Еңбекке баулу 6 страница

Ұ сақ моншақ бастыру тарихынан. Ұ сақ моншақ тардан ә шекейлі бұ йымдар қ ұ растыру

Білімділігі: Оқ ушылардың бисер тоқ удағ ы білімін жү йелендіру, шеберлік дең гейін арттыру арқ ылы ә семдік пен сұ лулық ты бағ алай білуге ү йрету.
Дамытушылығ ы: Ө з бетінше жұ мыс істеуге, ынта – ық ыласын, шығ армашылық қ иялын дамыту.
Тә рбиелілігі: Оқ ушылардың эстетикалық талғ амын тә рбиелеу, тиянақ тылық дең гейін кө теруге баулу.
Кө рнекілігі: Бисерден тоқ ылғ ан дайын бұ йымдар, технологиялық карта, суреттер, бисерлер, моншақ тар, жұ мсақ сым
Сабақ тың тү рі: Қ ортындылау сабағ ы.
Сабақ тың ә дісі: Сұ рақ – жауап, нұ сқ ау, сарамандық жұ мыс

І. Ұ йымдастыру. Психологиялық дайындық
Ә рбір адам: Туысым, досым, жұ рағ атым.
Ә рбір сабақ: Ү йрену, ұ ғ у, ұ лағ ат
Ә рбір ісің: Тірлік, тірек, адамдық
Ә рбір сө зің: Шындық, бірлік, адалдық

ІІ. Ө ткен тақ ырыпты пысық тау – Біз алдың ғ ы сабақ та бисердің шығ у
тарихы жә не тү рлері жө нінде танысып ө ттік.
Ендеше айтың даршы?
1. Бисер деген не?
Оқ ушы: - Пластмассадан, ә йнектен, інжу - маржаннан жасалғ ан тү рлі – тү сті ұ сақ моншақ тарды бисер деп атайды.

2. Бисермен тоқ у нені талап етеді? Бисер қ ай кезден бастап пайда болды?
Оқ ушы: - Бисермен тоқ у кө п уақ ытты талап етеді, Барлық қ олө нер сияқ ты бисер тоқ удың да тарихы бар. Бисердің шығ у тарихы ә йнектің пайда болуымен тікелей байланысты. Ал ә йнектің қ ашан пайда болғ анына ә лі кү нге дейін нақ ты дерек жоқ. Деген мен, ә йнекті дайындаудың ең алғ аш қ ұ пиясын Финикия ә лі ашқ ан деген аң ыз бар. Бұ л аң ызда финикиялық кө пестер ә лемді жү зіп жү ріп Сирияғ а тоқ тайды. Ө здеріне азық дайындау мақ сатымен отқ а қ азанын қ ою ү шін аралдан ү лкен тас іздейді. Ешнә рсе таппағ ан олар ү лкен бө лігін пайдаланады. Жалынның ыстық температурасынан селитра еріп, ө зен қ ұ мына араласып, сұ йық ә йнек болып ақ қ ан екен. Осылай ма, ә лде басқ а тә сілмен бе ә йнек дү ниеге келген. Бірақ Финикиялық кө пестер бү кіл Жерорта тең ізінің халқ ына ә йнектен жасалғ ан бұ йымдарды сатқ ан екен.
Шыны
Керамика
Хрусталь
Металл
3. Енді ұ сақ моншақ тар туралы қ осымша тағ ы кім толық тырып айтады?

Оқ ушы: - Кейбір деректер бойынша, ә йнектің отаны Ежелгі Египет болғ ан. Ә йнектен жасалғ ан моншақ тар, амулет, ыдыс – аяқ тар сонау б. з. д ХІ ғ асыр ескерткіштерінен табылғ ан. Ә йнек массағ а кобальт, мыс, марганец қ осу арқ ылы Египеттіктер кө гілдір, жасыл, алқ ызыл тү сті ә йнек алғ ан. Мұ ндай ә шекейлерді еркектер де, ә йелдер де, ә сіресе, ақ тү сті киімдер мен тақ қ ан екен. Ең алғ аш бисер атауы дә л осы Египет елімен байланысты. Оның атауы арабтың «бусра» немесе «бусер» деген сө зінен шық қ ан – жасалғ ан маржан. Рим империясы Египет елін басып алғ анда ә йнек ө ндіру Рим еліне ө тіп, империя қ ұ лағ аннан кейін Византияғ а ө теді. Ал Константинопольді тү рік жауынгерлері жаулап алғ ан соң, ә йнек ө ндіруші шеберлер жан – жақ қ а тарап ә лемге бисер атауы ә йгілі болар бастады.

