ЖИЫРМА ЖЕТІНШІ СӨЗ

(Сократ хакімнің сө зі)

Бір кү ні Сократ хакім бір Аристодим деген ғ алым шә кіртіне қ ұ дай табарака уа тағ алағ а қ ұ лшылық қ ылмақ турасында айтқ ан сө зі. Ол ө зі қ ұ лшылық қ ылғ андарғ а кү луші еді.

- Ә й, Аристодим, ешбір адам бар ма, сенің білуің ше, қ ылғ ан ө нерлері себепті адам таң ырқ ауғ а лайық ты? - деді.

Ол айтты:

Толып жатыр, қ азірет.

Бірінің атын аташы, - дейді.

Гомерге бә йітшілігі себепті, Софоклге трагедиясы себепті, яғ ни біреудің сыйпатына тү спектік, Зевксиске суретшілігі себепті таң ырқ аймын, - деп, соғ ан ұ қ сағ ан неше онан басқ а ө нерлері ә шкере болғ ан жандарды айтты.

Олай болса, кім артық ша ғ ажайыптануғ а лайық ты: жансыз, ақ ылсыз, қ ұ р пішінді жасайтұ ғ ын суретші ме? Я жан иесі, ақ ыл иесі адамды жаратушы ма? - дейді.

Соң ғ ысы лайық ты, - дейді, - бірақ ол жаратушы жаратты, ө здігінен кез келіп, солай болып кетпей, басынан біліп істеген хикметімен болса, - дейді.

Жә, пайдалы нә рсе дү ниеде кө п, бірінің пайдасы кө рініп, білініп тұ рады. Кейбірінің пайдасы анық білінбейді. Соның қ айсысын хикмет кө ресің? - деді.

Ә рине, ә шкере пайдағ а бола жаратылғ анын хикмет десек керек деймін, - дейді.

Жә, олай болса, адамды жаратушы хауаси хамса заһ ри бергенде, тахқ иқ ойлап, олардың пайдасының барлығ ы тү гел оғ ан мұ қ таж боларлығ ын біліп бергендігі ә шкере тұ р ғ ой. Ә уелі кө зді кө рсін деп беріпті, егер кө з жоқ болса, дү ниедегі кө рікті нә рселердің кө ркінен қ айтып лә ззат алар едік? Ол кө з ө зі нә зіктігінен керегіне қ арай ашып, жауып тұ руы ү шін қ абақ беріпті. Желден, ұ шқ ыннан қ ағ а берсін болуы ү шін кірпік беріпті. Маң дай теріні кө зден қ ағ ып тұ руғ а керек болғ андығ ынан, басқ а тағ ы керегі бар қ ылып қ ас беріпті. Қ ұ лақ болмаса, не қ аң ғ ыр, не дү ң гір, дауыс, жақ сы ү н, кү й, ә н – ешбірінен лә ззаттанып хабар ала алмас едік. Мұ рын иіс білмесе, дү ниеде не тә тті, не қ атты не дә мдінің қ айсысынан лә ззат алар едік? Бұ лардың бә рі біздің пайдамыз емес пе?

Кө зді, мұ рынды ауызғ а жақ ын жаратыпты, ішіп-жеген асымыздың тазалығ ын кө ріп, иісін біліп, ішіп-жесін деп. Бізге керегі бар болса да, жиіркенерлік жері бар тесіктерді бұ л бастағ ы ғ азиз білімді жерімізден алыс апарып тесіпті, мұ ның бә рі хикметпен біліп істелгендігіне дә лел емес пе? - депті.

Сонда Аристодим тахқ иқ ойлап тексергенде, адамды жаратушы артық хикмет иесі екендігіне һ ә м махаббатыменен жаратқ андығ ына шү бә сі қ алмады.

Олай болғ анда жә не не ойлайсың, һ ә мма мақ ұ лыхатты жас балаларына елжіретіп, ү йірілтіп тұ руын кө ргенде уа һ ә мма мақ ұ лыхаттың ө лімін жек кө ріп, тіршілікте кө п қ алмақ шылығ ын тілеп, ижтиһ ад қ ылуын кө ргенде, ө сіп-ө нуінің қ амында болудан басқ а істі аз ойламақ тары - бұ ларының бә рі жұ рт болсын, ө ссін, ө нсін ү шін. Солардың бә рін жаратқ анда кө ң ілдерін солайша ынтық тандырып қ ойғ андығ ы һ ә м мұ ның бә рі жақ сы кө ргендігінен екенін білдірмей ме? - дейді.

