3. Бастапқы тергеу әрекеттері тактикасынын ерекшеліктері

2. Қ ылмыстық іс қ озғ ау ерекшеліктері. Тергеудің бастапқ ы кезең індегі ә деттегі жағ дайлар жә не тергеушінің іс-ә рекеттері

Ұ рлық туралы қ ылмыстық істі қ озғ ау сылтаулары: жә бірленушілердің арыздары; мемлекеттік немесе қ оғ амдық ұ йымдардың лауазымды тү лғ аларынын, сондай-ақ жеке мекемелер мен кә сіпорындары қ ызметкерлерінің осы қ ұ рылымдарғ а тиесілі мү ліктің ұ рланғ аны туралытың белгісі бар фактілер туралы арыздары; тергеушінің ө зінің немесе анық тау органының қ ылмыс белгілерін табуы. Ә детте ұ рлық белгілері бар оқ иғ а туралы хабар алғ аннан кейін алдымен мә лімдеушіден қ ысқ аша жауап алу керек. Лезде сезіктілерді іздестіруді ұ йымдастыру ү шін жауап алуды неғ ү рлым аз уақ ыт алу керек. Егер жә бірленушінің мә лімдемесінде қ айшылық тар болса немесе басқ а себептермен кү мә н тудырса, қ ылмыстық істі қ озғ ау туралы мә селені шешу ү шін оқ иғ а орны қ арайды.

Ұ рлық қ ылмысын тергеудің бастапқ ы кезең іне ү ш ә детті тергеу жағ дайлары тә н:

1) қ ылмыс жасағ анда сезікті тұ лғ а ұ сталды;

2) қ ылмыс жасағ анғ а сезікті тұ лғ а ұ сталғ ан жоқ, бірақ ол туралы белгілі мә ліметтер бар;

3) қ ылмыс жасағ ан тұ лғ а туралы мә ліметте қ ұ кық қ орғ ау органдарында жоқ.

Аталғ ан жағ дайлардың тергеушінің немесе анық тау жү ргізетін адамның іс-ә рекетінің арнайы бағ дарламаса бар.

Бірінші тергеу жағ даятының мақ саты ұ сталғ ан адамның жасалғ ан қ ылмысқ а қ атыстылығ ы туралы жалпы дә лелдемелерді жинау (окиғ аның нақ ты мә н-жайларын аныктау, ұ рланғ ан заттың жатқ ан орнын табу, т. б. ). Бұ л жағ дайда тергеуші ә рекеттерінің келесі бағ дарламасы тиімді болады: ұ стау, жеке тінту, қ ажетті жағ дайда — сезіктіні куә ландыру; оқ иғ а орнын қ арау; жә бірленушілерден (немесе материалды жауапты тұ лғ алардан) жә не куә герлерден жауап алу; сезіктіден жауап алу; сезіктінің тұ рғ ын орнын тінту.

Екінші тергеу жағ даятында тергеудің негізгі бағ ыты — қ ылмыстың материалдық шығ ынын зерттеу, сезікті тү лғ алар туралы, ұ рланғ ан мү лік пен қ ұ ндылық тар туралы, қ ылмыстың басқ а мә н-жайлары туралы дә лелдемелерді жинап, бекіту. Бұ л жағ дайды бастапқ ы тергеу ә рекеттерінің келесі жү йесі тиімдірек болады: жә бірленушілерден немесе материалды жауаптылығ ы бар тұ лғ алардан жауап алу; оқ иғ а орнын қ арау; куә герлерден жауап алу; сот сараптамасын тағ айындау. Сонымен бірге тиісті жедел-іздестіру шаралары жү ргізіледі.

