26. Мемлекеттік биліктің белгілері. Мемлекеттік биліктің негіздері және қорлары.

26. Мемлекеттік биліктің белгілері. Мемлекеттік биліктің негіздері жә не қ орлары.

Мемлекеттік билік - тікелей мемлекеттің ө зі жү ргізетін немесе ө зінің атынан жү ргізуге ө кілеттілік беріп, ө з жә рдемімен ө зге бір ұ йым, мекеме арқ ылы жү ргізетін қ оғ амдық биліктің бір тү рі, мемлекеттік басқ ару органдарының жиынтығ ы. ^[1] Мемлекеттік билік ө з қ ырын ө згелерге тану ү шін мә жбү рлеу кү штеріне арқ а сү йейді. Мә жбү рлеу жоқ жерде Мемлекеттік билік те жоқ, мә жбү рлеу тек тарихи жағ дайғ а жә не билік болмысына қ арай басқ а мазмұ нда, ә р тү рлі нысанда кө рініс береді. Сондай-ақ, Мемлекеттік билік қ атынастары ырық жү ргізу сипатында болады жә не ө з қ ұ рылысына орай ү стемдік пен бағ ыныштылық ә рі жетекшілік пен мойынұ сынушылық тан қ ұ рылады. Ол қ ызметіне қ арай

· заң шығ арушы;

· атқ арушы;

· сот билігі

болып бө лінеді. Билік объектісі мен субъектісінің қ арым- қ атынасына қ арай

· авторитарлық;

· тоталитарлық;

· демократиялық

болып бө лінеді. Басқ а қ оғ амдық билік тү рлерінен ажыратуғ а негіз болатын Мемлекеттік биліктің белгілері мыналар:

· пә рменінің бү кіл қ оғ амғ а жү руі,

· жария-саяси сипатта жү руі,

мемлекеттік мә жбү рлеуге сү йенуі жә не арнайы адамдар - мемлекеттік қ ызметкерлер арқ ылы жү зеге асырылуы.

27. Биліктің бө ліну теориясының мә ні (Джон Локк, Шарль Монтескье).

Джон Локк адамның табиғ атынан ә лсіздігіне байланысты биліктің бір қ олда шоғ ырлану қ аупінің алдын алудың бірден-бір жолы ретінде билікті бө лу қ ажеттігін кө рсеткен. Ал, билік бұ тақ тарының арасында дау-жанжал туа қ алғ ан жағ дайда, оны халық игілігін басшылық қ а ала отырып шешу қ ажет: salus poluli suprema lex (халық игілігі - жоғ арғ ы заң ). Локк Джон қ оғ амда билік бұ тақ тары арасындағ ы дау-жанжалдан басқ а, ө те қ ауіпті дау-жанжал бар екенін кө рсеткен. Ол - азаматтар мен тиран арасындағ ы дау-жанжал. Міне, осы дау- жанжалды шешу барысында Локк Джон халық тың кө теріліске шығ у қ ұ қ ын қ олдайды. Халық тың кө теріліске шығ у қ ұ қ ын мойындау саяси тарихты кө терілістермен наразылық тарғ а толтыру емес еді. Себебі, кө теріліс арқ ылы халық билікті жаң а адамдар қ олына бере алады. Локк Джон ілімінде де халық тың саяси қ атысуы шектеулі. Дегенмен, кө теріліске шығ у, наразылық білдіруді халық тың саяси белсенділігінің бір тү рі ретінде қ арастырар болсақ, онда саяси жү йенің сипатын, басқ ару тү рін ө згерту Локк Джон халық тың қ олында екендігін негіздеген деп қ орытындылауымызғ а болады. Оның ілімінің негізі - меншікті қ орғ ау. Т. Гоббс бойынша мемлекетке жеке адам ө зінің бар жаратылыс қ ұ қ ық тарын толығ ымен беретін болса, ал Локк Джон бойынша мемлекетті қ ұ рағ ан адамдар ортақ мақ сатқ а қ ажетті тұ рғ ыдан ғ ана ө з қ ұ қ ық тарымен бө ліседі.

