ÆРТЫККАГ ХАЙ 8 страница

Рестораны кой йын куы скодтон, уæд иуцасдæр фæоцанигомау ис, фæлæ уарзондзинады тыххæй адæймаг цы нæ бакæндзæн! Цы æнæсразы уæвгæ ма йын уыди!..

Ссарын ма мæ хъуыди, Габодтийы ролы чи ахъазыдаид, ахæмы, фæлæ-иу кæмæн загътон, уый-иу мын афтæ фæкодта, мæ худын, дам, нæ бауромдзынæн. Оу, цæуыл, зæгъын, худыс, уыцы чъындыгоппы хардзæй баназын йæхæдæг удыбæстæ куы у! Баназæм æмæ уал бахæрæм, стæй уæд худдзыстæм. Нæй, ничи мын сразы æмæ уæд ресторанмæ нæхæдæг бацыдыстæм. Мемæ ма, æнæхудгæйæ хæрын æмæ нуазын чи базыдтаид, иу ахæм мæ зонгæйы ракодтон. Быдыгойæн загътон, Габодтийы уый дæр зоны, зæгъгæ. Сфæнд кодтон хъуыддаг æнæ Габодтийæ саразын. Быдыгойæн та загътон, Габодти мын æрбацæуынæй зæрдæ бавæрдта æмæ йæм рестораны дуармæ æнхъæлмæ кæс, зæгъгæ. Бæрзондных къепкæ, сæрак курткæ, галифе хæлаф æмæ йыл, зæгъын, æдзухдæр цырыхъхъытæ вæййы æмæ йæ йæ дарæсæй æнцонæй базондзынæ. Йæ размæ куы рацæуай, уæд ын æхсызгон уыдзæн, мæ фидæны сиахс мын уæздан митæ кæны, зæгъгæ. Ацыди Быдыго, уæдæ цы уыдаид. Фидæны амонды сæрвæлтау адæймаг цæмæн нæ бафæраздзæн!

Уæд «Интурист»-ы официантæй иу ацæргæ гуырдзиаг, Валодя, зæгъгæ, куыста æмæ йæ хорз зыдтон. Куы нæм æрбацыд, уæд ын загътон, зынаргъдæр æмæ уæм хуыздæр хæринагæй цы ис, уыдон нын, куыд гæнæн æмæ амал ис, афтæ тагъддæр рахæсс, тынг æнæвдæлон, зæгъын, стæм.

Цалынмæ нын уазал хæринæгтæ æмæ нозт хаста, уæдмæ нæ бакомкоммæ беседкæйы — сæрдыгон уыдис æмæ рестораны цæхæрадоны бадтыстæм — мæ зонгæтæ æрбацыдысты æмæ Валодяйæн загътон, уыцы фынгмæ, зæгъын, мах номæй иу коньячы авг бахæсс.

Хæрæм, нуазæм. Уырыссаг арахъхъ иу авг фæдæле кодтам æмæ йæ хæмпæлты æрæмбæхстон. Дыккаг авг дæр нын рахаста. Уый дæр банызтам æмæ нæ хъуыртты дæр нæ фæзынд. Хæринаджы дзæбæхæй ахуыйæн куы кæнай, стæй дæ фидыны сагъæс куы нæ уа, уæд нозт лæгæн хорз тайы. Нæ зæрдæ куы ницæмæуал æхсайдта, уæд Быдыго дæр фæзынди.

— Нæй, иу къурткæджыны дæр дзы уынгæй æрбахизгæ нæ федтон. Галифе хæлаф дæр дзы никæуыл уыд...

Цавæр лæг хъуамæ скæна уыцы араугæйы сæрак къурткæ, науæд галифе хæлаф æмæ цырыхъхъытæ! Фæлæ йын йæ фыртыхстæй уыдæттыл ахъуыды кæныны фадат дæр нæ фæци. Ноджы ма йын, дынджыр фындз и, зæгъгæ дæр загътон. Афтæмæй йæхи фындзæй дынджырдæр та зын ссарæн у, фæлæ уыцы æлхыскъмæ дæр ницы хъус æрдардта.