ІІ. Қ азақ зергерлері кө бінесе қ ыз-келіншектердің ажарын ашатын, сұ лу етіп кө рсететін зергерлік бұ йымдар жасағ ан. Сол зергерлік бұ йымдардың сә нін келтіруге моншақ тарды кең інен қ олданғ ан. Атап айтсақ ә йел бас киіміне тағ атын ү лкен моншақ маржанды – былқ ылдақ, сә укеленің екі жағ ынан кеудеге тө гіліп тұ ратын моншақ тарды – жырғ а деп атағ ан. Шолпы, шашбаудағ ы алтын, кү містен жасағ ан зергерлік бағ алы бұ йымдарды тізілген моншақ тармен ө зара қ осып ә шекейлеген. Алқ аны су моншақ тан, алтын, кү містен соғ ып домалақ тап, асыл тастардан тізіп салпыншақ етіп жасайды.

ІІІ. Сергіту сә ті. Полиглот
1. Тап – тап, тап жорғ а,
Табаны жоқ боз жорғ а.
Желіп кетсе жеткізбес,
Жерге тү ссе таптырмас (ине, игла)
2. Басы екеу, аяғ ыда екеу (қ айшы, ножница)
3. Ине ө ткен жерден -......... ө тер (жіп, нитка)
4. Ә йнектен, інжу - маржаннан жасалатын тү рлі тү сті ұ сақ моншақ ты қ алай атайды? (сумоншақ, бисер)
5. Ә шекейлі кү біні
Июлі тұ рғ ан шө меле,
Кигіздім биік тө беге (сә укеле)
6. Ә жеме ө ң берген,
Жиегін кө мкерген
Етегі желкендей
Киім еді ол нендей. (Кимешек)
Тиістісін тап.
1. Ә р Бас киім
2. Ә шекей Ө рнек кү міс
3. Кимешек Ә шекей тү р, кө рік
4. Зү біжат Ылғ и асыл
5. Ү лде бү лде Асыл тас

ІҮ. Сарамандық жұ мыс.
«Меруерт» алқ а тұ маршасын бисермен тоқ у.
І. Жұ мыс ережесін еске тү сірейік
Қ ауіпсіздік ережелері:
1. Қ айшыны жолдасың а ү шкір ұ шымен берме
2. Қ айшыны арнаулы қ обдишағ а сақ тау керек.
3. Инені жұ мыс істегенде оймақ киген дұ рыс
4. Инені киімге қ ыстыруғ а болмайды.
5. Инені тістеп ауызғ а салуғ а болмайды.
6. Тот басқ ан инемен жұ мыс жасауғ а болмайды.
7. Моншақ тар шашылып кетпес ү шін оларды бө лек жайпақ ыдыстарда немесе қ орапшаларда ұ стағ ан жө н.
8. Бисермен бұ йым тоқ у кезінде бисерлер домалап шашылып кетпес ү шін, бисерді тү кті матаның ү стіне тө ккен дұ рыс.

ІІ. Жұ мыстың реті
1. Гү л тоқ у технологиясы
2. Нұ сқ ау карта бойынша жұ мыс жасау.
Ү. «Моншақ сө з жұ мбағ ы»
1. «Қ ыз Жібек» ролін сомдағ ан кім?
2. Су моншақ ты ең кө п шығ аратын ел.
3. Ә йнекті тұ ң ғ ыш ойлап тапқ ан ел.
4. Шашқ а тағ атын ә шекей зат.
5. Алқ аның екі ұ шын бекітетін топса
6. Мойынғ а тағ атын ә шекей бұ йым.

