Паўсюль Яго рукі і ногі, Яго вочы, галовы, твары і вушы. Так Госпад у вобразе Звышдушы праймае Сабой усё існае.

ВЕРШ 3

кшетра-джнам чапі мам віддхі
сарва-кшетрешу бхарата
кшетра-кшетраджнайор джнанам
йат тадж джнанам матам мама

кшетра-джнам – таго, хто ведае поле; ча - таксама; апі - безумоўна; мам - Мяне; віддхі - ведай; сарва - ува ўсіх; кшетрешу - целах, якія зьяўляюцца полем; бхарата - о сын Бхараты; кшетра - поле дзейнасьці (цела); кшетра-джнайох - і таго, хто ведае поле; джнанам - веданьне пра; йат - якое; тат - тое; джнанам - веданьне; матам - думка; мама - Маё.

Ведай жа, о нашчадак Бхараты, што, знаходзячыся ў кожным зь целаў, Я таксама ведаю іх і што разуменьне прыроды цела і таго, хто ведае цела, завецца веданьнем. Такое Маё меркаваньне.

КАМЭНТАР: Прыступаючы да вывучэньня цела і таго, хто ведае цела (душы і Звышдушы), мы ўбачым тры аб'екты даследваньня: гэта Госпад, жывая істота і матэрыя. На кожным полі дзейнасьці, у кожным целе, знаходзяцца дзьве душы: індывідуальная душа і Звышдуша. Паколькі Звышдуша - гэта поўная экспансыяКрышны, Вярхоўнай Асобы Бога, Крышна кажа: «Я таксама валодаю веданьнем, але не пра адно, а пра ўсе целы. У кожным зь іх Я знаходжуся як Параматма (Звышдуша)».

Той, хто старанна вывучыць прыроду поля дзейнасьці і таго, хто ведае поле так, як яна апісана ў «Бхагавад-гіце», знойдзе сапраўднае веданьне.

Госпад кажа: «Мне вядома поле дзейнасьці ў кожным асобным целе». Жывая істота ведае ўласнае цела, але ейнае веданьне не распаўсюджваецца на іншыя целы. Аднак Вярхоўная Асоба Бога, якая ў вобразе Звышдушы знаходзіцца ў кожным целе, ведае ўсё пра ўсе целы. Госпаду вядомы ўсе целы ва ўсёй разнастайнасьці іх відаў і формаў. Так, падданы можа дасканала ведаць прыналежны яму лапік зямлі, але цару вядома ўсё, што адбываецца ня толькі ў яго палацы, але й на зямлі кожнага зь яго падданых. Падобна гэтаму, жывая істота валодае толькі адным целам, а Вярхоўнаму Госпаду належаць усе целы. Цар - галоўны ўласьнік зямлі ў дзяржаве, а яго падданыя - усяго толькі арандатары. Таксама й Вярхоўны Госпад зьяўляецца галоўным уласьнікам усіх целаў.

Матэрыяльнае цела складаецца з органаў пачуцьцяў. Вярхоўнага ж Госпада завуць Хрышыкешай, што значыць «валадар пачуцьцяў». Ён - сапраўдны гаспадар нашых органаў пачуцьцяў, таксама як цар - сапраўдны гаспадар, які распараджаецца ўсім у дзяржаве. Улада, якой надзелены яго падданыя, другасная. «Я таксама ведаю поле», - кажа Госпад. Гэта значыць, што Яму вядомы ўсе целы, тады як індывідуальная душа ведае толькі сваё цела. У Ведах сказана:

кшетрані хі шарірані
біджам чапі шубхашубхе
тані ветті са йогатма
татах кшетра-джна учйате

Матэрыяльнае цела называюць кшетрай, а ўнутры цела знаходзіцца ягоны ўласьнік і Вярхоўны Госпад, які ведае як само цела, так і ягонага ўласьніка. Таму Госпада называюць тым, хто ведае кожнае поле дзейнасьці. Розьніца паміж полем дзейнасьці, тым, хто ведае гэта поле, і тым, хто ведае кожнае поле дзейнасьці, апісваецца наступным чынам. Дасканалае разуменьне прыроды цела, індывідуальнай душы і Звышдушы у Ведах завецца г'янай. Такое меркаваньне Крышны. Той, хто спасьціг адзіную прыроду душы і Звышдушы і розьніцу паміж імі, валодае сапраўдным веданьнем. Калі ж чалавек не разумее прыроды поля дзейнасьці, таго, хто ведае поле і вярхоўнага валадара, яго веданьне не зьяўляецца дасканалым. Перадусім неабходна зразумець становішча пракріті (прыроды), пурушы (таго, хто атрымлівае асалоду ад прыроды) і ішвары (валадара, які ведае поле і кіраўніка як прыроды, так і індывідуальнай душы). Мы не павінны блытаць іх між сабой. Трэба адрозьніваць іх функцыі, гэтак жа як мы адрозьніваем функцыі мастака, палатна й мальберта. Матэрыяльны сьвет, які зьяўляецца полем дзейнасьці, - гэта прырода; той, хто атрымлівае асалоду ад прыроды - гэта жывая істота, а над імі стаіць вярхоўны валадар, Госпад. У Ведах (Шветашватара-упанішад, 1.12) сказана: бхокта бхогйам прерітарам ча матва / сарвам проктам трі-відхам брахмам этат. Ёсьць тры праявы Брахмана: пракріті - гэта Брахман як поле дзейнасьці; джіва (індывідуальная душа), якая спрабуе панаваць над матэрыяльнай прыродай, таксама зьяўляецца Брахманам, і той, хто загадвае імі, - таксама Брахман, але толькі Ён зьяўляецца сапраўдным валадаром.

