық тан бұ л жерлерде ағ аш-бұ таларды кө ктемде отырғ ызу тиімді.

Ағ аш отырғ ызар алдында шұ ң қ ырдың тү біне жоғ арғ ы қ абаттан алынғ ан қ ұ нарлы топырақ тө геді, ол ә рі қ арашірікпен (1: 1 қ атынасында), ә рі минералды тың айтқ ыштармен (қ ажет заты 1 кг болатын сү перфосфат пен 0, 5 кг азот-калий бар) араластырылып, байытылады. Сонан соң кө шетті жақ сылап тсксеріп, зақ ымдалғ ан бұ тақ -тамырларын бағ бан қ айшысымен кесіп тастап, отырғ ызуғ а кіріседі.

Кү з немесе кектемі демей кө шет отырғ ызылып болысымен ә р ағ ашқ а 3-5 шелек су қ ұ яды. Су сің іп болғ ан соң оның бетін ә бден шіріген кө ң, сабан араласқ ан қ ұ рғ ақ топырақ пен жабады, олардың қ алың дығ ы 3-5 см-ден болуғ а тиісті. Мұ ның ө зі топырақ кепкен кезде жарылып, ағ аш тамырына ауа кіріп кетуінен сақ тайды.

Питомниктерден қ азып алу кездерінде ағ аштың тамыр жү йелері, ә сіресе майда тамырлары ү зілмей тұ рмайды. Ал қ алғ ан тамырлары ағ аштың алғ ашқ ы сабақ тары мен жаң адан пайда болғ ан жапырақ тарын қ оректік заттармен керекті мө лшерде қ амтамасыз ете алмайды. Су мен нә р жетіспеген жағ дайда ағ аш бұ тақ тарының ұ штары қ урай бастайды. Сондық тан оның бұ тақ тарын ық шамдап, ү штен біріне дейін бұ тап тастағ ан жө н. Қ ү зде отырғ ызылғ ан ағ аштың бұ тақ тарын кө ктемде, ал кө ктемде отырғ ызылғ андарын іле-шала бұ тағ ан жө н.

Суғ арып болғ аннан кейін шұ ң қ ырдағ ы топырақ шө гіп, отырғ ызылғ ан ағ аш қ исаюы мү мкін. Сондық тан қ исайғ ан кө шеттерді тү зетіп, шұ ң қ ыр топырағ ын қ алпына келтіру керек.

Ағ аш-бұ таларды санитарлық мақ сатпен, не болмаса оларғ а белгілі бір пішін (шар, куб, ә ртү рлі мү сіндер) беру ү шін уақ тылы кесіп, қ ырқ ып отыру қ ажет. Бұ л; жұ мыстарды негізінен кө ктемде, вегетацияның алдында жү ргізген тиімді. Себебі ол кезде зиянды жә ндіктер мен ауру қ оздырғ ыштар ә лі шығ а қ оймайды да, ағ аштың кесілген жері тез арада бітіп кетеді. Зиянкестермен зақ ымдалғ ан, ү сіген жә не ә ртү рлі себептермен қ урап қ алғ ан бұ тақ тарды жыл бойы кесіп тастап отырады.

Ө сімдікті белгілі бір кө лемде жә не пішінде сақ тау ү шін тез ө сетін ағ аш тұ қ ымдарының бір жылдық шыбық тарын жыл сайын қ ырқ ып, қ ысқ артып отырады. Ал жай ө сетіндерінің (майда жапырақ ты жө ке, шығ ыс биотасы, батыс туясы т. б. ) бұ тақ тарын ә рбір 2—3 жылда бір рет қ ырқ ып тұ рса да жеткілікті.

Кө пжылдық ө сімдіктерді суғ арудың бірнеше тү рі болады:

1. Суды шұ ң қ ырғ а немесе дің гек айналасына қ ұ ю. 2. Бороздамен жү йелеп суғ ару. 3. Жайып, қ аптата суғ ару. 4. Жаң бырлатып суғ ару. 5. Кө лдетіп суғ ару.