М Е Р У Е Р Т
Ж А П О Н И Я
Ф И Н И К И Я
Ш А Ш Б А У
Т О Й Н А Қ
А Л Қ А

Моншақ жасау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Кілем ү лгілері. Ою-ө рнектердің қ олдану орны

1. Білімділігі: оқ ушыларғ а ою - ө рнек, оның тү рлері, жасалу жолдары туралы малұ мат беру. Оюдың мағ ынасын тү сініп, жаң а ү лгілірін ө з шығ армашылығ ында орындау, оюды оя білуге ү йрету.
2. Дамытушылығ ы: Оқ ушыларғ а қ ағ азды қ ию, бү ктеу, жапсыру тә сілдерін мең герту; шығ армашылық ізденісін дамыту; икемділігін, сабақ қ а қ ызығ ушылығ ын арттыру;
3. Тә рбиелігі: ою – ө рнек оя отырып, оқ ушыларды сұ лулық қ а, ә семдікке тә рбиелеу; эстетикалық талғ амын арттыру; қ олө нерге, ең бекке баулу.
Ә дісі: Сұ рақ – жауап, тү сіндіру.
Кө рнекілігі: «Ою – ө рнек тү рлері» буклетті, «Ою – ө рнектің қ олданылуы» суретті плакат, сө зжұ мбақ – «Қ олө нер», тест сұ рақ тары.

Қ айырымды жандар айнала,

Шең берге келсін жайлана.

Жалық пастан қ айта бiз,

Махаббат сө зін айтамыз.

Сү йеміз барлық ә лемді,

Ә лемдегі бар елді.

Бақ ыттымыз осы біз

Қ асымызда досымыз!

Қ ызығ ушылық ты ояту

Мағ ынаны тану

Сабақ тақ ырыбын хабарлап, ою – ө рнек туралы баяндау.
Қ азақ тың «Ою» жә не «Ө рнек» деген сө зі бірге келіп, латынша «орнамент» деген ұ ғ ымды білдіреді. Орнаменттің мағ ынасы – сә ндеу, ә семдеу. Ою – ө рнек бір затты ою, кесу, тілу, қ ию тә сілдері арқ ылы жү зеге асады. Ойылғ ан, кесілген, киылғ ан оюды екінші бір затқ а кіріктіріп, жапсырып, желімдеп ә шекейлейді, ә семдейді, тү рлендіреді.
Ою кү нделікті тұ рмыста ү й жиһ аздарын – сырмақ, текемет, кө рпеше, кілем, сандық, кебеже, жү каяқ беттерін, киім – кешектерді, ыдыс – аяқ тарды, қ ару – жарақ, зергерлік бұ йымдарды безендіруде қ олданылады.
Ою – ө рнек тү рлері мен атаулары кө п. Ғ ылымда ою – ө рнектерді 4 топқ а бө леді. Олар: жануарлар тектес; ө сімдік тектес; геометриялық жә не ғ арыштық деп бө лінеді.
Оюдын ә рбір элементінде қ ұ рамында терең мағ ына, ү лкен мә н бар. Ою – ө рнектер кейде ө те ұ сақ, кейде ө те ірі болып келеді. Ұ сағ ы зергерлік, кесте тігу, ағ аш, сү йек, мү йіз ұ қ сату сияқ ты нә зік істерге қ олданылса, ірісі кілем, алаша, теекмет, сырмақ, сандық т. б. қ олданылады.
Қ абырғ ағ а ілінген тү с киіз, кілем, сырмақ тағ ы кестелерге, ө рнектерге зер салып қ арасақ, ә рбір ою – ө рнектің мағ ынасы бар екенің байқ аймыз. Ою – ө рнектің мағ ынасы жайында мынанадай аң ыз-ә ң гіме бар екен.
Баяғ ыда алысқ а ұ затылғ ан қ ыз артында қ алғ ан ауылына кестелеген кішігірім бет орамалды керуеншілерден сә лемдеме ретінде беріп жібереді. Орамалдың бетінде ұ шқ ан қ ұ с пен, жаң а бү ршік атып келе жатқ ан гү л бейнеленіпті. Мұ ны кө рген ата-анасы:
-Е, қ ызымыз ә уедегі қ ұ стай емін-еркін, жайрандап ө мір сү ріп жү р екен, -деп мә з болысады.
Бір-екі жыл ө ткен соң керуеншілер ә лгі қ ыздан тағ ыда бір бет орамал ә келеді. Онда орамалдың жиегі бү рмеленіп, ортасына тү регеліп тұ рғ ан ер адам мен жү ресінен отырғ ан ә йелдің бейнесі кестеленіпті. Мұ ны кө рген ата-анасы:
-Қ ызымыз бұ рынғ ы сауық -сайраннан, бас бостандығ ынан айырылып, торғ а тү скен торғ айдай болыпты, бейшараның кү йеуі қ атал адам екен, ө зінен тө мен ұ стайтын кө рінеді, - деп қ ынжылыпты.
Міне, ою-ө рнектерді «сө йлетіп», ою арқ ылы ойымызды білдіруге болады екен.
Ою-ө рнек ойып ү йренуге тү рлі тү сті қ ағ аз, қ айшы, қ арындаш, желім сияқ ты қ ұ ралдарымыз д дайындаймыз.
Қ ағ азды бү ктеу, оюды дұ рыс сызу, сызылғ ан оюды дұ рыс қ ию тә сілдерін кө рсету.
Қ ағ азды бір бү ктеу тә сілін кө рсету. Жұ мыс барысында қ ағ азды ү немдеп пайдалануды ескеру.