Ү шінші тергеу жағ даятына тергеушінің іс-ә рекеттері зерттеу-іздестіру бағ ытында жү ргізіледі жә не ең басты міндет жасалғ ан қ ылмыс туралы деректерді іс жү ргізуден тыс тә сілдер арқ ылы алу болады. Бұ л жағ даятқ а" жоғ арыда айтылғ ан тергеу ә рекеттерінен басқ а, қ ылмыс жасағ ан тұ лғ а мен ұ рланғ ан затты іздестіруге бағ ытталғ ан жедел-іздестіру шаралары тә н болады. Ол ү шін қ ылмыс жасау тә сілі бойынша, окиғ а орнында табылғ ан іздер жә не ұ рланғ ан мү ліктің белгілері бойынша криминалистік есеп пен басқ а шараларды қ олданып тексеру жү ргізіледі.

Тергеу барысында қ алыптасатын жағ даяттарғ а байланысты жоғ арыда аталғ ан бастапқ ы тергеу ә рекеттерінің бағ дарламалары ө згеріп отырады жә не ол ө згерістер тергеушінің міндеттеріне, сонымен қ атар нақ ты жағ дайда алынғ ан акпаратқ а байланысты болады.

3. Бастапқ ы тергеу ә рекеттері тактикасынын ерекшеліктері

Ұ рлық туралы істер бойынша оқ иғ а орнын қ арау барысында келесі мә н-жайларды анық тау қ ажет: зат ұ рланғ ан объект не болып табылады, оғ ан баратын жолдар мен оны қ оршайтын орта қ андай; қ ылмыскер ұ рлық орнына қ ай жақ тан келді жә не қ ай бағ ытта жоғ алып кетті (қ ылмыскердің келу жә не кету жолдары зерттеледі); қ ылмыскер материалды қ ұ ндылық тар жаткан жерге қ алай барды (қ андай тә сілдерді, қ андай техникалық қ ұ ралдарды пайдаланды); қ ылмыскер қ андай ә рекеттерді жә не қ ай жү йеде жасады: ұ рлык жасауғ а неше адам қ атысты; ұ рлық орнында қ андай қ ылмыстық істер калды жә не қ ылмыскердің ү стінде (денесінде, киімінде, қ ұ ралдарында, ұ рланғ ан заттарда) окиғ а орнының қ андай іздері қ алуы мү мкін; іздерде жә не басқ а да материалды объектілерде, олар бойынша қ ылмыскердің жасын, кә сіби дағ дыларын, оның тү р-ә лпетін, ұ рлық жасау тә сілдерінің дең гейін анық тауғ а болатын белгілердің бар-жоқ тығ ы; ұ рлық ты жасағ ансығ анын кө рсететін белгілердің бар-жоқ тығ ы, т. б.

Осы мә н-жайларды анық тау ү шін ұ рлық жасалғ ан жайды ғ ана емес, онымен шектес бө лмелерді де карау керек болады. Оқ иғ а орнына қ осылып жатқ ан аймақ тарды мә селен, дү кен, қ ойма, мекемеде қ арау тиімді болады, ө йткені ол жерде қ ылмыскерлер заттарды жоғ алтып алуы, тастап кетуі немесе тығ ып кетуі мү мкін.

Қ ылмыскерлер ұ рлық, жасауды кездеген орынды бақ ылағ ан жерлерді де зерделеген маң ызды, ө йткені ол жерде бақ ылауғ а кедергі болғ ан сондық тан алынғ ан немесе сындырылғ ан терезе ә йнектерін олардағ ы қ ол іздерін, аяқ киім іздерін, темекі тұ кымдарын табуғ а болады.

Оқ иғ а орнының жағ дайына қ арап, тергеуші қ араудын. ең тиімді тә сілін тандайды. Егер қ ылмыскер жайғ а кедергісіз бұ зу арқ ылы кірсе, қ арауды бұ зу орнын жә не оғ ан жақ ын жатқ ан орындарды, бірте-бірте оқ иғ а орнының ортасына жылжи отырып, зерттеуден бастау керек, яғ ни қ араудың концентрикалық тә сілін қ олдану керек.

