Лекция 14. Балаң жасөспірімдік шақтағы психикалық жас ерекшеліГІ

Лекция 14. Балаң жасө спірімдік шақ тағ ы психикалық жас ерекшеліГІ

· Жас ө спірімдік жә не оның жас шамасының шектері.

· Жас ө спірім шақ тағ ы баланың қ арым – қ атынасы.

· Эмоциялық ө мірі, достығ ы, ө мірлік жоспарлары мен кә сіп таң дауы.

Жас ерекшелігі психологиясында жас ө спірімдік шақ жыныстық талысудан басталып, ересетіктің басталуымен аяқ талатын жас ерекшелік стадиясы деп анық талады.

Акселерацияның, дене кү шінің жедел жас ерекшелікы, нә тижесінде қ азіргі балалар тез жә не байлары екі-ү ш ұ рпақ бұ рынғ ығ а қ арағ анда, орта есеппен 2 жыл бұ рын ө седі. Жыныстық толысу да екі жыл ерте басталып, ерте аяқ талады. Физиологтар екінші жыныстық белгілердің шығ уына қ арай бұ л процесті ү ш фазағ а препубертаттық, пубертаттық жә не постпубертаттық фазаларғ а бө леді.

Балаң жастық – адамның дене жас ерекшелікының аяқ талатын кезең і. Бойдың ұ заруы жеткіншек кезең ге қ арағ анда баяулайды. Қ ыздардың толуы орта есеппен 16 мен 17-нің арасында болады (ауытқ у плюс-минус 13 ай), жігіттерде 17 мен 18-дің арасы (ауытқ у плюс-минус 10 ай). Салмағ ы артады, осының ө зінде ер балалар қ ыздардан қ алып келген есесін толтырады. Бұ лшық ет кү ші ө те тез ө седі: 16 жаста ер бала 12 жастағ ысынан бұ л тқ рғ ыдан екі есе асып тү седі. Бойы толысқ аннан кейін шамамен бір жылдан кейін адам қ алыпты ересектік бұ лшық ет кү шіне жетеді. Ә рине кө п нә рсе дұ рыс тамақ тану режимі мен дене шынық тырумен шұ ғ ылданумен байланысты. Спорттың кейбір тү рлеріне балаң жастық – ең кө п жетістіктерге жететін кезең.

Лекция 15. Жас кезең деріндегі дағ дарыстар жә не оның себептері

1. Жаң а туғ ан бала.

2. Сә би ө міріндегі алғ ашқ ы дағ дарыс.

3. Ү ш жастағ ы дағ дарыс.

4. Жеті жастағ ы дағ дарыс

5. Жеткіншек кезең дегі «дағ дарыс» проблемасына теориялық кө зқ арастар.

6. Орта жас дағ дарысы

Жаң а туғ ан бала. Бала кө птеген жануарлардың тө ліне қ арағ анда дә рменсіз болып дү ниеге келеді. Оның шартсыз рефлекстік мінез-қ ұ лық формаларының қ оры, сыртқ ы ортағ а бейімделулері біршама шағ ын мө лшерде болады. Оларғ а тү рлі copy, қ орғ ану жә не бағ дарлау рефлекстері, сондай-ақ бірқ атар арнайы қ озғ алыс рефлекстері, жармасу жә не сү йену рефлекстері, аттап басу рефлекстері жә не т. б. жатады.

Олардың барлығ ы баланың сезім мү шелері сияқ ты туылатын сә тке қ арай тиісті мө лшерде дамып жетілетін ми қ абығ ы асты нерв орталық тарымен реттеліп отырады. Сыртқ ы ә серлердің кө пшілігіне нә ресте қ олдары мен аяқ тарының жалпы жетілмеген қ имылдарымен жауап қ айтарады.

