Тақырып: Қылмыснаманың қазiргi жалпы және дамуы, қалыптасуы

Дәріс 3

Тақырып: Қылмыснаманың қазiргi жалпы және дамуы, қалыптасуы

Мақсаты: Қылмыснаманың пайда болу тарихын және дамуын, негізгі қылмыснамалық мектептерді, қылмыснаманың қазіргі жағдайын қарастыру

Жоспар

1.Қылмыснаманың пайда болу және даму тарихі.

2.Қылмыснама дамуының классикалық және антропологиялық бағыты.

3.Қылмыснамадағы социологиялық теориялар.

4.Қылмыснаманың қазіргі жағдайы.

1. Қылмыснаманың ғылым ретінде тууы қоғамның қылмыстыққа қарсылық көрсетуінің мұқтаждығы өсуімен байланысты, 1885 ж. итальян ғалымы Р.Гарофалоның кітабі шығуымен байланысты.

Бірақта қылмыстықтың мәні туралы идеялар, оның себептері, қылмыстарды алдын алу адамзат қоғамын әрқашан қызықтырған болатын, ол туралы бұл мәселелер туралы әжеттегі ой-пікіршілердің (Платон, Аристотель), Қайта туу дәуірінің (М.Лютердің, Дж.Локктың), Ағарту (Монтескье, Руссо ж.б.), капитализмнің құрылуы және дамуы (Ч.Ломброзо, Кетле ж.б.) көптеген пікірлері куәландырады.

Көптеген теориялардың және ғылыми көз қарастың талдауы үш негіізгі бағыттарды көрсетуге негіз береді (классикалықты, антропологиялықты және социологиялықты), олар бойынша ақырғы сәтте қылмыснаманы дербес ғылым ретінде құруға рұқсат берген, қылмыснамалық идеялар тарихи дамылған.

2. Классикалық қылмыснамалық мектептердің өкілдері (Беккариа, Бентам, Горвард, Лист, Фейербах ж.б.) XVIII-XIX ғасырлардың өзінде қылмыстықтың теологиялық түсінігін қайратты жоққа жығарған, жан түршігерлік, шайтандық бастау ретінде. Олардық пікірі бойынша, қылмыс – адамның сезімді әрекетінің салдары, ол еріктің толық бостандылығын ала отырып, өз әрекетінің болжауларын таңдай іске асырады. Осы таңдау адам өмірдің адамгершілік ережісін қанша ұғынғанына байланысты болады.

«Классиктердің» көптеген идеялары қазіргі қоғамда да анықталған маңызын сақтайды. Сондай, уақытпен сынақты Беккарианың қылмыс пен жазалаудың арасындағы жеткілікті қажеттілігі; жазалаудың алдында қылмысты алдын алу болатыны және т.б. ережелер шыдады.

Сонымен бірге классикалық теорияның өкілдері қылмыстық жазалаудың мүмкіншіліктерін қайта бағалауда қылмыскердің жеке басына қажетті назар аудармады, ал сондай қылмыстықты детерминаттылайтың объективтік әлеуметтік факторларға, тек тәрбиелеу және оқыту шараларына қылмысты алдын алуды жатқызды.

Классикалық мектептің маңызды жеткіліксіздіктері анықталған итермелеуді қылмыснамалық теориядағы антропологиялық бағытқа берді, оның бірінші өкілі ретінде итальяндық тюрме психиатр-дәрігері Ч.Ломброзо болды.

Ч.Ломброзомен қылмыс жасаған адамдардың жеке басын, организмін зерттеу, туынына қылмыскер аталатын теорияны құраға әкелді. Осы теорияның негізгі идеялары келесі жағдайларға жатады: ерекше табиғи тип болатын қылмыскермен бола алмайды, ал туады; қылмыстықтың себебі қоғамда жаратылмайды, ал қылмыскердің өзінде; туындаған қылмыскерге ерекше физиологиялық, психологиялық, сондай да анатомиялық қасиеттер сипатты.

Осы ережелердің көптеген зерттеулермен дәлелделген ғылыми дұрыссыздығына қарамастаң, оларды тек негативті бағалауға болмайды. Ломброзо және оның ізбасарлары біріншіде қылмыскердің жеке басына назар аударды, оларды ұқсастырудың антропологиялық әдістерін құруға.

Туған қылмыскер туралы теория биоәлеуметікке көшті, ол Ч.Ломброзоның ісбасарларының жұмытарында көрінеді. Сондай, кең тарауды француз ғалымы Пинател клиникалық қылмыснама теориясы алды (жеке бастың қауіпті жағдайы), қылмыстықты кейбір адамдарға лайықты қылмысқа бас бұратынымен түсіндіріледі.

