Ойын түрлерімен таныстыру, балаларға жеткізе білу

МАЗМҰНЫ

Кіpіcпе...........................................................................................................................3

1. Дидактикалық ойын табиғатпен таныстыру оқу іс-әрекетінде балалардың танымдық саласын жандандырудың теориялық негіздері

1.1 Дидактикалық ойындарды табиғатпен таныстыру оқу іс-әрекетінде қолданудың маңызы....................................................................................................5

1.2. Мектепке дейінгі ұйымдарда дидактикалық ойындарды ұйымдастыру мен қолдану.......................................................................................................................

1.3Мектепке дейінгі ұйымда табиғатпен таныстыру оқу іс-әрекетінде балалардың танымдық саласының жандану жолындағы дидактикалық ойындар картатекасы.................................................................................................................

2.Дидактикалық ойын табиғатпен таныстыру оқу іс-әрекетінде балалардың танымдық саласын жандандыру бойынша тәжірибелік–эксперименталдық жұмысы

2.1 Дидактикалық ойындар арқылы табиғатпен танысу іс-әрекетінде балалардың таным саласының даму деңгейін анықтау........................................

2.2 Қалыптастыру кезеңінде мектепке дейінгі ересек топтарында жүргізілген сабақтардың үлгісі.....................................................................................................

2.3 Қорытынды эксперименттің барысы, нәтижесі..............................................

Қорытынды................................................................................................................

Пайдаланылған әдебиеттер......................................................................................52

Кіріспе

Зерттеу өзектілігі:Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру мәселесі көптеген жылдар бойы педагогикалық-психологиялық зерттеулерде маңызды орындардың бірі болды. Бұл мектеп жасына дейінгі балаларда мектепке дайындықты қалыптастырудың негізгі ағымы болып табылады[1, 176].

Мектепке дейінгі білім беруде тәрбиенің жаңа технологияларын іздеу және оқыту, оған жағдай жасауда танымдық белсенділікті арттыру, қажеттілікті қалыптастыру керек.

Дидактикалық ойын –оқудың негізгі жәнежалпы мәдениеттің қажетті бөлігі. Ойын - балалардың қалыптасуын анықтайтын басты қажеттілік. Ойынды басқа әрекеттермен салыстыру, сонда ойынның ақыл-ойға көп мүмкіндігі бар деген қорытынды жасауға болады.

Педагогикада дидактикалық ойындарды дамыту, таңдау және насихаттау

ойын түрлерімен айналысқан ғалымдар: Дал В.И., Лесгафт П.Ф., Дементьев Е.М. және т.б [2, 326].

Танымдық белсенділік мәселесінің дамуы, ерекшеліктерін мектеп жасына дейінгі балаларда танымдық белсенділікті қалыптастыруды зерттегендер: Выготский Л.С., Леонтьев А.Н., Эльконин Д.Б., Венгер Л.А. және басқалары.Дидактикалық ойынның когнитивке әсері ересек мектеп жасына дейінгі балалардың қызметі бойынша: Ф. Фребел, Ушинский К.Д., Блехер Ф.Н., Леонтьев А.Н., Эльконин Д.Б., Тихеева Е.И., Сорокина А.И., Бондаренко А.К., Михайленко Н.Я., Короткова Н.А., және т.б [3, 384].

Зерттеу тақырыбы: дидактикалық ойын табиғатпен таныстыру оқу іс-әрекетінде балалардың танымдық саласын жандандыру құралы ретінде.

Зерттеу мақсаты:мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық әрекеттерін дидактикалық ойындар арқылы дамыту жолдарын айқындау және оны меңгертудің тиімді әдіс-тәсілдерін жүйелеу.

Зерттеу нысаны:мектеп жасына дейінгі ересек жастағы балалардың тәрбиелеу мен оқыту үрдісі.

Зерттеу пәні:мектеп жасына дейінгі балалардың тіл дамыту әдістемесі.

Зерттеу міндеттері:

-зерттеу тақырыбы жайында жазылған педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді зерттеу, талдау жасау;

- зерттеу тақырыбына қажетті әдіс-тәсілдерді анықтау;

- мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық саласын дидактикалық ойындар арқылы дамытуға бағытталған педагогикалық эксперимент материалдарын дайындау, жүргізу, талдау;

Зерттеу ғылыми болжамы:егер мектеп жасына дейінгі балаларға табиғатпен таныстуры оқу іс-әрекетінде танымдық саласын дидактикалық ойындар арқылы меңгертсек, онда олардың танымдық әрекеттері, ой - өрісі, қызығушылықтары, адамгершілік қасиеттері мен эстетикалық сезімі дамып, оны меңгеруге деген тұрақты қызығушылықтары қалыптасады.

