7 - көрініс

Келгендер амандасады. Хан жө ндеп амандаспайды.

Кене (Кә рібозғ а). Уа, не айтасың? Елің нің тү гел сө зін ұ стап келдің бе? Жоқ: " қ ырғ ыздың ү йі бар, ү йі сайын биі бар", - деп ү йің нің ғ ана биімісің?

Кә рібоз. Қ алың қ ырғ ыз мен тоқ тасам — тоқ тасып, мен жаулассам бірі қ алмай сені жаулайтын болса, не ақ ың бар, тө рем?

Кене. Кә не, олай болса, біріккен қ ырғ ызың ның сө зін айт! Тү гел сө зің нің тү бін ұ стап отырғ аның кім, ә уелі соны айт!

Кә рібоз. Біздің жалғ ыз ә мір қ ылатын ханымыз жоқ. Ол мін болатын болса, тү гел сө здің тү бін кең есім билейді. Жанқ араш, Жантай, Тө рекелді мына екеуімізді жіберді. Кең есім мына мені жіберді.

Кене. Манаптарың не қ ыл дейді?

Кә рібоз. Ең ә уелі — бұ рын жіберген елшіміз Жаманқ ара Қ алша қ айда? Ол неге қ айтпайды? Ерлік, қ айрат майданда болушы еді. Ү йің е келген елшіні тұ тқ ын қ ылғ аның қ ай қ айрат, қ ай ерлігің?.. Ең ә уелі солардың дерегін білгелі келдік?

Кене. Иә, одан ә рі тағ ы нең бар.

Кә рібоз. Одан ә рі айтатыным: біз де ө з елің сияқ ты Қ ытай менен Орыстай екі оттың ортасында отырғ анымыз рас. Оның ү стіне бір кү н Қ оқ ан, бір кү н қ алмақ та қ ожақ таудан сау емес. Сеніменен ел болып, екі елдің кә рі-жасының тілеуін қ осқ аным лайық. Қ осар едік, бірақ, сенің арылмастай мінің бар, тө ре тұ қ ымы, сү йегің е біткен мінің сол: елдің елдігі десең де, ө з басың ның абиұ р-атақ айдынын одан ә рі ойлайсың. Сағ ан ө згенің бә рінен бұ рын хандық пенен тақ керек.

Кене. Не дер екенсің, айтып бол...

Науан (жақ тырмай). Айтқ ызып неге керек. Бұ да тантып келеді.

Кә рібоз. Айтарсың, бала, Наурызбай деген сенсің ғ ой. Сенің ісің е де келемін. Ел ү шін кү йінді болдым десең де, хандық ү шін кү йінділігің одан да зор. Игілік пен бірлікті ел істеді, елдің елдігінен болды дегізбей, ханның хандығ ынан болды дегізгің келеді. Қ айратыммен, қ аһ арыммен жеткіздім деп артың дағ ы қ амалғ ан кө пті кө зге шұ қ удан тайынбайсың сен.

Кене. Бағ ынып, бастатып кө рмеген, береке мен елдік жолын іздеп кө рмеген кө рбала ел сен сү йдеп аяқ тан алмағ анда не дейсің. Қ ай қ ылығ ымнан соны кө рдің?

Кә рібоз. Қ ылығ ың а келейін олай болса. Мен орыс пен Қ ытайдан неге қ ашам, неге алысам? Дұ спандығ ының қ аттылығ ынан қ ашам. Бірақ, сенің бү гінгі кү н істегенінді қ ай орыс, қ ытай істеп еді?

Ержан. Соғ ыста сен не қ ылсаң, біз де соны қ ылдық. Неге соғ ыстың?

Кә рібоз. Асқ ақ тық қ ылығ ың кө п, соғ ыспағ анда қ айтейін. Ең ә уелі елшімді қ амап отырсың. Кеше барып, буаз қ атынымның ішін жарып, баласын итке лақ тырдың... Ағ атайлап жалынғ ан баланы бауыздатып, қ асап қ ып қ ырдың. Бү гін барғ ан ә скерің Қ анай мен Есқ ожаның сырлағ ан тамын қ ұ латып келіп отыр. Ашуын бассын деп аяғ ың а жығ ылғ андай болып, жазық сыз болсам да елші жібердім, қ ыз бастатқ ан тоғ ызбен. Жолың нан кө лденең демейін деп ата қ оныс мекенімді тастап кө штім. Шұ бырып елім кетті... Иесіз болып шулап, сенің қ олың а жем болып малым қ алды.

Кене. Соғ ыссаң солай боласың. Қ ылығ ың ның жазасы... Еркің мен кө нсең, елің емей кім едім мен сағ ан? Сенімен туысам деп келмеп пе едім... Жазық ты мен бе? Сенсің.