З гэтай часткі мы таксама даведваемся пра тое, што з тых двох, хто ведае поле адзін схільны памыляцца, а другі бязгрэшны. Адзін - гаспадар, а другі - падначалены. Той, хто лічыць іх цалкам тоеснымі адзін аднаму, супярэчыць Вярхоўнаму Госпаду, які ясна кажа ў гэтым вершы: «Я таксама ведаю поле дзейнасьці». Толькі чалавек, пазбаўлены ведаў, можа прыняць вяроўку за зьмяю. Целы розных відаў належаць розным уласьнікам. Паколькі ўсе душы ў рознай ступені здольныя панаваць над матэрыяльнай прыродай, яны маюць розныя матэрыяльныя целы, але ў кожным зь іх знаходзіцца Вярхоўны Госпад, які кіруе дзеяньнямі жывой істоты. Ужытае ў гэтым вершы слова ча паказвае на ўсю сукупнасьць матэрыяльных целаў. Такое меркаваньне Шрылы Баладэвы Відйабхушаны. Крышна - гэта Звышдуша, якая знаходзіцца ў кожным целе разам з індывідуальнай душой. Сапраўднае веданьне - гэта веданьне пра тое, што Звышдуша загадвае і полем дзейнасьці, і абмежаванай жывой істотай, якая цешыцца гэтым полем.

ВЕРШ 4

тат кшетрам йач ча йадрік ча йад-вікарі йаташ ча йат
са ча йо йат-прабхаваш ча тат самасена ме шріну

тат - гэта; кшетрам - поле дзейнасьці; йат - якое; ча - таксама; йадрік - як яно выглядае; ча - таксама; йат - чаго; вікарі - зьмена; йатах - з чаго; ча - таксама; йат - што; сах - ён; ча - таксама; йах - хто; йат - валодаючы якім; прабхавах - уплывам; ча - таксама; тат - тое; самасена - коратка; ме - ад Мяне; шріну - даведайся.

Цяпер Я коратка раскажу табе пра поле дзейнасьці, пра тое, з чаго яно складаецца, якім зьменам падпадае, адкуль узьнікае, хто ёсьць той, хто ведае поле і які ўплыў ён аказвае на поле.

КАМЭНТАР: Госпад зьбіраецца расказаць Aрджуне пра прыроду поля дзейнасьці і пра таго, хто ведае поле. Кожны павінен ведаць, што ўяўляе сабою яго цела, зь якіх элемэнтаў яно складаецца, хто кіруе яго дзейнасьцю, якім зьменам яно падпадае, што іх выклікае і што ляжыць у іх аснове, якая канчатковая мэта існаваньня індывідуальнай душы і сапраўдная форма душы. Патрэбна таксама зразумець розьніцу паміж індывідуальнай душой і Звышдушой, тым, як яны ўплываюць на поле дзейнасьці, іх магчымасьці і г. д. Усё гэта стане ясна, калі мы зразумеем «Бхагавад-гіту», слухаючы, што кажа Сам Вярхоўны Госпад. Але мы ні ў якім разе не павінны блытаць Вярхоўнага Госпада, які знаходзіцца ў кожным целе, з індывідуальнай душой, джівай. Гэта тое ж самае, што зблытаць усёмагутнага зь нямоглым.

ВЕРШ 5

рішібхір бахудха гітам чхандобхір вівідхаіх прітхак
брахма-сутра-падаіш чаіва хетумадбхір вінішчітаіх

рішібхіх - вялікімі мудрацамі; бахудха - па-рознаму; гітам- апісаны; чхандобхіх - ведычнымі гімнамі; вівідхаіх - рознымі; прітхак - па-рознаму; брахма-сутра - «Веданты»; падаіх - афарызмамі; ча - таксама; эва - безумоўна; хету-мадбхіх - прычын і вынікаў; вінішчітаіх - вызначаны.

Многія мудрацы апісалі поле дзейнасьці і таго, хто ведае поле ў розных ведычных шастрах. Асабліва дэталёва, з тлумачэньнем усіх прычынаў і вынікаў, пра гэта расказваецца ў «Веданта-сутры».

КАМЭНТАР: Вярхоўная Асоба Бога, Крышна, зьяўляецца вышэйшым аўтарытэтам у гэтай навуцы. Аднак мудрацы і прызнаныя аўтарытэты, натуральна, заўсёды спасылаюцца на аўтарытэтных папярэднікаў. Пытаньне пра тоеснасьць і адрозьненьне душы і Звышдушы, якое выклікае столькі спрэчак, Крышна асьвятляе, спасылаючыся на «Веданту», якая зьяўляецца прызнаным сьвятым пісаньнем. Ён пачынае верш, кажучы: «Паводле словаў многіх мудрацоў...». Што датычна вялікіх мудрацоў, то, апроч Самаго Госпада, да іх ліку адносіцца В'ясадэва, аўтар «Веданта-сутры», у якой дадзена бездакорнае тлумачэньне розьніцы паміж душой і Звышдушой. Бацька В'ясадэвы, Парашара, таксама зьяўляецца вялікім мудрацом. Ён піша ў сваіх рэлігійных працах: ахам твам ча татханйе... «Усе мы: ты, я і іншыя жывыя істоты, - хоць і знаходзімся ў матэрыяльных целах, духоўныя па прыродзе. Цяпер мы трапілі пад уплыў трох гун матэрыяльнай прыроды, у адпаведнасьці са сваёй кармай. Таму адны жывыя істоты належаць да вышэйшых, а іншыя да ніжэйшых формаў жыцьця. Прычынай існаваньня вышэйшых і ніжэйшых формаў жыцьця, праяўленых у бясконцай разнастайнасьці жывых істот, зьяўляецца невуцтва. Аднак апаганьваючы уплыў трох гун прыроды не распаўсюджваецца на бязгрэшную і трансцэндэнтную Звышдушу». Аналягічным чынам, у спрадвечных Ведах, і перадусім у «Катха-упанішад», таксама праводзіцца разьмежаваньне паміж душой, Звышдушой і матэрыяльным целам. Пра гэта казалі многія вялікія мудрацы, сярод якіх самым аўтарытэтным лічыцца Парашара.