Зерттеу әдістері:зерттеу мәселесіне байланысты теориялық және эмперикалық әдістерді пайдалану.

Зерттеуді ұйымдастыру және зерттеудің тәжірибелік-эксперименттік базасы:Қостанай облысы, Октябрь ауылының «Шапағат» бала - бақшасының мектепке дейінгі ересек «Құлыншақ» және «Балдырған» топтарында жүргізілді.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы:

· Балалардың танымдық саласын әрекетін дидактикалық ойындар арқылы табиғатпен таныстыру оқу іс-әрекетінде қалыптастырудың теориялық негіздері айқындалып, оларға берілген сипаттамалар бір жүйеге келтірілді және негізгі ұғымдардың анықтамасы нақтыланды.

· Ұсынылған әдістемелік жүйенің нәтижесі тәжірибелік-экспериментте тексеріліп, дәлелденді.

Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы:

· мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық саласын дидактикалық ойындар арқылы дамытудың теориялық негіздері айқындалады;

· дидактикалық ойындар арқылы балалардың танымдық әрекеттері дамуы нақтыланады;

· мектеп жасына дейінгі ересек жастағы балалардың танымдық әрекеттерін дидактикалық ойындар арқылы дамуы тәжірбие жүзінде тексерілді;

Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қосымшадан және пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.

1.1 Дидактикалық ойындарды табиғатпен таныстыру оқу іс-әрекетінде қолданудың маңызы

Мектепке дейінгі жастағы балаларға экологиялық білім берудің маңызы өте зор, себебі осы жаста рухани мәдениеттің бір бөлігі болып табылатын жеке тұлғаның экологиялық мәдениетінің негіздері қаланады.

Мектепке дейінгі балалық шақ - баланың жеке басын қалыптастырудың бастапқы кезеңі, оның қоршаған әлемдегі құндылық бағдары. Дәл осы жаста баланың табиғатқа, сондай-ақ өзіне және айналасындағы адамдарға деген оң көзқарасы қалыптасады.

Табиғатпен танысудың негізгі міндеті - балалардың бойында қоршаған шындықтың әртүрлі объектілері мен құбылыстары туралы тұтас түсінік пен идея қалыптастыру.

Мектепке дейінгі жастағы балалардың алған экологиялық білімдері экологиялық пәндерді одан әрі игеруге көмектеседі.

Экологиялық тәрбие табиғаттың әсемдігін білуден басталуы керек. Экологиялық білім қоршаған әлем туралы ғылыми білімдерді алып қана қоймай, сонымен қатар эстетикалық бояумен қамтамасыз етілуі керек. Бұл мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған әлемді көркемдік-эстетикалық қабылдауын қалыптастыруға ықпал етеді [4, 57].

Балаларды табиғатпен таныстыруда әр түрлі ойындар кең қолданылады, мысалы, дидактикалық ойындар.

Дидактикалық ойын - бұл дайын мазмұны бар ережелері бар ойын.

Дидактикалық ойын барысында балалар табиғат заттары мен құбылыстары, өсімдіктер, жануарлар туралы түсініктерін нақтылайды, бекітеді, кеңейтеді.

Сонымен бірге ойындар есте сақтауды, зейінді, байқауды дамытуға ықпал етеді, балаларды бар білімдерін жаңа жағдайда қолдануға үйретеді.

Дидактикалық ойындарды қолданғанда белгілі бір педагогикалық ұстанымдарды басшылыққа алу қажет:

· балалардың бұрыннан алған біліміне сүйену керек;

· дидактикалық тапсырманың балалар үшін жеткілікті, қиын және сонымен бірге қол жетімді екендігіне көз жеткізіңіз;

· дидактикалық тапсырманы және ойын әрекеттерін біртіндеп қиындату;

· ойын ережелерін балаларға түсіндіру үшін қол жетімді.

· Дидактикалық ойын - оқытудың ең тиімді құралдарының бірі. Оны оқу қызметінде де, күнделікті өмірде де қолдануға болады.

· Дидактикалық ойындардың негізгі түрлерін қарастырыңыз:

· Ауызша дидактикалық ойындар. Олар ойыншылардың сөздері мен іс-әрекеттеріне негізделген, балалар психикалық мәселелерді өз бетінше шешеді; мысалы, олар заттарды сипаттайды, заттарды суреттеу арқылы болжайды, заттар мен табиғат құбылыстары арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табады [5, 155-161].

Табиғи материалмен ойындар. Ойынның бұл түрі балаларды табиғатпен таныстыру үшін тиімді. Табиғи материалдардың өзі балаларға өте қызықты, олар мұндай ойындарды қызығушылықпен ойнайды.

