Шымылдық.. ТӨРТІНШІ ПЕРДЕ. 1 - көрініс

Шымылдық.

ТӨ РТІНШІ ПЕРДЕ

Майдан. Тау арасындағ ы далашық. Жақ ында қ арлы Алатау. Маң айда жартастар. Сахнаның бір жағ ында тігулі жасыл жібек шатыр. Ханның шатыры. Жанында сарала ту шаншулы тұ р. Сахнаның кө п жері бос. Ә р жерде жатқ ан текше-текше тастар. Ү стеріне кісі отырмақ. Кө біне кілем жабылғ ан. Сахнаның кө п жері ашық. Кө гал. Ә р жерде кішкене кө к тү бір ағ аш. Шымылдық ашылғ анда алыстан соғ ыс сарыны естіліп жатады. Сарнап тартқ ан соғ ыс сырнайы естіледі. Кейде жақ ындап, кейде алыстап тұ рғ ан тасыр-тұ сыр шабыс, ұ рыс естілгендей болады. Аздан соң сахнағ а жылдам басып Рү стем шығ ады. Артынан Сыпатай Байұ зақ ты ертіп келе жатады. Бә рі де садақ ты, найзалы, қ арулы.

1 - кө рініс

Рү стем (асығ ыстау). Бері келің дер... Екеуің мен сө йлесетін сө з келіп қ алды. Ең ә уелі осы соғ ыс жә йі қ алай? Қ ай жағ ы дендеп тұ р? Сыпатай, сен ішінен келдің ғ ой... Айтшы ә уелі.

Сыпатай. Не айтатыны бар, қ ырғ ыз жең гізетін емес. Наурызбай мен Ержан ө ктеп ұ рысып, ілгерілеп жү р. Бірақ, ө зге жағ ын қ айта-қ айта туғ а тығ ып жапырып тұ р.

Байұ зақ. Иә, солай кө рінді. Қ ырғ ыз шоқ тай болып ү йіріліп алғ ан ғ ой деймін...

Рү стем. Олай болса, мен жаң а қ ырғ ыздан тіл алдым. Жантай, Жанғ араштың жіберген елшісі келіп сө йлесіп кетті.

Сыпатай. О не қ ылғ ан елші, кімге келіпті?

Байұ зақ. Бә се, кімге келіп жү р?

Рү стем. Тө реге емес, Дулатқ а. Дулат басшысы деп бізге жіберген елші...

Сыпатай. Солай ма? (Тү йсінгендей болады. )

Рү стем. Біздің жауымыз қ алың қ азақ баласы емес. Мына қ азақ, қ ырғ ызды жауық тырып отырғ ан Абылай тұ қ ымы, тө ре... Дулат басшысынан қ ан қ азынамды аярым жоқ. Барымды алсын, бірақ бойын тартсын мынаның қ ырғ ынынан дейді... Бұ ғ ан не айтасың дар?

Сыпатай. Ө зің не дедің, тө ре?

Рү стем. Мен сендермен сө йлесіп барып жауабын бермек болдым. Ә йтсе де кү дерін ү згізгем жоқ. Неге десең, мынау екі тө ремен оттаса алатын емеспін. Мынау, тү бі, шегі жоқ жаулық қ а кетті ғ ой ө зі... Қ орқ ытқ анда ө стіп қ орқ ыт деп пе едім деп, не біз сияқ ты ел басшысына салар ақ ылы жоқ. Ө здері шешеді. Ө здігімен жаулық пен жазаның мө лшерін білері де жоқ.

Байұ зақ. Рас тіпті, сорлының осы мінезі тү біне жете ме деймін... Тү п ниеті жақ сы дегенмен, ә р нә рсенің ө рісі бар емес пе?

Сыпатай. Тү п ниет, бергі ниет дегенді білмеймін... Ә уелі қ ырғ ыз оң ай жау емес, ол біржолата буынып-тү йініп алды. Жең гізбейді. Екінші тө реге хандық ә переміз деп елімізді ү зілмес жаулық, арылмас қ ырғ ынғ а ұ шыратқ алы отырмын, қ азақ ісі болатын болса, бар қ азақ неге кө термейді? Бар ауыртпалық ты Дулаттың тілеп алғ аны несі?

Байұ зақ. Жол болуғ а кө з жетіп оң айлық пен бітетін іс болса, ол дә нең е емес еді ғ ой. (Аз ү ндемей. ) Осы ә р алуан кү дік Кенесарының ө з кісілерінің ойына да кіре бастағ ан сияқ ты...