Егер оқ иғ а орнының қ ылмыстық ортасы жайдын, тү пкірінде болса, (мә селен, сейф немесе ішінен киім ұ рланғ ан шкаф) қ арауды центрлес тә сілмен немесе қ иыстырылғ ан тә сілмен жү ргізген тиімді. Ә уелі сейфті немесе шкафты, сосын сыртқ ы есікті қ арап (егер есікте бұ зу іздері болмаса да, бө лмеге есікті тандап алын-ғ ан немесе қ олдан жасалғ ан кілтпен не жезбезекті кілтпен ашып кіруі мү мкін) қ арауды қ абырғ а бойымен жалғ астырып, бірте-бірте белме ортасына жақ ындау керек.

Қ ылмыс іздерін объектіге кіретін жерлерде (мә селен, домкратпен сығ ып ашылғ ан есікте, сындырылғ ан терезеде) жә не ұ рланғ ан заттар сақ талғ ан жердін бетінде іздеген жө н. Есік-терезелерде, оларғ а тиіп тү рғ ан жерлерде қ олдың, аяккиімнің іздері, киім талшыктары, бү зу қ ұ ралының іздері, еденде — темекі тұ қ ылдары, қ ан тамшылары (егер қ ылмыскер жарақ ат алса), топырақ, тү кірік жө не адам денесін шығ атын баска да сұ йық тық тары табылуы мү мкін. Қ ылмыскер ұ стады деп ойлағ ан заттардан иіс іздерін алуғ а болады.

Оқ иғ а орнында бұ зу кұ ралы табылғ ан жағ дайда оны мұ қ ият қ арап, онда қ ылмыскер қ олдарының іздерін, иесінің аты-жө нін, табуғ а болады, оның мамандығ ын, кұ жаттарын аныктауғ а болады (мә селен сигнализацияны ағ ыту ү шін қ олданғ ан тістеуіктің саптары пластмассамен немесе резең кемен оралғ ан болса, оның иесі электрик немесе телевизор жө ндеуші болуы мү мкін).

Дү кендерде, қ оймаларда, қ оғ амдық тамақ тандыру кә сіпорындарында оқ иғ а орнын қ арағ анда, ұ рлық ты жасағ ан белгілеріне назар аудару керек. Оларғ а келесілер жатады: қ ұ лыптың басқ а жерде бұ зылғ анын; кедергі жайдың ішінде бұ зылғ анын жә не ұ рылар жайдың ерекшеліктерімен таныс екенін қ ұ ндылық тар сақ талатын орындарды білетінін дә лелдейтін іздердін, болуы; жайдағ ы кедергілер мен заттардың қ ажетсіз закымдануы; мә н-жайларғ а сә йкес келмейтін бө лменің шашылуы, жасырын жерде жатқ ан аса қ ұ нды заттардын жоғ алуы, ұ рланғ ан заттардың опырылғ ан жердің келеміне сә йкес келмеуі, т. с. с.

¥ рлық туралы істер бойынша жә бірленушілер мен материалды жауапкершілігі бар тұ лғ алардан жауап алғ анда келесі мә н-жайлар анық талады: ұ н ұ рланды, ұ рланғ ан заггың саны, жеке заттардың белгілері; ұ рланғ ан зат қ айда болғ аны; ақ ша ұ рланса, қ андай купюралар; қ ашан жә не кімнен ұ рлық туралы білді; аталғ ан объект кү зетілді ме, кү зету тә ртібі қ андай; объект (дү кен, пә тер) сигнализациямен жабдық талғ ан-жабдық талмағ аны, оның дұ рыс істеу-істемеуі объектінің есік терезелері қ андай қ ұ лыптармен жабылғ аны; кімді ұ рлық жасады деп ойлауғ а болады; жедел тергеу тобы келгенше окиғ а орнының жағ дайы ө згерген-ө зермегені, ө згерілсе қ андай мақ сатпен, не ө згерілуі, т. б.

Жауап алғ анда жауаптарда барынша нақ тылауғ а тырысу керек. Ә сіресе ұ рланғ ан мү ліктің белгілері мен ерекшеліктері толық сипатталуы керек. Ұ рланғ ан затты егжей-тегжейлі сипаттаумен қ атар, жауап беруші заттың қ ұ жатын (паспортын, кепілдік талонын) немесе бө лшектерін (тү ймесін, матасын) кө рсете алатынын анық тау кажет.