Мұндай ойындарды топта да, көшеде де өткізуге болады. Бірақ біз сақтық шараларын ұмытпауымыз керек, мұндай ойындар ересек адамның қатысуымен өткізілуі керек.

Үстелдегі дидактикалық ойындар өте көңілді ойын түрі. Көбіне жұптасқан суреттермен, кесілген суреттермен және текшелермен дидактикалық ойындар қолданылады. Бұл ойындар өте алуан түрлі: «Лото», «Домино», әртүрлі жаяу жүрушілер.

Дидактикалық ойындарды қолдану 3 кезеңде жүзеге асырылады:

· 1 кезең: тәрбиешінің ойын дайындығы.

Ойынның ыңғайлы уақыты мен орнын анықтайды. Сонымен қатар балаларды ойынға дайындау керек, балаларға ойын мәселесін шешуге көмектесетін материалды алдын-ала түсіндіріп беру керек.

· 2 кезең: ойынды өзі жүргізу. Балаларды ойынның мазмұнымен, біз ойында қолданатын дидактикалық материалмен таныстыру. Ойынның барысы мен ережелерін түсіндіру.

· 3 кезең: ойындарды талдау. тәрбиеші ойынның барлық процесін талдайды: балаларға не көбірек ұнады, барлық балалар қатысты ма, ойын өткізудің қандай әдістері мен әдістері жақсы болды. Мұндай талдау ойынның дайындығын және ойынды жүргізу процесін жақсартуға көмектеседі.

Экологиялық мазмұндағы дидактикалық ойындар экскурсиялар мен мақсатты серуендер кезінде, балаларды олардың табиғаттағы еңбек әрекеттерін үйрету кезінде ересектердің жұмысымен таныстыру кезінде, сондай-ақ мектеп жасына дейінгі балалардың эксперименттік іс-әрекетінде жүргізілуі керек [6, 398].

Мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық даму деңгейі көбіне олардың ата-аналарының экологиялық сауаттылық деңгейімен анықталады.

Мектеп жасына дейінгі балалардағы экологиялық білім дидактикалық ойындар арқылы экологиялық мәдениет деңгейінің жоғарылауына, мектеп жасына дейінгі баланың сөздік қорының белсенділенуіне, адамгершілік қасиеттерінің дамуына, сондай-ақ табиғатқа деген құрметпен қарауға тәрбиелейді.

Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық білім беру - бұл соңғы жылдары дамып келе жатқан және балаларды табиғатпен таныстыруды дәстүрлі бағдарламаларда ұсынған жаңа бағыт. Жас ұрпаққа экологиялық білім беру проблемасы, ең алдымен, қазіргі қоғам ғалымдарының адамзат қоғамы мен табиғатының өзара байланысын мұқият зерттеуге байланысты туындады. Мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық тәрбиесіне ерекше көңіл бөлінеді, өйткені осы жаста рухани мәдениеттің бөлігі болып табылатын жеке тұлғаның экологиялық мәдениетінің негіздері қаланады. Балаларға экологиялық білім беру - мақсатты, жүйелі педагогикалық процесс, оның мақсаты экологиялық білімді адам. Экологиялық білімді адамға қалыптасқан экологиялық сана, табиғаттағы экологиялық бағдарланған мінез-құлық пен іс-әрекет, адамгершілік, табиғатты қорғау қатынасы тән. Экологиялық білім беру, қазіргі экологиялық дағдарыс жағдайында, тиімді болу үшін негізгі міндетті - мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық бағдарланған санасын қалыптастыру керек. Экологиялық білім беру - бұл табиғаттағы мінез-құлық процесі экологияның іргелі идеялары мен тұжырымдамаларына негізделетін, экологиялық мәдениеті көрінетін кезде экологиялық көзқарасқа негізделген баланы табиғатпен таныстыру процесі. Экологиялық мәдениет дегеніміз - адамның экологиялық ойлауы сырттай көрінетін әр түрлі қызмет түрлерінің жиынтығы. Адам мен табиғаттың дамуы бірлескен эволюция деп түсініледі. Қазіргі кезеңде табиғат пен адамның дәстүрлі өзара әрекеттесу мәселелері әлемдік экологиялық проблемаға айналды. Егер адамдар жақын болашақта табиғатты аялаудың маңыздылығын түсінбесе, олар өздерін құртады. Бұған жол бермеу үшін балалық шақтан бастап экологиялық мәдениетті және жауапкершілікті тәрбиелеумен айналысу керек. Дәл мектеп жасына дейінгі балалық шақта қоршаған әлемнің алғашқы сезімі қалыптасады: бала табиғаттан алғашқы эмоционалды әсер алады. Осылайша, мектеп жасына дейінгі балалық шақта экологиялық ойлаудың, сана мен экологиялық мәдениеттің негізгі принциптері қалыптасады. А.Иванова, Н.В.Коломина, З.Н.Плохий, т.с.с., бұл ғалымдар өз еңбектерінде мектеп жасына дейінгі балаларды экологиялық тәрбиелеудің мақсаттарын, міндеттерін, принциптері мен шарттарын ашады. Мектеп жасына дейінгі балаларды экологиялық тәрбиелеу мәселелерінің психологиялық-педагогикалық негіздемесі В.П.Горошенко, С.Н.Николаева, Н.Ф.Ярышева және басқалардың еңбектерінде көрініс тапқан.Балаларға экологиялық тәрбие берудің ең тиімді және қызықты құралдарының бірі - дидактикалық ойындар. Ойындар балаларға үлкен қуаныш сыйлайды және олардың жан-жақты дамуына ықпал етеді. Ойындар барысында қоршаған әлем туралы білім қалыптасады, танымдық қызығушылықтар, табиғатқа деген сүйіспеншілік, оған деген ұқыпты және қамқор көзқарас, сондай-ақ табиғаттағы экологиялық таза мінез-құлық тәрбиеленеді. Табиғи-тарихи материалдармен ойын ойнап, балалар табиғат объектілерінің қасиеттері мен қасиеттерімен, күйлерімен танысады, осы қасиеттерді орнату жолдарын үйренеді. Ойындар балалардың байқағыштығы мен қызығушылығын дамытуға, ізденімпаздыққа ықпал етеді, табиғат объектілеріне деген қызығушылықтарын оятады. Дидактикалық ойындарда интеллектуалды дағдылар дамиды: іс-әрекеттерді жоспарлау, оларды уақытында және ойынға қатысушылар арасында тарату, нәтижелерді бағалау және т.б [7, 408]. Дидактикалық ойындарды экологиялық білім беру құралы ретінде қарастырған: Л.А.Каменева, А.К.Матвеева, Л.А. Маневцева, П.Г.Саморукова және басқалар.Дидактикалық ойындар - бұл мектеп жасына дейінгі балаларды экологиялық тәрбиелеу мәселелерін неғұрлым толық және сәтті шешуге ықпал ететін ең тиімді құрал. Мектепке дейінгі жастағы балаларға экологиялық білім беру проблемасы мектепке дейінгі білім беруді дамытудың қазіргі кезеңінде өзектілігін жоғалта алмайды. Экологиялық білім беру білім берудің барлық кезеңдерінде үздіксіз болуы керек. Балабақшада табиғат - қоғам - адам жүйесіндегі тұрақты қатынастарды түсінудің ғылыми негіздері қаланады. Қоршаған ортаны жақсарту және түрлендіру үшін жауапкершілік қалыптасады. Экологиялық білім берудің сабақтастығы әртүрлі білім көздері мен бұқаралық ақпарат құралдарының жиынтық әсері мен ұтымды пайдалануын болжайды.