Рү стем. Рас айтасың, қ ария... Кешегі Бұ ғ ыбайдың сө зін естідің ғ ой?

Сыпатай. Не дейді?.. Мен естігем жоқ.

Рү стем. Алғ ашқ ы шық қ анда сенімім зор еді. Енді кү ннен-кү нге суынып келем. Наурызбайдың қ ылығ ы ылғ и жаман аттан басқ а игілік ә перетін емес. Бара-бара жауды да жау, досты да жау қ ылып, ө з қ ылығ ымызғ а ө зіміз оралып қ ұ ласақ керек. Маң айына ақ ыл салмайды. Тегінде, ө згелердің де ө зді-ө з кү йлерің ді ойлағ аның мақ ұ л. Ең болмаса ханменен ашып сө йлесіп алың дар дейді.

Сыпатай. Не дейді, жарқ ыным-ау?! Бұ ғ ыбай бұ лай айтса мен Наурызбаймен де, Кенесарымен де сө йлеспеймін тіпті. Арқ аның игі жақ сысы жиылып тө реге ел атынан қ осып берген ақ ылшысы солай десе, онда сө йлесетін не ісіміз қ алды. Ел тілшісімен есептескісі келмегені де мұ ның. (Бұ л уақ ытта соғ ыс сарыны басылып қ алғ ан болады. )

Байұ зақ. Бұ ғ ыбайдың айтып отырғ аны хан емес, Наурызбай. Наурызбайдың ө рескелі кө п екені рас. (Бір топ Дулат шығ ып, жасырынып тың дап тұ рады. )

Рү стем. Наурызбай деген емес. Соның ісіне нағ ыз жазалы кісі — хан! Тыю неге салмайды. Ойдағ ысын соның қ олымен істейді. Осыны ә лі танып болмадың дар ма? Ө тірік тентек атандырып қ ойып, ә дейі қ ұ рық беріп отырады. Осылар жолы болып хан болып алса, қ айсысы болса да ешқ айсымызды ру басшысы, ел ағ асы екен деп еске алып, есепке тұ тпайды. Мен соны білем. " Қ ызыл тұ мсық " болсын деп Дулатты жемдеп жатырмын деген сө зді кеше ө з қ ұ лағ ың мен есіттің. Онысы кім — біз. Ит болғ анымыз ғ ой онда. Оның ү стіне сенімен есептеспей қ ырғ ыз елшісін ө лтіріп отырғ аны анау. Хан қ асында кө птің бірі — қ арашы болғ аныма қ ұ мар болғ аным не осынша? Менің тілімді алсаң дар, енді Дулаттың бетін бұ рып жіберу керек. Ал ө зіміз қ ырғ ыздың манабымен достасайық!

Сыпатай. Онысы рас. Шынның шыны осы. Қ ышығ ан жерімді жаң а таптың, тө ре! Бұ лар хандық қ ұ рғ ан кү ні біз бү гінгі орнымыздан айрыламыз. Қ ырғ ыздың манабы, Дулаттың датқ асы мен тө ресі ежелден бір бас, бір тас емес пе еді? Талайы-тіпті осы тұ рғ ан ү шеуміздің айқ ыш-ұ йқ ыш қ ұ да, жекжатымыз емес пе? Бастасым солар! Табысамын! Мынау бір рудан игі жақ сыдан бө лек — дараның керегі жоқ.

Байұ зақ. Мейілдерің. Мен де Бұ ғ ыбай сө зінен соң торығ ып тұ рмын.

Сыпатай. " Қ ұ дадан қ ұ тыны кием деп, cap жарғ ақ тың шү кірінен айрылыпты" деп, біреуге хандық ә перем деп ө з орнымнан неге айрылам мен?!

Рү стем. Мақ ұ л. Болды. Ендеше ірітің дер Дулатты... Ана сыйын алайық. Хан керек болса, Дулатқ а ө зім де ханмын. Қ ырық ру қ азақ баяғ ыдан бір ханғ а билетпей-ақ кү н кө рген. Бә рін қ осып хан боламын десе, ана ө зі шық қ ан Орта жү зінің қ азағ ын баурап алсын. Сонан соң тең сө йлесіп отырып қ осылармыз қ осылсақ...