Қ азақ станның ыстық ө ң іріне жататын далалы жә не шө л жерлерінде ө сімдіктерді жиі-жиі суғ аруғ а тура келеді. Шұ ң қ ырғ а қ ұ йып суғ ару кезінде мына мө лшерді ұ стағ ан жө н:

1. 10 жасқ а дейінгі ағ аштар ү шін алғ ашқ ы ү ш жыл бойы отырғ ызылғ ан кү ннен бастап ә рбір тү біне 10 кү н сайын 60 литрден су қ ұ йып тұ ру керек.

2. 10 жастан асқ ан ағ аштарғ а ә рбір 15 кү нде 120 л немесе 20 кү н сайын 180 л су қ ұ ю қ ажет.

Тағ ы бір ескеретін жай, қ ыркү йек айының бірінші жартысын да ағ аш-бұ таларды тағ ы бір рет суғ арып, сонан соң ғ ысын қ азан айында яғ ни жапырақ тары тү сіп болғ ан соң қ олғ а алғ ан дұ рыс. Ә рбір суғ арудан кейін ағ аш аралық тарын жә не дің гек тү птерін айналдыра қ опсытып отырғ ан жө н.

Гү лдерге ә рдайым органикалық жә не минералды тың айтқ ыштар себіледі. Гү лдердің тигізер ә сері сұ лулық, сә ндік, адамның кө ң іл кү йін жақ сартуғ а ә серін тигізеді. Кейінгі ү ш жылда (2008, 2009, 2010) жылдары тек осы гү лдер егіліп келеді. Біржылдық егілетін гү лдер, олар кейінгі жылы ө сіп шық қ ан жағ дайда басқ а тү рге айналады. Ә рине қ ала болғ ан соң сә нденіп тұ рғ аны ө те жақ сы. Жыл сайын қ ала халқ ы артқ ан сайын, ондағ ы жасыл желектер де, кө беюі де тиіс. Жылдан жылғ а егілуге қ олайлы жердің саны артуда. [20, 21].

Бізде кө п жылдық гү лдер егуге тиімсіз сондық тан бір жылдық гү лдер егіледі. Ауа райы қ олайсыздығ ына қ арап дайын 4 ай мерзімде ө скен гү лдер ә келініп отырғ ызылады.

Петуния. Петуния немесе петунья (лат. Petunia, фр. Сө зінің - petun - темекі) шө птесіндер туысы, жартылай бұ тақ тылар, кө п жылдық ө сімдіктер. Solanaceae туысы, биіктігі 10 см – ден 1 м – ге дейін жетеді. Тропикалық аудандарда Оң тү стік Америка, басты аймағ ы Бразилия жә не қ олайлы жағ дайды жасау арқ ылы Парагваеда, Боливияда, аргентинада, урогваеда кездеседі.

Бір тү рі Petunia parviflora Солтү стік Америкада кездеседі, оның 15 - тен 40 - қ а жуық тү рі бар.

Мә дениетте ХVIII ғ асырдан бері кездеседі. Бұ л гү л 100 жыл бұ рын пайда болып, олар біржылдық, саябақ тық жә не балкондық сә ндік ө сімдік. Кө п жағ дайда қ ұ мыраларғ а отырғ ызуғ а қ олданылады. Ү лкен сә нді тү стері Петуния гү лін гү л ө сірушілер арасында ә йгілі етті.

Ботаникалық суреттеу. Кө п жылдық шө птер жә не бұ талар. Сабағ ы тік ө скен, жатағ ан қ алың болып та ө седі. Бойы пә с 20 - 30 см жә не аласа 60 – 70 см болатын тү рлері бар.

Петуния клумбалардың, рабаткалардың, жиектердің, қ ұ мыралардың , балкондардың жә не терезелердің міндетті мекендеушілері. Олар тү рлі тү сті ә семдігін жаздың басынан алғ ашқ ы қ ысқ ы суық қ а дейін тө зімділігін сақ тайды.

Петунияның 30 - ғ а тарта тү рі Америкадан шығ ады. Петунияның ұ рығ ын сепкен жылы гү лдеп шығ ады, сондық тан жаздық, бір жылдық гү л болып табылады.

Бояуы алуан тү рлі гү лдері: ақ, ақ - сары, сары, кө кшіл, кө к, кү лгін тү сті, қ ызғ ылт, ашық қ ызғ ылт, жә не т. б. екі тү стілері де бар.