Туа біткен мінез-қ ұ лық тың кө птеген тү рлерінің болмауы баланың ә лсіздігін емес, қ айта кү штілігін білдіреді, ө йткені ол адамғ а тә н жаң а тә жірибені игерудің, мінез-қ ұ лық тың жаң а формаларын шексіз игерудің мү мкіндігіне ие болады. Бірқ атар буржуазиялық зерттеушілердің пікірі бойынша, бала алғ ашқ ы айларда ө зінің тұ йық дү ниесінде тіршілік етуші ассоциалдық тіршілік иесі болып есептеледі. Сондық тан, жаң а туғ ан баланың шыр ете қ алуын олар баланың ө зіне жат нә рсе, ә рі болмыспен бетпе-бет кездескендігі, сасқ алақ тап, абыржып қ алуы деп есептейді. Мә селен, З. Фрейд жарық дү ниеге келген баланың шыр ете қ алуын оның ана организмінен бө лінген сә тте болатын қ амығ а жылауы деп есептейді. Фрейдтің айтуынша, осы сә ттен бастап баланың инстинктік қ ажеттіліктері мен қ оғ амдағ ы ө мір талаптары арасында тү рақ ты қ ақ тығ ыс пайда болады. Фрейд бұ л қ ақ тығ ыстың психикалық ө мірді қ андай ү здіксіз драмағ а айналдыратынын пессимистік тұ рғ ыда суреттейді.

Сә би ө міріндегі алғ ашқ ы дағ дарыс. Сә би ө мірінің алғ ашқ ы жылындағ ы дағ дарыс тә жірибе жү зінде мазмұ ны жағ ынан ө те қ арапайым деп саналғ ан. Бұ л кезең тү рлі жастағ ы дағ дарыстан бү рын зерттелген. Осы орайда, сә бидің қ аз-қ аз болып жү руі туралы жоғ ары жас ерекшелік заң дылық тарының жеке кезең деріндегі сапалы ө згерістер жайында сө з қ озғ ап отырмыз. Сә би бірден тә й-тә й басып жү ріп кете алмайды, дегенмен, бірен-саран болса да ондай балалар бар. Бірден жү ріп кететін сә биді мұ қ ият зерттеу нә тижелері оның бойында ә лі де анық тала қ оймағ ан жасырын ерекшеліктері болатындығ ын кө рсетеді. Алайда, қ ұ пия сыр сә би жү ре бастағ аннан жоғ алатынын байқ аймыз.

Сә би тым жас кезінде-ақ жү ре алады, бірақ ол ә лі нә зік қ озғ алып, кең істікте ө з бойын билей алмайды. Сә бидің бойындағ ы мұ ндай қ асиет оның алғ ашқ ы дағ дарысының мә нін анық байқ атады. Дағ дарыстың екінші керінісі бала тілінің шығ уына байланысты. Сә бидің тілі шығ ып, бірден сө йлеп кету процесі ұ зақ мерзімге созылады, дегенмен бірден сө йлеп кеткен сә билер болғ аны кейбір деректерден мә лім. Сә бидің ү ш айғ а дейін тілі шық пайды, бұ л сол тілі шығ удың жасырын кезең і деп аталады.

Ү ш жастағ ы дағ дарыс. Ал ү шінші жайт – бала бойындағ ы аффект пен ерік ерекшеліктерінің кө рінісі. Э. Кречмер мұ ны гипобликалық қ имыл қ озғ алысы деп атайды. Мұ ның мә ні отбасындағ ы тә рбиенің ө ктемдігіне сә бидің қ арсылық кө рсетуі. Кречмердің бұ л кө ріністерді гипобликалық деп атауының себебі – ондай қ имыл-қ озғ алыстар ерік пен аффектінің бірігіп кету салдарынан туады, оларды бірінен-бірін ажырату қ иын. Дағ дарыс жасында сә бидің мұ ндай қ имыл-ә рекеттер жасауына дұ рыс тә рбие бермейтін отбасылар да септігін тигізеді. Ал оның соң ы тә рбиесі қ иын балағ а ә кеп соғ ады. Ә детте сә биге бір нә рсені бермей қ ойса немесе оның тілегін тү сінбесе, ол ашу-ызағ а кү рт ерік беріп, еденге жата қ алып аунап, ү здіксіз жылайды. Егер жү ретін болса қ озғ алудан бас тартып, еденді аяғ ымен тепкілейді. Осы кезде оның бойынан ешқ андай есінен танырлық, езуінен сілекей ағ ып, серейіп қ алардай белгілері байқ алмайды. Бұ л тек баланың бойындағ ы менмендік мінез кө рінісі. Мұ ндай кө рініс сә бидің нә рестелік шағ ындағ ы аяқ -қ олын тарбаң дату бейнелерін ғ ана елестетеді. Міне, сә билік кезең нің алғ ашқ ы дағ дарысындағ ы ү ш тү рлі негізгі сә ттері осындай қ ылық тарынан айқ ын байқ алады.