Мектепке дейінгі педагогикадағы белсенді қайта құру кезеңінде балалармен оқу-ағарту жұмыстарын ізгілендіру жолдарын іздеу және ересек пен баланың өзара әрекеттесуінің жаңа модельдерін құру, ғалымдар мен практиктердің назары аударылды. Отандық психологтардың зерттеулері (Леонтьев А. Н., Эльконина Д. Б.) баланың дамуы қызметтің барлық түрлерінде, бірақ, ең алдымен, ойында болатындығын көрсетті. Қызметтің жетекші түрі ретіндегі ойынның мәні балаларда өмірдің әр түрлі жақтарын, ересектер арасындағы қарым-қатынас ерекшеліктерін бейнелейтіндігінде және қоршаған шындық туралы білімдерін жетілдіретіндігінде. Ойын, бір жағынан, баланың шындықты тану құралы [8, 240]. Эльконин Д.Б ойын жалпы психикалық дамудың әсерін беретін күрделі психологиялық құбылыс деп баса айтты. К.Д. Ушинскийдің айтуы бойынша, бала ойында «өмір сүреді» және бұл өмірдің іздері онда шынайы өмірдің іздеріне қарағанда тереңірек қалады. Ойында бала өзінің мінез-құлқын ойын ережелеріне бағындыруды үйренеді, адамдармен қарым-қатынас ережелерін үйренеді, оның ойша қабілеттері мен танымдық қызығушылықтары дамиды, бұл мектеп табысты оқуы үшін өте маңызды. Бала үшін ойын - бұл маңызды бизнес. Практикалық мұғалімдер білім берудің оқу әсерін арттыруға мүмкіндік беретін балаларға экологиялық білім берудің принциптері, мазмұны мен әдістерін жасады, бұл мәні бойынша дидактикалық ойын. Мектеп жасына дейінгі балалардың өмірінде ойын жетекші әрекет болып табылады. «Ол тұлғаны байытады және дамытады, сондықтан оны экологиялық білім беруде басқа білім беру салаларындағыдай кеңінен қолдану керек: ойын балаға қуаныш сыйлайды, сондықтан табиғат аясында тану, онымен қарым-қатынас, оның аясында жүзеге асады; ойын тәрбиелеу мен оқуға оңтайлы жағдай жасайды Ойын - бұл эмоционалды әрекет: ойнайтын бала мейірімді. Балаларды табиғатпен таныстырудың тиімділігі, С.Н.Николаеваның пікірінше, көбінесе олардың сабақ беретін, тапсырма беретін, бақылаулар ұйымдастыратын және өсімдіктер мен жануарлармен практикалық өзара әрекеттесетін мұғалімге деген эмоционалды қатынасына байланысты [9, 216]. Сондықтан, екі аспектіні - ойын және табиғатпен танысуды біріктіретін бірінші сәт - бұл ойын балаларды сүйікті іс-әрекеттеріне батырады және «табиғи» мазмұнды қабылдау үшін қолайлы эмоционалды фон жасайды. Екінші маңызды сәт балалардың табиғатқа қатынасын дамытуға байланысты, бұл экологиялық білім беру шеңберінде соңғы нәтиже болып табылады. Қызметтің жетекші түрі ретіндегі ойынның мәні балаларда өмірдің әр түрлі жақтарын, ересектер арасындағы қарым-қатынас ерекшеліктерін бейнелейтіндігінде және қоршаған шындық туралы білімдерін жетілдіретіндігінде. Ойын, бір жағынан, баланың шындықты тану құралы. Дидактикалық ойынның мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту құралы ретінде қолданылуы өткен замандардан бастау алады. Сонымен, халықтық педагогикада қалыптасқан балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған дидактикалық ойындарды кеңінен қолдану дәстүрі ғалымдардың еңбектерінде және өткен көптеген мұғалімдердің практикалық қызметінде дамыды: Ф.Фребель, М.Монтессори, Е.И.Тихеева, А.И. Сорокин және т.б. Шын мәнінде, мектепке дейінгі білім берудің әр педагогикалық жүйесінде дидактикалық ойындар ерекше орын алады. Кеңестік педагогикада дидактикалық ойындар жүйесі 60-жылдары құрылды, оның авторлары белгілі педагогтар мен психологтар: Л.А, Венгер, А.Л.Усова, В.Н.Аванесова және т.б.Соңғы жылдары ғалымдарды іздеу (З. М.Богуславская, О.М.Дьяченко, Н.Э.Веракса, Е.О., Смирнова, А.К.Бондаренко, Н.Я.Михаленко, Н.А.Короткова және басқалар) серия жасауға бет бұруда балалардың ақыл-ойын толық дамытуға арналған ойындар [10, 62]. В.А.Дрязгунованың зерттеулері балалардың өсімдіктерді тану қабілетін дамытатын, жануарлар мен өсімдіктер тобының белгілерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табуға дағдыландыратын дидактикалық ойында балалармен табиғатты таныстыру бойынша тәрбие мен білім беру жұмыстарының кейбір аспектілерін көрсетеді. Екінші жағынан, балалардың дербес ойын әрекетін бақылаулар көрсеткендей, табиғат туралы ақпарат оған іс жүзінде енбейді, табиғат тарихының сюжеттері жоқ, балалар адам мен табиғат арасындағы байланысты реттейтін адамдардың рөлін қабылдамайды; ойыншықтар - жануарлар антропоморфталған кейіпкерлер ретінде күнделікті және әлеуметтік тақырыптағы ойындарда қолданылады. Т.А.Серебрякованың пікірінше, дидактикалық ойындар мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық білім беру жүйесінде ерекше орын алады. Бұл ойын-сауық, балаларды оқыту процесі жанама түрде, әр түрлі ойын-сауық элементтері арқылы және сол кезде балалар өзара әрекеттесетін танымдық материал арқылы жүзеге асырылады. Дидактикалық ойындар процесінде балалар табиғат туралы өз ойларын нақтылайды, нақтылайды, бекітеді, кеңейтеді, жүйелейді. Сонымен бірге дидактикалық ойындар мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой операцияларының дамуына әсер етеді (талдау, синтез, салыстыру [11,56].