Кә рібоз. Жазық ты болсам, ат жалын тартып мінген қ арсыласар қ айратым бар мен жазық ты, ер-азамат жазық ты шығ ар... Ү йде жатқ ан кемпір-шалым, қ атыным сағ ан не жазды?.. Бізді аямасаң да жолында жатқ ан бесікті аясаң болмай ма? Тіпті тірімнің бә рі жазық ты болса да, ө лігім сағ ан не жазып еді? Қ ай қ азақ тың ә кесінің кө з қ ұ ны бар еді... Аруақ та, бабамның қ абырында... Кө р ақ тартқ аның қ ай қ астығ ың? Осының бә рін — кө рімді, қ айратымды танытамын деп істедің. Кенесарылығ ың ды білдіремін деп істедің. Кенесары, сен бір бө лек, қ алың қ азақ ежелгі досым — ол бір бө лек. Ол, тү бі бірге туысқ ан, мағ ан ө здігімен мұ ны істемес еді! Ушық тырдың, бү лдірдің сен бізді...

Кене. Ұ стара кө рмей, қ арын шашың алынбай кеткен екен. Сен бір бірігіп елдік қ ұ рылатын жерде берекесіздігің нен белің сынып жатса да — оны сө йлемейсің. Ә р ү йің нен, бұ йым қ ұ рлы сә ні жоқ, бұ рау сынса соны сө йлеп, соны жоқ тайсың сен. Ұ стара кө рмей, тез кө рмей тү зелмейсің. Бү лдіріп отырып тү зеймін мен.

Кә рібоз. Тү земей-ақ қ ой. Тү зеттірмеймін де, кө нбеймін. Ө зім деген жақ ыным сенен кө ргенім бұ л болса, орыстың ө зіне-ақ қ араймын. Айтқ алы келген сө зім сол. Енді іргең ді аулақ сал! Босат жерімді... Қ ырғ ыз сағ ан жоқ.

Кене. Ә -ә, солай деймісің? (Ақ ырып. ) Олай болса сойқ анымды кө рерсің... Енді ө з обалың ө зің е... Сорлы қ ырғ ыз.

Науан. Байлап салу керек бұ ны да. (Ұ шып тү рекеліп. ) Неге кезек береміз осы итке...

Кене. Тоқ та (Ақ ырып. ) Отыр!

Кә рібоз. Байлап кө р... Екі тө ре, сендердің қ ылығ ың қ ырғ ыз баласын шоқ тай иіріп отыр бұ л кү нде. Асқ ақ тай берме... Қ ұ дайым осы қ ылығ ың ның кезегін берер. Кө здерің ді сол кү нде қ ырғ ыз ояр... Бү йте берсең.

Науан (атып тұ рып). Кө тере алмаймын бұ дан арғ ы кесірді. (Қ амшымен Кә рібозды бастан ұ рып жібермек болады. )

Кене (ақ ырып). Қ ысқ арт, Наурызбай!.. Шық қ азір ү йден...

Байұ зақ. Қ ой, Науан... қ ой, шырағ ым...

Науан (зорғ а басылып, Кенеге). Қ ұ лдық, тақ сыр... (Отырады. )

Кә рібоз (тұ руғ а қ амданып). Бү йткенше кә пірден шық саң етті сен... Жалғ ыз қ ырғ ыз қ алғ анша жағ аласып ө лмесем — ел болмаймын.

Кене. Олай болса ертең -ақ ә кең ді танытамын. Қ ыларың ды қ ылып бақ. Кө нсең де кө несің, кө нбесең де кө несің. (Қ ырғ ыздар шығ ып кетеді. Хан ашулы, аздан кейін отырып) жетті менің ө мексітуім. Қ ырғ ыз-қ азақ баласы ел болып елдік жолына еруге жарамасаң, барың нан жоғ ың. Бұ л жү рген буын қ ырылып-ақ қ ал. Кө зім жетті келіп-келіп менің. Енді еріп жү рер жайым жоқ. Ездік пен іріткімен шіріген елің ді қ ан шығ армай, ем қ онбайды. Бү гінгі қ ан ертең гі игілікке жол кө рсетеді. Бә рі бір менің артымнан қ азақ тың қ айта сілкінуі оң ай емес. Сонда менің жолым мен жерім ү лкен қ ұ лдық, қ орлық алдында ел тамырын ұ стағ ан тамыршының сынындай бір сын болып қ алсын. Ө лімге қ арсы тұ яқ серіпкен жалғ ыз жанғ а оң алмастық қ ырсық тың қ андай істер істеткенін кө рсін ертең кейінгі ұ рпақ... Кінә менде емес, елдің ө зінде. Шығ ың дар қ азір бә рің атқ а мініп. Бү гін кү ні бойы ә скер дайындалсын. Ертең қ алың майдан. (Ө згелері. ) " Қ ұ п, тақ сыр, қ ұ п". (Кенеден басқ аның бә рі шығ ып кетеді. )

Кене. Ай-ай, Наурызбай, қ ал сен мұ нда!.. (Науан қ алады. )

⇐ Предыдущая 12 13 14 15 161718 19 20 21 Следующая ⇒