Қылмысқа конституциялық бейімділік теориясының өкілдері (Кречмер, Шелдон, жұбайы Глюктер ж.б.) қылмыс жасауды, адамның сыртқы пейіліне де (дене конституциясына), сондай психикасына ықпал ететін ішкі секреция бездерінің жұмыстарымен байланыстырады.

Ломброзоның идеяларына жақындау қылмыскерлердің ақыл-ойлық қалу концепциясы болды (Годдард), олардың тұқым куалаушылық алдын ала болуы (Киньер, Лонге ж.б.). Бұл концепциялардың негізінде жақын туыстардың бірнеше ұрпақтарын зерттеу жатқызылды; ұқсас және ұқсас емес егіздердің; жүріс-тұрысқа еркектердің артық хромосомолардың ықпалы.

Бұл барлық ережелер, қылмыстықтың әлеуметтік факторларын есепке алмайтын, генетиктармен, сондай социологтармен, психологтармен, криминологтармен келесіде өткізген ғылыми зерттеулердің сынына шыдамайды. Бірақ олардың көптері адамды биологиялық және әлеуметтік бірлістік ретінде қарайтын, ал қылмыскердің жеке басын құруды әлеуметтік факторлар ықпалының нәтижесі (жүріс-тұрыстың себептері) болашақ жүріс-тұрыстың анықты болжауы (шарттары) биологиялық құрылымға, қазіргі криминологтарға қызықты материалдар береді.

3. Биологиялық бағытымен бірге қылмыснаманың социологиялық мектебі пайда болды, оның негізболушысы Кеиле өзінің факторлар теориясымен болады.

Бұл теория қылмыстықтың статистикалық талдау нәтижелерін қорытындылауда негізделген. Кетлемен құрлан оның негіізгі постулаты, қылмыстық, қоғамның бұйымы ретінде анықталған статистикалық бекітілетін заңды жолдарына бағынады, ал оның өзгеруі әртүрлі факторлардың әрекеттеріне бағынады: әлеуметттік (жұмыссыздық, бағаларлың деңгейі, тұрғын үймен қамтамастырылу, соғыстар, экономикалық кризистер, алкогольді ішу және т.б.); жекелік (жынысы, жасы, тегі, психофизикалық аномалиялар); физикалық (географиялық орта, ауа райы, жылдың уақыты және т.б.).

Факторлардың көптілігі теориясы қылмыстылықтың себептік кешені туралы көз қарасты кеңітті және тереңдетті және сонымен қылмыснаманы байытты. Оның жеткіліксіздігі сол немесе басқа факторлардың маңыздылық сатысы туралы біртұтас көз қарастың, оларды қылмыстықтың себептері мен шарттарына жатқызу критерияларының болмауында.

Әлеуметтік ұйымдылықты бұзу теориясының негізін қалаушы француз ғалымы Дюркгейм қылмыстықты тек қана заңдыжолды әлеуметтік байланысты ғана емес, бірақта белгілі мәнде дұрыс және қоғамда пайдалы құбылыс ретінде қарастырады. Осы теорияның ішінде аномалия түсінігі құралған – нормативсіздік, яғни жеке бастың ұйымдық бұзылу жағдайы, оның жүріс-тұрыс нормаларымен қайшылығы, ол қылмыс жасауға әкеп соғады.

Осы концепциялардың белгілі дамуы мәдениеттердің қайшылық теориясы болады, ол қылмыстық жүріс-тұрыс әлемге көз қарастың, әдеттің, индивидтердің жүріс-тұрыс стереотиптерінің және әлеуметтік топтардың айырмашылығымен анықталатын қайшылықтардың салдары болады.

Стигматизация теориясы, оның қалаушысы Таннебаум болатын, адам көптегенде қылмыскер болатыны, ол заңды бұзуда емес, ал стигмация процесінің күшінде – биликпен оған осы статусты беруінде, оны өзіншілік адамгершілік-құқықтық белгілеуде. Нәтижесінде адам қоғамнан жалтарылады, оған қылмыстық жүріс-тұрыс әдетті болатын қашқынға ауысады.

Американдік ғалым Сатерленд ХХ ғасырдың басында бөліндіру ассоциялық теорияны құрды, оның негізінде қылмыстық жеке бастың қарама-қарсы жүріс-тұрысқа әлеуметтік микротоптарда отбасында, көшеде, еңбек ұжымдарында және т.б.) оқып-танудың нәтижесі болады деген ереже жатады.

Кең социологиялық жақындаумен, қылмыснамалық проблематиканы қылмыстың құрбандары туралы іліммен толтыратын, олардың жүріс-тұрысы қылмыскерлердің криминальды белсендігін стимулдауға, ұрындыруға мүмкін, қылмыстық нәтидеге қол жетуді жеңілдететін виктимологиялық теориялар айырылады.