— Æвæццæгæн ыл исчи фæндагыл амбæлд æмæ йæ æндæр фынгмæ баласта, — зæрдæтæ йын æвæрын.

Уый тагъд-тагъд ахæрдтытæ кодта, нозтæй аходгæ дæр не скодта: йæ фидæны каисы цур йæ арахъхъы тæф куы кæла, уымæй тарст.

Фидын афон æрхæццæ æмæ катайы бацыд, утæппæт хæринæгтæ æмæ нозтæн фидын хъæудзæн, зæгъгæ. Æрнымадта нын Валодя æмæ, цас фидын хъæуы, уый хъæрæй куы загъта, уæд, æвæццæгæн, Быдыгойы сæрыхъуынтæй иу дæр ахæм нал баззад, уырдыг дзы кæцы не слæууыд, фæлæ ахæм ран бахаудта, æмæ дзы чъынды дзыпмæ æнæнывналгæ нал уыд. Бафыста, уæдæ цы уыдаид. Æвæццæгæн, æз уыдтæн, Быдыгойæн ахæм ми чи бакодта, фыццаг ахæм адæймаг.

Куы рацæйцыдыстæм, уæд ресторанмæ бацæуæны къуымы оркестрантты бадгæйæ раййæфтам. Сæ цагъд беседкæмæ дæр хъуысти, фæлæ сæ рæзты цæугæйæ кæрæдзийы ныхас хорз нал æмбæрстам. Иу заман фæхъус сты æмæ Быдыгомæ дзурын:

— Кæдæй-уæдæй дæм лæгдзинад разынд æмæ де ’мбæлтты фæхуыдтай. Дæ хорз хорз у æмæ ма уæртæ оркестранттæн иу туман, — туман уæд хорз æхца уыди, — баппар, æмæ къахфындзтыл скафон. Кафын нæ зонын, фæлæ ахæм минасы фæстæ арс дæр æнæкафгæ нæ фæлæудзæн.

— Цæй-ма, хынджылæг ма кæн, цом уыцы лæджы ссарæм, науæд куы ныххырха, уæд мæ дзы цы пайда ис?..

— Гъер дæу зондæй бафæрс?! Цавæр пайдаты кой кæныс! Нарты Сырдоны карæн куы дæ, уæд рестораны устытæ кургæ кæй федтай? Æви дæ дынджыр фындзæй хъуыды кæныс?!

— Уыцы цæф ыл йæ мæрддзæсты тыххæй æруад, — хъусын дарддæр Быдыгойы хабæрттæм, — фæлæ ма давгæ дæр кодта. Уæвгæ, уый дæр йæ чъындыдзинадимæ баст уыд. Цæвиттон, тамако дымдта, фæлæ йæ æлхæнын нæ уарзта. Уæд ма æз дæр уыцы æвзæр ахуырыл хæст уыдтæн, ома тамако дымдтон. Тамакодымæг та уыцыиухуызон бапъирозтæ кæнæ сигареттæ фæдымы, кæннод ыл хуыфæг бахæцы. А Быдыгойæн та уæлдай нæ уыди: алцыдæр ын тади, æрмæст лæвар уæд, æндæр хъолойы сыфты карст дæр «Герцеговина Флор»-ы хуызæн æхсызгонæн бадымдтаид. Мæ дыминæгтæй мын кæй давта, уый бынтон æрæджиау базыдтон.