Будандардың бірнеше тү рі бар:

1. Кө п гү лділер – атына сай гү лдері кө п, кө лемі 5 см – ге дейін болады. Кү н сә улесі жақ сы тү сетін саябақ тарда ө се береді.

2. Кө п кү лтешелі гү лдер - кү лтешелігі қ алампырғ а ұ қ сас.

3. Ү лкен гү лділер - аз гү лдейді, жылылық сү йгіш, қ олайлы жағ дайда ө скенді қ алайды. Гү лінің кө лемі 7 – 10 см.

4. Кө п кү лтешелері ү лкен гү лдер - ө те эффектті, раушан гү лдерге ұ қ сас.

5. Шашақ талғ ан петуния - гү лдері ү лкен, жиектері шашақ талғ ан.

6. Ә демі петуниялар – гү лі ө те ү лкен, кө лемі 12 см, жиектері толқ ын тә різді. Қ ою тү ске боялғ ан сызық тары бар.

7. Сурфиния – сабағ ының ұ зындығ ымен ерекшеленеді, ө те қ алың жә не жайылып гү лдейді. Гү лінің кө лемі 6 см, тү стері қ ою немесе ашық тү сті.

Петуния ө те жарық сү йгіш жә не жылу сү йгіш, жақ сы дамиды қ ұ нарлы топырақ та. Суық болғ ан жағ дайда, жаң бырлы кү ндерде гү лденуді тоқ татады. Ал ауа райы қ олайлы болғ анда қ айта гү лденуін бастайды. Петуния қ ұ рғ ақ шылық қ а тө зімді, ал уақ ытында суғ арылып тұ рса, онда ө зінің ә семдігімен алғ ыс айтады.

Петунияны тұ қ ымдары арқ ылы кө бейтеді. Петунияның тұ қ ымдары ө те ұ сақ, сондық танжаң а дамып келе жатқ ан тү рлеріне кө п назар аудару қ ажет. Жақ сы кү тіммен қ амтамасыз ету керек. Петунияның тұ қ ымын ақ пан айынан наурыздың соң ына дейін себу керек. Олардың ара қ ашық тығ ы н сақ тау арқ ылы себу қ ажет.

Тұ қ ымдардың ө сіп шығ уы ү шін 23 - 25 градус жылылық қ ажет. Кө ктеуле бір апта, бір жарым аптада кө рінеді. Жердің беті дымқ ыл жә не кеуіп кетпеуі керек. Сондық тан кө ктуйлерді кү ніне 2 рет тексеру қ ажет. Петуния кө шетін 20 градус температурада жетілдіреді.

Сурет 1- Петуния гү лі

Сурет 2- Петуния гү лінің ә демі петуния тү рі, жиектері толқ ын тә різді, қ ою тү ске боялғ ан жиектері бар.

Сальвия. Табиғ атта 100 – ге тарта тү рі бар. Кө неден адамдарғ а мә лім ө сімдік. тағ амдарғ а, медицинада пайдаланады. Олардың арасында ең жұ мбақ болатыны Salvia divinorum. Сирек кездесетін ө сімдік, қ ло жетімсіз аймақ тарда ө седі. Сьерра Мадре тауының Оахаке штаты, Мексикада. Ауа райы қ олайлы болып, ә рдайым су жеткілікті жә не кү н сә улесі мол болса 2 – 2, 5 метрге дейін биікке ө суі мү мкін. Жапырақ тары ашық, жасыл тү сті. Кептірілген жапырақ тары шай сияқ ты, бірақ иісі сай келмейді.

Сурет 3- Сальвия гү лі

Пеларгония – қ азоты. Қ азоты - жыл бойы гү лдейтін ө сімдіктердің бірі, яғ ни кү н сә улесімен жылылық жеткілікті жағ дайда. Оларды бақ ылау оң ай жә не кө бейту де оң ай. Олар ұ зақ ірі жә не сә нді гү лдермен гү лдейді. Бұ л гү лдің дұ рыс аты – пелоргония. Тек ү йде терезе алдында ғ ана емес, енді бақ, саябақ, балкондар да ө сіру тиімді.

Ең бағ алы жә не ең кө п таралғ ан аймақ тық қ азотылар. Олардың сорттары алуан тү рлі 75 мың нан кө п сорты бар. Қ азоты бұ тасы биіктігіне қ арай орта бойлы – 20 см, тырбиғ андар 12. 5 – 20 см, ө те кішкенелер 10 – 12 см.