Слова чхандобхіх адносіцца да розных ведычных пісаньняў. Так, пра прыроду, жывую істоту і Вярхоўную Асобу Бога расказваецца ў «Тайттірія-упанішад», якая зьяўляецца часткай «Яджур-Веды».

Як ужо было сказана, кшетра - гэта поле дзейнасьці, а дзьве катэгорыі кшетра-г'і - гэта індывідуальная жывая істота і вярхоўная жывая істота. У «Тайттірія-упанішад» (2.5) сказана: брахма пуччхам пратіштха. Энэргія Вярхоўнага Госпада праяўляецца спачатку як анна-майа, залежнасьць жывой істоты ад ежы. Гэта асабліва матэрыялістычная канцэпцыя Ўсявышняга. Далей ідзе прана-майя: усьвядоміўшы Вышэйшую Aбсалютную Ісьціну як ежу, жывая істота потым спасьцігае Яе ў прыкметах жыцьця, то бок у розных яе праявах. На ўзроўні г'яна-майі жывая істота не толькі ўсьведамляе розныя праявы жыцьця, але й пачынае думаць, адчуваць і жадаць. Потым яна спасьцігае Брахман (віг'яна-майю), то бок перастае атаясамляць сябе з вумом і прыкметамі жыцьця ў целе. Наступнай, вышэйшай, ступеньню самапазнаньня зьяўляецца ананда-майя - усьведамленьне жывой істотай споўненай асалоды прыроды Брахмана. Такім чынам, існуе пяць прыступак разуменьня Брахмана, званых брахма пуччхам. Зь іх першыя тры: анна-майя, прана-майа і г'яна-майа - адносяцца да поля дзейнасьці жывых істот. Вярхоўны ж Госпад, якога завуць ананда-майяй, трансцэндэнтны да ўсіх палёў дзейнасьці. «Веданта-сутра» таксама апісвае Ўсявышняга словамі: ананда-майо 'бхйасат - Госпад, Вярхоўная Асоба, па прыродзе споўнены асалоды. Каб зьведаць трансцэндэнтную асалоду, Ён праяўляе Сваю энэргію як віг’яна-майю, прана-майю, г'яна-майю і анна-майю. Лічыцца, што жывая істота цешыцца полем дзейнасьці, але ананда-майя адрозная ад жывой істоты. Гэта азначае, што калі жывая істота захоча цешыцца, злучыўшы свае жаданьні з жаданьнямі ананда-майі, то дасягне дасканаласьці. Такое сапраўднае становішча Вярхоўнага Госпада, якому вядомы ўсе палі дзейнасьці, жывой істоты, якая ведае сваё поле і залежная ад Госпада, і прыроды, што ўяўляе сабой поле дзейнасьці. Усе гэтыя ісьціны можна знайсьці ў «Веданта-сутры», якую яшчэ называюць «Брахма-сутрай».

Тут сказана, што «Брахма-сутра» уяўляе сабою лягічна стройную сыстэму афарызмаў, зьвязаных па прынцыпе прычыны й выніку. Напрыклад: на війад ашрутех (2.3.2), натма шрутех (2.3.18) і парат ту тач-чхрутех (2.3.40). У першым афарызме гаворыцца пра поле дзейнасьці, у другім - пра жывую істоту, а ў трэцім - пра Вярхоўнага Госпада, суммум бонум сярод усёй разнастайнасьці праяўленых істот.

ВЕРШЫ 6 - 7

маха-бхутанй аханкаро буддхір авйактам эва ча
індрійані дашаікам ча панча чендрійа-гочарах

іччха двешах сукхам духкхам сангхаташ четана дхрітіх
этат кшетрам самасена са-вікарам удахрітам

маха-бхутані - грубыя стыхіі; аханкарах - падманнае эга; буддхіх – розум; авйактам - непраяўленае; эва - безумоўна; ча - і; індрійані - органаў пачуцьцяў; даша-экам - адзінаццаць; ча - таксама; панча - пяць; ча - таксама; індрійа-го-чарах - аб'ектаў пачуцьцяў; іччха - жаданьне; двешах - нянавісьць; сукхам - шчасьце; духкхам - гора; сангхатах - сукупнасьць матэрыяльных элемэнтаў; четана - прыкметы жыцьця; дхрітіх - рашучасьць; этат - усё гэта; кшетрам - поле дзейнасьці; самасена - у сукупнасьці; са-вікарам - з узаемадзеяньнямі; удахрітам - вызначаецца як.

Пяць грубых матэрыяльных стыхій, падманнае эга, розум, непраяўленае, дзесяць органаў пачуцьцяў і вум, пяць аб'ектаў пачуцьцяў, а таксама жаданьне, нянавісьць, шчасьце й гора, сукупнасьць усіх матэрыяльных элемэнтаў, прыкметы жыцьця і рашучасьць - усё гэта, разам узятае, складае поле дзейнасьці і зьмены, якія адбываюцца ў ім.

КАМЭНТАР: Усе аўтарытэтныя крыніцы: вялікія мудрацы, ведычныя гімны і афарызмы «Веданта-сутры» - абвяшчаюць, што матэрыяльны сьвет пабудаваны з наступных кампанэнтаў. Гэта перадусім зямля, вада, агонь, паветра і эфір - пяць грубых матэрыяльных стыхій (маха-бхута). Далей ідуць падманнае эга, розум і тры гуны матэрыяльнай прыроды ў непраяўленым стане. Ёсьць таксама пяць спазнаючых органаў пачуцьцяў: вочы, вушы, нос, язык і скура - і пяць органаў дзеяньня: галасавы апарат, ногі, рукі, анус і полавыя органы. Над органамі пачуцьцяў стаіць вум, які знаходзіцца ўнутры цела і таму можа быць названы ўнутраным пачуцьцём. Такім чынам, разам з вумом усяго налічваецца адзінаццаць органаў пачуцьцяў. Потым ідуць пяць аб'ектаў пачуцьцяў: пах, смак, форма, дотык і гук. Гэтыя дваццаць чатыры матэрыяльныя кампанэнты ў сукупнасьці складаюць тое, што завецца полем дзейнасьці. Aналітычна вывучыўшы гэтыя дваццаць чатыры элемэнты, мы атрымаем вычэрпнае прадстаўленьне пра поле дзейнасьці. За імі ідуць жаданьне, нянавісьць, шчасьце й пакута, якія ўзьнікаюць у выніку ўзаемадзеяньняў пяці грубых элемэнтаў і прадстаўляюць гэтыя пяць стыхій у матэрыяльным целе. Прыкметы жыцьця, прадстаўленыя сьвядомасьцю і рашучасьцю, - гэта праявы дзейнасьці тонкага цела, якое складаецца з вума, эга і розуму. Тонкія элемэнты таксама зьяўляюцца часткай поля дзейнасьці.