Иузаман мæ сигаретты къопп фæцæйфæуд кодта. Æркастæн æм, æмæ дзы цалдæр йеддæмæ нал уыд. Мæхинымæр скарстон, сихормæ фаг мын суыдзысты, стæй ног балхæндзынæн, зæгъгæ. Сихормæ ма сахаты бæрц куы баззад, уæд тамако дымынмæ рацыдтæн æмæ иудзæвгар лæппутимæ ныхасгæнгæйæ, афæстиат дæн. Фæстæмæ куы ’рбацæйздæхтæн, уæд Быдыгойы мæ уатæй рацæйцæугæ ауыдтон. Уый мæ нæ федта, афтæмæй Бутаты Тотырбеджы уаты фæмидæг. Сихоры улæфты рæстæг ралæууыд, æмæ ме стъолы асыккæй мæ сигаретты къопп систон. Кæсын, æмæ дзы иу йеддæмæ нал, афтæмæй чысыл раздæр тамако дымынмæ куы рацæйцыдтæн, уæд ма дзы дыууæ кæй уыд, уый бæлвырдæй хъуыды кодтон. Мæ зæрдæ Быдыгомæ фехсайдта. Тынг рамæсты дæн. Хъыг мын уыди, ме стьолы лагъзмæ кæй нывнæлдта, уый. Ахæм ми суанг ме ’фсымæрæн дæр нæ ныххатыр кодтаин. Æнæфæрсгæйæ цæмæн хъуамæ джигул кæна мæ къуымты! Иннæмæй та ахæм æгад хъуыддаг кæнын сæрмæ хæссинаг макæмæн хъуамæ уаид, фæлæ Быдыготæ, æвæццæгæн, æндæр зондыл хæст вæййынц. Кад æмæ æгъдау уымæн нæ зонынц, сæ сæр сæрмæ уымæн нæ хæссынц. Мæхинымæр афтæ тынг смæсты дæн æмæ сфæнд кодтон уый тыххæй дæр та йæ æрцахуыр кæнын. Фæлæ мæ уымæй размæ сбæлвырд кæнын хъуыди, лыстæг къæрных Быдыго уыди æви нæ, уый. Уæд та фæрæдыдтæн? Фæлæ нæ фæрæдыдтæн. Мæ тамакотæ Быдыго кæй давта, ууыл дызæрдыг нал кодтон, фæлæ давгæ-давын зын æрцахсæн уыди. Нæ мын басастаид, джигул та йæм куыд кодтаин! Мæхицæй цалдæр азы хистæр уæддæр уыд. Æмæ ацыдтæн æндæр фæндагыл...

Лыстæгхæтæлджыны гилдз уынджы ссардтон æмæ йæ ме стьолы лагъзы æфснайдæй дардтон, цыма йæ зонгæ кодтон, кæддæр мæ йæ сæр бахъæудзæн, зæгъгæ.

Иу изæр фæскуыст мæхиуыл дуар æрæхгæдтон — уыцы заман ма-иу æхсæз сахаты фæстæ дæр редакцийы бирæ змæлджытæ уыди — цæмæй мæ æнæнхъæлæджы мачи ’рбаййæфтаид, æмæ гилдзы нæмыг рафтыдтон, йæ топпыхос ын рауагътон, стæй сигаретæн æмбисæй чысыл фылдæр йæ тамако арæхстгай ракалдтон æмæ дзы астæуæй топпыхос ауагътон, цы уæгъд бынат ма дзы баззад, уым фæстæмæ тамако ныннадтон. Афтæ ма «сифтыгътон» ноджыдæр дыууæ сигареты æмæ сæ фæстæмæ къоппы нывæрдтон. Дыккаг бон, мæ тамакотæ-иу кæм уыдысты, къопп уым нывæрдтон, мæхæдæг, Быдыго дæр мæ куыд фена, афтæ асинтыл мæхи бынмæ цæуæг акодтон. Бынмæ цæуæг, зæгъгæ, проспектмæ рацыдтæн — уæддæр ма «Рæстдзинад»-ы куыстон — фæстæмæ нал схызтæн, мæ нымадмæ гæсгæ, цалынмæ Быдыгомæ тамако дымын æрцыдаид, уæдмæ. Ныр хабæрттæ Тотырбег йеддæмæ ничи зыдта. Фæстæмæ куы ’рбаздæхтæн, уæд лæппуты пыррыччытæгæнгæ æрбаййæфтон.