рманның бiз емшiсiмiз

Тоқ, тоқ, тоқ (Партаны ү ш рет ұ рады)

Қ ұ рт бiткендi жоқ етемiз

Жоқ, жоқ, жоқ, (Қ имыл кө рсетедi)

Тоқ, тоқ, тоқ,

Жоқ, жоқ, жоқ.

Ою-ө рнек туралы мақ ал-мә телдерін сө здерінің орнын тауып жалғ астыру.
1. Ү йренгенің ө зіне қ ұ т,
Істегенің елің е кұ т.
2. Ү лгісі кө птің ө рнегі кө п,
Ө рнегі кө птің ермегі кө п.
3. Асыл қ айшы пішуге сә н,
Кү міс қ асық ішуге сә н.

Ою ү лгісін ү йрену

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Ою-ө рнектердің шең бер ішінде орналасуы

Ою-ө рнектердің жасалу жолдары

Білімділік: Қ азақ халқ ының ою-ө рнек тү рлерімен таныстырып жасалу жолдарын ү йрету.
Дамытушылық: Қ ол икемділігін дамыта отырып шеберлігін дамыту.
Тә рбиелік: Оқ ушыларды жұ мысты ө з бетінше орындауғ а ү йрету ө нер ерекшеліктерін танып білу арқ ылы эстетикалық талғ ам беру.
Сабақ тың типі: білім дағ дыларын қ алыптастыру
Сабақ тың ә дісі: тү сіндіру, сарамандық жұ мыс
Сабақ тың кө рнекілігі: слайдтар, схема, ө рнек ү лгілері, суреттер.

– Бү гінгі сабақ та біз бақ ыт туралы айтамыз. Бірауыздан кө ң ілді айтайық:

Бақ ыт – біздің сиқ ырлы шең беріміз,

Бақ ыт –біздің достарғ а сенгеніміз.

Бақ ыт – таң нан біреумен достасуың,

Бақ ыт – кеште достармен қ оштасуың.