Жапырақ тарына қ арай аймақ тық қ азоты бір тү сті, екі тү сті, ү ш тү сті болып бө лінеді.

Қ азіргі кезде кө п сорттары белгілі, бірінің жапырақ тарының суреттері ө здігінен сә нді жә не қ алың боялғ ан қ оң ыр тү ске.

Аймақ тық қ азоты гү лінің қ ұ рылысына қ арай бірнешеге бө лінеді. Қ арапайым гү лді 5 гү лжапырақ шадан тұ рады, қ ызғ алдақ тү рді, кактустық жә не жұ лдыз тә різді болып бө лінеді. Қ азоты жарық сү йгіш ө сімдік, кү й талғ амайтын, ә деттегі бақ топырағ ын алуғ а болады. Ө те қ ұ нарлы жапырақ тарының кү шті ө сіп кетуіне ә кеп соқ тырады. Тың айтқ ыштар таң дағ анда да қ ұ рамында фосфор мен калий кө п азот аз болуы қ ажет топырағ ы қ ұ нарлы тым сулы болмау керек. [22]

Стахис (қ оянқ ұ лақ ) - кө п жылдық жемісті, шө птесін ө сімдік. Отаны Оң тү стік Шығ ыс Азия. Жапонияда стахисті «артишок », Қ ытайда «тә тті шық », Ал Бразилияда «Жапон картобы »деп аталады.

Картопшалармен кө бейеді, себебі олардың тұ қ ымы сә уір айында пісіп жетіледі, картопшаларын кө ктемде немесе кү зде қ азан айында 2–3 картопшаларын 1 ү ң гірге тастайды 15 см терең дікте.

Кө ктемденген жапырақ шалармен, картопшалары тағ амдық ас ретінде пайдаланылады, оның жапырақ тарының ең алғ аш кө ктемдегі витаминдер салаттар жасайды.

Сурет 4- Стахис

Сурет 5- Стахистің гү лдеуі

Раушангү лдер сарғ алдақ гү лдерден мынадай белгілері арқ ылы ажыратылады: гипантиі жақ сы жетілген; жапырақ тарында жапырақ серіктерінің болуы; кейде гү лдерінің астында тостағ анша асты жапырақ шаларының (подчащия) болуы, ә сіресе шө птесін формаларында, гү лдері барлық уақ ытта актиноморфты, циклді, гү лсерігі қ осарланғ ан 5 мү шелі (сиректеу 4 мү шелі) жә не аталық тары кө п мү шелі, олар 5 қ атар шең бер тү зіп орналасады. Раушангү лдердің шө птесін формаларының ішінде сарғ алдақ гү лдер тұ қ ымдасы секілді мал азығ ы ретінде пайданылатын ө сімдіктер жоқ тың қ асы, алайда улы тү рлері ө те сирек кездеседі.

Раушангү лдер тұ қ ымдасын гү лдерінің жә не жемістерінің қ ұ рылысының ерекшеліктеріне қ арай тө рт тұ қ ымдастармағ ына бө леді: тобылғ ылар, итмұ рындар, алмалар, қ араө ріктер.

Сурет 7- Шә й-гибридті раушан гү лі

Сурет 8- Голландық раушангү л

Кү рделігү лділер немесе астралар тұ қ ымдасы. Бұ л тұ қ ымдаста 18–20 мың дай тү р бар. Ө мірлік формалары кішігірім ағ аштар(кейде бұ тақ танбағ ан коллона тә різді сабағ ы болады). Бұ талар, лианалар, жартылай бұ тала, кө п жылдық жә не бір жылдық шө птесін ө сімдіктер. Кө п жағ дайда олар ө рмелеп ө седі. Кейде суккуленттеріде болады. Жер бетінің барлық қ ұ рлық тарында кездеседі. Бұ л ең кө п таралғ ан жә не жоғ ары дең гейде жетілген тұ қ ымдастардың бірі. Кө птеген туыстары ө згергіш келеді, ө йткені олар белсенді тү рде форма тү зу сатысында тұ р. Тү рлері тұ қ ымы арқ ылы да, вегетативтік жолмен де кө бейеді.