Пяць стыхій - гэта грубыя праявы падманнага эга (аханкары), якое, у сваю чаргу, прадстаўляе сабою першую стадыю разьвіцьця падманнага эга, званую матэрыялістычнай канцэпцыяй, ці тамаса-буддхі, розумам у гуне невуцтва. Яно ж (падманнае эга) увасабляе непраяўлены стан трох гун матэрыяльнай прыроды. Непраяўлены стан гун завецца прадханай.

Той, хто хоча больш дэталёва даведацца пра дваццаць чатыры элемэнты і іх узаемадзеяньні, павінен глыбей вывучыць філязофію Ведаў. У «Бхагавад-гіце» прыводзяцца толькі самыя агульныя зьвесткі.

Усе гэтыя элемэнты ў сукупнасьці ўтвараюць матэрыяльнае цела, якое ў сваім разьвіцьці перажывае шэсьць зьменаў: нараджаецца, расьце, пэўны час існуе, вырабляе пабочныя прадукты жыцьцядзейнасьці, потым старэе і нарэшце гіне. Такім чынам, поле дзейнасьці матэрыяльнае па прыродзе і нявечнае, у адрозьненьне ад кшетра-г’і, таго, хто ведае поле і валодае ім.

ВЕРШЫ 8 - 12

аманітвам адамбхітвам ахімса кшантір арджавам
ачарйопасанам шаучам стхаірйам атма-вініграхах

індрійартхешу ваірагйам анаханкара эва ча
джанма-мрітйу-джара-вйадхі-духкха-дошанударшанам

асактір анабхішвангах путра-дара-гріхадішу
нітйам ча сама-чіттатвам іштаніштопапаттішу

майі чананйа-йогена бхактір авйабхічаріні
вівікта-деша-севітвам аратір джана-самсаді

адхйатма-джнана-нітйатвам таттва-джнанартха-даршанам
этадж джнанам іті проктам аджнанам йад ато 'нйатха

аманітвам - пакорлівасьць; адамбхітвам - адсутнасьць ганарыстасьці; ахімса - адмова ад гвалту; кшантіх - цярплівасьць; арджавам - прастата; ачарйа-упасанам - зварот да сапраўднага духоўнага настаўніка; шаучам - чысьціня; стхаірйам - сталасьць; атма-вініграхах - самадысцыпліна; індрійа-артхешу - ад аб'ектаў пачуцьцяў; ваірагйам - безуважнасьць; анаханкарах - адсутнасьць падманнага эга; эва - безумоўна; ча - таксама; джанма - народзінаў; мрітйу - сьмерці; джара - старасьці; вйадхі - і хваробаў; духкха - пакуты; доша - зло; анударшанам - бачачы; асактіх - адсутнасьць прыхільнасьці; анабхішвангах - спыненьне зносінаў; путра - да сына; дара - жонкі; гріха-адішу - жытла і г. д.; нітйам - нязьменны; ча - таксама; сама-чіттатвам - спакой; ішта - у жаданых; анішта - і непажаданых; упапаттішу - акалічнасьцях; майі - Мне; ча - таксама; ананйа-йогена - непадзельным адданым служэньнем; бхактіх - адданасьць; авйабхічаріні - непахісная; вівікта - у самотныя; деша - месцы; севітвам - імкненьне; аратіх - і адсутнасьць прыхільнасьці; джана-самсаді - да звычайных людзей; адхйатма - пра сваё «я»; джнана - у веданьні; нітйатвам - нязьменнасьць; таттва-джнана - спазнаньня ісьціны; артха - да мэты; даршанам - філязофія; этат - усё гэта; джнанам - веданьнем; іті - такім чынам; проктам - абвясьціў; аджнанам - невуцтвам; йат - усё, што; атах - ад гэтага; анйатха - адрозьніваецца.

Пакорлівасьць, адсутнасьць ганарыстасьці, адмова ад гвалту, цярплівасьць, прастата; зварот да сапраўднага духоўнага настаўніка; чысьціня, нязьменнасьць, самадысцыпліна; адмова ад таго, што прыносіць пачуцьцёвую асалоду; адсутнасьць падманнага эга; разуменьне таго, што народзіны, сьмерць, старасьць і хваробы - гэта зло; самаадрачэньне, адсутнасьць прыхільнасьці да дзяцей, жонкі, жытла і г. д.; ураўнаважанасьць у шчасьці і горы; непахісная, непадзельная адданасьць Мне; імкненьне жыць у самотным месцы, безуважлівасьць да мірскіх людзей, прызнаньне важнасьці самаўсьведамленьня і схільнасьць да філязофскага пошуку Aбсалютнай Ісьціны - гэта Я аб'яўляю веданьнем, а ўсё іншае называю невуцтвам.