Сыпатай. Жү р, олай болса, ә лгі қ ырғ ыздың елшісіне. Қ абыл алдық сол жіберген сыйын. (Бұ лар шығ ып кетеді. Тың дап тұ рғ ан Дулат шығ ады. )

1-Дулат. Кө рдің дер ме?! Елді баста неге ә келгенін білдің дер ғ ой! Енді жемсауғ а қ арай жантайып тұ рғ аны мынау.

2-Дулат. " Дулатты іріт" дейді. Біз бір шілдің боғ ы ғ ой бұ ларғ а...

3-Дулат. Біріне тақ, біріне бақ керек. Кө п қ ошқ ардың басы бір қ азанғ а сыймай жатқ анын кө рмеймісің? Кө п қ ой бір лақ тырғ ан тас бұ ларғ а.

4-Дулат. Ой, енді не сө зі бар. Кө птің тасадан ойлағ ан кү дігі дә л шық ты міні.

1-Дулат. Олай болса несі бар? Сол арам тердің бірі ана қ ырғ ыз ғ ой. Сө з салу керек соларғ а. Кө пке кө птің сә лемін жеткізу керек. (Жү деген ақ шашты кемпір шығ ады. ) Е, бейшара сен кімсің, бұ қ ырғ ынның ортасында, неғ ып жү рген адамсың.

Кемпір. Ей, шырағ ым, мені сұ рап не қ ыласың! Одан да ә лгі, қ анқ ұ йлы терең қ айда? Қ анқ ұ йлы!

Дауыстар. О қ ай тө ре? Қ айсысын айтасың. Уһ, ө зің қ ырғ ызбысың, қ азақ пысың!?

4-Дулат. Ия, қ ырғ ызбысың, қ азақ пысың, кімсің ө зің?!

Кемпір. Қ ырғ ыз-қ азақ! Ру-ұ ран! Оның бә рі кең шілікте, тоқ шылық та! Уа, тентіреген жетімге қ ырғ ызы не, қ азағ ы не, жарқ ыным.

2-Дулат. Уа, сү йтсе де кімсің? Жө нің ді айтшы. Қ азақ сың ба, қ ырғ ызсың ба?!

Кемпір. Уа, мен анамын! Аң ырағ ан анамын (Таяғ ымен бір жақ қ а нұ сқ ап. ) Мына Кенесары жалғ ыз баласын қ ұ л қ ып ә кеткен анамын. Ӏ зімен талай жыл тентіреп келе жатқ ан бетім осы. Жауым, мың да бір жауым Кенесары. Соның қ асындағ ы игі жақ сы.

3-Дулат. Енді ө з кісілеріне кө рінгенше тіпті жақ сы болды. Ана қ ырғ ыздың кө біне жансыздап баруғ а ең қ олайлы тілхат осы.

2-Дулат. Барар ма екен?

1-Дулат (Кемпірге). Уа, шеше, олай болса, біз де сол Кенесары мен жақ сыларынан тү ң ілген елміз. Бұ ларды тастайық деп тұ рмыз.

Кемпір. Қ арағ ым-ау, жақ сы лепес — жарым ырыс. Сендер кім едің дер.

1-Дулат. Уа, біз Дулат, Дулаттың кө бі. Сен барып қ ырғ ыздың кө біне сә лем жеткіз. Мына біз, кө пшілік, тө ре мен манаптың қ ызығ ынан бас тартамыз. Ана пара алып жатқ ан Дулаттың басшысының керегі жоқ. Кө ппен кө п боп табысамыз деп айтты де. Ө здері жә не бізге кө п атынан елші жіберсін де! Барасың ба?

Кемпір. Уа, сонда мына сұ м тө ре, асқ ақ тө ре қ ара жерге отыра ма?

4-Дулат. Отырады. Соры бұ ның ішіне де бір қ ату боп байланғ ан ғ ой. Мынаның қ орлығ ы.

Кемпір. Ендеше бардым, бардым міне, қ арағ ым. Несі бар! Кеше тентіреп жү ріп оларғ а да барып ем. Онда да мендей аң ырағ ан кө п екен. Жатың емес, тақ сендейдің жатың емес кө рінеді олар да (Бір топ қ озғ алады. Кемпірді " жү р-жү р, олай болса тамам де" десіп ертіп кетеді. )

⇐ Предыдущая 14 15 16 17 181920 21 22 23 Следующая ⇒