Ей, Аристодим! Қ алайша сен бір ө зің нен, яғ ни адамнан басқ ада ақ ыл жоқ деп ойлайсың? - еді. - Адамның денесі ө зің жү рген жердің бір битімдей қ ұ мына ұ қ сас емес пе? Денең де болғ ан дымдар жердегі сулардың бір тамшысындай емес пе? Жә, сен бұ л ақ ылғ а қ айдан ие болдың? Ә рине, қ айдан келсе де, жан деген нә рсе келді де, сонан соң ие болдың.

Бұ л ғ аламды кө рдің, ө лшеуіне ақ ылың жетпейді, келісті кө рімдігіне һ ә м қ андай лайық ты жарастық ты законімен жаратылып, оның ешбірінің бұ зылмайтұ ғ ынын кө ресің. Бұ лардың бә ріне таң ғ ажайып қ аласың һ ә м ақ ылың жетпейді, осылардың бә рі де кез келгендікпен бір нә рседен жаралғ ан ба, яки бұ лардың иесі бір ө лшеусіз ұ лы ақ ыл ма? Егер ақ ылменен болмаса, бұ лайша бұ л есебіне, ө лшеуіне ой жетпейтұ ғ ын дү ние ә рбір тү рлі керекке бола жаратылып һ ә м бір-біріне себеппен байланыстырылып, пенденің ақ ылына ө лшеу бермейтұ ғ ын мық ты кө ркем законге қ аратылып жаратылды, - дейді.

Ол айтты:

Тахқ иқ бұ л айтқ аның ның бә рі рас, жаратушы артық ақ ыл иесі екендігі мағ лұ м болды. Ол қ ұ дайдың ұ лық тығ ына ің кә рім жоқ. Бірақ сондай ұ лық қ ұ дай менің қ ұ лшылығ ыма не қ ылып мұ қ таж болады? - деді.

Ей, Аристодим! Қ ате айтасың. Мұ қ таж болмағ анда да, біреу сенің қ амың ды жесе, сенің оғ ан қ арыздар екендігің е де ұ стаз керек пе? - деді.

Аристодим айтты:

Ол менің қ амымды жейтұ ғ ынын мен қ айдан білем? - деді.

Жә, олай болса һ ә мма мақ ұ лық қ а да қ ара, ө зің е де қ ара, жанды бә рімізге де беріпті. Жанның жарығ ын бә рімізге де бірдей ұ ғ арлық қ ылып беріп пе? Адам алдын, артын, осы кү нін - ү шеуін де тегіс ойлап тексереді. Хайуан артын, осы кү нін де бұ лдыр біледі, алдың ғ ы жағ ын тексермекке тіпті жоқ. Хайуанғ а берген денеге қ ара, адамғ а берген денеге қ ара. Адам екі аяғ ына басып тік тұ рып, дү ниені тегіс кө рмекке, тегіс тексермекке лайық ты һ ә м ө зге хайуандарды қ ұ лданарлық, пайдасын кө рерлік лайығ ы бар. Хайуанның бірі аяғ ына сеніп жү р, бір ө зің дей хайуанды қ ұ лданарлық лайығ ы жоқ.

Адам ө зі ө зіне сенбесе, адамды да хайуан секілді қ ылып жаратса, ешнә рсеге жарамас еді. Хайуанғ а адамның ақ ылын берсе, мұ нша шеберлік, мұ нша даркарлік, бір-біріне ғ ылым ү йретерлік шешендік салахият ол денеге лайық ты келмейді. Қ ай ө гіз шаһ ар жасап, қ ұ рал жасап, неше тү рлі сайман жасап, сыпайылық шеберліктің ү десінен шығ арлық қ исыны бар? Бірақ адам баласы болмаса, бұ л ғ ажайып ақ ылды жә не ғ ажайыппен жасағ ан денеге кіргізіп, мұ нша салахият иесі қ ылғ аны хиқ метпенен ө зге хайуанғ а сұ лтан қ ылғ андығ ына дә лел емес пе? Ол дә лел болса, адам баласын артық кө ріп, қ амын ә уелден алланың ө зі ойлап жасағ анына да дә лел емес пе? Енді адам баласының қ ұ лшылық қ ылмақ қ а қ арыздар екені мағ лұ м болмай ма? - депті.

⇐ Предыдущая 14 15 16 17 181920 21 22 23 Следующая ⇒