КАМЭНТАР: Не надта разумныя людзі часам памылкова лічаць апісаны тут працэс спазнаньня спараджэньнем поля дзейнасьці. Аднак тут апісаны сапраўдны шлях спазнаньня. Перад тым, хто ўстаў на гэты шлях, адкрываецца магчымасьць спасьцігнуць Aбсалютную Ісьціну. Гэты працэс спазнаньня не зьяўляецца вынікам узаемадзеяньня дваццаці чатырох матэрыяльных элемэнтаў, пералічаных вышэй. Наадварот, зь яго дапамогай жывая істота можа вырвацца зь іхняга палону. Абумоўленая душа томіцца ў клетцы матэрыяльнага цела, пабудаванай з дваццаці чатырох элемэнтаў, а веданьне, апісанае ў гэтых вершах, адкрывае ёй шлях да волі. З усіх складнікаў працэсу спазнаньня самы важны элемэнт названы ў першым радку адзінаццатага верша. Майі чананйа-йогена бхактір авйабхічаріні: канчатковай мэтай спазнаньня зьяўляецца чыстае адданае служэньне Госпаду. Таму, калі чалавек не захацеў ці ня здолеў дасягнуць узроўня трансцэндэнтнага служэньня Госпаду, усе іншыя дзевятнаццаць складнікаў працэсу спазнаньня практычна зьняцэньваюцца. Але ў таго, хто аддана служыць Госпаду ў поўнай сьвядомасьці Крышны, усе іншыя дзевятнаццаць якасьцяў разьвіваюцца самі сабой. Як сказана ў «Шрымад-Бхагаватам» (5.18.12), йасйасті бхактір бхагаватй акінчана сарваір гунаіс татра самасате сурах. У таго, хто дасягнуў узроўня адданага служэньня, разьвіваюцца ўсе самыя лепшыя якасьці, якія сьведчаць пра тое, што ён мае веды. Пры гэтым асабліва важную ролю грае прынцып прыняцьця духоўнага настаўніка, згаданы ў восьмым вершы. Прыняць духоўнага настаўніка павінен нават той, хто ідзе па шляху адданага служэньня. Духоўнае жыцьцё пачынаецца тады, калі чалавек прымае сапраўднага духоўнага настаўніка. Шры Крышна, Вярхоўная Асоба Бога, кажа тут з усёй пэўнасьцю, што апісаны Ім працэс спазнаньня - адзіна дакладны шлях. Усе іншыя мэтады самаўсьведамленьня зьяўляюцца бескарыснай выдумкай паквольнага вума.

Што да пералічаных тут складнікаў духоўнага веданьня, то іх можна прааналізаваць наступным чынам. Пакорлівым завуць таго, хто не імкнецца да славы і ўшанаваньняў. Матэрыяльныя ўяўленьні пра жыцьцё прымушаюць нас шукаць пашаны й павагі, але для таго, хто знайшоў дасканалыя веды і ўсьвядоміў, што ён адрозны ад матэрыяльнага цела, пашана ці ганьба, якія адносяцца да цела, не маюць ніякага значэньня. Чалавек не павінен ганяцца за зданьню матэрыяльнай пашаны. Не маючы ніякага ўяўленьня пра законы рэлігіі, але жадаючы ўславіцца рэлігійнымі, некаторыя людзі далучаюцца да якога-небудзь культу, пасьлядоўнікі якога не выконваюць запаветаў рэлігіі, і потым абвяшчаюць сябе духоўнымі настаўнікамі. Каб вызначыць, наколькі чалавек атрымаў посьпех у духоўнай навуцы, трэба паводзіцца пэўным крытэрам. Такім крытэрам можа служыць наяўнасьць якасьцяў, пералічаных у гэтых вершах.

Звычайна людзі лічаць, што адмовіцца ад гвалту - значыць не замахвацца на жыцьцё іншых і не калечыць іх, але ў рэчаіснасьці адмовіцца ад гвалту - значыць не выракаць іншых на пакуты. Большасьць людзей жыве ў цемры недасьведчанасьці, у палоне матэрыяльных уяўленьняў пра жыцьцё і таму бясьперапынна адчувае матэрыяльныя пакуты. Таму той, хто не дапамагае людзям атрымаць духоўнае веданьне, учыняе над імі гвалт. Мы павінны зрабіць усё ад нас залежнае, каб адукаваць людзей, даўшы ім сапраўднае веданьне, і дапамагчы ім вызваліцца з матэрыяльнага палону. Вось што такое нягвалт.

Мець цярплівасьць - значыць пакорліва зносіць усялякія абразы і ганьбу. Таму, хто імкнецца знайсьці духоўнае веданьне, давядзецца шмат зьведаць ад людзей, бо такая прырода матэрыяльнага сьвету. Нават Прахлада, пяцігадовы хлопчык, які стаў займацца духоўнай практыкай, апынуўся ў вельмі небясьпечным становішчы, калі яго ўласны бацька запрацівіўся таму, што ён стаў адданым. Бацька нават неаднаразова спрабаваў забіць дзіцё, але Прахлада цярпліва вытрымаў усе выпрабаваньні. Чалавек, які імкнецца знайсьці духоўныя веды, сутыкнецца на сваім шляху з мноствам перашкодаў, але ён павінен цярпліва зносіць усё, што выпадае на яго долю, і з рашучасьцю працягваць свой шлях.

Прастата азначае, што чалавек павінен быць настолькі адкрытым і просталінейным, каб не баяцца сказаць праўду нават свайму ворагу. Што да зварота да духоўнага настаўніка, то гэта абсалютна неабходна, бо, толькі кіруючыся ўказаньнямі сапраўднага духоўнага настаўніка, можна спасьцігнуць духоўную навуку. Да духоўнага настаўніка трэба зьвяртацца з пакорлівасьцю і служыць яму не шкадуючы сілаў, каб, задаволены нашым служэньнем, ён багаславіў нас. Духоўны настаўнік зьяўляецца прадстаўніком Крышны, таму той, хто атрымаў ягоныя багаславеньні, можа, нават не выконваючы ўсіх правілаў і прадпісаньняў, адразу дасягнуць духоўнай дасканаласьці. Ва ўсялякім разе вучню, які з поўнай самааддачай служыць духоўнаму настаўніку, будзе лягчэй прытрымлівацца правілаў і прадпісаньняў.