— Цы ’рцыди, цæуыл худут? — фæрсын сæ.

Быдыгойæн, дам, цы бакуыстай. Цы йын, зæгъын, бакуыстон. Уæртæ, дам-ма йæ кусæн уатмæ бауай.

Бацыдтæн æмæ дын йæ рихитæ арыдæй куы баййафин. Уый фæстæ мын куыд радзырдтой, афтæмæй лæппутæ тыргъы тамако дымдтой. Быдыго, дам, фæстæдæр фæзынди. Æвæццæгæн ын уымæй размæ давыны фадат нæ фæци, фæлæ йæ къухы куы бафтыди, уæд дымджытæм йæхи байста. Тотырбег бæсты иблис кæм нæ уыд, æмæ, дам, æз аивæй æнхъæлмæ кастæн, минæ йæ куыст кæд бакæндзæн, уымæ. Иу заман та Быдыго сигарет æрбацъырдта. Топпыхосмæ куыддæр зынг бахæццæ, афтæ уыциу фу ныккодта æмæ арт рихитæ æмæ æрфгуытæ ацарыдта, сигареты æмбис та фæйнæрдæм фæтахт. Быдыго, дам, йæхи иуварс аппæрста, фу, фу, ай циу, ай циу, дам ма кодта.

Бацыдтæн йæ кусæн уатмæ, æмæ йæхи цыдæртæ кусæг скодта. Йæ арыд рихитæм ын куы бакастæн, уæд æм мидбылты худгæйæ, бартхъирæн кодтон:

— Иннæ хатт ма куы ’рбацæуай, уæд та дын дзы динамит сæвæрдзынæн!

О, æмæ ма Быдыгойы тыххæй ноджыдæр иу хабар. Цæвиттон, уыцы аз стыр горæты ахуыр фæци æмæ хуымæтæджы идеологæй агæпп ласта! Ленин йæ цуры ницыуал уыд. Уымæй фæбольшевикдæр. Уыцы бонты йæ хæстæджытæй кæй къæсæрæй нæ бакаст, ахæм, æвæццæгæн, бирæ нал баззад. Алы ран дæр ыл цин кодтой, мæнæ нæ мæскуыйаг бæлццон ссыди, зæгъгæ. Кæд ыл алы ран æмхуызон нæ цин кодтой, уæддæр йæхимæ афтæ каст æмæ дзы алкæмæ дæр иу æхсидавыл дыууæ уады кодта. Иу ран дзы æз дæр бахаудтæн æмæ, куыд бамбæрстон, афтæмæй нæм фысымтæй ничи ’нхъæлмæ каст. Цыбыр дзырдæй, хæдзары никæй баййæфтам. Йæ мадырвадæлтæ уыдысты. Хæрæфырт тыхджын кæм нæу, æмæ йæхæдæг æфсиниуæг кæнынмæ февнæлдта. Йæхи хæдзары бæркад куы нæ кайдта, мыййаг, — ницæуыл ауæрста. Уайтагъд фынг ацæттæ. Хистæрæн не ’ртыккаг æмбал сбадти æмæ, æгъдау куыд амыдта, афтæ фыццаг сидтæй Стыр Хуыцауы ном ссардта. Æрбакъуырцц нæм кодта æмæ йæ анызта. Быдыго сидты кой нæ кодта, фæлæ дунейы фарнтæ-йедгæ æрымысыд. Иу дзырдæй, Хуыцауы ном йæ дзыхæй не ссыд. Æз æй уайтæккæ дæр бамбæрстон, фæлæ йæм ницы сдзырдтон. Куыддæр æй анызта æмæ фынгмæ æрæвналынмæ хъавыд, афтæ йын йæ къухыл фæхæцыдтæн, ардæм хæрынмæ нæ, фæлæ æгъдауы фæдыл æрцыдтæ, зæгъгæ.