Гү лдері алуан – тү рлі біреулері біршама ү лкен қ анық боялғ ан, ал екіншілері қ сақ кө ріксіз болып келеді. Олардың барлығ ы да 4 шең бер тү зіп орналасады.

Кү рделі гү лдердің шаруашылық тағ ы маң ызы аса зор. олардың ішінде аса қ ұ нды тамақ қ а пайдаланатын (май алынатын жә не кө кө ністік) татымды дә мі дә рілік, ә ндік, хош иісті ө сімдіктер аз емес. Кө птеген тү рлері ө сімдіктер жабынының негізгі компонентерінің бірі болып табылады, ал кейбіреулері ө те қ иын, кү ресуге бой бермейтін арамшө птер. Тұ қ ымдасты 21 тұ қ ымдас тармағ ына бө леді.

Қ ызғ алдақ - туыста шамамен 100 – дей тү рі бар. Қ ызғ алдақ тар Солтү стік Евразия мен Солтү стік Африканың Жазы қ ұ рғ ақ, ә рі ыстық болып келетін, ал кө ктемде жә не кү зде аздап ылғ ал тү сетін шө лді, жартылай шө лді жә не шө лейт аймақ тарында кең таралғ ан, сиректеу орманды жерлерде кездеседі.

Сурет 9- Қ ызғ алдақ тар

Сурет 11- Дала қ ызғ алдақ тары

Қ ызғ алдақ ты сә ндік ө сімдік ретінде ө сіреді. Қ азіргі кезде қ ызғ алдақ тың 800 дей сорттары белгілі.

Батыс Европағ а қ ызғ алдақ та 16 ғ асырда Туркиядан ауысқ ан. Бұ л ө сімдікті ө сіру ә сіресіе Голлнадияда жақ сы жолғ а қ ойылғ ан. Гү л ерігі қ арапайым, тек кү лте жапырақ ша тү рінде берілген. Кү лте жапырақ шаларының мө лшері бірдей, олар 3 – 3 – тен топтасып екі қ атар шең бер тү зіп орналасады.

Кырмызыгү л-биіктігі 20–50 см сабақ тары тік ө сетін бұ тақ талғ ан шө п. Жапырағ ы кезектесіп орналасқ ан, уақ гү лдері жиналып, себет болып бұ тақ тар басында роналасқ ан. Гү лдері қ ызғ ылт сары, болмаса сарғ ыш тү сті. Маусым айыеае бастап кү зге дейін гү лдейді.

1. Қ аланы кө галдандыруда қ олданылатын ө сімдіктер бізге тек сұ лулық, нә зіктік сыйлап қ ана қ оймай, ауағ а фитонциттер бө ле отырып, ауаны тазартады, кү ннің аптап ыстығ ында ауаны салқ ындатып, тыныс алуғ а қ олайлы, ал қ ыста жылылық жә не тосқ ауыл болумен қ атар қ оршағ ан ортаны қ орғ ауда ерекше рө л атқ арады.

2. Қ аланы кө галдандыруда пайдаланып келе жатқ ан ө сімдіктердің 20 тұ қ ымдасқ а жататын 70 ағ аштар мен гү лді ө сімдіктер тү рлері анық талды.

3. Кө галдандыруда қ олданылатын ө сімдіктерді биологиялық ерекшеліктеріне қ арай, біржылдық, екіжылдық жә не кө пжылдық деп бө лдік. Біржылдық ө сімдіктерге – петуния, сальвия, стахис, герань, астра, календула, бархатцый, львиный зев, гайлардия тағ ы басқ алар жатады. Екіжылдық тарғ а – гвоздика, мак, қ оң ырау гү л, оймақ гү л, шегір гү л, фиалка, шырмауық, хмель, настурция тағ ы басқ а жатады. Кө пжылдық тарғ а – шырша, кипарис, георгина, гиацинт, живокость, ирис, лилиялар жатады.

Сурет 12- Қ ырмызыгү л (лат. Calé ndula) - кү рделігү лділер тұ қ ымдасына жататын жартылай бұ та, бір жылдық, кейде кө п жылдық шө птесінө сімдік.

Сурет 13- Шегіргү л (лат. Ví ola) - шегіргү л тұ қ ымдасына жататын бір жылдық, кө п жылдық шө п тектес, кейде бұ талы ө сімдік.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 Следующая ⇒