Чысьціня - неабходная ўмова духоўнага прагрэсу. Адрозьніваюць вонкавую і ўнутраную чысьціню. Каб быць чыстым звонку, трэба рэгулярна рабіць абмываньні, а каб заставацца чыстым унутры, неабходна заўсёды думаць пра Крышну і паўтараць мантру Харэ Крышна, Харэ Крышна, Крышна Крышна, Харэ Харэ / Харэ Рама, Харэ Рама, Рама Рама, Харэ Харэ. Гэта дазволіць чалавеку ачысьціць вум ад пылу назапашанай ім кармы.

Нязьменнасьцю валодае той, хто поўны рашучасьці дасягнуць духоўнай дасканаласьці. Без такой рашучасьці немагчыма дамагчыся істотных вынікаў. Самадысцыпліна азначае, што мы не павінны рабіць таго, што можа перашкодзіць нашаму духоўнаму разьвіцьцю. Увесь час помнячы пра гэта, трэба адхіляць усё, што перашкаджае духоўнаму прагрэсу. Гэта сапраўднае самаадрачэньне. Пачуцьці моцныя, ненаедныя і заўсёды прагнуць задавальненьняў, але мы не павінны патураць ім. Патрэбы пачуцьцяў трэба задавальняць толькі ў той меры, у якой гэта неабходна для таго, каб заставацца здаровым і працягваць выконваць свае духоўныя абавязкі. Самым важным і самым неўтаймаваным з усіх органаў пачуцьцяў зьяўляецца язык. Таму, хто ўтаймаваў язык, няцяжка трымаць у падпарадкаваньні і іншыя органы пачуцьцяў. Язык выконвае дзьве функцыі: адчувае смак і выдае гукі. Таму язык трэба прывучыць да таго, каб ён еў толькі рэшткі ежы, прапанаванай Госпаду, і паўтараў мантру Харэ Крышна. Што да вачэй, то яны павінны сузіраць толькі прыгожае аблічча Крышны. Гэта дапаможа нам навучыцца падпарадкоўваць сабе вочы. Падобна гэтаму, вушы павінны слухаць аповеды пра Крышну, а нос - удыхаць водар прапанаваных Крышне кветак. У гэтым іста мэтаду бхакті-йогі, і, як вынікае з дадзеных вершаў, уся «Бхагавад-гіта» вучыць толькі навуцы адданага служэньня. Адданае служэньне - галоўная і адзіная тэма «Бхагавад-гіты». Недалёкія камэнтатары спрабуюць адцягнуць вум чытача, абмяркоўваючы іншыя тэмы, але ў самой «Бхагавад-гіце» не разглядаюцца ніякія іншыя прадметы, апроч навукі адданага служэньня.

Падманнае эга - гэта атаесамленьне сябе зь целам. Усьвядоміўшы сябе душой, адрознай ад цела, чалавек атрымлівае сапраўднае эга. Эга існуе заўсёды, і нам трэба пазбавіцца падманнага, а не сапраўднага эга. У ведычных пісаньнях (Бріхад-араньяка-упанішад, 1.4.10) сказана: ахам брахмасмі - «Я ёсьць Брахман, я - дух». Гэта «я ёсьць», адчуваньне свайго «я», захоўваецца і тады, калі жывая істота, усьвядоміўшы сваю духоўную прыроду, вызваляецца з матэрыяльнага палону. Адчуваньне сваёй індывідуальнасьці ёсьць эга, але, калі гэтае адчуваньне пераносіцца на ілюзорнае матэрыяльнае цела, яно ператвараецца ў падманнае эга. Калі ж адчуваньне сваёй індывідуальнасьці злучаецца з рэальнасьцю, эга робіцца сапраўдным. Некаторыя філёзафы лічаць, што патрэбна цалкам адмовіцца ад эга, але гэта немагчыма, бо эга - гэта нашае «я». Ад чаго варта адмовіцца, дык гэта ад падманнага атаесамленьня сябе з матэрыяльным целам.

Патрэбна таксама ўсьвядоміць, што народзіны, сьмерць, старасьць і хваробы зьяўляюцца крыніцай пакутаў. Пра народзіны жывой істоты гаворыцца ў многіх ведычных творах. Так, у «Шрымад-Бхагаватам» вельмі ярка апісана існаваньне ненароджанага немаўляці, ягонае знаходжаньне ва ўлоньні маці і мучэньні, якія яно адчувае. Трэба ўразумець, што народзіны зьвязаны з мноствам пакутаў. З-за таго што мы забываем пра мучэньні, перанесеныя намі ва ўлоньні маці, мы не спрабуем вырвацца з колазвароту нараджэньняў і сьмерцяў. Сьмерць таксама зьвязана з мноствам пакутаў, пра якія апавядаецца ў сьвятых пісаньнях. Людзі павінны абмяркоўваць гэтыя тэмы. Што ж тычыцца хваробаў і старасьці, то кожны з нас на ўласным досьведзе ведае, што гэта такое. Ніхто не хоча хварэць і старэць, але хваробы й старасьць непазьбежныя. Пакуль мы не станем пільнавацца пэсымістычнага пагляду на матэрыяльнае жыцьцё, помятаючы пра пакуты, якія нясуць чалавеку народзіны, сьмерць, старасьць і хваробы, у нас не будзе стымулу для духоўнага дасканаленьня.