Хистæр мæм фæрсæджы каст куы кодта, уæд ын загътон:

— Сидт мæнмæ не ’рхæццæ.

— Банызтон æй, — йæхи раст кæны Быдыго.

— Банызтай йæ, уый æз дæр федтон, фæлæ хистæр Стыр Хуыцауы тыххæй фæсидт, ды та æндæр цæйдæр тыххæй банызтай. «Дунейы фарны» кой скодтай æмæ Мæскуыйæ дарддæр куы никуы уыдтæ, уæд дунетæм цы ахæццæ дæ?

Хистæр мæ фарс фæци, æмæ йын йæ агуывзæ фыццагæй ноджы дзагдæр бакодтон. Ацы хатт, Хуыцауы хорзæх уæд, зæгъгæ, загъта æмæ йæ анызта. Фынгмæ та йæ æвналын нæ бауагътон, уый дын кады нуазæн нæ, фæлæ ивар уыди, зæгъгæ. Гæнæн нал уыд, æмæ та æртыккаг дæр банызта. Цыбыр дзырдæй, бадты кæронмæ лæг къæзæнæгæй дзурын райдыдта. Уынгмæ куы рацыдыстæм, уæд ын афтæ зæгъын: «Дæ сызгъæрин хъæлæсæй ма ныйилæлæй кæн, заргæйæ, дам, лæгыл йæ къæзæнæг нал фæзыны».

Æз дзы хъазгæ кодтон, уый дын æцæгæлон хъæуы æнафон уынджы астæу куы ныммехъ ласид. Мæнæ сæгъæн йæ сыкъатæ кауы куы ныссæдзой æмæ йын рафтауын куынæуал комой, уый хуызæн ныууасыди.

— Банцай! — дзурын æм. — Хъæуы цуанæттæ нæ бирæгъты бал фæхондзысты, æмæ ма мах дæр бын кæныс.

Иу ныхасæй, Быдыгойæн уыйас фæдæн, афтæ стъæлфын мæ байдыдта, æмæ йын, зæгъæм, куыннæ йæ базона, афтæ мæ къам йæ нывæрзæны сæвæр, уæд æхсæвы фыдфынтæ уынид, йæ сынтæджы хæрдмæ хауид.

— Ныр Быдыготæ æмæ Быдыгойы хуызæтты кой кæнын, зæгъгæ, уæд, зæгъыс, æмæ мæхæдæг бынтон æвыдæй баззадтæн? Æрцыдысты-иу мын мæхиуыл дæр, — загъта Мурат, Быдыгойы диссæгтæ конд куы фæци, уæд...

Уæд æфсады уыдтæн. Денджызон флотмæ бахаудтæн, фондз азы ма дзы службæ кæнын куы хъуыд, уæд. Фыццаг дыууæ азы сæрыхъуын дарын нæ уагътой: машинкæйæ бындзарæй æлвыдтой. Стæй-иу былгæронмæ дæр хистæртимæ, ома æртæ æмæ уымæй фылдæр азтæ чи баслужбæ кодта, уыдонимæ йеддæмæ иунæгæй нæ уагътой.

Иу хатт нæ нау Ленинградмæ æрбацыд цалцæг кæнынмæ, æмæ мæ хистæртæй цалдæримæ увольненийы ауагътой. Уыдоны та былгæроны цы хъуыди? Сылгоймæгтæ æмæ нозт. Мæн та æрмæстдæр горæт фенын фæндыди æмæ, къæбыла йæ мады фæдыл куыд сæпп кæна, æз дæр сæ фæдыл афтæ уадтæн.