Социологиялық бағыт тағыда ғылыми-техникалық революция теориясын қылмыстықтың кешенді себебі ретінде қосады; қылмыстықтың деңгейін қылмыстық-статистикалық реттеу теориясын; қылмыстықтың өсуінің экономикалық теориясы; мүмкіншіліктер теориясын; демографиялық теорияны; айыру теориясын және т.б.

Социологиялық мектеп ішінде өткізетін зерттеулер әлеуметтік қатынастардың кең кешенін құшақтайды және қылмыстықпен күресу ісінде практикалық пайдалану үшін өте пайдалы ұсыныстар береді.

Социологиялық концепциялардың жеткіліксіздігіне бірсіпыра ережелердің эклектикалығын, қылмыснамалық факторлардың жүйесіндеең маңызды детерминанттарын бөлінбеуін және т.б. жатқызуға болады.

4.Еліміздің қылмыснамасы өзінің дамуында әртүрлі мектептер өкілдерінің көптеген идеяларын алғанда ғана емес, бірақ қылмыстықтың проблемаларын зерттеуге өзінің үлесін қосты. Қазіргі Қазақстанның қылмыснамасының негізінде кеңес, ресей және қазақстанның ғалымдарының жұмыстары жатады. XVIII ғасырда Ресейдің белгілі қоғам қайраткері А.Н.Радищев қылмыстықты және оның себептерін статистикалық қараудың конструктивті әдісін ұсынды. XIX ғасырдың басында кісі өлтірудің және өзін өзі өлтірудің қылмыстық статистиканың негізінде терең зерттеуді К.Ф.Гофман өткізді.

Қылмыстықты қылмыстық-құқықтық проблематикасымен тығыз байланыста белгілі заңгерлер И.Я.Фойницкий, Г.Н.Тарновский, Н.С.Таганцев ж.б. қарастырған. Онда қылмыстықты түсіну, объективті себептері бар, әлеуметтік құбылыс ретіндегісіне көңіл аударылады.

ХХ ғасырдың 30-шы жылдарының ортасына дейін кеңес мемлекетінің жағдайында М.Н.Гернет, А.А.Жижиленко, С.В.Познышев ж.б. қылмыстық құқықтың және қылмыснаманың проблемаларын құра берді.

30-шы жылдардың ортасынан 60-шы жылдардың басына дейін елде қылмыснамалық зерттеулер тоқтатылды. Социалистік қоғамға объективтік мәнді қылмыстықтың себептері болмауы туралы, оларды репрессиялық шаралармен жою саяси ұсыныс орын алды. Нәтижесінде қылмыснама жоғары сараланатын заңгерлер дайындау бағдарламасынан оқу пәні ретінде алыныптасталды.

Тек 60-шы жылдардың басында көптеген жылдардан кейін қылмыснама проблемары бойынша бірінші басымдар пайда болды. Мұнда ерекші рольді заңгер-ғалымдар И.И.Карпец, В.Н.Кудрявцев, А.А.Герцензон, А.Б.Сахаров, Б.С.Утевский, С.С.Остроумов, Н.Ф.Кузнецов ж.б. орындады.

1963 жылы қылмыстықтың себептерін оқып-тану бойынша және алдын алу шараларын жасау Бүкілодақтық институт құрылды (қазірде - Ресей Федерациясын Бас Прокуратурасы жанындағы заңдылықты бекіту және құқықтәртіпті бекіту проблемаларының ҒЗИ). 1964 жылдан бастап қылмыснама қайтадан еліміздің заң жоғары оқу орындарында оқытылу басталды, оқулықтар, оқу құралдары басылуы, терең ғылыми зерттеулер басталды.

Қазақстандық қылмыснамасының дамуына көптеген үлесті У.С.Джекебаев, Р.Т.Нуртаев, И.Каиржанов ж.б. сияқылды ғалымдар кіргізді.

Қазіргі қазақстандық қылмыснама қоғамның шындығын есептеп белсенді дамып жатыр, салмақты үлесін қылмыстықпен күресуідің мемлекеттік саясатың іске асыруға кіргізеді.

Бақылау сұрақтары:

1.Қылмыснама ғылымы неге пайда болды және әлеуметтік өмірдің қандай мұқтаждығы оның өмір сүруіне және дамуына байланысты.

2.Қылмыснамалық теорияның классикалық бағытының негізгі шарттары неде.

3.Қылмыснамалық теорияның антропологиялық бағытының басты постулаты неде болады.

4.Қылмыснамалық ғылымның дамуында социологиялық мектептер қандай маңыз алады.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