Адсутнасьць прыхільнасьці да жонкі, дзяцей і жытла зусім не азначае, што мы не павінны адчуваць да іх ніякіх пачуцьцяў. Нашы блізкія - натуральныя аб'екты нашай любові. Але, калі яны робяцца перашкодай для духоўнага разьвіцьця, ад прыхільнасьці да іх трэба пазбавіцца. Мэтад сьвядомасьці Крышны - лепшы спосаб стварэньня ў доме спрыяльнай атмасфэры. Калі чалавек валодае сьвядомасьцю Крышны, ён можа зрабіць сваё сямейнае жыцьцё вельмі шчасьлівым, бо мэтад сьвядомасьці Крышны вельмі просты. Дастаткова паўтараць: Харэ Крышна, Харэ Крышна, Крышна Крышна, Харэ Харэ / Харэ Рама, Харэ Рама, Рама Рама, Харэ Харэ, - сілкавацца рэшткамі ежы, прапанаванай Крышне, чытаць і абмяркоўваць такія кнігі, як «Бхагавад-гіта» і «Шрымад-Бхагаватам», і пакланяцца Боству. Гэтыя чатыры віды дзейнасьці зробяць нас шчасьлівымі. Мы таксама павінны прылучаць да іх чальцоў сваёй сям'і. Раніцай і вечарам усе сямейнікі, сабраўшыся разам, могуць сьпяваць: Харэ Крышна, Харэ Крышна, Крышна Крышна, Харэ Харэ / Харэ Рама, Харэ Рама, Рама Рама, Харэ Харэ. Калі чалавеку атрымаецца, выконваючы чатыры названыя вышэй прынцыпы, стварыць у сям'і становішча, якое спрыяе разьвіцьцю сьвядомасьці Крышны, яму ня трэба ісьці з дому і зракацца сьвету. Калі ж становішча ў сям'і неспрыяльнае для духоўнага разьвіцьця, то ад сямейнага жыцьця варта адмовіцца. Дзеля таго, каб спасьцігнуць Крышну і служыць Крышне, трэба ахвяраваць усім, як гэта зрабіў Aрджуна. Aрджуна не хацеў забіваць сваіх сваякоў, але, калі ён зразумеў, што яны замінаюць яму спасьцігнуць Крышну, ён прыслухаўся да настаўленьняў Госпада і ўступіў у бітву зь імі. Ва ўсялякім разе мы не павінны занадта прывязвацца да радасьцяў і нягодаў сямейнага жыцьця, бо ў матэрыяльным сьвеце нельга быць ні цалкам шчасьлівым, ні абсалютна няшчасным.

Шчасьце й гора - непазьбежныя спадарожнікі матэрыяльнага жыцьця, і нам, як сказана ў «Бхагавад-гіце», трэба навучыцца мірыцца зь імі. Мы ня ў сілах запабегчы ні таго, ні другога, таму, адмовіўшыся ад шчасьця і гора мірскога жыцьця, трэба аднолькава спакойна сустракаць і радасьці, і нягоды. Звычайна, калі чалавек дасягае жаданага, ён вельмі радуецца, а калі яго спасьцігаюць непрыемнасьці, ён засмучаецца. Але той, хто знаходзіцца на духоўным узроўні, заўсёды застаецца спакойным. Каб дасягнуць гэтага ўзроўня, трэба стаць непахісным у адданым служэньні. A гэта значыць, што мы павінны, як было сказана ў апошнім вершы дзявятай часткі, увесь час займацца дзевяцьцю відамі дзейнасьці: слухаць аповеды пра Госпада і славіць Яго, пакланяцца Госпаду, выказваць Яму павагу і г. д.

У таго, хто жыве духоўным жыцьцём, само сабою зьнікае жаданьне мець зносіны зь мірскімі людзьмі. Такія зносіны робяцца для яго ненатуральнымі. Пра свой духоўны ўзровень можна судзіць па тым, наколькі ў нас узмацняецца жаданьне жыць у адзіноце, пазьбягаючы зносінаў з мірскімі людзьмі. У адданага натуральным чынам прападае смак да заняткаў спортам, да кіно і сьвецкіх забавак, бо для яго гэта - пустое марнаваньне часу. Цяпер мноства навукоўцаў і філёзафаў вывучаюць праблему сэксу і іншыя праблемы, але, як гаворыцца ў «Бхагавад-гіце», іх дасьледаваньні і філязофскія працы не маюць каштоўнасьці. Падобнае баўленьне часу, па сутнасьці, пазбаўлена сэнсу. Згодна з «Бхагавад-гітай», чалавек павінен з дапамогай філязофскага аналізу вывучаць прыроду душы. Нашы намаганьні трэба скіраваць на зразуменьне прыроды свайго «я». Такая парада, якую дае Крышна ў гэтых вершах.

Што да самаўсьведамленьня, то тут ясна сказана, што самым практычным мэтадам самаўсьведамленьня зьяўляецца бхакті-йога. Адданае служэньне вынікае з факту існаваньня Звышдушы і індывідуальнай душы, якія зьвязаны пэўнымі адносінамі. Душа і Звышдуша ня могуць быць тоесныя адзін аднаму, прынамсі з пункту гледжаньня філязофіі бхакті, адданага служэньня. Як сказана ў гэтых вершах, служэньне індывідуальнай душы Вышэйшай Душы вечнае (нітйам). Такім чынам, бхакті, адданае служэньне, вечнае, і мы павінны непахісна верыць у гэту філязофскую ісьціну.

Пра тое ж самае гаворыцца ў «Шрымад-Бхагаватам» (1.2.11): ваданті тат таттва-відас таттвам йадж джнанам адвайам - «Тыя, хто спасьціглі Aбсалютную Ісьціну, ведаюць, што існуе тры ступені зразуменьня Ўсявышняга. Яго спасьцігаюць як Брахман, Параматму й Бхагавана». Зразуменьне Бхагавана, Вярхоўнай Асобы Бога, - вышэйшая ступень спазнаньня Aбсалютнай Ісьціны. Таму ўрэшце чалавек павінен устаць на гэты ўзровень і зь любоўю і адданасьцю служыць Госпаду. Тады ён зможа атрымаць дасканалыя веды.