Монтескье адамның табиғ и еркіндігі теориясына сү йене отырып, оның бақ ытты болуғ а қ ұ қ ылы екендігін тү сіндірді. Оның саяси идеялары классикалық либерализмге негізделген. Монтескье “Заң дардың рухы туралы” ең бегінде заң дардың шығ у себептерін, қ алыптасуын зерттеді. Монтескье пікірі бойынша, нағ ыз ә діл заң адамның табиғ и қ ұ қ ығ ына негізделуі қ ажет. Монтескье адамның ақ ыл-ойы, парасаты қ ұ дай белгілеп берген нә рсе емес, оның ө мір сү ріп отырғ ан ортасының жемісі, сол ортаның ө згеруімен ол да ө згеріп отырады, заң ды қ атаң сақ тау бостандық ты қ амтамасыз етуге, мемл. тө ң керістерді болдырмауғ а қ ызмет етеді деген пікірде болды. Ол мемлекеттік биліктің ү ш -сатысын:

-заң шығ арушы,

-атқ арушы

сот билігін бө лу арқ ылы басқ ару азаматтардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етеді, ө кімет билігін теріс пайдаланып, қ иянат жасауды болдырмайды деген ой айтты.

Аталғ ан ең бекте басқ арудың республика, монархия жә не деспоттық тү рлерін айқ ындап, олардың ө зіндік ерекшеліктерін атап кө рсетті. Билікті бө лу теориясына ерекше кө ң іл бө лді. Билікті ә діл бө лмейінше, оны заң дастырмайынша еркіндіктің, саяси бостандық тардың жү зеге асуына жол жоқ. Монтескье мемлекет, демократия басқ ару жү йесін ұ сына отырып, оның объективтілігін негіздеуге ұ мтылды. Қ оғ ам, оның ойынша, біртұ тас ә леуметтік қ ұ рылым жә не тек халық тың жалпы рухы арқ ылы тануғ а болатын процесс. Монтескьефилософия тарихында алғ аш рет географиялық орта мен оның қ оғ ам дамуындағ ы орнына ерекше кө ң іл бө лді. Оның ойынша табиғ аттың объективті заң дылығ ы ә рбір халық тың психологиясы мен тұ рмысына ерекше ә сер етеді. Ә сіресе климаттың, топырақ пен жер қ ыртысының адамдардың мінез-қ ұ лық тары мен халық тық ә дет-ғ ұ рыптардың қ алыптасуына ық пал ететіндігін атап кө рсетті.

Монтескьенің саяси-кұ қ ық тық теориясының басты тақ ырыбы жә не онда қ орғ айтын басты қ ұ ндылығ ы — саяси бостандық. Оны шығ армасында бостандық ты қ амтамасыз етудің қ ажетті шарттары ретінде ә діл заң мен мемлекеттік қ ұ рылымның тиімді жұ мыс істей алуын қ амтамасыз ете алатын заң дар қ арастырылады.

Монтескье басқ арудың республикалық, монархиялық жә не деспоттық формасын кө рсетеді. Басқ арудың аталғ ан тү рлеріндгі заң шығ ару принциптері мен бұ л зандардың кімге тиімді екендігін, сондай-ақ бұ л заң дар жағ дайында халық тың тендігі мен бостандығ ы қ андай дә режеде болатындығ ын дә лелдеуіне тырысады. Басқ арудың ә р формасы ө з қ ұ рылысын сақ тауғ а қ абілетті заң дар шығ аратындығ ына назар аударады. Монтескьенің пікірінше, басқ ару тү рінінің ө зі мемлекеттің жер кө леміне қ арай ә р тү рлі болуы мү мкін. Ол биліктің ү лкен мсмлекеттер ү шін деспоттык, орта мемлекеттер ү шін монархиялық, шағ ын елдер ү шін демократиялык тү рі тиімді деп есептейді.

Монтескье заң мен бостандық қ атынасы мә селесіне арнайы кө ң іл бө леді, ол саяси бостандық туралы заң ның екі тү рін атап кө рсетсді. Біріншісі — мемлекеттік қ ұ рылымдағ ы саяси бостандьіқ ты камтамасыз ететін заң дар, екіншісі -азаматтардың саяси бостандығ ын камтамасыз ететін заң дар. Бұ л жерде ә ң гіме саяси бостандық тың заң жү зінде бекітілуі мен оның жү зеге асумү мкіндігі туралы болып отыр. Саяси бостандық бұ л аспектілерсіз жарым-жартылай, қ ауқ арсыз жә не қ орғ ансыз болып шығ ады.

⇐ Предыдущая 15 16 17 18 192021 22 23 24 Следующая ⇒