Бұ л ерекшеліктердің бә рі бала тә рбиесіне байланысты пайда болып отыратын қ асиеттер. Ү ш жастағ ы балада пайда болатын жағ ымсыз ә рекет – тіл алмауды дағ дарыстың негізгі кө рінісі – қ асарысудан айыра білуіміз керек.

Қ орытындылай келсек:

1. Баланың бойындағ ы жағ ымсыз ә рекет оның ересектер талап еткен тілектерді орындамауынан басталады.

2. Баланың жағ ымсыз қ ылығ ының кө рініс беруі қ ойылғ ан талаптан тә уелсіз тү рде пайда болатын оның ө зіндік қ ылығ ы. Дағ дарыстың сан қ илы ерекшеліктері ө зге адамдарғ а қ атысты ә леуметтік себептермен ұ штасып тұ ратынын білдіреді.

Жеті жастағ ы дағ дарыс

Мектеп жасындағ ы бала, барлық жас кезең деріндегі сияқ ты, психикалық жас ерекшелікында дағ дарысқ а немесе кү рт ө згерістерге ұ шырап отырады. Мектеп жасына дейінгі баланың дағ дарысқ а ұ шырау жағ дайы оның алғ ырттығ ы мен бірбеткейлігінің кү шті ө згеретіндігін қ арапайым бақ ылау арқ ылы кө зге тү седі. Жеті жастағ ы баланың бойы тез ө сіп, едә уір ө згерістерге ұ шырайды. Бұ л кезең де баланың сү т тістері тү сіп, орнына жаң а тістер шығ ады. Жеті жастағ ы баланың кезең і ү ш жастағ ы кезең нен ә лдеқ айда кү рделі сипатта болады. Жеті жастағ ы баланың басынан ө тетін дағ дарыстың негізгі тү рлері: бала айтқ анғ а кө нбей қ ырсығ ады, жү ріс-тұ рысы ө згереді.

Жеткіншек кезең дегі «дағ дарыс» проблемасына теориялық кө зқ арастар.

Жеткіншектің организмінде болатын елеулі ө згерістер ұ зақ уақ ыт бойы осы кезең дегі жеткіншектер ерекшеліктері мен жас ерекшелікының сыналу қ ұ былыстарының биологиялық шарттастығ ы туралы ә р тү рлі теорияларғ а негіз болады. мұ ндай ұ ғ ым біздің ғ асырымыздың алғ ашқ ы ширегінде ү стем болды. биогенетикалық универсализмнің негізін салушылар С. Холл мен З. Фрейд болды. олар жеткіншектің дағ дарысы мен ө зіне тә н ерекшеліктері комплексін биологиялық шарттастығ ы себепті болмай қ оймайтын ә рі универсал қ ұ былыс деп санады.

20 – 30 жылдарда ә р тү рлі елдерде нақ ты зерттеулер жинақ талғ андық тан биогенетикалық универсализмге қ арама – қ арсы бағ ыт кү ш ала бастады, ал бұ л зерттеулерде жеткіншектің жеке басының кейбір қ асиеттерінің оның ә леуметтік қ атыстылығ ына тә уелділігі кө рсетілді. Осындай теориялық бағ ыттылық советтік психологиядағ ы бірқ атар зерттеулерде де болды. Қ иын жеткіншектерді тә рбиелеу практикасының елеулі маң ызы болды; мә селен А. С. Макаренкода мұ ндай жеткіншектер қ ысқ а мерзім ішінде тү зілетін еді.

⇐ Предыдущая 10 11 12 13 14 15 16 171819 Следующая ⇒