Қ ызығ ушылық ты ояту

Мағ ынаны тану

1. Ою-ө рнек сө зінің мағ ынасы, тарихы туралы тү сінік
Біздің ата-бабамыз қ олө нерімен айналысқ ан, сол ө нерді жетілдіріп, ұ рпағ ына мұ ра етіп қ алдырып отырғ ан. Барлық жасалғ ан қ олө нер заттарын табиғ атпен байланыстырып ою-ө рнектермен безендірген.
Ою-ө рнек деген сө зіміз латын тілінен алынғ ан, “Орнамент” деген ұ ғ ымды білдіреді. Мағ ынасы сә ндеу, ә семдеу деген сө зден шық қ ан.
2. ою-ө рнектің қ олданылуы, топтары слайд арқ ылы кө рсетіп тү сіндіру
Ә р ө рнектің астарында мағ ына болады. Мысалы: жұ лдыз ө рнегі-аспандағ ы жұ лдыз кө рінісіне ұ қ сайды. Ол кө біне кілемдерде жиі қ олданылады.
Мү йіз тектес ө рнектер-мү йізді бейнелейтін ө рнек. Олар ұ лттық киімдерде, киіз, алаша бұ йымдарында кездеседі.
Геометриялық ө рнектер жә не гү л ө рнегі-ағ аш бұ йымдарында т. б. кездеседі.
3. Ұ лттық қ олө нер бұ йымдарын жасап игеру ү шін оюды ө зіміз жасай білуіміз керек.
Оқ ушыларғ а тапсырма: ө з бетінше қ арапайым ою тү рін ойып қ ағ азғ а жапсыру.
Балалар ә р бұ йымның бетін ө рнектегенде ө рнектерді реттеп орналастыру керек
Ою-ө рнек екі жағ ынан тең болу керек. Мысалы: қ ошқ ар мү йіз.
Бұ йымғ а салынатын ө рнек тү стері бір-бірімен ү йлесіп, жарасып тү ру керек. (слайд суреттер)
4. Қ ағ азды ү ш бү ктеп ө рнек жасау тә сілдерін кө рсету. (cхема)
5. Оқ ушыларғ а тапсырма: қ ағ аздан ө рнек қ иып, жапсырмалау.
Техника қ ауіпсіздік ережелерін еске тү сіру.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

17. Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

1. Ою-ө рнек неше топқ а бө лінеді?
2. Жұ лдыз ө рнегі қ андай бұ йымдарда қ олданылады?
3. Ою-ө рнекті рет-ретімен орналастыруды не деп атаймыз?
4. Кө біне қ олданылатын ө рнек?

Жұ мысты аяқ тау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Ү лгі бойынша дорба тігу

Оқ ушыларғ а геометриялық пішіндерді таныстыру, пішіндерді пайдаланып ө рнек жасауғ а баулу, дорба тігу кезінде пішіндерді пайдалану тә сілін ү йрету. Пішіндерді пайдалану туралы ойларын дамыта тү су, шашақ бау жасау технологиясын ү йрету. ә Ә семдікке, ептілікке, ұ қ ыптылық а дағ дыландыру

Психологиялық дайындық

Біз балдырғ ан баламыз,

Қ ұ стай қ анат қ ағ амыз.

Дү ниені аралап,

Оқ ып білім аламыз.

Қ ызығ ушылық ты ояту

Мағ ынаны тану

Дорба — қ ұ рғ ақ тамақ немесе ә р тү рлі ұ сақ -тү йек заттар салуғ а арналғ ан кішігірім қ апшық. Дорбаны матадан не жү н жіптен тоқ ып жасайды. Матадан тігілген дорбаның аузы бү гіліп, бау ө ткізіледі. Ішіндегі зат тө гіліп қ алмауы, сырттан шаң -тозаң енбеуі ү шін дорбаның аузын бү ріп, бауымен байлап қ ояды. Дорба жолғ а шық қ анда алып жү руге де, ү йде іліп қ оюғ а да қ олайлы.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Дорба дегеніміз не? Оны қ айда қ олданамыз?

Қ алай жасаймыз?

Дорба тігу

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Қ уыршақ қ а арналғ ан киімдерді модельдеу.