Фыццагдæр кæдæм бацыдысты, уый уыди хойрæгты дукани. Хæрд, нозт балхæдтой. Мæнæн дæр мæ цинелы дзыппыты дыууæ авджы водкæ нывæрын кодтой. Иуцасдæр уынджы куы бауадыстæм, уæд дыууæуæладзыгон хæдзары цур æрлæууыдысты æмæ мын уæллаг уæладзыгмæ амонынц, уæлæ, дам, уырдæм схиз, дзæнгæрæгыл бахæц, æмæ дæм иу дзæбæх зæронд ус ракæсдзæн. Англисаг æвзаджы ахуыргæнæг у, æмæ йæм уыцы ’взагыл чи сдзуры, уымæ хорз цæстæй ракæсы. Чи зоны, мидæмæ дæр дæ бахона, хорз дæ фена. Мыййаг дын мидæмæ куы зæгъа, уæд ын-иу мах кой дæр скæн æмæ нæ кæд бауадзид. Уæдæ нæ хæрд æмæ нозт кæм æрæвæрæм? Куы дæм ракæса, уæд, дам, ын-иу салам æнæмæнг англисагау ратт.

Ныр æз та скъолайы немыцаг æвзаг ахуыр кодтон æмæ англисагау «дæ бон хорз» куыд у, уый нæ зыдтон æмæ сын уый бамбарын кодтон. «Ай лав ю», зæгъгæ, дам ын зæгъдзынæ.

Уыцы дзырдтæ цалдæр хатты мæхинымæр сфæлхат кодтон, цæмæй мæ ма ферох уыдаиккой, уый тыххæй æмæ мын, куыд загътой, афтæ бакодтон. Схызтæн дыккаг уæладзыгмæ, дзæнгæрæгыл бахæцыдтæн, æмæ мæм æцæгæйдæр кæсæнцæстджын къæсхуыр зæронд ус ракаст æмæ йын, уæздандæр уæвæн нæй, ахæм хъæлæсыуагæй загътон:

— Ай лав ю!

— Цы! — фæтъæлланг мыл ласта ус. — Арв уæ ныццæвæд, цъаммартæ!..

Лæппутæ сæ хъæлæсыдзаг ныххудтысты æмæ лидзæг фесты, æз дæр сæ фæдыл дзæлæпп-дзæлæпгæнгæ фæцагайдтон. Ноджы, ме ’вгтæн схауынæй тæрсгæйæ мæ дзыппытыл хæцыдтæн æмæ мын афтæмæй згъорын ноджы зындæр уыд.

Фæстæдæр куыд базыдтон, афтæмæй денджызонтæн зæронд усы фатеры фарсмæ сылгоймæгты æмдзæрæны зонгæ чызджытæ уыди, æмæ сыл хицауадмæ бахъаст кодта, ардæм æфсæддонтæ цæуынц æмæ мæ æхсæв фынæй кæнын нæ уадзынц, зæгъгæ. Зæронд усмæ уый тыххæй мæсты уыдысты æмæ дзы ахæм хуызы сæ маст райстой.

Мæ уд ме ’муд куы ’рцыд, уæд мæ хистæртæм фæкъæйных дæн æмæ сын афтæ:

— Ныр мæ уæд та асинтæй фесхуыста æмæ мæ бæрзæй асаст, уæд, æвæццæгæн, хицауад нæхимæ ныффыстаиккой, йе ’фсæддон хæс æххæст кæнгæйæ, фæмард, зæгъгæ.

Уæд нын, англисаг æвзагыл мæ чи ахуыр кодта, уыцы денджызон ахæм хабар радзырдта:

— Нæ нау Латвийы былгæрон лæууыд. Уыцы фæззæг нæ картоф къахынмæ колхозмæ арвыстой. Уый та-иу нæм отпусчы хуызæн каст. Уым тыгъд быдыртæ нæй, фæлæ — хъæд, цъымаратæ, æхсæнмæ-æхсæнты зæххы гæбæзтæ, хъæутæ — хутортæ, мызæтæ, зæгъгæ сæ афтæ хонынц. Хъæутæ гыццылтæ сты, æмæ-иу цалдæр хъæуæй иу колхозы фаг систы. О, æмæ мах дæр иу ахæм колхозæн картоф къахынмæ æххуыс кодтам æмæ нын-иу уырдæм кино æрбаластой. Æз киноæвдисæг чызгимæ фæзонгæ дæн æмæ фембæлыны тыххæй йемæ баныхас кодтон. Кæуылты йæм цæугæ у, уыцы фæндæгтæ мын бацамыдта. Уым рагон хъæдтæ ис, йæ бæлæстæ арвыл æндзæвынц, ахæмтæ. Иу-дыууæ километры бæрц фæцыдаин, афтæ тыххæй-фыдæй ссардтон чызджы хæдзар. Фæстæмæ куы ’рбацæйздæхтæн, уæд бæласыл ауыдтон æхсæрсæттæджы. Уый иу дзæбæх уыди, иу дзæбæх, æмæ йæм адæймаг кæсынæй не ’фсæст. Æрлæууыдтæн æмæ, бæласыл уырдыгмæ-хæрдмæ куыд дугъ кодта, уымæй мæ цæст нал истон. Уыимæ фезмæлынæй дæр тæрсгæ кодтон, куы мæ ауына æмæ йæхи æмбæхсынмæ куы фæуа, зæгъгæ. Уалынмæ мæ хъустыл æфсæйнаг рæхысы дзыгъал-мыгъул ауад. Фæкастæн, æмæ — дынджыр богъ, йæ цæстытæ туджы зилгæйæ æрбассæнды. Хуыцау хорз, æмæ рæхысы дзыгъал-мыгъул айхъуыстон æмæ иуварс агæпп кодтон, æндæр дæ балгъитæг афтæ. Дæуæн зæронд усы схуыстæй ницы уыдаид, фæлæ мæн тыххæй æцæг бахъуыдаид ныффыссын: «Фæмард йе ’фсæддон хæс æххæст кæнгæйæ...»

Муратимæ «Рæстдзинад»-ы куы куыстам, уæд ирон театр йæ тæккæ нæргæйæ уыди. Тæбæхсæуты Бало æмæ Цырыхаты Петя, Хъæрджынты Варя æмæ Цæрукъаты Алыксандр, Икъаты Серафин æмæ Мæхъиты Лавер, Цæлыккаты Мæирбег æмæ Баллаты Валодя... Цас æмæ цас уыдысты, сæ аивадæй адæмы уд хъæздыгдæр чи кодта, уыцы диссаджы артисттæ! Æрмæст сæ нæмттæ фехъусгæйæ дæр адæймаджы цæстыл ауайы æнæферохгæнгæ сурæттæ æмæ хъысмæттæ, уарзондзинад тырысайау бæрзæндты чи хаста, лæджы намыс цардæй зынаргъдæр кæмæ каст, æгаддзинад цæсты чи æфтыдта, ахæм фæлгонцтæ. Театры иу спектакль дæр ахæм нæ уыд, «Рæстдзинад»-иу йæ хъуыды кæй тыххæй нæ загъта, аккаг аргъ ын-иу кæд не скодта. Рох нæ уыди газет йæхæдæг дæр. Сæ ног спектакльмæ-иу нæ кæд не ’рбахуыдтой, ахæм рæстæг никуы скодта. Æз ивгъуыд æнусы 60-æм азты разамынд лæвæрдтон культурæйы хайадæн æмæ-иу мæ алы премьерæмæ дæр æрбахуыдтой. Цавæр спектакльмæ уыд, уый ма чи хъуыды кæны, фæлæ та мæм иу хатт хуынды гæххæтт æрбарвыстой. Иу лæджы ма мæ бон мемæ ахонын уыди. Муратæн загътон, æмæ мын ацæуынæй зæрдæ бавæрдта. Иуцасдæры фæстæ йæ йæ кусæн уаты абæрæг кодтон æмæ, уым куы разынд, уæд æй фæрсын:

— Изæрмæ дæхи цæттæ кæныс?

— Æмæ мæ цы цæттæ хъæуы?

— Ау, дæ бæрæгбоны дарæс дæр нæ кæныс?

