ЖИЫРМА ТОҒЫЗЫНШЫ СӨЗ

ЖИЫРМА ТОҒ ЫЗЫНШЫ СӨ З

Біздің қ азақ тың мақ алдарының кө бінің іске татырлығ ы да бар, іске татымақ тү гіл, не қ ұ дайшылық қ а, не адамшылық қ а жарамайтұ ғ ыны да бар.

Ә уелі «Жарлы болсаң, арлы болма» дейді. Ардан кеткен соң, тірі болып жү рген қ ұ рысын. Егер онысы жалғ а жү ргенің де жаның ды қ инап ең бекпенен мал тап деген сө з болса, ол - ар кететұ ғ ын іс емес. Тыныш жатып, кө зін сатып, біреуден тіленбей, жанын қ арманып, адал ең бекпен мал іздемек - ол арлы адамның ісі.

«Қ алауын тапса, қ ар жанады», «Сұ рауын тапса, адам баласының бермейтіні жоқ » деген - ең барып тұ рғ ан қ ұ дай ұ рғ ан сө з осы. Сұ рауын табамын, қ алауын табамын деп жү ріп қ орлық пенен ө мір ө ткізгенше, малды не жерден сұ рау керек, не ақ қ ан терден сұ рау керек қ ой.

«Атың шық паса, жер ө рте» дейді. Жер ө ртеп шығ арғ ан атың ның несі мұ рат? «Жү з кү н атан болғ анша, бір кү н бура бол» дейді. Тә ң ірге жазып, мінбей-тү спей арып, шө мең деп диуаналық пен бір кү н болғ ан буралық неге жарайды?

«Алтын кө рсе, періште жолдан таяды» дейді. Періштеден садағ а кеткір-ай! Періште алтынды не қ ылсын, ө зінің кө рсеқ ызар сұ мдығ ын қ остағ алы айтқ аны.

«Ата-анадан мал тә тті, алтынды ү йден жан тә тті» дейді. Ата-анасынан мал тә тті кө рінетұ ғ ын антұ рғ анның тә тті дерлік не жаны бар. Бұ лардың бә рінен де қ ымбат ата-анасын малғ а сатпақ ең арсыздың ісі емес пе? Ата-ана шамасы келсе, михнаттанып мал жиса да, дү ниелік жиса да, артымда балаларыма қ алсын дейді. Ол ата-ананы малғ а сатқ ан соң, қ ұ дайғ а дұ шпандық іс емес пе? Осындай білместікпенен айтылғ ан сө здеріне бек сақ болу керек.

ОТЫЗЫНШЫ СӨ З

Қ ырқ ын мінсе қ ыр артылмайтұ ғ ын осы бір «қ ырт мақ тан» деген бір мақ тан бар, сол неге керек, неге жарайды? Ол ар, есті білмейді, намысты білмейді, кең толғ ау, ү лкен ой жоқ, не балуандығ ы жоқ, не батырлығ ы жоқ, не адамдығ ы жоқ, не ақ ылдылығ ы, арлылығ ы жоқ. Мойынын бұ рып қ ойып: «Ө й, тә ң ірі-ай, қ ойшы ә рі, кімнен кім артық дейсің, кімнің басы кімнің қ анжығ асында жү р, ол менің қ азаныма ас салып беріп жү р ме, мен онан сауын сауып отырмын ба? » - деп бұ лғ ақ тап, немесе: «аяғ аным жаным ба? Ө й, енесін ұ райын, ө ліп кетпей неге керек? Азар болса атылып, я осы ү шін айдалып кетсем де кө нгенім-ақ! Ә йтеуір бір ө лім бар ма? » - деп қ алшылдайтұ ғ ын кісі кө п қ ой.

Ө здерің кө ріп жү рсің дер, осы айтқ ан сө з бойына лайық қ азақ кө рдің дер ме? Ө лімге шыдайтұ ғ ын қ азақ кө ргенім жоқ, ө лімге шыдамаймын деген де қ азақ кө ргенім жоқ, кең ірдегін ғ ана кө рсетеді-ау: «қ иылып қ ана қ алайын» деп. Егер осы сө з бойына лайық кісі кө рінсе, ақ ылы жоқ болса да, қ айратыменен-ақ кісі айдындыратұ ғ ын адам болғ аны ғ ой!

Егер шын айғ айды кө ргенде, кірер жерін таба алмайтұ ғ ын дарақ ы, жұ ртты осы сө зімен айдындырамын, «мына кә пірден кісі шошитұ ғ ын екен» дегізіп айдындырайын деп айтып отырғ ан қ ұ р домбытпасы болып, босқ а қ оқ иып отырса, соны не дейміз? Ай, қ ұ дай-ай! Жанғ а мырзалық қ ылатұ ғ ын, ердің жадағ айда-ақ сертке тұ рғ ыштығ ы, малғ а мырзалығ ы, дү ниені бір тиын есеп кө рмейтұ ғ ын жомарттығ ы - ә ртү рлі белгісі бойынша тұ рмас па еді? «Ұ ялмас бетке талмас жақ береді» деп, кө п былжырағ ан арсыз, ұ ятсыздың бірі дағ ы.

⇐ Предыдущая 16 17 18 19 202122 23 24 25 Следующая ⇒