Экологиялық ойын:

 танымдық қабілеттердің дамуына; жаңа білімді алу, оны қорыту және бекіту; ойын барысында олар психикалық қызметтің әлеуметтік дамыған құралдары мен әдістерін алады; экологиялық ойындар процесінде көптеген күрделі құбылыстар (табиғи құбылыстарды қоса) қарапайымға және керісінше, оқшауланған құбылыстар жалпыланады; сондықтан аналитикалық және синтетикалық іс-шаралар жүзеге асырылады; кейбір ойындар балалардың біліміне жаңа ештеңе қоспайтын сияқты, бірақ олар балаларды бар білімдерін жаңа жағдайда қолдануға үйретуде өте пайдалы. Осындай ойындар барысында балалар табиғат заттары мен құбылыстары, өсімдіктер, жануарлар туралы түсініктерін нақтылайды, бекітеді, кеңейтеді. Сонымен бірге ойындар есте сақтау, зейін, бақылаудың дамуына ықпал етеді; балаларға табиғат объектілерімен жұмыс жасауға, оларды салыстыруға, жеке сыртқы белгілердің өзгеруіне назар аударуға мүмкіндік беру.

 баланың сенсорлық тәжірибесін байыту, оның ақыл-ой қабілеттерін дамыта отырып, табиғатқа деген белгілі бір эмоционалды қатынасты тудыру (заттардың, құбылыстардың жекелеген белгілерін салыстыру, байыту, оқшаулау, оларды салыстыру, топтастыру, қоршаған әлем заттары мен құбылыстарын белгілі бір жалпы белгілеріне, белгілеріне қарай жіктеу, өз пікірлерін айту, қорытынды жасау).

 балалардың сөйлеу тілін дамыту: сөздік толықтырылып, белсендіріледі, келісімді сөйлеу дамиды; тілдің фонематикалық жағын дамыту үшін бірқатар ойындар сәтті қолданылады: мысалы, қызықты ойын әрекеті балаларды бірдей дыбыстық тіркесімді бірнеше рет қайталауға итермелейді, мұндай дыбыстардың қайталануы балаларды шаршатпайды, өйткені олар ойынның өзіне қызығушылық танытады, содан кейін олар құс, содан кейін қозғаушы рөлін атқарады автомобиль, ал баланы қаншалықты көп алып кетсе, соғұрлым ол қажетті дыбыстарды белсенді түрде шығарады, соғұрлым педагогикалық әсер толық болады.

 мектеп жасына дейінгі баланың әлеуметтік-адамгершілік дамуы: мұндай ойында балалар, ересектер, тірі және жансыз табиғат объектілері арасындағы қарым-қатынасты тану жүзеге асады, онда бала жолдастыққа сезімтал көзқарас танытады, әділ болуға, қажет болған жағдайда көнуге, қиыншылықтарға көмектесуге, жанашырлыққа үйренеді etc. көркемдік-эстетикалық тәрбие - әрекетті орындай отырып, бала оның қаншалықты әдемі екенін, қаншалықты талғампаздығы, қаншалықты дұрыс екендігі және белгілі бір жағдайда жалпы орынды ма деп ойлайды, өзінің және басқалардың сөйлеу мәнерлілігін бақылайды, шығармашылық қиялын дамыту жарқын көркем бейнені жанмен беру. Тәжірибе тудыратын ойын көмегімен табиғат туралы білімді игеру өсімдіктер мен жануарлар әлемі объектілеріне деген ұқыпты және мұқият көзқарастың қалыптасуына әсер ете алмайды. Балалардың эмоционалды реакциясын тудыратын экологиялық білім олардың дербес ойынына енеді, әсер етуі тек интеллектуалды салаға әсер ететін білімнен гөрі мазмұнды болады. Айта кету керек, ойын балалар өмірінде маңызды орын алады. Бұл табиғи жағдай, баланың денесіне қажеттілік, қарым-қатынас құралы және балалардың бірлескен қызметі. Ойын барлық психологиялық процестер белсенді болатын жағымды, эмоционалды фон жасайды. Ол баланың жеке қабілеттерін ашады, оның білімі мен идеясының деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Ойын баланың жеке қабілеттерін, жеке қасиеттерін ашып қана қоймайды, сонымен қатар белгілі бір жеке қасиеттерін қалыптастырады.Ойын балаға қуаныш сыйлайды, сондықтан табиғатты тану, оның аясында өтетін қарым-қатынас әсіресе тиімді болады. Ойын білім беру мен оқыту үшін оңтайлы жағдайлар жасайды [12,96].