Композиция

Мақ саты: Балалардың танымдық кө з қ арасын қ алыптастыру. Кө збен кө ре отырып заттардың айырмашылығ ы мен кемшіліктерін таба білуге ү йрету. Ойлау, есте ұ зақ сақ тау қ абілеттерін арттыру. осындай қ абілеттерді мең геруін ү йрете отырып сө йлей білуге ү йрету. сұ рақ қ ою арқ ылы тілдерін жаттық тыру. Қ ысқ а ә рі жең іл сө здерді (сө здік) пайдалана отырып сө здік қ орларын толық тыру жә не қ алыптастыру.
Кө рнекіліктері: қ уыршақ, топқ а киетін аяқ киімдерінің қ иылғ ан суреттері (ә р баланың ) кішкентай аяқ киім ү лгісі (қ уыршақ тың ). Аю, қ оян, мысық, кү шік, ә теш, сылдырмақ ойыншық тары

Біз айнала тұ рамыз
Ү лкен шең бер қ ұ рамыз.
Жә й жү реміз алдымен
Бірте - бірте тездетіп.
Жү гіреміз желдетіп
Тағ ы жаймен жү реміз
Тыныш - тыныш дейміз де
Орнымызғ а келеміз. (Қ имылмен жасайды)

Қ ызығ ушылық ты ояту

Мағ ынаны тану

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

қ азақ ұ ғ ымында кең мағ анадан алғ анда киім тігу, ү й ә бзелдерін, тү рлі жабдық тарды тігу қ атарлы мазмұ нды қ амтиды. бұ ларды тігуде ә р алуан тігу ө нері арқ ылы шеберлік танытады., тігу ө нері- ө ткермелеп тігу, бү рмелеп тігу, жө рмелеп тігу, ілмелеп тігу, кө ктеп тігу, шалмалап тігу, қ айып тігу, шалып тігу деп бө лінеді.
ө ткермелеп тігу- ә детте шү піректердің тігісін тігісіне келтіріп инемен ұ сақ ө ткермелеп жіп сабағ ын ө ткізіп бірктіруді кө рсетеді. мисалы: кө рпе астары тігістері, қ ұ рақ тар, сырт киім тігісі жә не астары. т. б лар тігіледі.
бү рмелеп тігу- шү пірекке ине сабағ ын ө ткермелеп жібін тарта шү піректі бү рмелеу болып табылады. мисалы: бө бектердің сылау тақ ясы, бү рмелі етек кө йлек, бү рмелі жағ а- жең т. б қ атарлыларды тігуді кө рсетеді.
жө рмелеп тігу- ә р нә рсенің тігісін тігісіне келтірген соң ине сабағ ын тік шаншып теріс жағ ынан ө ткізіп тігіс ү стінен айландырып оң жағ ынан ине шаншуды кө рсетеді. бұ ғ ан киіз, қ алпақ, тері қ алталарды тігуді жатқ ызсақ болады.
ілмелеп тігу- инемен ұ сақ бір ө ткермелеп, бір кө ктеп тігуді кө рсетеді. мисалы мешпет жағ асы, тү ймелер оң ырның бойы, жең ұ шы қ атарлылар ілмелеп тігіледі.
кө ктелеп тігу- кө рпелердің кірлігі кө рпеге орнатыларда тігілетін тігісті кө рсетеді.
шалмалап тігу- ә р нә рсенің тігісін тігісіне келтірген соң ине сабағ ын тік шаншып теріс жағ ынан ө ткізіп, тігіс ү стінен айландырып оң жағ ынан ө ткізген жып арасынан ө ткізе жалғ асты тігілгенде, тігіс ұ шынан тұ йық талғ ан ө рнек қ алыптатырғ ан тігісті кө рсетеді. мисалы: тері саба, тері торсық, тері аяқ қ ап, айнақ ап, боқ ша қ атарлылардың тігілісі сипат болады.
қ айып тігу- инені шү пірекке, бұ лғ арығ а, қ айысқ а шаншып қ айта ө ткізген соң, алғ ашқ ы шаншылғ ан ине ізінен қ айта шаншып екі ине шаншым жерден қ айта ө ткізіп барып, қ айта артына ине ізінен алдығ а тіге беру қ айып тігу деп аталады. мисалы: саба, тон жағ асы, бұ лғ ары тоқ ым, мешпет сыртқ ы тігістері, жанқ алта, тос қ алта қ атарлылардың сыртқ ы тігісі осылай тігіледі.

Қ уыршақ қ а киім тігу

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.