— Цавæр бæрæгбоны дарæс? Мæнæн мæ дзаумæттæй бæрæгбоны скæнынмæ чи нæ бæззы, иу дæр ахæм нæй, фæлæ, æвæццæгæн, нæ ацæудзынæн.

— Цæуылнæ?

— Зивæг кæнын.

— Иу водкæйы авг æмæ, йемæ цы хъæуы, уый дæр ма дын балхæндзынæн.

— Омæ хорз, — фæхъæлдзæгдæр уæвгæйæ, загъта Мурат, æмæ ныфсæвæрдæй раздæхтæн.

Бирæ рæстæг нæма рацыд, афтæ Мурат мæ фæстæ ’рбалæууыд æмæ мын уыцы тыхстхуызæй бамбарын кодта, театрмæ нæ ацæудзынæн, дæхицæн, дам, æмбал агур.

— Уыцы театры тыххæй иу хатт цы зилдухæнты бахаудтæн, уый дын никуы дзырдтон? — бафарста мæ Мурат.

Театры кой дæ никуы фехъуыстон, зæгъгæ йын куы загътон, уæд мын ракодта ахæм хабар...

— Службæйы рæстæджы мыл æрцыдысты уыцы бæллæхтæ. Октябры бæрæгбон-иу куы ’рбацæйхæццæ кодта, уæд-иу нæ нау цырæгътæй æмæ тырысатæй саив кæнгæйæ «иллюминацимæ» — афтæ йæ хуыдтой — Ленинградмæ æрбацыди. Мах æнхъæлдтам, увольнени нын ратдзысты, зæгъгæ, фæлæ нын æй культурон балцæй баивтой æмæ нæ Ленины фæскомцæдисы номыл театры спектакль «Кто смеется последним»-мæ акодтой. Нæ командир нын загъта, фæсспектакль иууылдæр наулæууæнмæ æрбацæудзыстут, æмæ нæ наумæ катерæй баласдзысты. Нау былмæ нæ бабастой, фæлæ якорыл Невайы астæу лæууыдис.

Бацыдыстæм театрмæ, уæдæ цы уыдаид. Нæ цинелтæ æмæ худтæ гардеробмæ раттам æмæ залы æрбадтыстæм. Спектакль куы райдыдта, уæд мæхинымæр хъуыды кæнын: «Гъер мæн ацы спектакль кæцырдæм хъæуы? Кæдæй-уæдæй ма зæхмæ ’рбаирвæзтæн æмæ дзы истытæ куы фенин — Ленинграды та, лæг цы фена, ахæмтæ, цасдæриддæр дæ фæнды, уыйбæрц уæд бирæ хуыздæр нæ уаид!..»

Къорды хистæр мæ куыннæ фена, афтæ рахъуызыдтæн, мæ дзаумæттæ скодтон æмæ горæтыл зилгæ ацыдтæн. Куы зæгъын, Ленинградыл цасфæнды куы фæзилай, уæддæр ын йæ зæрдылдарæн бынæтты уындæй нæ бафсæддзынæ, æмæ æз дæр мæхиуыл нæ ауæрстон: горæтыл зылдтæн æмæ зылдтæн. Иуахæмы уынджы сахæттæй иумæ скастæн, æмæ рæстæг, махæн наулæууæнмæ кæд загътой, уымæ æрбахæстæг. Цыфæнды тагъд куы кодтаин, уæддæр мын æнæбайрæджыгæнгæ нæ уыд, фæлæ уæддæр фæстæмæ тæхæгау ракодтон. Иу афон æрбахæццæ дæн иу нæлгоймаджы цурмæ. Кæсын, æмæ ныв кæны. Нæ науыл йæ цæст æрхæссы æмæ та мольбертыл æвæрд хъæбæр гæххæттыл цыдæртæ афыссæгау кæны. Йæ цурмæ бацыдтæн æмæ йын йæ мольбертыл нæ нау æрдæгкондæй ауыдтон.

⇐ Предыдущая 101 102 103 104 105106107 108 109 110 Следующая ⇒