Экологиялық білім беру әдісі ретінде ойын - бұл тәрбиеші арнайы ұйымдастырған және табиғатты тану және онымен өзара әрекеттесу процесіне енгізілген ойын. Ойын балаларға заттардың сапасын игеруге және табиғатта бақылау барысында алынған идеяларды нақтылауға көмектеседі. Бұл балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, балалардың оқуға деген ынтасын қалыптастырады, эмоционалды жайлылық үшін жағдай жасайды, мектеп жасына дейінгі балалардың қажетті адамгершілік қасиеттерінің бірі ретінде жауаптылықтың қалыптасуына ықпал етеді. Экологиялық мазмұндағы ойындар балаға тек белгілі бір тірі организмнің ғана емес, сонымен қатар экожүйенің бірегейлігі мен тұтастығын көруге, оның тұтастығын бұзудың мүмкін еместігін түсінуге, табиғатқа орынсыз араласу экожүйенің өзінде де, оның сыртында да саналы түрде елеулі өзгерістерге әкелуі мүмкін екенін түсінуге көмектеседі. табиғаттағы мінез-құлық нормаларын орындау. Осыған сүйене отырып, экологиялық мазмұндағы дидактикалық ойындар мектеп жасына дейінгі балалардың табиғаттағы мінез-құлық ережелері туралы идеяларды игеру тиімділігін ғана емес, сонымен бірге оларды табиғатпен өзара әрекеттесу кезінде сақтауды қамтамасыз етеді деп болжауға болады. Ойын балаларға экологиялық тәрбие беруде маңызды рөл атқарады. Оның көмегімен мектеп жасына дейінгі балалар негізгі экологиялық түсініктер жүйесін қалыптастырады және заттар мен табиғат құбылыстарына деген саналы түрде дұрыс көзқарасты дамытады, сондықтан ойын - бұл көп қырлы кешен, педагогикалық құбылыс деп айта аламыз: бұл мектеп жасына дейінгі балаларды оқытудың ойын әдісі және формасы балаларды оқыту, өз бетінше ойын әрекеттері және баланы жан-жақты тәрбиелеу құралы. Сабақтағы жұмысымда мен экологиялық білім беру құралдарының барлық түрін қолданамын (дидактикалық, шығармашылық, рөлдік және т.б. ойындар); Мен іздеу жағдайларын құрамын, олармен эксперименттік эксперименттер жүргіземін, проблемалық ситуация элементтерімен зерттеу жүргіземін; біз ойын-сауық және шығармашылық міндеттерді шешеміз, т.с.с., экологиялық білім беру әдісі ретінде ойын экологиялық мәдениеттің негіздерін қалыптастырудағы мәселелерді шешуге көмектеседі.

1.2Мектепке дейінгі ұйымдарда дидактикалық ойындарды ұйымдастыру мен қолдану

Дидактикалық ойын - көп қырлы, күрделі педагогикалық құбылыс. Ол балаларды оқытудың ойын әдісі, формасы ретінде көрінеді. Оқу, өзіндік ойын әрекеттері, жан-жақты құрал баланың жеке басын қалыптастыру, сонымен қатар дүниетанымын ересек мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық белсенділігін қалыптастыру құралы болып табылады.Танымдық(дидактикалық) ойындар арнайы құрылған балаға қажет болатын шындықты бейнелейтін жағдайлар. Шығудың жолын табыңыз.

Ойын әр мектепке дейінгі баланың өмірінде өте қажет, бірақмектеп жасына дейінгі балаларда ойын әрекетін ұйымдастыру атап өтілген білім беру мекемелерін жетілдіру қажет. Ол балалардың өмірінде ерекше орын алған болуы керек, бұл тәрбиешінің арқасында мектеп жасына дейінгі балалардың жан-жақты дамуындағы рөлін жете бағаламайды. Көп жағдайда мектепке дейінгі мекемелерде толық көлемде емес, тиісті ойын ортасы жасалынбаған.

Кейде тәрбиеші берілген уақытта пайдаланады: ойын жаттығулары, жаттығу сабақтары, үйірмелер, дайындық мерекелер, ертеңгіліктер және т.б.

Барлық көрсетілген бөлімдерде кемшіліктер болмай,дұрыс ұйымдастырған жөн [13, 176].

Ойынның үш түрі бар. Осы түрлердің әрқайсысын қарастырайық.

Шығармашылық ойындар, басқаша түрде оларды сюжеттік-рөлдік ойын деп атауға болады.