Апісаны тут працэс спазнаньня падобны да лесьвіцы, першай прыступкай якой зьяўляецца разьвіцьцё пакорлівасьці, а апошняй - зразуменьне Вышэйшай Ісьціны, Aбсалютнай Асобы Бога. Па гэтай лесьвіцы падымаецца вельмі шмат людзей: адныя зь іх дасягнулі другога паверха, другія - трэцяга ці чацьвёртага, але датуль, пакуль чалавек не дасягне вяршыні і не спазнае Крышны, ён будзе заставацца на ніжэйшых ступенях спазнаньня. Той, хто імкнецца знайсьці духоўнае веданьне, але пры гэтым не пакідае спробаў зраўнацца з Богам, асуджаны на няўдачу. Тут ясна сказана, што толькі пакорлівы можа атрымаць сапраўднае веданьне. Лічыць сябе Богам - найвышэйшае праяўленьне ганарыстасьці. Зьвязаная суровымі законамі матэрыяльнай прыроды, жывая істота з усіх бакоў атрымлівае ўдары, але, нягледзячы на гэта, у невуцтве сваім працягвае ўяўляць сябе Богам. Таму працэс спазнаньня пачынаецца з пакорлівасьці (аманітва). Трэба стаць пакорлівым і зразумець, што мы падначалены Вярхоўнаму Госпаду. Паўстаўшы супраць Госпада, мы сталі рабамі матэрыяльнай прыроды. Кожны павінен ведаць гэтую ісьціну і цьвёрда верыць у яе.

ВЕРШ 13

джнейам йат тат правакшйамі йадж джнатвамрітам ашнуте
анаді мат-парам брахма на сат тан насад учйате

джнейам - аб'ект спазнаньня; йат - які; тат - той; правакшйамі - Я цяпер раскажу; йат - які; джнатва - ведаючы; амрітам - нэктару; ашнуте - адчувае смак; анаді – які не мае пачатку; мат-парам - падуладны Мне; брахма - дух; на - ні; сат - прычынай; тат - той; на - ні; асат - вынікам; учйате - лічыцца.

A цяпер Я раскажу табе пра аб'ект спазнаньня, спасьцігнуўшы які ты адчуеш смак вечнасьці. Брахман, дух, які не мае пачатку і падуладны Мне, не падпарадкоўваецца закону прычын і вынікаў, які дзейнічае ў матэрыяльным сьвеце.

КАМЭНТАР: Госпад расказаў Aрджуне пра поле дзейнасьці і таго, хто ведае поле. Ён таксама апісаў мэтад, які дазваляе спасьцігнуць таго, хто ведае поле дзейнасьці. Зараз Ён зьбіраецца расказаць Aрджуне пра аб'ект спазнаньня: спачатку пра душу, а потым пра Звышдушу. Чалавек, які спазнаў прыроду кшетра-г'і (душы і Звышдушы), цешыцца нэктарам неўміручасьці. Як было сказана ў другой частцы, жывая істота зьяўляецца вечнай. Пра тое ж самае гаворыцца і ў гэтым вершы. Ніхто ня можа назваць ні дзень, калі джіва зьявілася на сьвет, ні час, калі джіватма адлучылася ад Вярхоўнага Госпада. Таму гаворыцца, што ў душы няма пачатку. Гэта пацьвярджаецца ў Ведах: на джайате мрійате ва віпашчіт (Катха-упанішад, 1.2.18). Той, хто ведае цела, ніколі не нараджаецца й не памірае, і ён споўнены ведаў.

У Ведах (Шветашватара-упанішад, 6.16) таксама сказана, што Вярхоўны Госпад у вобразе Звышдушы ведае ўсе целы і зьяўляецца валадаром трох гун матэрыяльнай прыроды (прадхана-кшетраджна патір гунешах). У смріті сказана: даса-бхута харер эва нанйасваіва кадачана. Жывыя істоты вечна служаць Вярхоўнаму Госпаду. Пра тое ж казаў у Сваіх настаўленьнях Госпад Чайтанья. Таму Брахман, апісаны у дадзеным вершы, гэта індывідуальная душа. Калі слова «Брахман» ужываецца ў адносінах да жывой істоты, маецца на ўвазе віг'яна-брахма, а не ананда-брахма. Aнанда-брахма - гэта Вярхоўны Брахман, Асоба Бога.

ВЕРШ 14

сарватах пані-падам тат сарвато 'кші-шіро-мукхам
сарватах шрутімал локе сарвам аврітйа тіштхаті

сарватах - паўсюль; пані - рукі; падам - ногі; тат - тое; сарватах - паўсюль; акші - вочы; шірах - галовы; мукхам - твары; сарватах - паўсюль; шруті-мат - маючы вушы; локе - у сьвеце; сарвам – усе; аврітйа – які пакрыў; тіштхаті – існуе.

Паўсюль Яго рукі і ногі, Яго вочы, галовы, твары і вушы. Так Госпад у вобразе Звышдушы праймае Сабой усё існае.

КАМЭНТАР: Звышдуша, Вярхоўная Асоба Бога, падобна да сонца, ад якога выходзіць незьлічоная колькасьць промняў. У вобразе Звышдушы Госпад усюдыісны, і ў Ім знаходзяцца ўсе індывідуальныя жывыя істоты, пачынаючы з самага першага, вялікага настаўніка Брахмы, і заканчваючы малюсенькай мурашкай. У незьлічонага мноства жывых істот бясконцая колькасьць галоў, ног, рук, вачэй. Усе яны знаходзяцца ў Звышдушы і спачываюць на Ёй. Вось чаму Звышдушу называюць усюдыіснай. Але індывідуальная жывая істота не можа сказаць, што яе рукі, ногі і вочы знаходзяцца паўсюль. Гэта немагчыма. Калі ж нехта думае, быццам ён не ўсьведамляе, што яго рукі і ногі знаходзяцца ўсюды, з-за свайго невуцтва, але, атрымаўшы сапраўднае веданьне, зразумее гэта, то такі чалавек супярэчыць сам сабе. Насамрэч гэта азначае, што індывідуальная душ

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 Следующая ⇒