Егер ұ рлық сенімге кіру арқ ылы жасала, ұ рланғ ан зат, қ ылмыскер оның тү р-ә лпеті, сө зінің, киімінің тә ртібінің ерекшеліктері туралы мә ліметтерді, ө зі туралы не айтқ анын айқ ындау керек.

Қ ылмысты ө з кө зімен кө рген куә герлерден жауап алғ анда келесі мә ліметтер анық талады: сезікті тү р-ә лпетінің белгілері, ұ рлық жасау уақ ыты мен тә сілі; оқ иғ а орнында қ алдырғ ан қ ылмыскерлердің іздері мен затгары; ұ рланғ ан заттар мен олардын, жеке ерекшеліктері; қ ылмыскерлер қ ашып кеткен бағ ыт, олар мінген кө лік, т. б.

Қ ылмыскерді ұ стау барысында оның ә рекеттерін мұ қ ият бақ ылау қ ажет, ө йткені ұ рылар ө здерін ә шкерелейтін заттар мен қ ұ ндылық тарды лақ тырып тастауғ а немесе сыбайластарына беруге тырысады. Қ алта тонаушыларды ұ стаудың бір ерекшелігі бар: полиция қ ызметкерлері оларды кезекші бө лімге жү дырық тарын аштырмай алып келеді; оны ұ стау хаттамасында міндетті тү рде кө рсету керек.

Жеке тінту барысында жасалғ ан қ ылмыс сипатымен немесе ұ қ сас қ ылмыс сипатымен байланысты заттарғ а назар аудару кажет. Атап айтқ анда, ұ рлық ү шін ұ сталғ ан адамда бірнеше аммияк, бір топ кілт немесе жезбезекті кілт, ұ старалар, ұ сталғ анғ а тиесілі емес қ ұ жаттар табылуы мү мкін. Ұ рлық туралы іс бойынша жайларды тінту мақ саты: ұ рланғ ан заттарды бұ зу ү шін қ олданылғ ан қ ұ ралдарды; сезікті мен оньң отбасы мү шелеріне сә йкес келмейтін киімді, т. б. табу.

Тұ рғ ын жайлардан басқ а, кө мекші жайлар да — қ ора, ү йдің тө бесі, гараж тінтілуі тиіс. Онда кейбір кезде қ ұ нды емес бірак тергеу ү шін маң ызы бар заттарды табуғ а болады. Атап айтқ анда, дү кен, қ ойма, базалардан жасалғ ан ұ рлык туралы істер бойынша кө мекші жайларда этикетка, тауаар кғ азын, тауар орайтын қ ағ азды табуғ а болады.

Табылғ ан қ ұ пия орындарды суретке тү сіріп, хаттамада оны керсетіп, тінтілген белменің сызба жоспарында кө рсету керек.

Сезіктіні куә ландыру жә не оның киімін қ араудың дә лелдемелік маң ызы зор. Егер ұ рлық қ абырғ аны немесе бө ліменің тө бесін бұ зып жасалса, ұ сталғ ан адамның киімінде, аяккиімінде, бас киімінде немесе шашында бұ зылғ аң кедергі заттардың ак балшық тың, кірпіштің, т. б, бө лшектерін табуғ а болады.

Ол сезіктінің кінә сіздігін теріске шығ аруғ а мү мкіндік береді.

Егер ү сталғ аң тұ лғ а химиялық кақ пан (тор) орнатылғ ан жә не ол ұ рлық кезінде қ осылып кеткен объектіден ұ рлық жасаса, оны куә ландыру барысында ультракө гілдір жарық ты қ олданғ ан жө н; сезікті қ олдары мен киімінің ерекше жарық беруін хаттамада кө рсетеді. Химиялық заттын іздері бар киімдері іске тіркеледі. Кейін сот-химиялық сараптаманың кө мегімен тиісті химиялық заттардың біркелкілігі анық талады.

⇐ Предыдущая 14 15 16 17 181920 21 22 23 Следующая ⇒