Ойнайтын балалардың типтік тобы. Балалар бұл ойында өздері үшіннегізінен ойында көрінетін мақсатты, мазмұнды және ережелерді анықтау оларды қоршаған шындықты ажырата білу болып табылады. Мысалы, еңбек, адамның жұмысы және адамдар арасындағы қатынастар негізі деп атауға болады. Бұл ойындар тобында жігіттер өзін адам рөлінде көрсетеді,жануарлар, өрт сөндірушінің, мұғалімнің жұмысы және т.б. Мұндай жағдайда оларойын өмірді бейнелейтін нақты құбылыс емес, тек қана уақытша трансформация екенін түсінулері қажет. Ойын балаларға шынымен кейіпкердің рөлін сезіну, өзіңді көрсетуге, өмірге деген көзқарас, өз ойлары мен сезімдерін білдіру, балалар ойынды түсінуде маңызды мәселе екенін түсінуге мүмкіндік береді. Ойын айқын эмоционалдық тәжірибелермен толтырылған және болашақта балалардың санасында терең із қалдырады. Және тағы да басқаларға, олардың қызметіне, өмірге қатынасына әсер етеді.

Шығармашылық ойынның тағы бір түрі бар - театрландырылған.Театр қызметі шығармаларды қабылдаумен үйлеседі. Театр өнері және алынған спектакльдерді пьесада қайталау, әсер, эмоциялар алу. Театрлық іс-шараларға мыналар жатады: сюжет, сценарий, әдебиет сюжеттеріне негізделген ойын

жұмыстар, театрландыру [14, 523].

Ойындардың бұл түрі екі үлкен топқа бөлінеді:

режиссерлік ойындар мен ойындар - драматургия.

Режиссер ойында бала режиссер рөлін алады, содан кейінсол уақытта «дауыстар» театрландырылған - ойын алаңын, актерлерді жәнебастысы қуыршақтар болатын орындаушыларды таңдайды. Әйтпесе, актерлер, сценаристтер, режиссерлер орналасқан ойын қызметі ойын кезінде кімнің кім екенін келісіп алып, өздері не істеу керек болған рөлді ойнайды.

Драматизация ойыны әдебиеттің дайын сюжеті бойынша құрылатын:

шығарма немесе театрландырылған қойылым. Бұл түрдегі ойындарда алдын-ала ойын жоспары және оған сәйкес берілген әрекеттеройын түрі бола алады.Ойын - драматургия балаларға қарағанда көп күш жұмсауды қажет етеді. Балаға кейіпкер бейнесін, оның мінез-құлқын сезіну, шығарма мәтінін есте сақтау да барлығын толық түсіну керек(әрекеттерді орналастыру реттілігі, кейіпкерлердің репликалары). Дәл бұл ойындардың ерекше мәнді - сахналық көріністер, бұл балаларға шығарманың идеясын жақсы түсіну, оның көркемдігін анықтау тұтастық, сөйлеу мен қимылдың қалыптасуына ықпал етуде экспрессивтік форма түрінде ерекше мүмкіндік береді.

Құрылыс ойындары (әдебиетте оларды кейде қате деп,Сындарлы ойын деп атайды). Бұл режиссерлік ететін шығармашылық ойын түрі болып саналады. Балалардың әртүрлі құрылыс түрлеріне назарын аудару, насихаттау жобалау дағдыларын игеру және балаларды жақындастыру, оларға қосылу жолындағы еңбек қызметі. Ойындардың бұл түрінде балалардың қызығушылығы объектінің қасиеттері және олармен бірге оқуға, бірдеңе жасауға деген ұмтылысы арта түседі [15, 366].

Ойын әрекеті үшін материал әр түрлі конструкторлар болып табылады.

Түрлері мен өлшемдері, одан алынатын табиғи материал (құм, саз, конус) балалар өз жоспарлары бойынша немесе тәрбиешінің нұсқауы бойынша әр түрлі істер жасайды.

Тәрбиешінің балаларды орындауына қолдау көрсетуі маңызды

материалдың мағынасыз жинақталуынан ойшылдықты құруға көшу негізгі идеялар болып табылады.

Барлық шығармашылық ойындарда бір нәрсе бар: балалардербес немесе ересек адамның көмегімен (әсіресе ойындар - сахналандыру) ойын тақырыбын таңдайды, оның сюжетін құрайды, бөліседі. Рөлдер, ойынға қажетті материалды таңдаумен айналысады. Тапсырмада тәрбиеші балалардың мұны қалай жасайтынын бақылау, балаларды дұрыс бағыттау бағыт беру, кеңес беруі шарт [16, 334].

Ережелері бар ойындар. Ойындардың бұл түрі балаларды белгілі бір

12 3 4 5 6 7 8 9 Следующая ⇒